Biện chứng về cái đẹp trong xã hội thể hiện qua ngũ luân

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Bi n ch ng v cái đ p trong xã h i th hi n qua ng ln
I. KHÁI NI M

OBO
OK S
.CO
M

Khách th th m m là m t trong ba thành t t o nên đ i s ng th m m .
Khách th th m m là m t h th ng g m n m ph m trù đ gi i mã và bi u hi n cái
đ p: cái x u, cái đ p, cái bi, cái hài, cái trác tuy t. Trong đó cái đ p là ph m trù c
b n, trung tâm, lý t

ng. Cái đ p v a mang tính th i s , v a mang tính mn thu .

Có nh ng cái đ p ch t n t i
đ

m t giai đo n l ch s nh t đ nh nay đ p mai l i th i

c th hi n qua m t. Nh ng có nh ng cái đ p mang t n t i mãi mãi v i th i

gian, tr

ng t n b t bi n v i l ch s phát tri n c a n n v n minh nhân lo i.

ó là

nh ng tác ph m ngh thu t kinh đi n, nh ng phong t c t p qn... Cái đ p có

nh ng ph m ch t hài hồ, cân đ i, m c th

c, s l

ng, ch t l

ng và s ti n b .

Quan ni m v cái đ p ph thu c vào nhi u y u t nh l ch s xã h i, s c thái
dân t c, cá nhân m i ng

i ... T đó chúng ta có th đi đ n k t lu n khái qt v

cái đ p: “Cái đ p là m t ph m trù th m m dùng đ ch m t ph m ch t th m m
c a s v t khi nó phù h p v i quan ni m c a con ng
t

ng có kh n ng g i nên

đ ng qua l i gi a các đ i t

con ng

i v s hi n th c, tính lý

i m t thái đ th m m tích c c do s tác

ng và ch th ”.

Ph m trù cái đ p là m t ph m trù r t r ng t n t i kh p n i trong d i s ng

con ng òi. Các l nh v c bi u hi n c a cái đ p khá đa d ng bao g m : cái đ p trong
t nhiên, cái đ p trong x h i và cái đ p trong ngh thu t. “Cái đ p trong xã h i
ng

KIL

bi u hiên qua t p qn, l nghi, qua phép ng x c a con ng

i v i t nhiên, con

i v i xã h i trong m t ph m vi h p là gia đình đ n m t ph m vi r ng v mơ là

xã h i nhân gian mà quy t l i là v n hố ng x ”.
V n hố ng x là l i s ng l i suy ngh l i ho t đ ng c a con ng
ng

i v i t nhiên, con ng

i v i xã h i th hi n qua nh ng ln th

i, con

ng đ o lý.

ng x là ng đ i, đ i đáp, ng phó là x s , x lý. B n ch t c a v n hố ng x
la tâm và nh n. Tâm là tim là n i q nh t, thiêng liêng nh t, quan tr ng nh t. Tim



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

là “m t tr ng khuy t ba sao trên tr i”. Tâm còn co ngh a là l

ng tâm đ o đ c, tính

cách, lòng nhân ái. Theo chu d ch và kinh d ch c a Chu Công
ng sau nay đ

d c.

c Kh ng T phát tri n thành kinh d ch thì tâm có ngh a là đ o

o đ c g m có đ o là ng luân và đ c là ng th

ng. Ng luân g m: quan

KIL
OBO
OKS
.CO
M

V

án và Chu V n

h vua tôi, quan h cha m con cái, quan h th y trò, quan h v ch ng, quan h
anh em ban bè.

II. BI U HI N C A CÁI
LUÂN

P TRONG XÃ H I QUA QUAN H

NG

1. Quan h vua tôi
T t
ng

ng “trung quân, ái qu c” là t t

i làm vua ph i bi t th

no, chi m đ

ng ch đ o trong quan h vua tôi

ng dân, yêu dân nh con, đ m b o cho nhân dân m

c lòng tin c a dân. Theo Kh ng T ng

tài mà không tính đ n đ ng c p xu t thân c a ng
bi t ch m lo cho dân, có tài là ng
ng

i tài đ c.

i c m quy n ph i có đ c có

i y. Ông vua có đ c là ông vua

i bi t l y lòng tin c a dân và tr ng d ng nh ng

Khang Hi (Trung Qu c) là v vua có tài l n đ c. Theo s c ghi l i thì ông
r t th

ng dân, th

ng xuyên đi vi hành th m thú tình hình dân chúng đ t đó có

nh ng chính sách phù h p lòng dân. Vì th d
s ng m no h nh phúc.

i th i cai tr c a ông nhân dân đ

Vi t Nam c ng có nh ng v vua đ

c

c l u danh s sách

trong các tri u đ i Lý, Tr n, Lê đ c bi t là Lê Thánh Tông b i th mà dân gian có
câu :
“

i vua Thái T Thái Tông

Thóc lúa đ y đ ng, trâu ch ng mu n n”
Ng

c l i đ i v i vua dân ph i tuy t đ i trung thành s n sàng x thân vì vua.

