Biện pháp thực hiện dạy học chương III, phần ba sinh học 10 THPT theo chuẩn kiến thức, kĩ năng
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (481.64 KB, 68 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA SINH - KTNN
-------------------------
NGUYỄN NGỌC BIÊN
BIỆN PHÁP THỰC HIỆN DẠY HỌC CHƯƠNG III,
PHẦN BA – SINH HỌC 10 THPT THEO CHUẨN KIẾN
THỨC, KỸ NĂNG
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phương pháp dạy học
Người hướng dẫn khoa học
ThS. Đỗ Thị Tố Như
Hà Nội – 2011
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành đề tài này tôi đã nhận được
sự hướng dẫn chỉ bảo tận tình của ThS. Đỗ Thị Tố Như, cùng sự giúp đỡ của
các thầy cô trong tổ Phương pháp dạy học Sinh học – khoa Sinh – KTNN
trường ĐHSP Hà Nội 2; sự giúp đỡ động viên của gia đình và bạn bè.
Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc sự giúp đỡ quý báu đó.
Trong quá trình nghiên cứu, vì thời gian có hạn, khả năng nghiên cứu
còn hạn chế nên đề tài của tôi chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót.
Tôi rất mong nhận được sự đóng góp tận tình của các thầy cô giáo, các bạn
đồng nghiệp để đề tài của tôi hoàn thiện hơn.
Hà Nội, ngày 09 tháng 05 năm 2011
Sinh viên
Nguyễn Ngọc Biên
Nguyễn Ngọc Biên
ii
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
LỜI CAM ĐOAN
Đề tài: “Biện pháp thực hiện dạy học chương III, phần ba – Sinh học
10 THPT chương trình cơ bản theo chuẩn kiến thức, kỹ năng ” là công
trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của ThS. Đỗ Thị Tố Như.
Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu của đề tài đảm bảo tính chính xác,
khách quan, không trùng lặp với kết quả nghiên cứu của các tác giả khác.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 09 tháng 05 năm 2011
Sinh viên
Nguyễn Ngọc Biên
Nguyễn Ngọc Biên
iii
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
MỤC LỤC
PHẦN MỘT: MỞ ĐẦU ........................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài..................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................. 2
3. Giả thuyết khoa học................................................................................ 2
4. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................. 3
6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 3
7. Những đóng góp mới của đề tài.............................................................. 4
PHẦN HAI: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................. 5
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học môn Sinh
học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng .......................................................... 5
1.1. Cơ sở lí luận ........................................................................................ 5
1.1.1. Thực hiện việc dạy học Sinh học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng
ở trường phổ thông.................................................................................... 5
1.1.2 Yêu cầu dạy học bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng .......................... 7
1.1.3 Mốt số phương pháp dạy học tích cực hỗ trợ dạy học theo chuẩn
kiến thức, kỹ năng ...................................................................................... 9
1.2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................. 11
1.2.1 Mục tiêu điều tra............................................................................. 11
1.2.2 Phương pháp điều tra...................................................................... 11
1.2.3 Kết quả điều tra .............................................................................. 11
Chương 2: Biện pháp thực hiện dạy học chương III, phần ba –
Sinh học 10 THPT chương trình cơ bản theo chuẩn kiến thức, kỹ
năng......................................................................................................... 13
2.1. Chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông........ 13
2.1.1 Chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình Sinh học 10 ................ 13
Nguyễn Ngọc Biên
iv
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
2.1.2 Chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương III: “Virus và bệnh truyền
nhiễm”...................................................................................................... 15
2.2. Phân tích cấu trúc - nội dung chương III, phần ba – Sinh học 10
chương trình cơ bản.................................................................................. 16
2.2.1 Cấu trúc chương ............................................................................. 16
2.2.2 Nội dung của chương...................................................................... 16
2.2.3 Mối quan hệ giữa các đơn vị kiến thức của chuẩn kiến thức, kỹ
năng và nội dung trong SGK của chương ................................................. 17
2.2.4 Phân tích nội dung từng bài trong chương ...................................... 19
2.2.5 Quy trình thực hiện dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng............ 33
2.2.6 Thiết kế giáo án một số bài thuộc chương III, phần ba – Sinh
học 10 THPT............................................................................................ 36
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .................................................................... 55
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................... 56
Phụ lục ........................................................................................................
Phụ lục 1 .....................................................................................................
Phụ lục 2 .....................................................................................................
