Vấn đề môi trường sinh thái ở Việt Nam

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
L I NĨI

đ

t là ngơi nhà chung c a th gi i, là n i s s ng con ng

OBO
OK S
.CO
M

Trái

U
i

c sinh sơi n y n . S phát tri n m nh m và liên t c c a các cu c Cách

m ng cơng nghi p, Cách m ng khoa h c k thu t cùng v i q trình Cơng
nghi p hố trong h n 3 th k qua đã và đang làm bi n đ i nhanh chóng và
sâu s c khơng ch b m t c a xã h i, lồi ng

i và c t nhiên. Nh ng bi n

đ i đó m t m t đã thúc đ y n n v n minh hi n đ i ti n nhanh h n b t k m t
giai đo n l ch s nào tr

c đây, song, m t khác, c ng đang b c l t t c

nh ng mâu thu n gay g t ch a th đi u hồ đ

c gi a s ti n b c a Khoa

h c, k thu t và cơng ngh v i vi c b o v nh ng đi u ki n t nhiên c n cho
s t n t i và phát tri n c a xã h i lồi ng

i. Cùng v i s phát tri n nhanh

chóng c a kinh t c ng là s suy thối tr m tr ng v mơi tr

ng sinh thái.

ó khơng còn là v n đ c a riêng m t qu c gia nào mà gi đây ơ nhi m mơi
tr

ng, suy thối sinh thái đã tr thành m i quan tâm, lo l ng c a tồn nhân

lo i vì s s ng còn c a th gi i.
Vi t Nam tuy m i b

c vào con đ

ph i đ i m t v i nhi u v n đ mơi tr

ng phát tri n kinh t nh ng đã

ng nghiêm tr ng. T th c ti n nghiên

c u và gi i quy t các v n đ sinh thái c a th i đ i và trong đi u ki n c th

c ta hi n nay đã n y sinh nhu c u c p thi t c n ph i có m t c s lí

lu n - ph

ng pháp lu n chung làm n n t ng cho vi c xem xét m i quan h

KIL

c an

gi a t nhiên - con ng
con ng

i - xã h i, đ c bi t là vai trò ngày càng to l n c a

i trong vi c làm bi n đ i t nhiên.

Xu t phát t góc đ Tri t h c, trên tinh th n c a Tri t h c Mac Lênin và c s c a nh ng tri th c th i đ i chúng ta s có m t có m t cái
nhìn bao qt, sâu s c và tồn di n h n đ i v i m i quan h gi a t nhiên -

1



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
con ng

i - xã h i. Và v n d ng nó vào xem xét nh ng đi u ki n c a th

Vi t Nam.

c trình bày trong ti u lu n d

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Mong r ng t t c nh ng đi u đ

i đây

s góp ph n nâng cao nh n th c đ i v i v n đ c p thi t và nóng b ng này,
nhìn l i th c tr ng c a mơi tr
chi n l

ng, tìm ra ngun nhân và gi i pháp cho

c phát tri n kinh t - xã h i trong đi u ki n Cơng nghi p hố - Hi n

đ i hố

n

c ta hi n nay, cùng nhau h

ng t i phát tri n b n v ng khơng

ch vì s s ng c a chúng ta hơm nay, mà còn vì s t n t i và c h i phát
tri n ti p t c c a các th h mai sau.

CH
C

NG I
S

TRI T H C C A M I QUAN H

NG

I VÀ XÃ H I. S

MƠI TR

NG

GI A T

LIÊN QUAN C A NĨ

NHIÊN, CON

IV IV N

Có nhi u cách ti p c n khác nhau v v n đ mơi tr

ng sinh thái,

song cách ti p c n c a tri t h c cho phép chúng ta có m t có m t cách nhìn
bao qt, sâu s c và tồn di n h n đ i v i m i quan h gi a t nhiên, con

ng

i và x h i. Sau đây là m t s c s lý lu n và ph

ng pháp lu n đ

nghiên c u xem xét m i quan h đó hay th c ch t c a v n đ mơi tr
sinh thái.