S t n t i c a vua đ ng ngh a v i s t n t i c a đ t n
cho đ t n

c.Vua có trách nhi m lo

c thì dân ph i có ngh a v trung thành v i vua .Minh ch ng tiêu bi u là

trong cu c kh i ngh a ch ng quân Minh c a Lê L i . Nh ng ngày đ u c a cu c
kh i ngh a , ngh a quân g p r t nhi u khó kh n, nhi u l n b gi c đánh úp ph i rút
2



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
lên núi Lam S n. L n rút ch y th ba ngh a qn đúng tr

c nguy c b tiêu di t

hồn tồn, đ c u Lê L i ,Lê Lai đã đóng gi thành Lê L i xơng th ng vào vòng
vây c a đ ch . Qn Minh b t đ

c Lê Lai t

ng là đã b t đ

c Lê L i nh đó mà

KIL

OBO
OKS
.CO
M

Lê L i thốt ch t .T đó dân ta có câu “Hai m t Lê Lai hai hai Lê L i”.
Trong th i k ch ng qn Ngun-Mơng ,khi ra tr n Tr n Qu c To n đã
gi

ng cao lá c thêu sáu ch vàng :”Phá c

đ n n vua).
T

ng Tr n Bình Tr ng khi b gi c b t và d d ơng đã ch i th ng vào m t

qn đ ch :”Ta thà làm ma n
tơi c a ng
là vì n

ng đ ch báo hồng ân”(phá gi c m nh

c Nam còn h n làm v

i Vi t xu t phát t lòng u n

ng đ t B c”.Tình c m vua

c c a m i ng

i .X thân vì vua c ng

c, hai y u t này có quan h ch t ch v i nhau h tr nhau khơng tách r i .
2. Quan h cha m con cái

Sau ch Trung ph i nói đ n ch Hi u. Cha m là ng
ta thành ng

i vì v y m i ng

i sinh ra ta ni d

i khi sinh ra đ u ph i bi t đ n n ngh a sinh thành

c a cha m . Theo Kh ng T , hi u c a con cái khơng ch là ph ng d
sinh đ ra mình mà tr

v i con v t là bi t ch m sóc cha m , đ o đ c con ng
c kính tr ng ng

“Cơng cha nh núi Thái S n
Ngh a m nh n

i đã
i khác

i là ph i bi t ch m lo cho

i Vi t coi cơng n sinh thành c a cha m

cao nh tr i sâu nh b :

c trong ngu n ch y ra

M t lòng th m kính cha

Cho tròn ch hi u m i là đ o con”
Hay:

ng ng

c h t ph i là lòng thành kính. Ơng cho r ng con ng

cha m , cha m ph i đ

ng

“Cơng cha nh núi Thái S n

Ngh a m b ng tr i chín tháng c u mang”

3



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Vai trò c a cha m đ i v i con cái là vơ cùng to l n:”Ch t cha n c m v i cá
ch t m li m lá ngồi đ
d

ng”, “Tinh cha huy t m ”, ”Cha sinh khơng b ng m

ng”...

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Cha m v i con cái khơng ch có n sinh thành mà còn có cơng d
Bài h c đ u tiên c a cu c đ i m i ng

ng d c.

i là t cha m mình,lúc t p nói ti ng nói

đ u tiên bao gi c ng là “cha”,”m ”. Cha m là ng

i tr c ti p d y b o khun r n

l i hay l ph i cho ta. Chính nh ng l i nói và vi c làm c a cha m là t m g

ng

chân th c, tr c ti p nh t tác đ ng đ n nhân cách c a con cái. Cho dù khi đã l n đã
đi h c nh ng nh ng tác đ ng này t phía cha m khơng h m t đi. Cơng n cha m
đ i v i con cái là vơ cùng to l n khơng gì so sánh n i và c ng khơng có gì đ n đáp
n i.

