Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT TƯ PHÁP
-----o0o-----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
NIÊN KHÓA (2006-2010)

Đề tài:
QUYỀN CÔNG TỐ VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP
NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
QUYỀN CÔNG TỐ

Giáo viên hướng dẫn:
Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN THỊ PHI YẾN
MSSV: 5062377
Lớp: Tư pháp 2 K32

Cần Thơ, tháng 04/2010

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-1-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN

Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-2-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU....................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN CÔNG TỐ.................. 5
1.1 Khái niệm chung.......................................................................................... 5
1.1.1 Khái niệm quyền công tố........................................................................ 5
1.1.2 Đặc điểm quyền công tố........................................................................ 10
1.1.3 Khái niệm thực hành quyền công tố...................................................... 12
1.2 Cơ sở lý luận về quyền công tố................................................................. 14
1.2.1 Tầm quan trọng của quyền công tố trong tố tụng hình sự..................... 14
1.2.2 Khái quát lịch sử phát triển những qui định pháp luật về
quyền công tố................................................................................................. 17
CHƯƠNG 2 NHỮNG QUI ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ

QUYỀN CÔNG TỐ................................................................................................. 22
2.1 Quyền công tố trong giai đoạn khởi tố..................................................... 22
2.1.1 “Viện kiểm sát quyết định khởi tố vụ án hình sự trong trường hợp Viện
kiểm sát hủy bỏ quyết định không khởi tố vụ án của Cơ quan điều tra, Thủ trưởng đơn
vị Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển và Thủ
trưởng các cơ quan khác của Công an nhân dân, Quân đội nhân dân”....................... 22
2.1.2 “Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố vụ án hoặc yêu cầu Viện kiểm sát
khởi tố vụ án hình sự”................................................................................................ 24
2.2 Quyền khởi tố trong giai đoạn điều tra.................................................... 25
2.2.1 “Khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can; yêu cầu Cơ quan điều tra khởi tố
hoặc thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can theo quy định của Bộ
luật này;”.................................................................................................................... 26
2.2.2 “Đề ra yêu cầu điều tra và yêu cầu Cơ quan điều tra tiến hành điều tra;
khi xét thấy cần thiết, trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra theo qui định của
Bộ luật này;”.............................................................................................................. 27
2.2.3 “Yêu cầu Thủ trưởng Cơ quan điều tra thay đổi Điều tra viên theo qui
định của Bộ luật này; nếu hành vi của Điều tra viên có dấu hiệu tội phạm thì khởi tố về
hình sự;”..................................................................................................................... 28
2.2.4 “Quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp bắt, tạm giữ, tạm
giam và các biện pháp ngăn chặn khác; quyết định phê chuẩn, quyết định không phê
chuẩn các quyết định của Cơ quan điều tra theo qui định của Bộ luật này.
Trong trường hợp không phê chuẩn thì trong quyết định không phê chuẩn phải nêu
rõ lí do;”..................................................................................................................... 29
GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-3-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN

Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

2.2.5 “Hủy bỏ các quyết định không có căn cứ và trái pháp luật của Cơ quan
điều tra; yêu cầu Cơ quan điều tra truy nã bị can.”.................................................... 29
2.2.6 “Quyết định việc truy tố bị can; quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ
án;”............................................................................................................................ 30
2.3 Quyền công tố trong giai đoạn truy tố..................................................... 31
2.3.1Quyết định truy tố bị can ra trước Tòa án bằng bản cáo trạng................ 32
2.3.2 Quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung............................................... 36
2.3.3 Quyết định đình chỉ và quyết định tạm đình chỉ.................................... 37
2.4 Quyền công tố trong giai đoạn xét xử...................................................... 39
2.4.1 Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử............................................................ 39
2.4.2 Trong phiên tòa xét xử sơ thẩm............................................................. 40
CHƯƠNG 3 THỰC TIỄN VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ
NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUYỀN CÔNG TỐ... 47
3.1 Về lý luận................................................................................................... 47
3.1.1 Tồn tại................................................................................................... 47
3.1.2 Giải pháp thực hiện............................................................................... 49
3.2 Về pháp lý.................................................................................................. 49
3.2.1 Tồn tại................................................................................................... 50
3.2.2 Giải pháp............................................................................................... 53
3.3 Về thực tiễn................................................................................................ 57
3.3.1 Đảm bảo cho việc truy tố đúng người, đúng tội.................................... 57
3.3.2 Bảo vệ bản cáo trạng tại phiên tòa........................................................ 60
KẾT LUẬN......................................................................................................... 65
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-4-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Quyền công tố là một trong hai chức năng quan trọng mà Nhà nước giao cho
Viện kiểm sát trong quá trình Viện kiểm sát tham gia vào các giai đoạn tố tụng hình
sự. Quyền năng này chiếm một vị trí khá quan trọng, nó đóng góp tích cực vào công
cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm nhằm truy cứu đúng người, đúng tội, đúng pháp
luật, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội. Nhận thấy được tầm quan
trọng của quyền công tố, vì thế trong suốt quá trình đấu tranh và xây dựng đất nước,
nền lập pháp nước ta khi ban hành các văn bản pháp luật đều không quên xây dựng
chế định quyền công tố. Ở mỗi thời kỳ quyền công tố luôn được chuyển hóa thành các
nhiệm vụ khác nhau nhằm phát huy hiệu quả cao nhất và phù hợp với tình hình thực
tại.
Sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Việt Nam trở thành một
quốc gia độc lập, nhưng vì là một nước vừa thoát khỏi chế độ thuộc địa nên mọi mặt
đất nước đều gặp rất nhiều khó khăn. Để củng cố và xây dựng phát triển đất nước, bộ
máy Nhà nước đã đề ra những chính sách phù hợp với từng lĩnh vực nhằm cải thiện
đời sống người dân và giữ vững nền độc lập còn non yếu. Nhận định được sự quan
trọng của hệ thống pháp luật đối với việc xây dựng đất nước, Quốc hội đã ban hành
Hiến pháp năm 1946. Đây chính là tiền đề và cơ sở để soạn thảo và ban hành các văn
bản pháp luật tiếp theo để Nhà nước có thể quản lý một cách chặt chẽ, thống nhất. Các
Sắc lệnh số 13, 51, 131 thành lập cơ quan công tố nằm trong Tòa án và do Bộ Tư pháp
quản lý, có nhiệm vụ buộc tội nhân dân Nhà nước trong phiên tòa giải quyết các vụ án
hình sự. Đến ngày 29 tháng 04 năm 1958, Quốc hội ban hành Nghị quyết thiết lập
Viện Công tố tách khỏi Tòa án và trực thuộc Chính phủ. Hoạt động chủ yếu của Viện

Công tố vẫn là hoạt động công tố trước Tòa án, cơ quan công tố không chỉ điều khiển,
giám sát hoạt động điều tra, mà còn trực tiếp tiến hành điều tra và thực hiện cả sự giám
sát đối với các hoạt động tư pháp. Bên cạnh đó, còn tham gia vào hoạt động tố tụng
dân sự, có quyền kháng cáo bản án hình sự và dân sự. Hiến pháp năm 1959 và Luật tổ
chức Viện kiểm sát nhân dân 1960 ra đời, Viện Công tố được chuyển đổi thành Viện
kiểm sát để phù hợp với nhu cầu thực tế. Song song với nhiệm vụ thực hành quyền
công tố, thì Viện kiểm sát còn có chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trên tất
cả các lĩnh vực và cả hoạt động tư pháp. Sau Hiến pháp năm 1959 là Hiến pháp 1980
và đến hiện nay là Hiến pháp 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2001, cùng với Hiến
pháp còn có Bộ luật tố tụng Hình sự năm 2003, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân
năm 2002 đều qui định Viện kiểm sát đảm nhiệm hai chức năng: thực hành quyền
công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật, đảm bảo cho pháp luật được chấp hành
nghiêm chỉnh và thống nhất.
GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-5-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