ng

I. Tính th ng nh t v t ch t c a th gi i

Th gi i c c k ph c t p và đa d ng, đ

c c u thành t nhi u y u t ,

song, suy cho cùng có ba y u t c b n: gi i t nhiên, con ng

i và xã h i

lồi ng

i. Ba y u t đó th ng nh t v i nhau trong m t h th ng “T nhiên -

con ng

i - xã h i”, vì r ng chúng là nh ng d ng th c khác nhau, nh ng

tr ng thái, nh ng đ c tính và nh ng quan h khác nhau c a v t ch t đang

v n đ ng.
2



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
I.1. Y u t t nhiên.
Theo ngh a r ng, t nhiên là tồn b th gi i v t ch t t n t i khách
i và xã h i lồi ng

khơng th tách r i c a t nhiên.

ng th i, t nhiên còn đ

nhi u ngh a h p khác nhau: là mơi tr
mơi tr

i là nh ng b ph n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

quan. Theo ngh a này thì con ng

ng sinh thái, mơi tr

ng s ng, v.v.. Song gi i t nhiên đ

c xem xét

nhiên có liên quan tr c ti p đ n s s ng con ng
th ng “T nhiên - con ng

c hi u theo
ng đ a lý hay
đây là gi i t

i - gi i t nhiên trong h

i - xã h i”. ó chính là sinh quy n.

Sinh quy n là s th ng nh t h u c gi a sinh th và nh ng thành ph n
vơ c và h u c tham gia vào q trình s ng. Sinh quy n đã tr i qua m t q
trình ti n hố lâu dài và ph c t p đ t o nên nh ng b ph n c a nó. Có th
khái qt thành b n giai đo n ch y u nh sau:

Giai đo n m t là giai đo n xu t hi n nh ng c th đ n bào, trên c s
t ng h p các ch t h u c có s n trong t nhiên. T ho t đ ng s ng c a các
c th đ n bào đã hình thành nên chu trình sinh h c đ u tiên - đó là d ng s
khai nh t c a sinh quy n.

Giai đo n hai là giai đo n các c th đ n bào phát tri n lên thành các
c th đa bào, theo hai h

ng chính là đ ng v t và th c v t. Sinh quy n và

chu trình trao đ i ch t trong nó ngày càng ph c t p và ti n đ n hồn thi n.

Giai đo n ba đ
h i lồi ng

i. Con ng

trình sinh h c.

c đánh d u b ng s xu t hi n c a con ng

i và xã

i và xã h i tr thành nh ng thành viên m i c a chu

Giai đo n b n là giai đo n sinh quy n chuy n thành trí tu quy n.
Trong giai đo n này s ti n hố c a sinh quy n khơng ch ch u s tác đ ng
c a các y u t t nhiên - sinh h c, mà còn ch u s tác đ ng m nh m c a
ho t đ ng có ý th c c a con ng
I.2. Y u t con ng

i.ý

i.
3



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Q trình phát tri n c a c a t nhiên đã s n sinh ra s s ng và theo
đ ng v t.

S ra đ i c a con ng

i khơng ch là k t qu c a các quy lu t sinh

h c mà quan tr ng h n là k t qu c a q trình lao đ ng.
con ng

i đã xu t hi n t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

quy lu t ti n hố, trong nh ng đi u ki n nh t đ nh, con ng

ây là q trình

i tác đ ng vào gi i t nhiên, khai thác và c i bi n gi i t nhiên đ

đáp ng nhu c u t n t i c a mình. Chính trong q trình lao đ ng, c u t o c
th c a con ng

i ngày càng hồn thi n h n và c ng chính trong q trình

lao đ ng, nhu c u trao đ i, h p tác đã làm cho ngơn ng xu t hi n. Lao đ ng
và ngơn ng là hai s c kích thích ch y u c a s chuy n bi n b não c a
lồi v t thành b não c a con ng
con ng

i đã d n t ý th c v mình, và d n tách mình ra kh i th gi i đ ng

v t, cùng v i mơi tr
m t mơi tr
đ

i, tâm lý đ ng v t thành ý th c. Do đó

c “ng

ng t nhiên v n có, con ng

ng s ng m i - mơi tr

i còn t o ra cho mình

ng xã h i hay mơi tr

ng t nhiên đã

i hố”.

I.3. Y u t xã h i.