ã có r t nhi u tác ph m ngh thu t đ c p t i cái đ p trong quan h cha m -

con cái.Trong âm nh c: “ n ngh a sinh thành” (dân ca Nam B )... trong ca dao t c
ng :

“Chi u chi u ra đ ng ngõ sau

Trơng v q m ru t đau chín chi u”

Trong v n h c: “Th g i m “(Exênin), “Cha con ngh a n ng” (H Bi u
Chánh)...

Becsot có câu nói r t n i ti ng ca ng i trái tim ng
l m k quan nh ng k quan tuy t h o nh t là trái tim ng
Ch

i m : “trong v tr có

im ”

ng T là m t minh ch ng cho t m lòng hi u th o cua con cái đ i v i

cha m . Chuy n x a k r ng nhà Ch

ng T r t nghèo hai cha con ch có m t

chi c kh , bình th

nhà, con m c thì cha

ng T

ng cha m c thì con

m n ng lúc s p ch t g i Ch

nhà.Khi cha Ch

ng T đ n d n dò r i b o: “c đ th mà

táng tr n cho cha còn chi c kh thì gi l i mà m c”. Nh ng v n là đ a con hi u
th o Ch đã khơng làm theo ý cha khơng l táng tr n.
Câu chuy n Vu Lan c u m thốt kh i m

i tám t ng đ a ng c t xa x a còn

l u truy n đ n ngày nay. M Vu Lan r t đ c ác lúc ch t khơng đ

4

c lên thiên đàng



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
mà ph i xu ngđ a ng c. Vu Lan th

ng m tìm đ cách c u m dù ph i ch u nhi u

đau đ n. Cu i cùng t m lòng hi u thu n c a Vu Lan c ng đ

c đ n đáp.

Trên th gian này ai c ng ph i công nh n m t đi u là: không có m thì

KIL
OBO
OKS
.CO
M

không có anh hùng. Anh hùng dù có tài ba l i l c đ n m y đ u đ

c sinh ra t

nh ng bà m . Không ai có th nói r ng mình t nhiên mà có trên đ i không c n đ n
cha, m . Lê nin - v lãnh t v đ i, t m g

ng l n v lòng hi u th o v i m . Lê nin

đ c bi t yêu quý m , ông luôn vâng l i m dù khi ông v n là ng

i bình th

ng

hay khi đã là m t chính khách n i ti ng.

Ngày nay khi xã h i, cu c s ng con ng
ng

i thay đ i thì t t

i c ng theo đó mà thay đ i. Không có ít ng

ng tình c m con

i đã đánh m t lòng nhân c a

chính mình, coi tr ng đ ng ti n mà xao nhãng quên đi trách nhi m b n ph n làm
con đ i v i cha m . ó là m t trái c a c ch kinh t th tr

ng. Nh ng đó ch là s

ít, la nh ng h t s n mà chúng ta c n ph i kh c ph c.

Kính tr ng, ch m sóc cha m mình r i còn ph i kính tr ng, ch m sóc cha m
ch ng (v ). Ng

i con dâu ph i coi cha m ch ng nh cha m ru t vì đó là ng

đã sinh thành nuôi d

ng ch ng mình. Ng

c l i, ng

i

i con r c ng v y, dù là cha

m đ hay cha m ch ng (v ) ng

i con v n ph i h t m c kính tr ng, ch m sóc

chu đáo làm tròn b n ph n c a ng

i làm con. Dân gian v n còn mãi l u truy n

nh ng câu chuy n v nh ng ng

i con dâu hi u th o thu chung, h t lòngch m sóc

m ch ng đ ch ng đi đánh gi c c u n

c. Chuy n nàng Th Ph

ng nuôi m

ch ng khi ch ng đi đánh gi c là m t minh ch ng cho t m lòng hi u th o v i cha
m ch ng.

3. Quan h th y trò

N u nh cha m cho ta hình hài thì th y cô cho ta ki n th c. Ng

i Vi t

Nam có câu “m ng m t t t cha, m ng hai t t m , m ng ba t t th y. Nh v y ng

i

th y có vai trò v trí ngang b ng v i cha m .