Nguyễn Ngọc Biên
v
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa
CNH – HĐH
Giáo viên
GV
Học sinh
HS
Sách giáo khoa
SGK
Chương trình giáo dục phổ thông
CTGDPT
Giáo dục – Đào tạo
GD – ĐT
Phương pháp dạy học
PPDH
Kiến thức – Kỹ năng
KT – KN
Trung học phổ thông
THPT
Phiếu học tập
PHT
Chủ nghĩa xã hội
CNXH
Nguyễn Ngọc Biên
vi
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
PHẦN MỘT: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bước sang thế kỷ XXI, sự phát triển như vũ bão của khoa học và công
nghệ đã đem lại nhiều thành tựu trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, tạo ra
lượng của cải vật chất khổng lồ, phục vụ ngày một tốt hơn đời sống của con
người. Đất nước ta hiện nay đang trong quá trình quá độ lên CNXH cho nên
sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ mang lại cho nước ta nhiều
thuận lợi và khó khăn, thách thức trong công cuộc xây dựng và phát triển đất
nước. Trong đó, nguy cơ tụt hậu so với các nước trong khu vực và trên thế
giới về khoa học và công nghệ, về phát triển nền kinh tế thị trường là rất lớn.
Vì vậy Đảng và Nhà nước ta đã đề ra mục tiêu: " Đến năm 2020, nước ta cơ
bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại hóa ". Để thực hiện
được mục tiêu trên Giáo dục Việt Nam đóng một vai trò hết sức to lớn đó là: "
Cung cấp nguồn nhân lực có chất lượng cao phục vụ cho sự nghiệp phát triển
kinh tế đất nước ". Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII đã khẳng
định: "Giáo dục và Đào tạo là quốc sách hàng đầu, phát triển giáo dục nguồn
nhân lực chất lượng cao là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự
nghiệp CNH - HĐH, yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế
nhanh và bền vững". Song thực tế dạy học mấy năm gần đây nhiều GV cố dạy
làm sao cho hết nội dung SGK, không dám bỏ bất kì nội dung nào của SGK
dẫn đến tình trạng quá tải trong dạy học bộ môn, HS không hứng thú học tập.
Chương trình GDPT về dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng đã được
ban hành và triển khai đến tất cả các trường và giáo viên phổ thông. Tuy
nhiên, nhiều giáo viên vẫn không sử dụng hoặc sử dụng không có hiệu quả.
Trong quá trình dạy học nhiều giáo viên trong tổ bộ môn chưa thống
nhất trong việc dạy như thế nào? Dạy những nội dung gì? Rèn luyện những kĩ
Nguyễn Ngọc Biên
1
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
năng gì đối với học sinh...dẫn đến tình trạng GV chưa thống nhất với nhau về
kiến thức và kĩ năng trong từng mục, bài, chương của lớp học, cấp học.
Trong chương trình Sinh học 10 thì nội dung chương III, phần ba - Sinh
học 10 khá hay, đề cập đến tác hại của virus đến đời sống con người và sức
khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, việc dạy học môn Sinh học THPT nói chung và
chương này hiện nay ở các trường phổ thông vẫn chưa bám sát theo chuẩn
kiến thức, kỹ năng mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đề ra. Giáo viên vẫn dạy theo
nội dung trong SGK nên kiến thức mà giáo viên truyền tải đến học sinh
thường quá tải, dẫn đến thiếu thời gian để tổ chức các hoạt động học tập tích
cực cho học sinh. Kết quả là học sinh vẫn chưa hứng thú trong học tập.
Xuất phát từ những lý do trên và mong muốn tạo sự thống nhất về mức
độ đạt được trong việc dạy học Sinh học THPT về kiến thức và kĩ năng và
góp phần nâng cao chất lượng dạy học chương III, phần ba - Sinh học 10
THPT chương trình cơ bản, chúng tôi đã chọn đề tài : "Biện pháp thực hiện
dạy học chương III, phần ba - Sinh học 10 THPT theo chuẩn kiến thức, kỹ
năng".
2. Mục đích nghiên cứu
Hướng dẫn thực hiện dạy học bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng trong
dạy học chương III, phần ba - Sinh học 10 THPT chương trình cơ bản.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu thực hiện được dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng thì sẽ tạo ra
sự thống nhất về mức độ đạt được về kiến thức, kỹ năng trong dạy học Sinh
học THPT và góp phần nâng cao chất lượng dạy học chương III, phần ba Sinh học 10 chương trình cơ bản.
4. Đối tượng nghiên cứu
Nguyễn Ngọc Biên
2
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
- Chương III, phần ba - Sách giáo khoa Sinh học 10 chương trình cơ
bản.
- Biện pháp để thực hiện dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
5.2. Nghiên cứu thực trạng dạy học chương III, phần ba - Sinh học 10
chương trình cơ bản ở một số trường phổ thông.