Cùng với chiều dài xây dựng đất nước, sự phát triển của Viện kiểm sát cũng như
chức năng thực hành quyền công tố ngày càng được hoàn thiện và đã đạt được những
thành quả thiết thực, nhưng bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều thiếu sót, bất cập. Nhận
thức đúng đắn về quyền công tố không chỉ có giá trị về mặt lý luận, nhằm giúp ta hiểu
rõ hơn, đầy đủ hơn về vị trí, chức năng của Viện kiểm sát nhân dân trong bộ máy Nhà
nước, trong tố tụng hình sự mà còn có ý nghĩa thực tiễn to lớn. Đối với cán bộ làm
công tác điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự, nhận thức đúng đắn về vấn đề này chắc
chắn sẽ là điều kiện tiên quyết bảo đảm cho sự thống nhất hành động, nâng cao hiệu

quả công tác, khắc phục những hiện tượng “Chưa làm hết chức năng, chồng chéo chức
năng hay không đúng chức năng” thường được nêu ra trong các báo cáo tổng kết công
tác hàng năm của các ngành trong hệ thống cơ quan tư pháp. Cho đến nay, vấn đề
quyền công tố vẫn chưa được làm rõ. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay khi Bộ Chính
trị ban hành Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 2/01/2002 về “Một số nhiệm vụ trọng tâm
công tác tư pháp trong thời gian tới” và Nghị quyết số 49/NQ/TW ngày 2/06/2005 về
“Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” đề ra “Nghiên cứu việc chuyển Viện
kiểm sát thành Viện Công tố, tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều
tra”. Đây đang là vấn đề thời sự hiện nay, trong khi khái niệm quyền công tố chưa
được làm rõ thì việc thiết lập mô hình Viện Công tố là một vấn đề nan giải. Việc tổ
chức và chức năng của Viện Công tố như thế nào đang là câu hỏi đối với nhiều người
mà chưa có sự giải đáp. Bên cạnh việc các nhà làm luật vẫn chưa có giải thích chính
thức thì việc trao đổi ý kiến rộng rãi giữa những người có quan tâm này chắc chắn sẽ
đóng góp tích cực cho việc nhận thức đầy đủ về quyền công tố và thực hành quyền
công tố.
Đúc kết từ những vấn đề nêu trên cho thấy, việc nghiên cứu đề tài “Quyền công
tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố” là cấp thiết và
mang tính thời sự. Đó cũng chính là lí do thúc đẩy người viết lựa chọn và nghiên cứu
đề tài luận văn này.
2. Phạm vi nghiên cứu
Theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, tố tụng hình sự được phân chia thành
năm giai đoạn: khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Trong đó, quyền công
tố chỉ tham gia vào các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử mà không có thi hành
án. Vì thế, người viết chỉ nghiên cứu quyền công tố của Viện kiểm sát các cấp trong
bốn giai đoạn nói trên ở phiên tòa giải quyết vụ án hình sự. Quyền công tố cũng có
mặt trong phiên tòa hình sự phúc thẩm, nhưng vì thời gian nghiên cứu đề tài còn hạn
chế nên tác giả không mở rộng nghiên cứu đến giai đoạn xét xử phúc thẩm cũng như
không nghiên cứu thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát quân sự. Đề tài luận văn

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-6-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

này chỉ chủ yếu nghiên cứu giới hạn quyền công tố trong các giai đoạn khởi tố, điều
tra, truy tố, xét xử của phiên tòa hình sự sơ thẩm.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu đề tài “Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng
cao hiệu quả quyền công tố” nhằm làm sáng tỏ một số vấn đề về lý luận, pháp lý và
thực tiễn về quyền công tố ở nước ta. Về mặt lý luận, theo cải cách tư pháp đề ra việc
nghiên cứu xây dựng mô hình Viện Công tố về sau thì hiện nay khái niệm quyền công
tố vẫn chưa được hiểu theo một cách thống nhất và toàn diện. Đây là một thiếu sót
quan trọng, vì vậy trong thời gian tới các nhà nghiên cứu luật học và các nhà làm luật
cần thống nhất đưa ra một khái niệm về quyền công tố cụ thể, toàn diện và có hiệu lực
pháp luật. Về mặt pháp lý, chưa có một văn bản quy phạm pháp luật nào qui định cụ
thể về khái niệm quyền công tố. Thêm vào đó, các điều, khoản qui định về quyền công
tố trong Bộ luật tố tụng Hình sự 2003, Luật tổ chức Viện kiểm sát 2002… không phân
biệt rõ ràng hai chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp.
Điều này sẽ dẫn đến việc truy tố không đúng người, đúng tội, vì vậy đòi hỏi cần có sự
tách bạch rõ ràng hai chức năng này và được qui định cụ thể trong các văn bản quy
phạm pháp luật. Giải pháp đề ra là cần hoàn thiện lại các quy định của pháp luật về
quyền công tố. Đó sẽ là tiền đề góp phần vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tội
phạm không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội và đóng góp tích cực vào
tiến trình cải cách tư pháp trong thời gian tới. Khi hoàn thành xong đề tài luận văn này,
có thể sử dụng làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo và góp phần gợi mở hướng hoàn
thiện về vấn đề quyền công tố.

4. Phương pháp nghiên cứu
Trong đề tài luận văn này, tác giả đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu
như sau: phương pháp nghiên cứu trên tài liệu, sách vở; phương pháp nghiên cứu và
phân tích luật viết; phương pháp sưu tầm số liệu thực tế và phương pháp tổng hợp các
thông tin thông qua các bài viết, các văn bản pháp luật có liên quan, một số sách, các
công trình nghiên cứu có giá trị và tạp chí chuyên ngành.
5. Cấu trúc đề tài
Đề này nghiên cứu luận văn này gồm có ba chương:
- Chương 1: Những vấn đề chung về quyền công tố.
- Chương 2: Những quy định của pháp luật hiện hành về quyền công tố.
- Chương 3: Thực tiễn về thực hành quyền công tố và những giải pháp nhằm
nâng cao hiệu quả quyền công tố.
Đề tài nghiên cứu “Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu
quả quyền công tố” là một vấn đề khá phức tạp, nó đòi hỏi người nghiên cứu đề tài
cần có kiến thức sâu rộng cả về lý luận lẫn thực tiễn về quyền công tố. Ngoài ra, nó
GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-7-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

còn đòi hỏi tác giả phải biết nắm bắt được những vấn đề cốt lõi, những tồn tại và
vướng mắc còn gặp phải, để từ đó đề xuất giải pháp giải quyết. Là một sinh viên năm
cuối, lần đầu tiên làm quen với một đề tài nghiên cứu khoa học mà thời gian nghiên
cứu còn hạn chế cũng như vốn kiến thức hiểu biết có giới hạn. Vì vậy, có những thiếu
sót, khiếm khuyết hay sai lầm trong đề tài nghiên cứu này là điều không thể tránh
khỏi. Tác giả rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến đánh giá, phê bình của thầy cô,

các nhà nghiên cứu pháp luật và các bạn sinh viên.
Cuối cùng, tác giả xin gửi lời cám ơn đến cô Mạc Giáng Châu là người đã tận
tình hướng dẫn, chỉ bảo để tác giả có thể hoàn thành tốt đề tài luận văn này.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-8-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN CÔNG TỐ
Quyền công tố là một trong những quyền năng đặc biệt được chú ý khi xây dựng
hệ thống Viện kiểm sát. Ở nước ta, trong mỗi giai đoạn phát triển quyền công tố có
những chức năng, nhiệm vụ được thực hiện khác nhau. Cho đến ngày nay, khi nền
kinh tế đất nước đang trên đà phát triển và hội nhập, nền tư pháp đang trong giai đoạn
cải cách thì có nhiều vấn đề đang được chú ý đến. Trong đó, có quyền công tố, đây là
vấn đề đang được quan tâm và có nhiều định hướng phát triển khác nhau. Để có thể
tìm được một phương hướng về sự phát triển quyền công tố vừa đúng đắn vừa phù hợp
với chính sách của Đảng và Nhà nước, việc đầu tiên cần làm là tìm hiểu, nghiên cứu
về khái niệm, đặc điểm của quyền công tố cũng như tầm quan trọng, quá trình lịch sử
phát triển những qui định của pháp luật về quyền công tố… Dựa vào đây, ta đề ra một
cơ sở lý luận phù hợp, một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh về quyền công tố, đó là
những việc làm cần thiết góp phần đẩy nhanh tiến độ cải cách tư pháp nước ta trong
thời gian tới.
1.1 Khái niệm chung
Vấn đề lý luận về quyền công tố để tìm ra được một khái niệm hoàn chỉnh và

thống nhất về quyền công tố là một vấn đề khó khăn. Để làm được việc trên, trên cơ sở
tìm hiểu những quan điểm về khái niệm quyền công tố cần phải tìm hiểu các vấn đề
khác có liên quan như đặc điểm và khái niệm thực hành quyền công tố. Qua việc
nghiên cứu các vấn đề có liên quan này sẽ đóng góp cho việc xây dựng một khái niệm
quyền công tố thống nhất, hoàn chỉnh và phù hợp.
1.1.1 Khái niệm quyền công tố
Trong quá trình nghiên cứu đề tài này, khái niệm quyền công tố được hiểu theo
rất nhiều nghĩa khác nhau:
+ Quan điểm thứ nhất: đồng nhất khái niệm quyền công tố với hoạt động kiểm
sát việc tuân theo pháp luật của Viện kiểm sát (trước khi Hiến pháp 1992 được sửa
đổi, bổ sung năm 2001). Có thể nói đây là quan điểm xuất phát từ chức năng của Viện
kiểm sát nhân dân để xem xét quyền công tố. Theo quan điểm này thì tất cả các hoạt
động kiểm sát việc tuân theo pháp luật đều là thực hành quyền công tố. Điều này có
nghĩa là, ngay cả khi Viện kiểm sát kiến nghị yêu cầu các cơ quan Nhà nước sửa chữa
những vi phạm pháp luật của mình trên lĩnh vực hành chính, kinh tế, xã hội (có giai
đoạn được gọi là kiểm sát chung) cũng là thực hành quyền công tố. Vì thế, ở Việt Nam
có giai đoạn gọi Viện kiểm sát là Viện công tố. Theo quan điểm này, công tố không
phải là một chức năng độc lập của Viện kiểm sát, mà chỉ là một quyền năng, một hình