Dân t c Vi t Nam v n có truy n th ng tôn s tr ng đ o, vai trò c a ng
th y luôn luôn đ

i

c đ cao trong xã h i: “không th y đ mày làm nên”, “nh t t vi
5



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
s , bỏn t vi s , c m cha ỏo m ch th y... Ngh giỏo l ngh cao quý nh t
trong s nh ng ngh cao quý, l ngh

m m m xanh, nhõn ti cho t n

c. N n

giỏo d c th i phong ki n c ng nh hi n i u theo ph ong chõm: tiờn h c l
o c.

c khi h c v ki n th c con ng

KIL
OBO
OKS

.CO
M

h u h c v n. Cú ngh a l tr

i ph i h c l ngh a,

o c y l nh ng ti n hỡnh thnh nờn nhõn cỏch v n l th quan

tr ng nh t trong con ng

i. Bỏc H ó núi: ng

i cú ti m khụng cú c thỡ vụ

d ng. Vỡ v y ti bao gi c ng ph i i li n v i c m c y khụng ch s n cú
trong m i ng

i m ph i

c rốn r a trong su t quỏ trỡnh h c t p c a con ng

i.

n õy cú m t cõu h i t ra l : gi a vai trũ c a cha m v th y thỡ ai cao h n?
Cú th th y cỏi cha m cho ta l thõn xỏc hỡnh hi, l cỏi ti u ngó cũn cỏi th y cho
ta l ki n th c hi u bi t, l cỏi i ngó. Do v y xột trong ch ng m c nh t nh thỡ
ng

i th y cũn ng tr

Con ng

c ng

i cha.

i sinh ra b i cha m nh ng cú hi u bi t, t thỡ b i th y. Th i

x a m t v ti n s , tr ng nguyờn t lỳc b t u i h c n lỳc t ch h c duy
nh t m t th y cựng l m l vi ba th y. Ngy nay thỡ khỏc nhi u, m i n m m t l p
m t ng

i th y. Nh ng cho dự l x a hay nay, m t th y hay nhi u th y thỡ o th y

trũ v n khụng h thay i.
Chu V n An l ng

i th y vụ cựng m u m c. ễng v n lm quan to trong

tri u, do b t món v i tri u ỡnh nờn ụng ó b v quờ d y h c. H c trũ n h c ụng
r t ụng, t v lm quan r t nhi u. Lỳc no ụng c ng c n d n h c trũ ph i gi


c t m lũng trong s ch dự

cu m i th i i.

Kh ng T l m t ng

õu lm gỡ. Th y Chu V n An mói mói l ng

i th y

i th y vụ cựng n i ti ng khụng ch c a Trung Qu c

m cũn trờn c th gi i. Tinh th n h c khụng m t d y khụng bi t m i c a ụng
ng

c

i i n ph c, h c trũ c a ụng nhi u vụ k . ễng l i cho i nhi u tri t lý v

cu c s ng, v nhõn cỏch lm ng

i: Nh c t o s ho ng. L t o s nhõn cỏch.

Ho ng t o s thõn m t, cũn phõn cỏch s khi n m i ng

6

i tụn tr ng nhau.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ngy x a, th y d y
trong xó h i

c nhi u h c trũ t thỡ vai v , uy tớn cu

th y

c nõng len rừ r t. Quang Trung ba l n m i Nguy n Thi p (La S n

Phu T ) ra lm quõn s , chớnh l thu ph c nhõn s B c H vỡ Nguy n Thi p l
ng th i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

th y giỏo c a nhi u tri u th n Lờ Tr nh

H c trũ tang th y c ng ph i ba n m nh tang cha m , nh ng khụng m c
tang ph c, g i l tõm tang hay tang trong lũng. Chuy n C Th

ng Niờn v

l

tang v th y l m t vớ d :

Nguy n Kh c Niờn (1889-1954) ng ũi S n Ho, H
nh giỏp Ti n s ( t c Hong Giỏp ) khoa
C il

ng h

Duy D ng


ng chớnh tri u B o
i S n Ti n, m t ng

i n i ti ng hay ch

th giỏo c D cỏch nh mỡnh trờn 4km.

ng th b

huy n H

ng S n, ó

ng S n t h . Nguy n Kh c Niờn

n k thi H

ng hai th y trũ l u chừng

c vo Hu thi H i u luụn Hong giỏp, th y ch u

Tỳ ti. Theo ch thi c th i tr
ph i ba khoa Tỳ ti m i

inh Mựi 1907 lm Th

i. Nguy n Kh c Niờn l h c trũ c Nguy n

c h i T v n hng huy n tụn x ng l H

i thi, h c trũ u c nhõn d

ng S n , H T nh u

c C nhõn m i

c d thi h i, cũn Tỳ ti thỡ

c d thi. Ba n m m i cú m t khoa, th y tỳ ch a k p

ch i thi l i khoa sau thỡ ó t tr n-1909. H n ba m
lỳc ú Nguy n Kh c Niờn ó lờn n ch c Th