5.3. Phân tích nội dung, cấu trúc chương III, phần ba - Sinh học 10 chương
trình cơ bản làm cơ sở cho việc thiết kế một số giáo án dạy học theo chuẩn
kiến thức, kỹ năng.
5.4. Đề xuất quy trình thực hiện dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
5.5. Thiết kế giáo án một số bài thuộc chương III, phần ba - Sinh học 10
chương trình cơ bản bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1 Nghiên cứu lí thuyết
- Nghiên cứu một số tài liệu tham khảo làm cơ sở lí luận và thực tiễn
của đề tài như: Hướng dẫn chuẩn kiến thức, kỹ năng; Tài liệu tập huấn giáo
viên thực hiện dạy học và kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức, kỹ năng
chương trình giáo dục phổ thông; sách giáo khoa Sinh học 10…
6.2 Phương pháp điều tra
- Điều tra thực trạng dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Sinh
học ở một số trường phổ thông hiện nay.
6.3 Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia
- Lấy ý kiến chuyên gia về thực trạng dạy học môn Sinh học theo chuẩn
kiến thức, kỹ năng ở trường phổ thông hiện nay.
Nguyễn Ngọc Biên
3
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
6.4 Phương pháp thống kê
- Xử lí kết quả thu được từ quá trình điều tra, đánh giá kết quả của giờ
dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
7. Những đóng góp mới của đề tài
7.1 Góp phần hệ thống cơ sở lí luận của việc dạy học Sinh học 10 chương
trình cơ bản theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
7.2 Xác định được thực trạng của việc dạy học Sinh học 10 chương trình cơ
bản theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
7.3 Thiết kế được giáo án một số bài thuộc chương III, phần ba – Sinh học 10
chương trình cơ bản theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.
Nguyễn Ngọc Biên
4
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
PHẦN HAI: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY
HỌC MÔN SINH HỌC THEO CHUẨN KIẾN THỨC, KỸ NĂNG
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Thực hiện việc dạy học Sinh học theo chuẩn kiến thức kỹ năng ở
trường phổ thông
- Ngày 5/5/2006, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ký quyết định
số 16/2006 QĐ/BGDĐT về việc ban hành CTGDPT là một kế hoạch sư phạm
gồm:
+ Mục tiêu giáo dục.
+ Phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục.
+ Chuẩn kiến thức và kỹ năng và yêu cầu về thái độ của từng môn học,
cấp học.
+ Phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục.
+ Đánh giá kết quả giáo dục từng môn học ở mỗi lớp, mỗi cấp.
- Điểm mới của chương trình giáo dục phổ thông lần này là đưa chuẩn
kiến thức, kỹ năng vào thành phần của chương trình giáo dục phổ thông, đảm
bảo việc chỉ đạo dạy học, kiểm tra, đánh giá theo chuẩn kiến thức, kỹ năng,
tạo nên sự thống nhất trong cả nước, góp phần khắc phục tình trạng quá tải
trong giảng dạy, học tập. Chuẩn kiến thức, kỹ năng được áp dụng rộng rãi ở
tất cả các cấp học và môn học.
Vì vậy thực hiện việc dạy học Sinh học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng
ở trường phổ thông là một nhu cầu cấp thiết và phù hợp với chủ trương đổi
mới phương pháp dạy học của Bộ GD & ĐT.
Nguyễn Ngọc Biên
5
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
1.1.1.1 Khái niệm về chuẩn
- Chuẩn là những yêu cầu, tiêu chí tuân thủ những nguyên tắc nhất định
được dùng để làm thước đo đánh giá hoạt động, công việc, sản phẩm của lĩnh
vực nào đó. Đạt được những yêu cầu của chuẩn là đạt được mục tiêu mong
muốn của chủ thể quản lý hoạt động, công việc, sản phẩm đó.
- Yêu cầu là sự cụ thể hóa, chi tiết, tường minh chuẩn, chỉ ra những căn
cứ để đánh giá chất lượng. Yêu cầu có thể được đo thông qua chỉ số hiện
thực, yêu cầu được xem như những điểm "chốt kiểm soát" để đánh giá chất
lượng đầu vào, đầu ra cũng như quá trình thực hiện.
1.1.1.2 Bản chất, vai trò của việc dạy học Sinh học theo chuẩn kiến thức,
kỹ năng
- Khắc phục tình trạng dạy học chưa bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng
trong chương trình Giáo dục phổ thông, tình trạng dạy học quá tải về nội dung
kiến thức.