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

-9-

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

thức thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật 1. Có thể nói đây là một
quan điểm khá phổ biến, đặc biệt trong ngành kiểm sát từ năm 1960 cho đến khi Luật

tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002 được ban hành. Khi đi sâu nghiên cứu các
lập luận của những người theo quan điểm này cho thấy, cơ sở cho những lập luận của
họ chủ yếu là nội dung các điều luật được qui định trong Luật tổ chức Viện kiểm sát
nhân dân năm 1981 và năm 1992. Điều 3 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm
1992 qui định: “Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật,
thực hành quyền công tố bằng những công tác sau đây:
1. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật đối với các văn bản pháp quy của các Bộ,
các cơ quan ngang Bộ, các cơ quan khác thuộc Chính phủ và các cơ quan chính
quyền địa phương; kiểm sát việc chấp hành pháp luật của các cơ quan Nhà nước nói
trên, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang và công dân;
2. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra của Cơ quan điều tra và
các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;
3. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc xét xử của Tòa án nhân dân;
4. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc thi hành bản án, quyết định đã có
hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân;
5. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc giam, giữ và cải tạo;
6. Điều tra tội phạm trong những trường hợp do pháp luật tố tụng hình sự qui
định.”
Việc hiểu khái niệm quyền công tố theo quan điểm trên đây là chưa chính xác, đã
đánh đồng quyền công tố với quyền kiểm sát việc tuân theo pháp luật và cũng không
phù hợp với các qui định của Hiến pháp và pháp luật. Theo qui định của pháp luật
nước ta thời kỳ trước khi Hiến pháp năm 1992 được sửa đổi thì Viện kiểm sát có hai
chức năng rất cụ thể: chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật và chức năng thực
hành quyền công tố. Trong quá trình thực hành quyền công tố, cho dù giữa hai chức
năng này có một số nội dung đan xen, tác động qua lại lẫn nhau nhưng không vì thế là
phủ nhận tính độc lập của chúng cả về nội dung lẫn phạm vi áp dụng. Vì thế ta không
thể đồng nhất hai chức năng này của Viện kiểm sát với nhau. Sự phân biệt hai chức
năng này sẽ được thể hiện rõ ở phần sau2.
+ Quan điểm thứ hai cho rằng: quyền công tố là quyền của Nhà nước giao cho
Viện kiểm sát truy tố kẻ phạm tội ra Tòa án, thực hiện sự buộc tội tại phiên tòa 3. Điều

đáng lưu ý của quan điểm này là việc nhấn mạnh vai trò duy nhất của Viện kiểm sát
trong việc thực hành quyền công tố và chỉ thực hiện duy nhất là tố tụng hình sự và
cũng chỉ ở một giai đoạn duy nhất của tố tụng hình sự là giai đoạn xét xử sơ thẩm (chỉ
1

Lê Hữu Thể, Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra, Nhà xuất
bản Tư pháp, Tr.22.
2
Xem lại phần 1.2.1 Tầm quan trong của quyền công tố trong tố tụng hình sự, Tr.14.
3
Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr.24.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 10 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

truy tố và buộc tội tại phiên tòa). Quan điểm này thì lại quá thu hẹp khái niệm, nội
dung, phạm vi quyền công tố và không phản ánh được đầy đủ bản chất của quyền này.
Trên thực tế thì hoạt động truy tố và buộc tội của Viện kiểm sát tại phiên tòa chỉ là một
số nội dung của hoạt động thực hành quyền công tố, hay nói chính xác hơn đó chỉ là
một số quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố.
+ Theo quan điểm thứ ba: quyền công tố là quyền đại diện cho Nhà nước để
đưa các vụ việc vi phạm trật tự pháp luật ra cơ quan xét xử để bảo vệ lợi ích Nhà nước,
bảo vệ trật tự pháp luật. Quan điểm này đã được đưa vào giảng dạy chính thức ở
Trường Cao Đẳng kiểm sát Hà Nội 4 và thường xuyên được nhắc đến trong các văn bản

hướng dẫn nghiệp vụ, các chuyên đề tổng kết trước đây của ngành kiểm sát. Những
người theo quan điểm này thì cho rằng quyền công tố xuất hiện từ khi có Nhà nước
pháp luật, được thể hiện đầu tiên trong lĩnh vực hình sự, tố tụng hình sự, cùng với sự
phát triển của xã hội, của các ngành luật, quyền công tố được mở rộng sang lĩnh vực
dân sự, tố tụng dân sự và ngày nay tiếp tục mở rộng sang các lĩnh vực tố tụng tư pháp
khác. Theo quan điểm này, trong khoa học pháp lý xã hội chủ nghĩa, khái niệm quyền
công tố được xác định trên cơ sở các khái niệm công tố Nhà nước, công tố xã hội và tư
tố. Quyền công tố là quyền của Nhà nước xã hội chủ nghĩa giao cho Viện kiểm sát
nhân dân thực hiện theo luật định. Nội dung quyền công tố là tổng hợp các biện pháp
pháp lý đặc trưng theo luật định mà Viện kiểm sát có trách nhiệm thực hiện trong hoạt
động tố tụng tư pháp. Quyền công tố là một nội dung của hoạt động thực hiện chức
năng của Viện kiểm sát nhân dân trong lĩnh vực tố tụng dân sự, tố tụng hình sự và các
lĩnh vực tư pháp khác nhằm đảm bảo mọi hành vi vi phạm pháp luật, hành vi phạm tội
đều bị phát hiện, điều tra, xử lý theo pháp luật, không để lọt tội phạm, không làm oan
người vô tội, tăng cường pháp chế thống nhất. Trái ngược với quan điểm thứ hai quá
thu hẹp thì quan điểm thứ ba này lại quá mở rộng khái niệm, nội dung và phạm vi của
quyền công tố. Điều này dẫn đến xóa nhòa ranh giới và tính đặc thù giữa tố tụng hình
sự và các lĩnh vực tố tụng khác.
+ Quan điểm thứ tư: quyền công tố là sự cáo buộc của Nhà nước đối với cá
nhân, tổ chức đã vi phạm pháp luật, bao gồm vi phạm hành chính, vi phạm luật dân sự,
luật kinh tế và luật hình sự. Và quyền công tố là quyền của Nhà nước thực hiện sự cáo
buộc đó5. Theo quan điểm này, thì quyền công tố chỉ thuộc về Nhà nước, Nhà nước
không thể không thực hiện quyền công tố khi chính Nhà nước là người ban hành pháp
luật, người có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật và đồng thời Nhà nước là chủ thể tham gia
vào nhiều loại quan hệ pháp luật khác nhau. Với tính cách là một quyền năng của Nhà
nước, quyền công tố được thực hiện trong tất cả các quá trình giải quyết các vi phạm
pháp luật, bao gồm tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng kinh tế, tố tụng lao động, tố
4
5

Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr.24-26.
Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr. 28-29.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 11 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

tụng hành chính. Sự tồn tại quyền công tố trong các hoạt động tố tụng nêu trên là do
nhu cầu khách quan, bởi vì Nhà nước không thể không thể hiện quyền lực của mình
trong việc giải quyết các vi phạm pháp luật; và sự hiện diện công tố như một điều kiện
bảo đảm tính hiệu quả của việc giải quyết các vi phạm pháp luật của cơ quan tài phán.
Quyền công tố trong các hoạt động tố tụng khác nhau thì không giống nhau về nội
dung cũng như hình thức thể hiện. Như trong tố tụng hình sự, thực hiện quyền công tố
nghĩa là Nhà nước thực hiện sự cáo buộc đối với con người phạm tội cụ thể, còn trong
các hoạt động tố tụng khác thực hành quyền công tố được hiểu là việc Nhà nước trực
tiếp hay gián tiếp (bằng văn bản) quy lỗi cho một người hay một pháp nhân nào đó
trong việc thực hiện một hay nhiều hành vi vi phạm pháp luật tương ứng. Như vậy, sự
buộc tội chỉ là một trong những nội dung của công tố, bởi công tố ngoài buộc tội còn
là việc quy lỗi cho người khác.
Qua các quan điểm trên về khái niệm quyền công tố ta có thể thấy rằng, điểm hạn
chế chung nhất của hầu hết các công trình nghiên cứu về quyền công tố là không phân
định rõ được khái niệm, bản chất, nội dung, phạm vi của quyền công tố, hoạt động
thực hành quyền công tố và hoạt động kiểm sát các hoạt động tư pháp. Đa số các tác
giả đều cho rằng hai chức năng của Viện kiểm sát (chức năng công tố và chức năng
kiểm sát việc tuân theo pháp luật) như pháp luật trước đây qui định vừa có tính độc lập