i n m sau b Tỳ D m t,

ng Th trong tri u. nghe tin v

th y h c c m t ụng ỏnh xe t Hu vo H T nh, vi ng. Nh cỏch r ng v


ng qu c l , t huy n ti p i n ó l nh cho t ng Lớ a ph

vừng l ng ra t n b sụng ún r
trờn nh i S n Tr i, ng

c c Th

Th

ng v quờ l v th y. Nh ụng b Tỳ

i trai trỏng leo lờn c ng c m th y m t, h n n a s i ỏ

l m ch m. Nh ng t lũng cung kớnh nh
cỏng, i chõn t cú hai ng

ng em ki u v

n th y c Th

ng Niờn ó xu ng

i lớnh dỡu hai bờn, lờn t n nh th y g n nh i. C

ng th ó i chõn t thi t tu n ph tri huy n n t ng lý c ng ph i thỏo hia

hi c p nỏch m leo lờn. Ng
t ó x p hng ng

i con tr

ng c Tỳ v m t s gia nhõn kh n ỏo ch nh

c ng. M c d u ch l dõn th

7

ng ớt h n vi tu i, nh ng con



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
trai c Tú c ng đ

c c Th

ng Niên vái chào r t cung kính (vì đ

c coi là th

huynh)
4. Quan h v ch ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

N m trong quan h Ng Ln ngh a v ch ng c ng là m t trong s nh ng
nét đ p n m trong v n hố ng x .

o v ch ng c x v i nhau tr ng nh t là hai

ch thu n hồ. Có câu: “Thu n v thu n ch ng tát b đơng c ng c n” ngh a là v
ch ng hồ thu n v i nhau thì vi c khó đ n đâu c ng làm đ

c. Ng

i ch ng tr ng

nh t là ph i gi ngh a v i v ,mà v thì ph i gi ti t v i ch ng. V ch ng trong
nhà có thu n hồ m êm ra ngồi m i đ

c m i ng

i n tr ng, vi c tính tốn làm

n m i phát đ t. Còn khơng v ch ng l c đ c “ơng ch ng bà chu c” thì ch ng
nh ng gia đình khơng h nh phúc ra ngồi còn b m i ng
Trong gia đình thì vai trò c a ng
ch ng đ i v i v thì ch
Quy n ng
c ng n ng h n ng
ng

cn

i

ng u v , bi t q tr ng v ,nh t

ng nh sung s

ng h n c .

i ch ng - t c ta tr ng nam khinh n , quy n ng

i ch ng hay ng

i.

i ch ng là tr c t, ngh a v c a ng

cho đúng đ n, bi t th

là có tài trí khi n cho v có đ

i chê c

i ch ng bao gi

i v . M t là ti n c a.Ti n c a hai v ch ng làm ra,ho c c a
i v làm ra c ng g i là c a ch ng c . Có câu “trai tay khơng

ch ng n mày v , gái tr m v n c ng th nh ch ng”.
Vi c giao thi p. Ch ng

i đàn ơng có quy n giao thi p v i ng

i ngồi, ch

đàn bà thì khơng d gì đ n vi c n vi c kia c . Cho nên t trong h đ n ngồi làng,
cho đ n vi c ti p khách, các vi c ng ti p xã h i c ng khơng vi c gì d đ n đàn bà.
Vì t c y mà đàn bà ít ki n th c, t a nh m t ph n ng
Quy n t do: Ch ng

i đàn ơng đ

ch i, mu n đi l i đâu thì l i, ng

đ i.

c t do, ngh a là mu n ch i b i gì thì

i v khơng có quy n ng n c m đ

có đi u gì trái gia pháp thì ch ng có th ch i đ
mà v ch đ

i vơ d ng

c, mà v h i

c. Ch ng có th l y n m b y v

c phép l y m t ch ng. Có câu: “tài trai l y n m l y b y, gái chính

chun ch l y m t ch ng”. ây là nói đ i khái ch quy n gì ch ng v n h n.

8



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ngh a v c a ng

i v : Ng

i v trờn ph i ph ng d

ng cha m ch ng, cú

khi ph i nuụi c ch ng; gi a thỡ giỳp ch ng lo l ng cụng vi c kia vi c khỏc gỏnh
vỏc giang s n cho nh ch ng; d

i v ph i cú tam tũng t c m i g i l hi n.T c l:ph dung,

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Ng

i thỡ s n súc nuụi con, th m i g i l n i tr .

ph cụng, ph ngụn, ph h nh.
- Ph dung: L dỏng ng

i n b, dỏng ph i chớnh ớnh ho nhó nh ng c ng

ph i ch i chu t cho g n gng s ch s .