T nhiên theo q trình phát tri n c a nó đã sinh ra con ng
s hình thành con ng
v i ng

i, và t

i g n li n v i s hình thành các quan h gi a ng

i

i, đã làm chuy n bi n t c ng đ ng mang tính b y đàn, hành đ ng

theo b n n ng thành c ng đ ng m i khác h n v ch t, ta g i đó là xã h i. Xã
h i là hình thái v n đ ng cao nh t c a v t ch t. Hình thái v n đ ng này l y
quan h c a con ng

i và s tác đ ng l n nhau gi a ng

n n t ng. Do đó, xã h i là m t b ph n đ c bi t, đ

i v i ng

i làm

c tách ra m t cách h p

quy lu t c a t nhiên.

V i t cách là m t b ph n đ c thù c a t nhiên, v a là s n ph m c a
s tác đ ng qua l i gi a ng

i và ng

i đ t n t i và phát tri n, xã h i v a

ph i tn theo nh ng quy lu t c a t nhiên, v a ph i tn theo nh ng quy
4



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
lu t ch v n cú i v i xó h i. C ng nh cỏc quy lu t t nhiờn, cỏc quy lu t
xó h i mang tớnh khỏch quan.
c hỡnh thnh xuyờn qua vụ s nh ng tỏc ng t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Quy lu t t nhiờn

phỏt c a cỏc y u t t nhiờn, cũn quy lu t xó h i
ho t ng cú ý th c c a con ng
ng

c hỡnh thnh trờn c s

i. Xó h i l s n ph m ho t ng c a con

i, m t t c nh ng gỡ thỳc y con ng

i hnh ng u thụng qua u

úc c a h . Do v y, cú th núi quy lu t xó h i ch ng qua l quy lu t con
ng

i theo u i m c ớch c a mỡnh.

Quy lu t xó h i mang tớnh t t y u khỏch quan. Dự con ng
th c

c hay khụng, cú t giỏc v n d ng hay khụng, thỡ quy lu t xó h i v n

luụn tỏc ng ngoi ýý ýchớ c a con ng
v ch a v n d ng
bi n con ng


i cú nh n

i. Khi con ng

i ch a nh n th c

c thỡ chỳng tỏc ng nh m t l c l

i thnh nụ l c a tớnh t t y u. Khi con ng

ng t phỏt v
i ó nh n th c

c quy lu t khỏch quan v nh ng ho t ng i u ki n c a chỳng v n

d ng chỳng vo cỏc ho t ng cú m c ớch c a mỡnh, thỡ con ng

i t n

t do. Nh v y, t do khụng cú ngh a l hnh ng tu ti n, b t ch p quy
lu t, trỏi l i, t do l nh n th c

c quy lu t v lm theo quy lu t.

II. S tỏc ng qua l i gi a t nhiờn - con ng

i - xó h i

II.1. Vai trũ c a y u t t nhiờn v y u t xó h i trong h th ng t nhiờn xó h i.

H th ng t nhiờn - xó h i l m t ch nh th trong ú nh ng y u t t
nhiờn v nh ng y u t xó h i tỏc ng qua l i l n nhau, quy nh s t n t i
v phỏt tri n c a nhau. Trong s tỏc ng qua l i gi a t nhiờn v xó h i,
y u t t nhiờn cú nh h
con ng

ng vụ cựng to l n n s t n t i v phỏt tri n c a

i v xó h i, cũn y u t con ng

i v xó h i cú vai trũ ngy cng

quan tr ng v cú tớnh quy t nh i v i s bi n i c a t nhiờn.

5

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
T nhiên v a là ngu n g c c a s xu t hi n xã h i, v a là mơi tr
t n t i và phát tri n c a con ng

i.

xu t hi n xã h i vì xã h i đ

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Là ngu n g c c a s

i và xã h i lồi ng

g n li n v i s hình thành các quan h gi a ng
ng

i chính là con đ c a t nhiên, đ

ng

c hình thành

i v i ng

i, và con

c hình thành trong q trình ti n hố

c a th gi i v t ch t.
Là mơi tr
cung c p đ

ng t n t i và phát tri n c a xã h i vì ch có t nhiên m i

c nh ng đi u ki n c n thi t nh t cho s s ng c a con ng

nh ánh sáng, n

i

c, khơng khí, th c n... là nh ng đi u ki n c n thi t nh t

cho s t n t i và phát tri n c a xã h i nh ngun v t li u xây d ng, tài
ngun, khống s n... là m t trong nh ng y u t c b n nh t c a t n t i xã
h i.