tương đối, vừa liên hệ chặt chẽ, tác động qua lại, bổ sung cho nhau, giữa chúng có
những nội dung hòa nhập vào nhau, đan xen lẫn nhau không thể tách rời tạo nên sự
thống nhất trong chức năng của Viện kiểm sát.
Để làm rõ khái niệm quyền công tố phải xuất phát từ lịch sử Nhà nước và pháp
luật thế giới nói chung cũng như lịch sử Nhà nước và pháp luật Việt Nam nói riêng.
Bên cạnh đó thì chúng ta không thể không thừa nhận Nhà nước ra đời và tồn tại luôn
luôn là đại diện chính thức cho xã hội. Ở Nhà nước La Mã cổ đại pháp luật được phân
chia thành “công pháp” và “tư pháp”. Trong đó, công pháp là pháp luật có liên quan
đến lợi ích của Nhà nước, lợi ích chung của toàn xã hội; còn tư pháp là luật pháp liên
quan đến lợi ích của cá nhân6. Nguyên tắc đặc trưng của công pháp là các quy phạm
công pháp mang tính chất bắt buộc, không thể bị thay đổi bởi ý chí, sự thỏa thuận của
các bên. Còn đặc trưng của tư pháp là nhóm quy phạm cho phép, thừa nhận sự thỏa
thuận của các bên là cơ sở để xác định quan hệ của các bên. Do có sự phân chia như
vậy nên hoạt động xét xử các hành vi vi phạm pháp luật tương ứng cũng được chia
thành: hoạt động xét xử những vi phạm lợi ích Nhà nước và xã hội; hoạt động xét xử
các vi phạm lợi ích công dân. Pháp luật La Mã đã phân biệt khá rõ ràng, cụ thể hành vi
phạm tội với vi phạm dân sự, án hình sự và án dân sự, tố tụng hình sự và tố tụng dân
sự7. Còn các luật gia Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa thì cho rằng sự phân chia
6
7

Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr.35.
Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr.36.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 12 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN

Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

pháp luật thành “công pháp” và “tư pháp” chỉ có tính ước lệ và về nguyên tắc không
thừa nhận với lập luận trên cơ sở chế độ công hữu về tư liệu sản xuất cơ bản, giữa lợi
ích của từng cá nhân với lợi ích của Nhà nước không thể có sự đối lập mà có sự kết
hợp hài hòa. Mặc dù không thừa nhận sự phân chia hệ thống pháp luật thành “công
pháp” và “tư pháp” nhưng khoa học pháp lý xã hội chủ nghĩa đã phân chia hệ thống
pháp luật thành các ngành luật, trên cơ sở dựa vào tính chất của các quan hệ xã hội
được các qui phạm pháp luật điều chỉnh, như luật hình sự, tố tụng hình sự, dân sự, tố
tụng dân sự… Từ những trình bày trên, quyền công tố như bất kỳ một quyền nào của
Viện kiểm sát luôn luôn được xem xét trong mối liên hệ với tính đặc thù của một lĩnh
vực pháp luật cụ thể nào đó trong hoạt động của Viện kiểm sát. Và quyền công tố chỉ
có thể được xem xét trong mối liên hệ với lĩnh vực pháp luật mà cội nguồn lịch sử của
nó đã gắn liền không thể tách rời với việc nhân danh Nhà nước chống lại hình thức vi
phạm pháp luật nghiêm trọng (tội phạm), đó là lĩnh vực tố tụng hình sự.
Trong hoạt động tố tụng hình sự chúng ta thấy luôn luôn tồn tại ba chức năng tố
tụng cơ bản: chức năng buộc tội, chức năng bào chữa và chức năng xét xử. Trong đó,
buộc tội với tư cách là chức năng tố tụng luôn nhằm chống lại một cá nhân cụ thể và
thực chất đó chính là hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội.
Người buộc tội (cơ quan thực hiện chức năng buộc tội) có trách nhiệm và có quyền
đưa ra lời cáo buộc cụ thể đối với những cá nhân cụ thể và có nhiệm vụ phải đưa ra
những bằng chứng cụ thể cho sự cáo buộc đó. Và trong chức năng buộc tội, hình thức
buộc tội nhân danh Nhà nước (nhân danh quyền lực công) giữ vai trò là động lực của
hoạt động tố tụng. Một điểm cũng cần lưu ý đặc biệt đó là trong tài liệu các nước khi
đề cập đến vai trò, vị trí của Công tố viên (Kiểm sát viên), các nhà làm luật đều gọi họ
là “người buộc tội nhân danh Nhà nước”. Và thuật ngữ “buộc tội nhân danh Nhà
nước” được dịch ngắn gọn sang tiếng Việt, theo đúng nghĩa của nó là “công tố”8.
Từ sự trình bày trên, ta có thể rút ra khái niệm về quyền công tố như sau: quyền
công tố là quyền nhân danh Nhà nước thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối

với người phạm tội. Quyền này thuộc về Nhà nước, được Nhà nước giao cho một cơ
quan thực hiện (ở nước ta là cơ quan Viện kiểm sát) để phát hiện tội phạm và truy cứu
trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Để làm được điều này, cơ quan có chức
năng thực hành quyền công tố phải có trách nhiệm bảo đảm việc thu thập đầy đủ tài
liệu, chứng cứ để xác định tội phạm và người phạm tội. Trên cơ sở đó quyết định truy
tố bị can ra trước Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó trước phiên tòa9.
1.1.2 Đặc điểm quyền công tố
- Quyền công tố chỉ do Viện kiểm sát thực hiện. Theo lời cố Chủ tịch Ủy ban
thường vụ Quốc hội Trường Chinh đã nói: “Không có cơ quan nào có thể thay thế
8
9

Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr.40.
Lê Hữu THể, sách đã dẫn, Tr.40

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 13 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

ngành kiểm sát để sử dụng quyền công tố. Bắt giam, điều tra, tha, truy tố, xét xử có
đúng người, đúng tội hay không, có đúng đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước
hay không điều đó chính là Viện kiểm sát phải trông nom đảm bảo làm tốt”10
Theo Hiến pháp năm 1992 thì Viện kiểm sát là một trong các cơ quan quan trọng
trong bộ máy Nhà nước Việt Nam. Trong đó, Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất
có quyền lập hiến và lập pháp, Chính phủ có quyền hành pháp thì Viện kiểm sát là cơ

quan được Quốc hội giao nhiệm vụ giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật của
các cơ quan Nhà nước, các tổ chức kinh tế, xã hội và mọi công dân. Khi có hành vi vi
phạm pháp luật xảy ra thì Viện kiểm sát thực hiện các chức năng của mình để đảm bảo
thi hành đúng pháp luật. Theo Điều 137 Hiến pháp năm 1992 sửa đổi bổ sung năm
2001 chức năng của Viện kiểm sát là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt
động tư pháp. Qua đó ta thấy rằng, nếu theo Hiến pháp năm 1992 thì chức năng kiểm
sát của VKS là rất rộng bao trùm hết tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Còn theo
Hiến pháp 1992 (đã sửa đổi, bổ sung năm 2001) thì phạm vi hoạt động của Viện kiểm
sát đã bị thu hẹp chỉ kiểm sát các hoạt động tư pháp. Trong Tá trình số 06/UB ngày
19/11/2001 Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 1992 có
đề nghị: “Viện kiểm sát nhân dân chỉ thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt
động tư pháp”11. Việc không giao chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật cho
Viện kiểm sát nhân dân cũng là để khắc phục những trùng lắp về chức năng, nhiệm vụ
trong tổ chức bộ máy của Nhà nước như: chức năng giám sát của Quốc hội, Hội đồng
nhân dân các cấp; chức năng kiểm tra, thanh tra của hệ thống hành chính, Chính phủ,
Ủy ban nhân dân các cấp đối với hoạt động của cơ quan hành chính cấp dưới… Trong
đó có nhiều ý kiến không đồng ý bỏ chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của
Viện kiểm sát vì tính chất, chức năng, thẩm quyền giám sát của Quốc hội, Hội đồng
nhân dân các cấp… Đến ngày 25/12/2001 Quốc hội thông qua Nghị quyết số
51/2001/NQ sửa đổi, bổ sung 23 Điều của Hiến pháp năm 1992, trong đó có Điều 137
qui định việc giao cho Viện kiểm sát thực hiện chức năng, nhiệm vụ thực hành quyền
công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp và Điều 140: “Viện trưởng các Viện kiểm
sát nhân dân địa phương chịu trách nhiệm báo cáo công tác trước Hội đồng nhân dân
và trả lời chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân”. Ngày 2/4/2002, tại kỳ họp thứ
11, Quốc hội khóa X đã thông qua Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân mới, cụ thể
hóa các qui định của Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), bỏ chức năng kiểm
sát việc tuân theo pháp luật của Viện kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân không còn vai
trò “bảo đảm” mà chỉ là “góp phần bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm
chỉnh và thống nhất”.
10

Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr.55.
Trương Đắc Linh, Một số ý kiến về đổi mới tổ chức Viện kiểm sát trong chiến lược cải cách tư pháp ở nước ta
hiện nay, Tạp chí Kiểm sát số 14 và 16 (tháng 7 và 8 năm 2008), Tr.35-36.
11

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 14 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

Khi nghiên cứu về chức năng công tố của Viện kiểm sát thì có nhiều quan điểm
khác nhau chủ yếu là hai quan điểm sau:
+ Quan điểm 1: quyền công tố của Viện kiểm sát được tiến hành chủ yếu tại
phiên tòa bằng quyết định truy tố bị can trước tòa án (bản cáo trạng), bằng việc đọc
bản cáo trạng trước phiên tòa, lời buộc tội của Viện kiểm sát khi tranh luận và đề nghị
kết tội với mức và loại hình phạt nhất định. Theo quan điểm này đã thu hẹp nội dung
và cả phạm vi của quyền công tố, và theo quan điểm này thì việc điều tra vụ án được
giao cho Cơ quan điều tra là độc lập, không liên quan đến chức năng của Viện kiểm
sát. Qua đó có thể thấy rằng, truy tố người phạm tội ra Tòa án và thực hiện việc buộc
tội tại phiên tòa chỉ là một trong số những quyền năng cụ thể thuộc nội dung quyền
công tố.
+ Quan điểm 2: quyền công tố của Viện kiểm sát được tiến hành từ giai đoạn
điều tra cho đến khi bản án có hiệu lực pháp luật. Khi hành vi phạm tội được thực
hiện, nhiệm vụ của cơ quan công tố phải tiến hành ngay các hoạt động tố tụng theo qui
định của pháp luật nhằm phát hiện tội phạm và người phạm tội, xác định các căn cứ để

kết tội họ. Còn trên thực tế, cơ quan công tố có phát hiện, điều tra kịp thời tội phạm và
người phạm tội hay không thì đó lại là vấn đề khác, điều đó không làm ảnh hưởng
hoặc ngăn cản việc triển khai các hoạt động của cơ quan có thẩm quyền thực hành
quyền công tố. Và theo Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02 tháng 01 năm 2002 của Bộ
chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới “Hoạt động
công tố được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm
bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội”.
- Điểm nổi bật thứ hai đó là quyền công tố chỉ có trong luật tố tụng hình sự.
Nhưng cũng có nhiều ý kiến cho rằng quyền công tố có trong tất cả các lĩnh vực như:
tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính…là do họ xuất phát từ quan điểm
coi quyền công tố là quyền truy cứu trách nhiệm pháp lý đối với người có hành vi
phạm tội hoặc hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến lợi ích Nhà nước, lợi ích
chung. Quan điểm trên xuất phát từ hai dấu hiệu hoạt động của Viện kiểm sát:
 Trên cơ sở khái niệm về quyền công tố, họ cho rằng Viện kiểm sát phải có
nhiệm vụ đưa tất cả các vụ án vi phạm pháp luật ra Tòa án để xét xử và Viện kiểm sát
luôn luôn tham gia vào các hoạt động tố tụng khi thấy cần thiết, điều đó nhằm bảo vệ
lợi ích chung của nhà nước và xã hội.
 Và do trước khi có Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 ngoài các vụ án hình sự
thì Viện kiểm sát còn có quyền khởi tố các vụ án dân sự, hành chính, lao động… Việc
khởi tố một vụ án như vậy dù đó là loại án gì thì họ cũng xem đó là dấu hiệu đầu tiên
của quyền công tố.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 15 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

Một trong hai chức năng hiến định của Viện kiểm sát (trước khi Hiến pháp năm
1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001) là chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật với
mục đích bảo đảm cho pháp luật được chấp hành một cách nghiêm chỉnh, thống nhất.
Hai chức năng song song tồn tại và bổ sung cho nhau trong suốt các quá trình tố tụng
hình sự như khi phát hiện có hành vi vi phạm pháp luật, Viện kiểm sát tiến hành xử lí
không chỉ bằng cách đưa vụ việc ra Tòa án xét xử mà còn bằng nhiều cách khác như
kháng nghị, kiến nghị… Do tình hình thay đổi của đất nước trên tiến trình xây dựng
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và từ khi có Hiến pháp năm 1992 được sửa đổi, bổ sung
thì vai trò của Viện kiểm sát chỉ còn lại là thực hành quyền công tố và kiểm sát các
hoạt động tư pháp. Sự chuyển biến này làm cho vai trò kiểm sát của Viện kiểm sát
ngày càng thu hẹp lại chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp và ngày càng nâng
cao vai trò thực hành quyền công tố. Điều này được qui định cụ thể trong các văn bản
quy phạm pháp luật như: Bộ luật tố tụng Hình sự 2003, Luật tổ chức Viện kiểm sát
nhân dân năm 2002. Nền tư pháp nước ta đang trên tiến trình cải cách, việc các điều
luật được sửa đổi, bổ sung thêm chức năng của quyền công tố là phù hợp và đó là
bước đầu thực hiện để hướng đến việc xây dựng một mô hình Viện kiểm sát mới với
chức năng công tố là chủ yếu.
1.1.3 Khái niệm thực hành quyền công tố
Trong khoa học luật tố tụng hình sự, việc xác định quyền công tố và theo đó là
thực hành quyền công tố có ý nghĩa lý luận và thực tiễn rất quan trọng. Giải quyết
được rõ ràng, rành mạch những vấn đề trên giúp cho việc nhận thức đầy đủ, chính xác
vị trí, vai trò của Viện kiểm sát trong hệ thống cơ quan Nhà nước nói chung và trong
mối quan hệ với các cơ quan tư pháp nói riêng, cũng như chức năng, nhiệm vụ của
Viện kiểm sát, đặc biệt là trong tố tụng hình sự. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan
trọng trong giai đoạn hiện nay khi ta tích cực triển khai thực hiện các Nghị quyết của
Đảng về cải cách bộ máy Nhà nước, cải cách cơ quan tư pháp.
Trong các tài liệu pháp lý ở nước ta, chủ yếu chỉ đề cập đến vấn đề quyền công tố
và cho đến nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau. Khái niệm thực hành quyền công tố
cũng như nội dung, phạm vi, mối quan hệ giữa thực hành quyền công tố với thực hiện

chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp còn ít được đề
cập và chưa rõ ràng. Một số chuyên đề gần đây ở Viện kiểm sát nhân dân tối cao và
một số Viện kiểm sát nhân dân địa phương khi đề cập đến hoạt động thực hành quyền
công tố cũng mới chỉ đưa ra được một số biện pháp pháp lý để nâng cao chất lượng,
hiệu quả công tác kiểm sát hình sự như: kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử hình sự,
kiểm sát thi hành án… Trong những tài liệu này, các tác giả chỉ nhấn mạnh đến chủ
thể thực hành quyền công tố, đó là Viện kiểm sát. Cơ sở lý luận của họ dựa vào là
những nguyên lý của Lênin về pháp chế xã hội chủ nghĩa và vai trò của Viện kiểm sát
GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 16 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

nhân dân, về vai trò và bổn phận của Ủy viên công tố; cơ sở pháp lý mà họ đưa ra là
các qui định của Hiến pháp và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân từ năm 1960 đến
nay. Vì vậy, trong nhận thức của một số người làm công tác nghiên cứu và thực tiễn
trong và ngoài ngành kiểm sát đã nhầm lẫn giữa quyền công tố và thực hành quyền
công tố trên các phương diện như: đối tượng, nội dung, phạm vi. Đồng thời, họ luôn
gắn quyền công tố chỉ với Viện kiểm sát. Vì thế đã không lý giải được vấn đề là khi
một số cơ quan khác như Cơ quan điều tra, Tòa án sử dụng một số biện pháp như khởi
tố vụ án, khởi tố bị can… thì có phải các cơ quan này cũng thực hiện quyền công tố.
Theo khái niệm quyền công tố ở phần trên đã trình bày thì quyền công tố là
quyền nhân danh quyền lực công, thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với
người phạm tội. Đây là quyền của Nhà nước gắn liền với bản chất từng kiểu Nhà nước
và chỉ có trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Phạm vi của quyền này bắt đầu từ khi có tội
phạm xảy ra và kết thúc khi bản án đã có hiệu lực pháp luật. Đối tượng tác động của