- Ph cụng: L ngh khộo c a ng

i n b ,ngh khộo thỡ ch ng qua trong

ngh may vỏ thờu d t v bi t buụn bỏn m thụi, ai gi i n a thỡ bi t cỏc ngh c m
k thi ho l cựng.

- Ph ngụn: L l i n ti ng núi c a ng

i n b n núi ph i khoan thai ph i

d u dng, ng cau c u m c ng ng the thộ, quý h m m m ng cho ai c ng d
nghe.

- Ph h nh: L n t na ng
trong nh chi u ch ng th

i n b, n t na thỡ n trờn kớnh d

ng con v l y n t hi n h u m

i nh

ng,

v i anh em h hng

nh ch ng. Ra ngoi thỡ nhu mỡ chớn ch n, khụng h m h nh m c ng khụng cay
nghi t v i ai.

Tam tũng l: t i gia tũng ph , xu t giỏ tũng phu, phu t tũng t . Ngh a l khi
ng

i n b cũn

nh thỡ theo cha m , khi ó l y ch ng thỡ theo ch ng, khi ch ng

m t theo con. Cho nờn t c ta i l y ch ng thỡ dự hay, d , s ng, ch t th no c ng l
ng

i nh ch ng, ch n

ngh a y m ng
mỡnh.

ng nh v ch ng con, ch khụng ai

c n a. C ng vỡ

i n b phai h t lũng h t s c lo cho ch ng con, t c l lo cho

Th t xu t - n b

v i ch ng b y i u nờn ph i u i g i l xu t th t:

1 - Khụng con
2 - Dõm v t

3 - Khụng th cha m ch ng
4 - L m i u
9

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
5 - Tr m c p
6 - Ghen tuụng
7 - Cú ỏc t t.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

n b l y ch ng tr ng nh t l vi c n i dừi tụng

ng, khụng cú con thỡ

ch ng ph i l y v khỏc, cho nờn ph i b . Dõm v t l m t n t h . Khụng th ph ng


c cha m ch ng l b t hi u. L m i u thỡ chua ngoa khú ch u. Tr m c p thỡ cú

tớnh gian phi. Ghen tuụng thỡ m t tớnh hi n h u. Cú ỏc t t thỡ khụng

ng n i vi c

nh. Cỏc i u y khú dung nờn ph i u i.

Tam b t kh xu t - ba i u khụng

c u i:

1 - n b t ng tang ba n m nh ch ng
2 - Tr
3-

c nghốo sau giu
nh ch ng thỡ

c m v nh mỡnh thỡ khụng cú ch no n

ng t a.

n b tang cha m ch ng ba n m l ó giỳp ch ng trong s bỏo hi u y
r i, y c ng l cú cụng v i ch ng, n u b thỡ ch ng nh ng b c tỡnh m l i l ng
b t hi u v i cha m n a. Tr


c m i l y nhau thỡ nghốo m sau r i thỡ giu cú thỡ l

ng sinh lý c ng cú nh giỳp m i nờn. N u b i thỡ l ph cụng.

nh ch ng v nh cha m m thụi. N u cha m ng
ng

i ta n

n b ch

i v m t r i m u i i thỡ

ng nh vo õu, th l b t ngh a cho nờn khụng u i.

Cỏi o v ch ng, c ng l m t m i c
luõn.

i

v i nhau m bi t th

ng th

ng r t h tr ng trong ng

ng yờu nhau, quý tr ng nhau, thỡ r t l ph i o l m.

Nh ng t c ta tr ng nam khinh n thỡ l m t t c trỏi h n v i cỏch v n minh.
T c ta thỡ ph n nhi u ỏp ch n b qỳa. Cú ng
no l b t s a tỳi nõng kh n, no l b t c m dõng n

i coi v nh k

n ng

i ,

c ti n: no la b hnh b t i,

no l b t nh t b t khoan. Ch ng n ch i nh phỏ thỡ khụng sao, v x nh ra m t
chỳt ó sinh ra m t i, ch ng chim chu t nh qu thỡ ch ng h gỡ, v ng i õu

m t lỳc ó sinh ra ng v c, y l i u trỏi v i o cụng b ng.
Sỏch cú ch r ng: phu ph t

ng kớnh nh tõn ngh a l v ch ng kớnh

tr ng nhau nh khỏch. L i cú cõu r ng: phu ph ho nhi h u gia o thnh ngh a
10



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
l v ch ng cú ho thu n thỡ m i nờn gia o. Hai cõu y lm g

ng trong o

v ch ng.
Trong ngh thu t cú nhi u hỡnh t
X

ng (Nguy n D ). V N

cú lo n l c Tr
N

ú l nng V N

ng

i v thu chung, m

ng trong truy n Chuy n ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ang, c h nh.