- Giúp giáo viên kết hợp sử dụng có hiệu quả giữa Chương trình Giáo
dục phổ thông, SGK, SGV và các loại tài liệu tham khảo.
- Tạo sự thống nhất về mức độ đạt được trong việc dạy học về kiến
thức và kỹ năng trong từng mục, bài, chương của lớp học, cấp học.
- Là căn cứ để kiểm tra, đánh giá nội dung kiến thức về khối lượng
cũng như mức độ kiến thức của các đơn vị kiến thức, kỹ năng.
1.1.1.3 Những đặc điểm của chuẩn kiến thức, kỹ năng
- Chuẩn kiến thức, kỹ năng được chi tiết, tường minh bằng các yêu cầu
cụ thể, rõ ràng về kiến thức, kỹ năng.
- Chuẩn kiến thức, kỹ năng có tính tối thiểu, nhằm đảm bảo mọi học
sinh cần phải và có thể đạt được những yêu cầu cụ thể này.
Nguyễn Ngọc Biên
6
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
- Chuẩn kiến thức, kỹ năng là thành phần của chương trình giáo dục
phổ thông. Trong chương trình giáo dục phổ thông; chuẩn kiến thức, kỹ năng
và yêu cầu về thái độ đối với người học được thể hiện, cụ thể hóa ở các chủ
đề của chương trình môn học theo từng lớp và ở các lĩnh vực học tập; đồng
thời, chuẩn kiến thức, kỹ năng và yêu cầu về thái độ cũng được thể hiện ở
phần cuối chương trình mỗi cấp học.
1.1.2 Yêu cầu dạy học bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng
* Yêu cầu chung
- Căn cứ chuẩn kiến thức, kỹ năng để xác định mục tiêu bài học. Chú
trọng dạy học nhằm đạt được các yêu cầu cơ bản và tối thiểu về kiến thức, kỹ
năng, đảm bảo không quá tải và không quá lệ thuộc hoàn toàn vào SGK, mức
độ khai thác sâu kiến thứ, kỹ năng trong sách giáo khoa phải phù hợp với khả
năng tiếp thu của học sinh.
- Sáng tạo về phương pháp dạy học phát huy tính chủ động, tích cực, tự
giác học tập của học sinh. Chú trọng rèn luyện phương pháp tư duy, năng lực
tự học, tự nghiên cứu, tạo niềm vui, hứng khởi, nhu cầu hành động và thái độ
tự tin trong học tập cho học sinh.
- Dạy học thể hiện ở mối quan hệ tích cực giữa GV& HS, giữa học sinh
và học sinh, tiến hành thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập của học
sinh, kết hợp giữa học tập cá thể với học tập hợp tác, làm việc theo nhóm.
- Dạy học chú trọng đến việc sử dụng có hiệu quả phương tiện, thiết bị
dạy học được trang bị hoặc do giáo viên và học sinh tự làm : quan tâm ứng
dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
- Dạy học chú trọng đến việc động viên , khuyến khích kịp thời sự tiến
bộ của học sinh trong quá trình học tập, đa dạng hóa nội dung, các hình thức
đánh giá và tăng cường hiệu quả việc đánh giá.
Nguyễn Ngọc Biên
7
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
* Yêu cầu đối với giáo viên
- Bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng để thiết kế bài giảng, với mục tiêu
cần đạt được các yêu cầu cơ bản, tối thiểu về kiến thức, dạy học không quá tải
và không quá lệ thuộc hoàn toàn vào SGK. Việc khai thác sâu kiến thức, kỹ
năng phải phù hợp với khả năng tiếp thu của học sinh.
- Thiết kế, tổ chức, hướng dẫn HS thực hiện các hoạt động học tập với
các hình thức đa dạng, phong phú, có sức hấp dẫn phù hợp với đặc trưng bài
học, với đặc điểm và trình độ của học sinh, với điều kiện cụ thể của từng lớp,
trường và từng địa phương
- Động viên, khuyến khích, tạo cơ hội và tạo điều kiện cho học sinh
được tham gia một cách tích cực, chủ động sáng tạo vào quá trình khám phá,
phát hiện, đề xuất, lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng đã có ở học sinh,
tạo niềm vui, hứng khởi, nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập
cho học sinh, giúp học sinh phát triển tối đa năng lực, tiềm năng của bản thân.
- Thiết kế và hướng dẫn cho HS thực hiện các câu hỏi, bài tập phát triển
tư duy và rèn luyện kỹ năng, hướng dẫn sử dụng các thiết bị dạy học, tổ chức
có hiệu quả các giờ dạy thực hành, hướng dẫn học sinh có thói quen vận dụng
kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.
- Sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học một cách hợp
lý, hiệu qủa linh hoạt, phù hợp với đặc trưng của từng cấp học, môn học, nội
dung, tính chất của bài học, đặc điểm và trình độ HS, thời lượng dạy học và
các điều kiện dạy học cụ thể của từng điạ phương.
Nguyễn Ngọc Biên
8
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
1.1.3 Một số phương pháp dạy học tích cực hỗ trợ dạy học theo chuẩn
kiến thức, kỹ năng
1.1.3.1 Dạy học lấy học sinh làm trung tâm
+ PPDH tích cực đề cao vai trò của người học, học sinh vừa là đối
tượng, vừa là chủ đề của quá trình dạy học.
+ Tôn trọng lợi ích của người học, mục tiêu, nội dung và phương pháp
dạy học đều xuất phát từ những nhu cầu, lợi ích của người học.
+ Dạy học tích cực không dừng ở mục tiêu giúp học sinh lĩnh hội được
kiến thức mà còn phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp tự học, tự
nghiên cứu kích thích khả năng chủ động, sáng tạo trong hoạt động học tập.
1.1.3.2 Dạy học bằng tổ chức các hoạt động
+ Nét nổi bật của dạy học tích cực là cường độ cũng như thời gian hoạt
động độc lập của học sinh chiếm phần lớn thời gian tiết học.
+ Trong dạy học tích cực GV chú trọng đến hoạt động độc lập của học
sinh tạo điều kiện để học sinh trực tiếp tác động vào đối tượng nghiên cứu
bằng các giác quan làm nảy sinh nhu cầu nhận thức, kích thích hoạt động độc
lập, tự giác khám phá đối tượng để lĩnh hội kiến thức.
+ GV hướng dẫn học sinh hoạt động theo con đường của các nhà
nghiên cứu khoa học đã khám phá ra tri thức nhưng đã được lựa chọn những
đối tượng điển hình và các phương pháp tiếp cận hiểu qủa nhất.
1.1.3.3 Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học, tự nghiên cứu
+ Dạy học tích cực, HS phải tự khám phá tri thức bằng chính hoạt động
của mình. GV chỉ là người gợi ý, hướng dẫn, tạo điều kiện để HS tự tìm tòi
con đường đi tới kiến thức. Thông qua đó, HS được rèn luyện phương pháp
tiếp cận và giải quyết vấn đề, phương pháp tự học, tự nghiên cứu.
Nguyễn Ngọc Biên
9
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
1.1.3.4 Dạy học hợp tác và cá thể hóa
- Chương trình dạy học tích cực gồm ba giai đoạn:
+ Giai đoạn tự học: HS độc lập hoạt động với đối tượng , tự rút ra
những nhận xét. Đây là giai đoạn cá thể hóa cao độ.
+ Giai đoạn học bạn: HS được trao đổi trong nhóm, đối chiếu sản phẩm
thô của mình với bạn để chính xác hóa và hoàn thiện sản phẩm của mình.
+ Giai đoạn học thầy: thông qua thảo luận chung cả lớp dưới sự hướng
dẫn của giáo viên, với vai trò là trọng tài giáo viên chính xác hóa kiến thức.
Như vậy trong dạy học tích cực, học sinh được hoạt động độc lập đồng
thời cũng được đối thoại với thầy, với bạn nên việc học ở thầy, ở bạn sự hợp
tác được thể hiện rõ nét trong hoạt động nhóm và thảo luận chung của cả lớp,
học sinh được học ở bạn cả nội dung, kiến thức và phương pháp tự học, biết
được nhiều cách giải quyết vấn đề.
1.1.3.5 Dạy học đề cao đánh giá và tự đánh giá
- Trong dạy học tích cực việc đánh giá được thường xuyên và luôn luôn
tạo điều kiện để HS tự đánh giá bằng các câu hỏi trắc nghiệm khách quan.
- Như vậy trong phương pháp dạy học tích cực người giáo dục trở
thànhn người tự giáo dục không chỉ nâng cao trình độ cho người học mà còn
nâng cao trình độ, năng lực sư phạm cho người thầy.
Nguyễn Ngọc Biên
10
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
1.2. Cơ sở thực tiễn
Chúng tôi tiến hành điều tra việc thực hiện dạy học theo chuẩn kiến
thức, kỹ năng môn Sinh học ở một số trường phổ thông như: THPT Mỹ Lộc –
Nam Định, THPT Bắc Kiến Xương – Thái Bình, THPT Hàn Thuyên – Bắc
Ninh, THPT Nguyễn Viết Xuân – Vĩnh Phúc…
1.2.1. Mục tiêu điều tra
- Nêu được thực trạng dạy học Sinh học THPT theo chuẩn kiến thức,
kỹ năng của giáo viên.