quyền công tố là tội phạm và người phạm tội. Để đảm bảo thực hiện quyền công tố
trong thực tế đấu tranh chống tội phạm thì Nhà nước ban hành các văn bản pháp luật,
trong đó quy định các quyền năng pháp lý thuộc nội dung quyền công tố. Các quyền
năng đó được giao cho cơ quan Nhà nước nào thực hiện để phát hiện tội phạm và truy
cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, thì cơ quan ấy được gọi là cơ quan có
trách nhiệm thực hành quyền công tố.
Trên mỗi lĩnh vực quyền lực Nhà nước cụ thể, Nhà nước tổ chức ra một hệ thống
các cơ quan nhất định để thực hiện quyền lực đó. Hệ thống các cơ quan này đóng vai
trò chính trong sự phối hợp cùng với các cơ quan Nhà nước khác để thực hiện quyền
lực đã được xác định. Ở Việt Nam, căn cứ vào các qui định của pháp luật từ năm 1960
đến nay thì Viện kiểm sát chính là cơ quan được giao chức năng thực hành quyền công
tố. Thực tiễn hoạt động thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát trong thời gian qua
cho thấy 100% các vụ án hình sự đều do Viện kiểm sát truy tố và thực hiện sự buộc tội
trước phiên tòa sơ thẩm, đưa ra lời kết luận của mình tại phiên tòa theo thủ tục phúc
thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm. Cùng với hoạt động đó, Viện kiểm sát các cấp còn
có trách nhiệm xem xét, bảo đảm cho việc áp dụng, thay thế hoặc hủy bỏ các biện
pháp ngăn chặn được hợp lý, hợp pháp, có quyền khởi tố, xem xét việc khởi tố của Cơ
quan điều tra và Tòa án. Xuất phát từ chỗ xem quyền công tố là việc truy cứu trách
nhiệm hình sự đối với người phạm tội, có quan điểm cho rằng:
“Thực hành quyền công tố là thực hiện các hành vi tố tụng cần thiết theo qui định
của pháp luật tố tụng hình sự để truy cứu trách nhiệm hình sự người phạm tội, đưa
người phạm tội ra xét xử trước Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó”12.

12

Lê Hữu Thể, sách đã dẫn, Tr.57.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 17 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

Ta thấy quan niệm về thực hành quyền công tố như trên là hợp lý. Tuy nhiên, để
làm rõ hơn khái niệm quyền công tố cần xuất phát từ những quyền năng pháp lý thuộc
nội dung quyền công tố. Theo đó, việc sử dụng những quyền năng này để thực hiện
việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với kẻ phạm tội chính là thực hành quyền công
tố. Từ đó ta có thể đưa ra khái niệm thực hành quyền công tố như sau: “Thực hành
quyền công tố là việc sử dụng tổng hợp các quyền năng pháp lý thuộc nội dung quyền
công tố để thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội trong
các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử”.
Từ việc đưa ra khái niệm quyền công tố và thực hành quyền công tố hoàn chỉnh,
thì việc nhận thức về tầm quan trọng của quyền công tố trong tố tụng hình sự và quá
trình lịch sử phát triển những qui định phát luật về quyền năng này cũng là một vấn đề
đáng quan tâm được đề cập ở phần sau đây.
1.2 Cơ sở lí luận về quyền công tố
Viện kiểm sát là cơ quan nhân danh Nhà nước thực hiện nhiệm vụ thực hành quyền
công tố để truy tố người phạm tội ra trước Tòa án, đảm bảo trách nhiệm truy cứu đúng
người, đúng tội. Từ đó, thấy được tầm quan trọng của quyền công tố trong việc giải
quyết vụ án hình sự là quan trọng và cần thiết.
1.2.1 Tầm quan trọng của quyền công tố trong tố tụng hình sự
- Viện kiểm sát thực hành quyền công tố thông qua việc buộc tội bị can, bị cáo
tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Theo qui định của pháp luật, tại phiên tòa hình sự, Kiểm
sát viên tham gia với tư cách là người thay mặt Nhà nước để thực hành quyền công tố
trong việc truy tố người phạm tội ra tòa nhằm buộc tội bị cáo. Vì quyền công tố là
quyền lực của Nhà nước và gắn với Nhà nước, vì vậy việc thực hành quyền công tố tại
phiên tòa là thủ tục bắt buộc đối với bất kì Nhà nước nào, từ Nhà nước sơ khai đến

thời kì Nhà nước hiện đại như ngày nay. Lúc đầu, trong Nhà nước Hy Lạp và La Mã
cổ đại, người bị hại là người buộc tội và có nghĩa vụ chứng minh lời buộc tội của
mình, nhưng do hoạt động của họ rất khó khăn, nên sau này việc truy cứu trách nhiệm
hình sự được chuyển cho Nhà nước, do các viên chức của nhà Vua tiến hành. Viện
công tố đầu tiên xuất hiện ở Pháp (năm 1302) với tư cách là cơ quan đại diện của nhà
Vua, có nhiệm vụ phát hiện và đưa các vụ việc vi phạm pháp luật của nhà Vua đến
Toà án để xử lý và tác động sao cho quyết định của Toà án có lợi cho Nhà nước. Cho
đến nay, ở hầu hết các quốc gia, dù với tên là Viện công tố hay Viện kiểm sát, hoặc
được bổ sung thêm chức năng, nhiệm vụ tham gia hoạt động ở mức độ nhất định trên
lĩnh vực dân sự, hành chính, thương mại, thi hành án và giam giữ cải tạo; nhưng hầu
hết các nước trên thế giới đều giao cho cơ quan này là cơ quan đại diện của Nhà nước
thực hiện nhiệm vụ buộc tội trong tố tụng hình sự. Sự có mặt của Kiểm sát viên tại
phiên tòa làm phát sinh mối quan hệ giữa cơ quan buộc tội với cơ quan xét xử. Trong
GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 18 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

đó, sự tham gia của Kiểm sát viên là chủ thể bắt buộc, nếu không có Kiểm sát viên thì
phiên tòa không còn ý nghĩa như qui định tại khoản 2 Điều 189 Bộ luật tố tụng Hình
sự năm 200313. Tại phiên tòa, Kiểm sát viên là người đưa ra chứng cứ để chứng minh
hành vi phạm tội của bị cáo nhằm bảo vệ bản cáo trạng và đề xuất hình thức xử lý đối
với người phạm tội. Kiểm sát viên là người tiến hành tố tụng có nhiệm vụ bảo vệ trật
tự pháp luật, bảo vệ lợi ích chung, vừa có trách nhiệm đưa ra các chứng cứ buộc tội và
chứng cứ gỡ tội. Bên cạnh đó, theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày
02/01/2002 và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị thì việc xét

hỏi của Kiểm sát viên tham gia phiên tòa hình sự giữ một vị trí rất quan trọng. Kiểm
sát viên không chỉ trực tiếp xét hỏi mà còn kiểm sát việc xét hỏi của người khác nhằm
bảo đảm việc truy tố đúng người, đúng tội, không làm oan người vô tội nhưng cũng
không bỏ lọt tội phạm. Viện kiểm sát thực hiện chức năng công tố thông qua việc buộc
tội bị can, bị cáo chủ yếu diễn ra tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Với tinh thần “tranh
tụng tại phiên tòa” của Bộ Chính trị đã đề ra, thì vai trò của Kiểm sát viên tham gia
phiên tòa trong giai đoạn xét hỏi là đặc biệt quan trọng. Một phiên tòa có thể hiện tính
chất tranh tụng hay không phụ thuộc phần lớn vào vai trò của Kiểm sát viên thực hành
quyền công tố tại phiên tòa.
- Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp là hai chức năng
quan trọng của Viện kiểm sát, hai chức năng này luôn có mối quan hệ mật thiết, đan
xen nhau nên có nhiều người cho rằng có mối quan hệ tuyệt đối về mặt nội dung.
Nhưng thực chất thì thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp có
nhiều điểm khác nhau như: về phạm vi hoạt động, về đối tượng, về căn cứ tiến hành,
về hình thức hoạt động và về hậu quả pháp lý. Sự phân biệt này có ý nghĩa quan trọng
trong việc sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật trong thời gian tới. Từ sự
phân biệt này sẽ là những căn cứ quan trọng giúp cho các nhà làm luật có thể tách bạch
một cách rõ ràng, rành mạch hơn nữa hai chức năng của Viện kiểm sát: thực hành
quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp.
 Về phạm vi hoạt động: cả thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động
tư pháp giống nhau ở thời điểm bắt đầu, đều xuất hiện khi có tội phạm xảy ra nhưng
chúng khác nhau về thời điểm chấm dứt. Thực hành quyền công tố chấm dứt khi bản
án hình sự có hiệu lực pháp luật còn kiểm sát các hoạt động tư pháp chỉ chấm dứt khi
bản án hình sự được thi hành xong. Do đó, kiểm sát các hoạt động tư pháp có phạm vi
rộng hơn so với thực hành quyền công tố.
 Về đối tượng: thực hành quyền công tố có đối tượng tác động là hành vi phạm
tội và người phạm tội. Còn kiểm sát các hoạt động tư pháp có đối tượng tác động là
13

Khoản 2 Điều 189 qui định sự có mặt của Kiểm sát viên tại phiên tòa

“Nếu Kiểm sát viên vắng mặt, bị thay đổi mà không có Kiểm sát viên dự khuyết để thay thế thì Hội đồng xét xử
hoãn phiên tòa và báo ngay cho Viện kiểm sát cùng cấp”