ng v nh ng ng

ng l y ch ng l Tr

i con gỏi Nam

ng Sinh, g p ph i lỳc t n

c

ng Sinh ph i ra tr n khi ch a k p bi t m t a con mỡnh. V

nh nuụi con ch m súc m ch ng h t s c chu ỏo . M ch ng m t nng lo

toan vi c chụn c t, th cỳng m t lũng ch ch ng.

a con l n lờn, trong nh ng lỳc

ờm khuya nú h i v cha thỡ nng ch cỏi búng c a mỡnh trờn t
kia kỡa. Tr

ng v b o: cha

ng Sinh tr v , m t l n cựng a con ra m m chng h i nú v cha

thỡ nú b o: Cha con ờm no c ng n Khụng h i l i v chng nh t quy t cho
r ng v ó ph n b i mỡnh v m ng nhi c th m t . Oan c V N
ch t minh oan. Cu i cựng khi Tr
Ng

ng Sinh hi u ra thỡ ó mu n .

i chinh ph trong Chinh ph ngõm (

i m)l m t ng

i chinh ph ch ng

ng ó tỡm n cỏi

ng Tr n Cụn v

i chinh phu trong yờu th

on Th

ng da di t. Trong

hai cu c khỏng chi n ch ng Phỏp, M v a qua c a nhõn dõn ta n u m i ng

i

chinh ph u vi t m t Chinh ph ngõm thỡ cú l khụng gi y bỳt no ghi l i n i.
T th i xa x a M Chõu c ng vỡ chung thu , tin yờu ch ng l Tr ng Thu
h t m c nờn ó h i n n
yờu c a i tr

c m ng

c v b vua cha chộm ch t.

ú l m t bi k ch c a tỡnh

i i mói mói l u truy n.

5. Quan h anh em, ban bố

Tỡnh anh em huynh l m t trong nh ng o c m ng
tr ng. Ca dao t c ng ca ng i nhi u v m i quan h ny:
Anh em nh th tay chõn

Rỏch lnh ựm b c khú kh n n
Hay:

Khụn ngoan i ỏp ng

i ngoi

G cựng m t m ch hoi ỏ nhau
11

i Vi t r t coi



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
nói v tình anh em ru t th t trong m t nhà thì có: “m t gi t máu đào h n
ao n

c lã”, “ch ngã em nâng”... Theo Kh ng T anh t t em ngoan là ph i bi t

tr ng ch “Nh n”, “m t đi u nh n là chín đi u lành”. Anh em có hồ thu n thì gia
ánh giá m t gia đình bao gi ta c ng nhìn vào cha m sau đó là

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đình m i n m.

anh em. Anh em có thu n hồ thì xã h i m i n ph c. Ng
qu c thì tr

c h t ph i t gia ngh a là ph i hài hồ đ

trong gia đình. V i ng
c . Ng

c

c nh ng m i quan h c b n

i Vi t Nam tình c m anh em là tình c m thiêng liêng cao

i anh c th m chí đ

ph ”.

i qn t mu n tr đ

c coi nh cha sau khi cha qua đ i “quy n huynh th

“S tích tr u cau” là m t vi d đi n hình v tình anh em keo s n g n bó.
Chuy n k v hai anh em sinh đơi gi ng nhau nh hai gi t n
h c m t ng
Ng

i th y. Vì c hai đ u h c gi i và ngoan ngỗn nên đ

i anh đ

tránh m t anh trai ng
iv

c th y u m n.

c th y g con gái cho, nh ng hai anh em v n s ng chung m t nhà.