V i t cách là mơi tr

ng t n t i và phát tri n c a xã h i, t nhiên có

th tác đ ng thu n l i ho c gây khó kh n cho s n xu t xã h i, có th thúc
đ y ho c kìm hãm s phát tri n c a chính b n thân xã h i.

Xã h i g n bó v i t nhiên thơng qua q trình ho t đ ng th c ti n
c a con ng

i, con ng

i là nhân t th c hi n s th ng nh t gi a xã h i và

t nhiên, đ ng th i c ng là s hi n thân c a s th ng nh t đó. Tr

c h t đó

là q trình lao đ ng s n xu t. Lao đ ng là ranh gi i phân bi t v ch t gi a
con ng

i và con v t, gi a xã h i lồi ng

i và th gi i đ ng v t. Song,

c ng chính lao đ ng là y u t đ u tiên, c b n và quan tr ng nh t t o nên s
th ng nh t h u c gi a xã h i và t nhiên. B i vì lao đ ng tr
q trình di n ra gi a con ng

c h t là m t

i và t nhiên, m t q trình trong đó, b ng

ho t đ ng c a chính mình, con ng

i làm trung gian, đi u ti t và ki m tra s

trao đ i ch t gi a h và t nhiên. Vì vây, lao đ ng, m t m t, càng t o ra s
tách bi t gi a xã h i và t nhiên bao nhiêu, thì m t khác, l i làm cho xã h i
g n bó ch t ch h n v i t nhiên b y nhiêu.
6



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
T nhiên cung c p cho con ng
c a sinh quy n đ con ng

i t t c các ngu n v t ch t v n có

i s ng và ti n hành lao đ ng s n xu t; nh ng
i đã làm bi n đ i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

c ng chính q trình s d ng các ngu n v t ch t, con ng
t nhiên m nh m . N u con ng

i khơng ki m tra, đi u ti t vi c s d ng,

khai thác, b o qu n các ngu n v t ch t c a t nhiên thì kh ng ho ng sinh
thái s x y ra, s cân b ng c a h th ng t nhiên - xã h i b phá v , s s ng

c a con ng

i b đe do . Ch m i g n đây, khi h u qu c a nh ng hành đ ng

vơ ý th c c a con ng

i đ i v i t nhiên đã nh h

phát tri n c a xã h i thì v n đ mơi tr

ng x u đ n s t n t i và

ng m i đ

c quan tâm và đang tr

thành m t trong nh ng v n đ to n c u c a th i đ i.
II.2. S ph thu c c a m i quan h gi a con ng

i và t nhiên vào trình

đ phát tri n c a xã h i.

T nhiên và xã h i đ u có m t q trình l ch s lâu dài và ph c t p.S
xu t hi n con ng

i và xã h i lồi ng

i là k t qu c a m t q trình ti n

hố lâu dài, liên t c c a t nhiên. T khi xu t hi n con ng
ng

i và xã h i lồi

i, l ch s phát tri n c a t nhiên khơng ch ph thu c vào s tác đ ng

qua l i l n nhau gi a các y u t t nhiên, mà còn ch u s chi ph i m nh m
và sâu s c c a các y u t xã h i. Ng

c l i s phát tri n c a l ch s xã h i

khơng th tách r i các y u t t nhiên, b i vì, ch có trong m i quan h v i
t nhiên và quan h v i nhau con ng

i m i làm nên l ch s c a mình.

Nh ng chính q trình quan h v i gi i t nhiên con ng
t nhiên. Thơng qua ho t đ ng c a mình con ng

i đã c i bi n gi i

i làm cho l ch s xã h i và

l ch s t nhiên g n bó l n nhau, quy đ nh l n nhau. S g n bó và quy đ nh
l n nhau đó ph thu c vào trình đ phát tri n c a xã h i mà tiêu chí đ đánh
giá nó là ph

ng th c s n xu t - cách th c s n xu t ra c a c i v t ch t trong

m i giai đo n nh t đ nh c a con ng

i. B t k m t ph

ng th c s n xu t

nào c ng bao g m hai m i quan h c b n: quan h gi a con ng

iv it
7



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nhiờn - l c l

ng s n xu t v quan h gi a con ng

i v i v i con ng

i-

quan h s n xu t. Hai m i quan h ny cựng ng th i t n t i, v n ng v

KIL
OBO
OKS
.CO
M

phỏt tri n cựng v i s v n ng v phỏt tri n c a l ch s . M i ph

ng th c

s n xu t nh t nh trong l ch s l s th ng nh t bi n ch ng gi a l c l
s n xu t v ph
l cl
ph