1.2.2. Phương pháp điều tra
- Phiếu lấy ý kiến của giáo viên về thực trạng dạy học theo chuẩn kiến
thức, kỹ năng hiện nay.
- Phỏng vấn lấy ý kiến giáo viên về việc thực hiện dạy học theo chuẩn
kiến thức, kỹ năng.
- Dự giờ một số tiết dạy tại trường THPT Mỹ Lộc – Nam Định.
1.2.3. Kết quả điều tra
Qua điều tra chúng tôi nhận thấy: Trong thực tế dạy học mấy năm gần
đây nhiều GV cố dạy làm sao cho hết nội dung SGK, không dám bỏ bất kì nội
dung nào của SGK dẫn đến tình trạng quá tải trong dạy học bộ môn, HS
không hứng thú học tập.
Chương trình GDPT về hướng dẫn thực hiện dạy học theo chuẩn kiến
thức, kỹ năng đã được ban hành và triển khai đến tất cả các trường và giáo
viên phổ thông. Tuy nhiên, nhiều giáo viên vẫn chưa có trong tay cuốn tài liệu
hướng dẫn việc thực hiện dạy học theo chuẩn kiên thức, kỹ năng hoặc có
nhưng không sử dụng hoặc sử dụng không có hiệu quả.
Trong quá trình dạy học nhiều giáo viên trong tổ bộ môn chưa thống
nhất trong việc dạy như thế nào? Dạy những nội dung gì? Rèn luyện những kĩ
Nguyễn Ngọc Biên
11
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
năng gì đối với học sinh...dẫn đến tình trạng GV chưa thống nhất với nhau về
kiến thức và kĩ năng trong từng mục, bài, chương của lớp học, cấp học.
Trong kiểm tra đánh giá học sinh giáo viên chưa thống nhất trong nội
dung kiểm tra về khối lượng kiến thức cũng như mức độ kiến thức của các
đơn vị kiến thức, kĩ năng.
Trong dự giờ giáo viên của các cấp quản lý giáo dục cũng chưa thống
nhất trong tiêu chí đánh giá giáo viên về kiến thức, kĩ năng của giờ dạy.
Nguyễn Ngọc Biên
12
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
CHƯƠNG 2: BIỆN PHÁP THỰC HIỆN
DẠY HỌC CHƯƠNG III, PHẦN BA – SINH HỌC 10 THPT CHƯƠNG
TRÌNH CƠ BẢN THEO CHUẨN KIẾN THỨC, KỸ NĂNG
2.1. Chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông
- Chuẩn kiến thức, kỹ năng và yêu cầu về thái độ của Chương trình
Giáo dục phổ thông (CTGDPT) được thể hiện cụ thể trong các chương trình
môn học, hoạt động giáo dục và các chương trình cấp học.
- Đối với mỗi môn học, mỗi cấp học, mục tiêu của môn học, cấp học
được cụ thể hóa thành chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình môn học,
cấp học.
- Chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình Sinh học phổ thông là các
yêu cầu cơ bản, tối thiểu về kiến thức, kỹ năng của môn Sinh học mà học sinh
cần phải và có thể đạt được sau mỗi đơn vị kiến thức.
- Chuẩn kiến thức, kỹ năng và yêu cầu về thái độ của CTGDPT bảo
đảm tính thống nhất, tính khả thi, phù hợp của CTGDPT, đảm bảo chất lượng
và hiệu quả của chương trình giáo dục.
2.1.1 Chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình Sinh học 10
• Về kiến thức
- Trình bày được những kiến thức phổ thông, cơ bản, hiện đại, thực tiễn
về cấp độ tổ chức cơ thể của thế giới sống.
- Học sinh hiểu và trình bày được các kiến thức cơ bản về thành phần
hóa học, vai trò của nước, cấu trúc và chức năng của các hợp chất hữu cơ chủ
yếu cấu tạo nên tế bào, trình bày được cấu trúc và chức năng các thành phần
của tế bào nhân sơ, tế bào nhân thực.
- Học sinh phân biệt được sự khác nhau giữa nguyên tố đa lượng và
nguyên tố vi lượng, sự khác nhau giữa tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực.
Nguyễn Ngọc Biên
13
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
- Học sinh nêu và giải thích được các cơ chế vận chuyển các chất qua
màng sinh chất, phân biệt được hình thức vận chuyển chủ động và vận chuyển
thụ động, phân biệt được xuất bào với nhập bào.