Do q gi ng nhau nên có l n ng
ng

c, cùng theo

i ch dâu nh n nh m em ch ng là ch ng mình.

i em b đi. Khơng th y em ng

i anh đi tìm, còn mình

nhà khơng th y ch ng v ch c ng b nhà đi tìm ch ng. K t qu là c ba

đ u ch t bên nhau hố thành s tích tr u cau.
Khái ni m b n bè v i ng
láng gi ng. Ng

i Vi t r t r ng rãi bao g m c quan h làng xóm

i Vi t s ng trong cái nơi c a n n v n minh lúa n

c. Do đ c tính

s n xu t nơng nghi p d a vào cây lúa nên r t c n đ n m i quan h t
đ ng. Tình c m b n bè do đó mà phát tri n. N u nh v i ng

ng tr c ng

i Vi t tình anh em

ru t th t là thiêng liêng cao c thì b n bè làng xóm còn quan tr ng h n g p b i.
Ng
đ

i Vi t có câu: “ bán anh em xa mua láng gi ng g n” hay “n

c xa khơng c u

c l a g n’’ là v y .

B n bè là nh ng ng

i s m t i t t l a t i đèn có nhau. Trong ho n n n c ng

nh gian nguy c ng khơng t

b nhau. Nguy n Khuy n trong bài th “B n đ n

ch i nhà” đã có cái nhìn r t hóm h nh nh ng đ y m c m v tình b n. M c dù hồn
c nh gia đình nghèo đói túng thi u b n đ n ch i khơng có gì ti p đãi nh ng câu k t
12



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
c a bi th ó thay cho t t c : bỏc n ch i õy ta v i ta. Nh th ngh a l em
chớnh tỡnh b n ra ti p ói tỡnh b n . Th m i th y ng

i vi t tỡnh b n n m c no.

M t vớ d khỏc v tỡnh b n cao c l tớch chốo c L u Bỡnh- D
ng L l hai ng

h n nh ng l i l

i b n thõn thi t c a nhau .L u Bỡnh cú i u ki n h c hnh

KIL
OBO
OKS
.CO
M

v D

i nhỏc , n ch i xa o nờn thi tr

h c hnh nờn t. D

ng L .L u Bỡnh

t.Cũn D

ng L do ch m ch

ng L nh n tỡnh b n gi ó hai ng

i tỡm cỏch giỳp b n

thnh danh m khụng qu n hy sinh c v mỡnh .

S tớch chim qu c núi lờn tỡnh b n sõu s c c a hai ng
Nhõn v Qu c.Hai ng

i b n trớ thõn l

i b n ch i thõn v i nhau giỳp nhau v

khú kh n ho n n n. Sau ú m i ng
r i l y con gỏi nh ch v

t qua nh ng lỳc

i m t n i Qu c lm ngh d y h c cũn Nhõn i

ch

ng gia ti.M c dự sung s

ng Nhõn luụn nh

n Qu c, tỡm m i cỏch g i b n n bờn mỡnh. Nh ng khi Qu c n chung s ng
cựng v ch ng Nhõn thỡ v nhõn cú thỏi khụng b ng lũng. Qu c th

ng b n

khụng mu n lm phi n b n bốn l ng l b i. Khụng th y b n Nhõn b nh i tỡm
r i ch t

trong r ng hoỏ thnh con chim

Quyờn (chim qu c).

Trong ca dao t c ng ta c ng b t g p nhi u cõu núi v tỡnh c m b n bố, b ng
h u:

Ra i v a g p b n hi n

Nh b ng n qu o tiờn trờn tr i
Hay Ra i v a g p b n hi n

Nh b ng t m n

c h sen tr

c chựa

Trong danh ngụn ta c ng g p nhi u cõu núi v tỡnh b n: Tinh b n l ch t
keo c a cu c s ng, Ai cú m t ng
III. K T LU N

i b n l cú m t kho tng l n.

Cú th núi ng luõn l m t h c thuy t tri t h c nh m t o nờn cỏi p trong xó
h i d a trờn nh ng m i quan h c b n: Vua tụi,cha con, th y trũ, v ch ng, anh
em b n bố, giỏ tr c a thuy t ng luõn cú tớnh b n v ng lõu di, thớch ng trong m i
th i i, t o nờn m t xó h i p t t i CHN-THI N-M .
13

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
M CL C
I. KHÁI NI M....................................................................................................... 1
P TRONG XÃ H I QUA QUAN H NG

KIL
OBO
OKS
.CO
M

II. BI U HI N C A CÁI

LUÂN ..................................................................................................................... 2
1. Quan h vua tôi ............................................................................................... 2
2. Quan h cha m con cái .................................................................................. 3
3. Quan h th y trò ............................................................................................. 5
4. Quan h v ch ng ........................................................................................... 8
5. Quan h anh em, ban bè ............................................................................... 11
III. K T LU N ................................................................................................... 13

14