ng th c s n xu t. Trong su t quỏ trỡnh phỏt tri n c a xó h i,

ng s n xu t khụng ng ng bi n i v hon thi n d n. S ra i nh ng
ng th c s n xu t m i cao h n nh ng ph

ng th c s n xu t tr

quy t nh nh ng chuy n bi n v ch t c a xó h i loi ng
ng

ng

c ú ó

i, a xó h i loi

i t cu c s ng mụng mu i, dó man sang v n minh, hi n i v i cỏc n n

v n minh k ti p nhau: v n minh nụng nghi p, v n minh cụng nghi p, v n
minh h u cụng nghi p hay v n minh trớ tu . C ng chớnh ph

ng th c s n

xu t quy nh tớnh ch t c a m i quan h gi a xó h i v i t nhiờn vỡ m i
ph

ng th c s n xu t khỏc nhau s cú nh ng cụng c lao ng khỏc nhau

khai thỏc gi i t nhiờn, s cú nh ng m c ớch ti n hnh s n xu t khỏc nhau.
Khi cụng c lao ng thay i, khi m c ớch ti n hnh s n xu t c a m i ch
xó h i thay i thỡ tớnh ch t c a m i quan h gi a xó h i v i t nhiờn
c ng thay i.

S phỏt tri n c a l c l
cu c cỏch m ng l c l

ng s n xu t

c th c hi n thụng qua cỏc

ng s n xu t. Trong l ch s phỏt tri n c a loi ng

cho n nay ó tr i qua ba cu c cỏch m ng l c l

i

ng s n xu t. Cỏc cu c

cỏch m ng ny khụng ch lm thay i v hon thi n d n b m t c a xó h i
loi ng

i, a s phỏt tri n c a xó h i t trỡnh th p lờn trỡnh cao d n,

m cũn lm thay i khụng ng ng tớnh ch t c a m i quan h gi a con ng
v i t nhiờn.

Cu c cỏch m ng l c l
ng
t

i

ng s n xu t l n th nh t - tỡm ra l a, con

i b t u t kh ng nh mỡnh nh m t ch th , cũn t nhiờn l i
ng con ng

i tỏc ng. Con ng

i ch y u hỏi, l

m, s n b n nh ng
8



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
th có s n c a t nhiên.

ây là giai đo n con ng

i s ng ph thu c vào t

nó.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

nhiên, do v y sinh quy n v n gi ngun v thu n khi t hoang s v n có c a
Cu c cách m ng l c l

ng s n xu t l n th hai đã d n con ng

it

th i k đ đá sang n n v n minh nơng nghi p, v i s ra đ i c a cơng c
b ng kim lo i. Trong giai đo n này con ng

i đã b t đ u khai thác t nhiên

m t cách ch đ ng và tích c c h n nh khai thác đ t đ tr ng tr t, thu n
d

ng đ ng th c v t...song do cơng c lao đ ng v n còn thơ s , do v y mà

mơi tr

ng khơng co nhi u thay đ i đáng k .

Cu c cách m ng l c l

h in

c đã đánh d u b

ng s n xu t l n th ba v i s ra đ i c a máy

c chuy n c a xã h i t v n minh nơng nghi p sang

n n v n minh cơng nghi p. V i cơng c s n xu t là c khí máy móc, m c đ
khai thác c a con ng

i ngày càng m nh m h n, sâu s c h n, tồn di n

h n. Ngày nay, con ng

i đã đ t đ n đ nh cao trong s n xu t là n n đ i cơng

nghi p c khí t đ ng hố, nh ng d
ngh a, thì con ng
là đ i t

i ch đ s h u t nhân t b n ch

i coi t nhiên khơng ch là mơi tr

ng đ khai thác, chi m đo t nh m đ t đ

Nh v y, cùng v i s phát tri n c a l c l

minh cơng nghi p, bi u hi n

ng s ng mà ch y u

c m c đích c a mình.

ng s n xu t trong n n v n

trình đ phát tri n cao c a khoa h c, k thu t

và cơng ngh , s ti n b c a xã h i c ng di n ra nhanh chóng ch a t ng
th y, và đ ng th i v i q trình đó là s đ i l p ngày càng gay g t gi a con
ng

i, t nhiên, và s suy thối tr m tr ng c a mơi tr

ng.