- Học sinh hiểu và trình bày được khái niệm, bản chất của hô hấp,
quang hợp xảy ra ở bên trong tế bào. Phân tích được mối quan hệ giữa quang
hợp và hô hấp.
- Học sinh nắm được khái niệm về chu kỳ tế bào, phân biệt được
nguyên phân và giảm phân, hiểu được nguyên lý điều hòa chu kỳ tế bào, có ý
nghĩa lớn trong lĩnh vực y học.
- Học sinh hiểu và trình bày được khái niệm vi sinh vật, các kiểu dinh
dưỡng và ứng dụng của vi sinh vật trong đời sống.
- Học sinh hiểu và trình bày được tính quy luật sinh trưởng trong nuôi
cấy liên tục và không liên tục.
- Học sinh nắm được kiến thức cơ bản về virus, phương thức sinh sản
của vivus, ứng dụng của virus trong thực tiễn. Đồng thời học sinh cũng nắm
được khái niệm miễn dịch và bệnh truyền nhiễm.
- Trên cơ sở nắm vững các kiến thức cơ bản, học sinh biết vận dụng các
kiến thức vào thực tiễn sản xuất và đời sống, hiểu và vận dụng để giải thích
các hiện tượng thực tế.
- Củng cố niềm tin vào khả năng của khoa học hiện đại trong việc nhận
thức bản chất và tính quy luật của các hiện tượng sinh học.
- Củng cố cho học sinh quan điểm duy vật biện chứng về thế giới sống,
bồi dưỡng cho học sinh lòng yêu thiên nhiên và bảo vệ thiên nhiên, có thái độ
và hành vi đúng đắn đối với chính sách của Đảng và Nhà nước về dân số, sức
khỏe sinh sản, phòng chống HIV/AIDS, vấn đề ma túy và tệ nạn xã hội.
Nguyễn Ngọc Biên
14
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
• Về kỹ năng
- Học sinh thành thạo kỹ năng quan sát, mô tả các hiện tượng sinh học.
- Học sinh thành thạo kỹ năng thực hành sinh học.
- Rèn luyện cho học sinh tư duy biện chứng, tư duy hệ thống.
- Học sinh biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống
- Học sinh thành thạo các kỹ năng học tập, đặc biệt là kỹ năng tự học
(biết thu thập, xử lí thông tin, lập bảng biểu, vẽ đồ thị, làm việc cá nhân hay
làm việc theo nhóm, làm báo cáo nhỏ…)
2.1.2 Chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương III: “Virus và bệnh truyền
nhiễm”
• Về kiến thức
- Trình bày khái niệm và cấu tạo của virus.
- Nêu tóm tắt được chu kì nhân lên của virus trong tế bào chủ.
- Nêu được tác hại của virus, cách phòng tránh. Một số ứng dụng của
virus.
- Trình bày được khái niệm bệnh truyền nhiễm, miễn dịch, inteferon,
các phương thức lây truyền của bệnh truyền nhiễm và cách phòng tránh.
• Về kỹ năng
- Tìm hiểu một số bệnh truyền nhiễm thường gặp ở người, động vật và
thực vật ở địa phương.
Nguyễn Ngọc Biên
15
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
2.2. Phân tích cấu trúc - nội dung chương III, phần ba – Sinh học 10
chương trình cơ bản
2.2.1 Cấu trúc chương
Đây là chương thứ ba trong tổng số bốn chương thuộc phần ba “Sinh học
vi sinh vật”. Gồm 5 bài từ bài số 29 đến bài số 33. Cụ thể như sau:
Bài 29: Cấu trúc các loại virus.
Bài 30: Sự nhân lên của virus trong tế bào chủ.
Bài 31: Virus gây bệnh và ứng dụng của virus.
Bài 32: Khái niệm về bệnh truyền nhiễm và miễn dịch.
Bài 33: Ôn tập phần ba.
2.2.2 Nội dung của chương
- Đề cập đến rất nhiều kiến thức liên quan đến đời sống thực tiễn, sức
khỏe của con người như:
+ Khái niệm về virus, cấu trúc chung của virus, các giai đoạn của quá
trình nhân lên của virus trong tế bào chủ.
+ Cung cấp các kiến thức về virus HIV, các con đường lây truyền của
HIV, các giai đoạn phát triển của bệnh AIDS và biện pháp phòng ngừa.
+ Học sinh còn được tìm hiểu về các loại virus kí sinh ở vi sinh vật,
thực vật, động vật. Cung cấp cho học sinh con đường xâm nhiễm của virus,
tác hại của virus và ứng dụng của nó trong thực tiễn đời sống.
+ Giới thiệu cho học sinh vốn hiểu biết về bệnh truyền nhiễm và miễn
dịch học.