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 19 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

hoạt động tư pháp của các cơ quan tư pháp, người tiến hành tố tụng và người tham gia
tố tụng hình sự.
 Về căn cứ tiến hành: khi thực hành quyền công tố, Viện kiểm sát căn cứ vào
các qui định của luật nội dung: Bộ luật Hình sự và luật hình thức: Bộ luật tố tụng Hình
sự. Kiểm sát các hoạt động tư pháp thì căn cứ chủ yếu vào qui định của luật hình thức
và các văn bản qui định về trình tự, thủ tục tố tụng hình sự hoặc các qui định về chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các chủ thể.
 Về hình thức hoạt động: thực hành quyền công tố được thực hiện thông qua
việc Viện kiểm sát ban hành các văn bản như: lệnh, quyết định, kháng nghị, cáo trạng,
luận tội… Còn kiểm sát các hoạt động tư pháp thì Viện kiểm sát thường ban hành các
văn bản như: thông báo, kiến nghị…
 Về hậu quả pháp lý: khi Viện kiểm sát thực hành quyền công tố sẽ dẫn đến
việc truy cứu hoặc không truy cứu trách nhiệm hình sự. Đối với kiểm sát các hoạt
động tư pháp sẽ dẫn đến việc xử lý các vi phạm, thiếu sót trong hoạt động tư pháp14.
Sau khi phân biệt giữa hai chức năng của Viện kiểm sát là thực hành quyền công
tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp, ta nhận thấy rằng giữa chúng có khi những điểm
khác nhau rõ rệt nhưng có khi lại giống nhau dẫn đến việc trùng lắp giữa hai hoạt động
này. Qua đó, ta cần phải cẩn thận khi xác định nhiệm vụ nào là thuộc chức năng kiểm

sát, nhiệm vụ nào thuộc chức năng thực hành quyền công tố để giúp cho người thực
hiện phân biệt được hai chức năng đó để hoàn thành tốt nhiệm vụ. Trên cơ sở tách
bach hai chức năng này sẽ cơ sở để xây dựng nên hai khái niệm hoàn thiện và thống
nhất về quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Từ đó, đóng góp một phần
quan trọng trong việc thực hành quyền công tố có hiệu quả hơn và tiến gần đến mô
hình Viện Công tố trong tương lai.
Qua đây, ta càng thấy được tầm quan trọng của quyền công tố trong tố tụng hình
sự về vai trò của Viện kiểm sát khi tham gia buộc tội bị can, bị cáo tại phiên tòa hình
sự sơ thẩm và sự khác biệt giữa thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư
pháp. Quyền công tố xuất hiện trong các giai đoạn của tố tụng hình sự như khởi tố,
điều tra, truy tố, xét xử; điều này đảm bảo cho sự có mặt xuyên suốt của Viện kiểm sát
trong các giai đoạn nói trên để thực hành quyền công tố và để đảm bảo truy tố đúng
người, đúng tội, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội.
1.2.2 Khái quát lịch sử phát triển những qui định của pháp luật về quyền
công tố
 Quá trình hình thành Viện công tố từ năm 1945 đến năm 1959
Sau khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam dân chủ
cộng hòa ra đời. Ngày 13/9/1945 Chính phủ lâm thời do Hồ Chí Minh đứng đầu đã
14

Nguyễn Tiến Sơn, Phân biệt thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong tố tụng hình sự,
Tạp chí Kiểm sát số 09 (tháng 5/2009), Tr 16-17.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 20 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN

Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

ban hành một loạt các Sắc lệnh để thiết lập ngay các cơ quan tư pháp, trong đó có cơ
quan công tố nhằm đấu tranh một cách kịp thời và có hiệu quả đối với các hành vi
phạm tội, bảo đảm cho việc củng cố chính quyền cách mạng và bảo vệ lợi ích của nhân
dân. Ngày 9/11/1946 Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời
nhưng vì điều kiện chiến tranh nên Hiến pháp không được ban bố thi hành, Quốc hội
giao cho Chính phủ cùng với Ban Thường vụ Quốc hội căn cứ vào các nguyên tắc của
Hiến pháp mà ban hành các văn bản pháp luật. Hệ thống các Tòa án và cơ quan công
tố được tổ chức theo các Sắc lệnh cụ thể được qui định chi tiết tại Sắc lệnh số 13 ngày
24/1/1946, Sắc lệnh số 51 ngày 17/4/1946 và Sắc lệnh số 131 ngày 20/7/1946. Theo
các Sắc lệnh nói trên thì cơ quan công tố nằm trong cơ cấu tổ chức của Tòa án, do Bộ
Tư pháp quản lý thực hiện nhiệm vụ buộc tội nhân danh Nhà nước trước phiên tòa
trong các vụ án hình sự.
Sau ngày hòa bình lập lại, miền Bắc được giải phóng, Đảng và Nhà nước ta đã
chủ trương kiện toàn bộ máy Nhà nước từ Trung ương đến địa phương, trong đó có
các cơ quan tư pháp và đặc biệt là cơ quan công tố. Tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa I
năm 1958, Quốc hội đã quyết định thành lập Tòa án tối cao và hệ thống Tòa án cùng
hệ thống công tố, cả hai tách khỏi Bộ Tư pháp, trực thuộc Chính phủ. Điều này đã
đánh dấu bước khởi đầu trong việc hình thành một hệ thống cơ quan Nhà nước độc lập
với Tòa án nhưng Viện công tố Trung ương vẫn trực thuộc Chính phủ. Hoạt động chủ
yếu của Viện công tố vẫn là hoạt động công tố trước Tòa án, cơ quan công tố không
chỉ điều khiển, giám sát hoạt động điều tra mà còn trực tiếp tiến hành điều tra và thực
hiện cả sự giám sát đối với các hoạt động tư pháp. Bên cạnh đó còn tham gia vào hoạt
động tố tụng dân sự, có quyền kháng cáo cả bản án hình sự và bản án dân sự.
 Giai đoạn từ khi có Hiến pháp năm 1959 và Luật tổ chức Viện kiểm sát năm
1960
Trong giai đoạn này, cách mạng nước ta bước vào giai đoạn phát triển mới- giai
đoạn xây dựng cơ sở vật chất- kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, làm hậu
thuẫn đấu tranh cho cách mạng miền Nam, thống nhất đất nước. Tờ trình Luật tổ chức

Viện kiểm sát năm 1960 có nêu: “Nhu cầu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa đòi
hỏi pháp luật phải được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất, đòi hỏi một sự nhất trí
về mục đích và hành động trong nhân dân, giữa nhân dân và Nhà nước cũng như giữa
các ngành Nhà nước với nhau. Nếu không đạt được sự thống nhất trong việc chấp
hành pháp luật thì sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội sẽ gặp nhiều khó khăn. Vì lẽ
trên phải tổ chức ra Viện kiểm sát nhân dân để kiểm sát việc tuân theo pháp luật nhằm
giữ vững pháp chế xã hội chủ nghĩa, đảm bảo cho pháp luật được chấp hành nghiêm
chỉnh và thống nhất”15. Qua đó ta có thể thấy rằng việc chuyển đổi cơ quan công tố
15

Trương Đắc Linh, “Một số ý kiến về đổi mới tổ chức Viện kiểm sát trong chiến lược cải cách tư pháp ở nước
ta hiện nay”, Tạp chí Kiểm sát số 14 và 16 (tháng 7 và 8 năm 2008), Tr.33.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 21 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

trực thuộc Chính phủ thành hệ thống Viện kiểm sát nhân dân hoàn toàn độc lập với
Chính phủ là điều tất yếu, phù hợp với hoàn cảnh thực tại. Theo qui định tại Hiến pháp
năm 1959 và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1960 thì Viện kiểm sát nhân
dân không chỉ thực hiện chức năng công tố mà còn thực hiện chức năng kiểm sát việc
tuân theo pháp luật trên tất cả các lĩnh vực như hành chính, kinh tế, xã hội và lĩnh vực
hoạt dộng tư pháp.
 Hiến pháp năm 1980 và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1981
Hiến pháp năm 1980 và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1981 qui định

vị trí, chức năng, thẩm quyền, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân
dân các cấp về cơ bản kế thừa các qui định của Hiến pháp năm 1959 và Luật tổ chức
Viện kiểm sát nhân dân năm 1960. Tuy nhiên, ở Hiến pháp năm 1980 và Luật tổ chức
Viện kiểm sát nhân dân năm 1981 có điểm khác biệt rất rõ nét. Đó là nhấn mạnh chức
năng thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân được qui định cụ thể ở Điều
138 Hiến pháp năm 1980 như sau:
“Viện kiểm sát nhân dân tối cao nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam kiểm
sát việc tuân theo pháp luật của các bộ và các cơ quan khác thuộc Hội đồng Bộ
trưởng, các cơ quan chính quyền địa phương, tổ chức xã hội và đơn vị vũ trang nhân
dân, các nhân viên Nhà nước và công dân, thực hành quyền công tố, bảo đảm cho
pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.
Các Viện kiểm sát nhân dân địa phương, các Viện kiểm sát quân sự kiểm sát việc
tuân theo pháp luật, thực hành quyền công tố trong phạm vi trách nhiệm của mình.”
Và ở Điều 1 Luật tổ chức Viện kiểm sát năm 1981 cũng có qui định:
“Viện kiểm sát nhân dân tối cao nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam kiểm
sát việc tuân theo pháp luật của các Bộ và cơ quan khác thuộc Hội đồng bộ trưởng,
các cơ quan chính quyền địa phương, tổ chức xã hội và đơn vị vũ trang nhân dân, các
nhân viên Nhà nước và công dân, thực hành quyền công tố, bảo đảm cho pháp luật
được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.
Các Viện kiểm sát nhân dân địa phương, các Viện kiểm sát quân sự kiểm sát việc
tuân theo pháp luật, thực hành quyền công tố trong phạm vi trách nhiệm của mình.”
Điểm khác biệt rõ nhất là Hiến pháp năm 1980 và Luật tổ chức Viện kiểm sát
nhân dân năm 1981 không những ghi rõ chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật
của cơ quan Nhà nước của cơ quan Nhà nước từ cấp Bộ trở xuống, các tổ chức xã hội,
đơn vị vũ trang nhân dân, các nhân viên Nhà nước và công dân mà còn nhấn mạnh
chức năng thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát. Ở giai đoạn trước cơ quan công
tố chủ yếu hoạt động công tố trước Tòa án thì giai đoạn này Viện kiểm sát được thực
hành quyền công tố trong phạm vi trách nhiệm của mình. Điều này chứng tỏ rằng