Nguyễn Ngọc Biên
16
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
2.2.3 Mối quan hệ giữa các đơn vị kiến thức của chuẩn kiến thức, kĩ năng
và nội dung trong SGK của chương
Chúng tôi so sánh nội dung trong chuẩn kiến thức, kỹ năng CTGDPT
với nội dung trong SGK để tìm ra độ vênh về kiến thức được thể hiện ở bảng
sau:
Chuẩn kiến
Nội dung SGK
Độ vênh
Hướng giải
quyết
thức, kĩ năng
CTGDPT
1. Kiến thức
- Trình bày khái
Bài 29: Cấu trúc
niệm và cấu tạo
các loại virus
của virus, nêu
(Từ trang 114 –
tóm tắt được chu
118)
Không có
kỳ nhân lên của
virus trong tế bào
Có:
chủ.
Bài 30: Sự nhân
lên của virus
+ Ở mục I nội
+ Giới thiệu cho
dung SGK không
học sinh về virus
đề cập tới virus
độc và virus ôn
độc và virus ôn
hòa trong khi dạy
hòa.
mục I.
+ SGK có đề cập
+ Mục II GV nêu
đến HIV/AIDS ở
câu hỏi hướng
mục II nhưng
dẫn, học sinh đọc
trong chuẩn
SGK trả lời.
trong tế bào chủ
(Từ trang 119 –
121)
không có.
Nguyễn Ngọc Biên
17
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
Có:
- Nêu được tác
Bài 31: Virus gây + Trong chuẩn có
+ GV giới thiệu
hại của virus,
bệnh, ứng dụng
đề cập đến virus
cho HS về tác hại
cách phòng tránh.
của virus trong
kí sinh ở người và
của những bệnh
Một số ứng dụng
thực tiễn (Từ
động vật nhưng
do virus gây ra ở
của virus.
trang 121 – 124)
mục I trong SGK
người và động
không đề cập đến.
vật.
Có:
- Trình bày được
Bài 32: Bệnh
+ SGK có đề cập
+ GV hướng dẫn
những kiến thức
truyền nhiễm và
đến các bệnh
HS tự đọc và sưu
cơ bản về bệnh
miễn dịch (Từ
thường gặp do
tầm tài liệu.
truyền nhiễm và
trang 125 – 128)
virus nhưng trong
chuẩn không có.
miễn dịch.
+ Trong chuẩn có
đề cập đến
cho HS về khái
inteferon nhưng
SGK không có.
SGK không có
2. Kĩ năng
bài thực hành:
- Tìm hiểu một số
Tìm hiểu một số
bệnh truyền
bệnh truyền
nhiễm thường gặp
nhiễm phổ biến ở
ở người, động
địa phương
vật, thực vật ở địa
niệm và tính chất
của inteferon.
+ GV yêu cầu HS
đến một số cơ sở
y tế tìm hiểu và
lấy số liệu tình
hình bệnh truyền
nhiễm ở địa
phương trong thời
phuơng.
Nguyễn Ngọc Biên
+ GV giới thiệu
gian gần đây.
18
Khóa luận tốt nghiệp
Trường ĐHSP Hà Nội 2
Khoa Sinh - KTNN
Như vậy dạy học phải tuân thủ theo chương trình và chuẩn KT – KN.
Có những nội dung có trong chương trình mà SGK không có thì GV phải
hướng dẫn HS trong khi dạy học thông qua tìm hiểu các tài liệu liên quan.
Ngược lại có những nội dung không có trong chương trình mà SGK có thì GV
có thể hướng dẫn HS tự học trong khi dạy học.
2.2.4 Phân tích nội dung từng bài trong chương
Bài 29: Cấu trúc các loại virus
I. Mục tiêu
1. Kiến thức
- Mức 1: (đạt chuẩn)
+ Trình bày khái niệm virus.
+ Nêu được cấu tạo chung của virus.
- Mức 2: (trên chuẩn)
+ Trình bày được cấu tạo và mô tả được hình thái của 3 loại virus điển
hình.
+ Giải thích được vì sao virus được coi là ranh giới của thế giới vô sinh
và sinh vật.
2. Kỹ năng
- Rèn một số kỹ năng sau:
+ Quan sát tranh hình phát hiện kiến thức
+ Phân tích, tổng hợp, khái quát kiến thức.
+ Vận dụng kiến thức giải thích các hiện tượng thực tế.
II. Phân tích nội dung của bài
1. Kiến thức trọng tâm
- Cấu tạo của virus.
Nguyễn Ngọc Biên
19
Khóa luận tốt nghiệp