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 22 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

quyền công tố trong giai đoạn này đã được mở rộng hơn rất nhiều, Viện kiểm sát có
nhiều chức năng và quyền hạn hơn.
 Giai đoạn Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) và Luật tổ chức
Viện kiểm sát nhân dân năm 1992 và năm 2002
Tại Điều 137 Hiến pháp năm 1992 qui định về thực hành quyền công tố của Viện
kiểm sát như sau:
“Viện kiểm sát nhân dân tối cao kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các Bộ, các
cơ quan ngang Bộ, các cơ quan khác thuộc Chính phủ, các cơ quan chính quyền địa
phương, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và công dân, thực
hành quyền công tố, bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống
nhất.
Các Viện kiểm sát nhân dân địa phương, các Viện kiểm sát quân sự kiểm sát việc
tuân theo pháp luật, thực hành quyền công tố trong phạm vi trách nhiệm do luật
định.”
Ở Điều 137 này không qui định cho Viện kiểm sát nói chung và Viện kiểm sát
nhân dân tối cao nói riêng thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong
hoạt động xét xử của hệ thống Tòa án nói chung và Tòa án nhân dân tối cao nói riêng.
Nhưng có một văn bản dưới Hiến pháp lại qui định chức năng này cho Viện kiểm sát
đó là Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1992 có hẳn một chương riêng về
“Công tác kiểm sát xét xử” và cụ thể ở Điều 15, Điều 16.
Điều 15: “Việc kiểm sát nhân dân kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc
xét xử của Tòa án, thực hành quyền công tố nhằm bảo đảm việc xét xử đúng pháp

luật, nghiêm minh, kịp thời.”
Và Điều 16: “Khi thực hiện công tác kiểm sát xét xử vụ án hình sự, Viện kiểm sát
nhân dân có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
1. Thực hành quyền công tố trước Tòa án nhân dân cùng cấp;
2. Yêu cầu Tòa án nhân dân cùng cấp và cấp dưới chuyển hồ sơ những vụ án hình
sự cần thiết cho công tác kiểm sát xét xử
3. Kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án, quyết
định của Tòa án nhân dân theo qui định của pháp luật tố tụng hình sự”
Qua đây ta nhận thấy được tình trạng vi hiến trong hệ thống pháp luật nước ta, ở
văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý cao không qui định nhưng văn bản quy
phạm pháp luật có giá trị pháp lý thấp hơn lại có qui định, điều này chứng tỏ rằng chưa
có sự đồng bộ giữa các cơ quan và sự thiết thận trọng trong việc ban hành pháp luật.
Vì vậy, đến ngày 25/12/2001, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 51/2001/NQ sửa
đổi, bổ sung 23 Điều của Hiến pháp 1992, trong đó Điều 137 qui định về việc giao cho
GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 23 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

Viện kiểm sát nhân dân thực hiện chức năng, nhiệm vụ thực hành quyền công tố và
kiểm sát các hoạt động tư pháp. Điều 137 Hiến pháp 1992 được sửa đổi, bổ sung năm
2001:
“Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt
động tư pháp, góp phần bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và
thống nhất.
Các Viện kiểm sát nhân dân địa phương, các Viện kiểm sát quân sự thực hành

quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong phạm vi trách nhiệm luật
định.”
Qua đó, từ Hiến pháp năm 1992 đến Hiến pháp 1992 có sửa đổi, bổ sung có sự
thay đổi và sự thay đổi này là hoàn toàn hợp lí, là phù hợp với thực tế và cũng góp
phần cải thiện tình trạng vi hiến trong hệ thống pháp luật. Bên cạnh Hiến pháp thì Bộ
luật tố tụng Hình sự năm 1988 Điều 2316; Điều 23 Bộ luật tố tụng Hình sự 200317 và
Điều 1 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002 18 cũng có qui định cụ thể về
quyền công tố.
Ta thấy rằng qua mỗi giai đoạn trong lịch sử chức năng của Viện kiểm sát (trong
đó có quyền công tố) có khi chỉ là thực hành quyền công tố có khi vừa là thực hành
quyền công tố vừa là kiểm sát các hoạt động tư pháp, việc thay đổi như vậy là phù hợp
với tình hình thực tế, phù hợp với đường lối của Đảng ở mỗi thời kì. Trước khi có
Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) thì Viện kiểm sát với chức năng là: thực
hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trên nhiều lĩnh vực. Vì thế
trong giai đoạn này chức năng thực hành quyền công tố không được chú trọng dẫn đến
việc Kiểm sát viên không chủ động thực hiện quyền công tố của mình dẫn đến oan sai
và nhiều vi phạm trong các giai đoạn của quá trình tố tụng. Từ việc sửa đổi Hiến pháp
năm 1992 đến các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành là Bộ luật tố tụng Hình sự
năm 2003 và Luật tổ chức Viện kiểm sát năm 2002 đã qui định cụ thể chức năng của
Viện kiểm sát là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Việc thu
hẹp phạm vi hoạt động của Viện kiểm sát như vậy là đang tiến dần đến mô hình Viện
công tố vì hoạt động đặc trưng nhất của nó là kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong
lĩnh vực quản lý Nhà nước không còn nữa. Việc qui định chức năng Viện kiểm sát như
16

Điều 23 Bộ luật tố tụng Hình sự năm 1988: “Kiểm sát việc theo pháp luật trong tố tụng hình sự
Viện kiểm sát có nhiệm vụ kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, thực hiện quyền công tố,
bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất”.
17
Điều 23 Bộ luật tố tụng Hình sự năm 2003: “Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật

trong tố tụng hình sự
1. Viện kiểm sát thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự, quyết định việc truy tố người phạm tội ra
trước Tòa án.
3. Viện kiểm sát thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự nhằm bảo
đảm mọi hành vi phạm tội đều phải được xử lý kịp thời; việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án đúng
người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội.”
18
Điều 1 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002: “Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố và
kiểm sát các hoạt động tư pháp theo qui định của Hiến pháp và pháp luật.”

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 24 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN


Đề tài: Quyền công tố và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quyền công tố

hiện nay là hoàn toàn phù hợp, qua tổng kết 4 năm triển khai Nghị quyết số 08NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị và sơ kết 3 năm thực hiện Nghị quyết số
49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị cho thấy kết quả hoạt động thực hành
quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát đã có những
chuyển biến mạnh mẽ, tích cực, với chất lượng, hiệu quả không ngừng được nâng cao,
được đánh giá là có hiệu quả. Điều này sẽ làm tiền đề trong giai đoạn tiếp theo là xây
dựng một nền công tố mạnh, phục vụ thiết thực và hiệu quả cho công cuộc đấu tranh
phòng ngừa và chống tội phạm, vi phạm pháp luật trong đó Viện kiểm sát giữ vai trò
quan trọng, như Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã khẳng định tại Báo cáo số
16-BC/CCTP ngày 05/09/2007 của Ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương “Báo cáo
kết quả nghiên cứu về cải cách tư pháp tại Canada, Trung Quốc và Nhật Bản”: “Đối
với Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống Viện kiểm sát theo cơ cấu hàng dọc để

bảo vệ tính độc lập trong công tác chuyên môn; việc xây dựng mô hình Viện công tố
trực thuộc Chính phủ, chỉ đạo điều tra cần nghiên cứu thận trọng, không nóng vội”19.

19

Lê Hữu Thể, Tổ chức bộ máy và chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát trong tiến trình cải cách tư pháp, Tạp
chí Kiểm sát số 14 và 16 (tháng 7 và 8-2008), Tr.15.

GVHD: Th.S MẠC GIÁNG CHÂU

- 25 -

SVTH: NGUYỄN THỊ PHI YẾN