II.3. S đi u khi n m t cách có ý th c m i quan h gi a con ng
nhiên

M i quan h gi a xã h i và t nhiên đ
th c c a con ng

i và t

c th hi n qua ho t đ ng có ý

i. Song, “t t c nh ng gì thúc đ y con ng

i hành đ ng

ph i thơng qua đ u óc h ”, b i v y, m i quan h gi a xã h i và t nhiên,
9



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ngoi ph thu c vo trỡnh phỏt tri n c a xó h i cũn ph thu c vo trỡnh
nh n th c, tr

c h t l vi c nh n th c cỏc quy lu t v vi c v n d ng nú

KIL
OBO
OKS
.CO
M

trong ho t ng th c ti n.

Ho t ng s n xu t ra c a c i c a con ng

i l ho t ng chinh ph c

t nhiờn. Ho t ng ny cú th lm gi i t nhiờn bi n i theo hai h
N u con ng

ng.

i tỏc ng vo gi i t nhiờn ỳng quy lu t c a nú thỡ con

ng

i t o ra thiờn nhiờn th hai hi ho i v i s phỏt tri n c a xó h i.

Ng

c l i, n u con ng

i b t ch p quy lu t, ch khai thỏc, chi m o t nh ng

cỏi cú s n trong t nhiờn thỡ s nghốo nn i c a gi i t nhiờn v vi c phỏ v
cõn b ng h th ng t nhiờn - xó h i l i u t t y u. Ph. ngghen ó nh c nh :
Khụng nờn quỏ t ho v nh ng th ng l i c a chỳng ta i v i gi i t
nhiờn. B i vỡ, c m i l n ta t
thự l i chỳng ta. Con ng

c m t th ng l i, l m i l n thiờn nhiờn tr

i tn phỏ gi i t nhiờn bao nhiờu thỡ con ng

i

ph i gỏnh ch u h u qu b y nhiờu. Chỳng ta hon ton khụng th ng tr


c gi i t nhiờn nh m t k xõm l

c i th ng tr m t dõn t c khỏc... t t

c s th ng tr c a chỳng ta i v i gi i t nhiờn l
t t c cỏc sinh v t khỏc, l chỳng ta nh n th c
cú th s d ng

ch chỳng ta khỏc v i

c quy lu t c a t nhiờn v

c nh ng quy lu t ú m t cỏch chớnh xỏc.

Vi c nh n th c

c quy lu t c a gi i t nhiờn v s s ng nh ng quy

lu t ú m t cỏch cú hi u qu vo nh ng ho t ng th c ti n c a xó h i, m
quan tr ng nh t l vo l nh v c s n xu t ra c a c i v t ch t v a l ti n ,
v a l t ng b

c th c hi n vi c i u khi n m t cỏch cú ý th c m i quan h

gi a xó h i v t nhiờn.
th c c a con ng

lm

i v m i ph

c h t c n thay i nh n

ng di n thu c l nh v c m i quan h qua l i

v s tỏc ng l n nhau gi a con ng
v nh n th c, con ng

c i u ú, tr

i (xó h i) v t nhiờn. T s thay i

i s cú nh ng hnh ng thi t th c nh m b o v v

10



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
c i thi n ch t l

ng mơi tr

ng sinh thái vì s s ng c a con ng

i và s

CH

NG 2.

V N

KIL
OBO
OKS
.CO
M

phát tri n lâu b n c a xã h i.

MƠI TR
Mơi tr

NG SINH THÁI

VI T NAM

ng sinh thái là m t trong nh ng v n đ c p tồn c u c a th i

đ i. Nó là m i quan tâm, lo l ng c a tồn nhân lo i. M i m t qu c gia trên
th gi i khơng ch mang nh ng s c thái riêng v v n hố mà c v sinh thái.
Và Vi t Nam v i t cách là m t thành viên c a th gi i, chúng ta c ng có
nhi m v gi i quy t nh ng v n đ chung, mà c th

đây là v n đ mơi

tr

c h t chúng ta ph i

ng sinh thái.

có th làm đ

xu t phát t th c ti n đ t n

cđ

c đi u đó tr

c mình. V i nh ng c s lý ýlu n đã nêu

ph n trên, tơi mu n v n dùng đ xem xét v n đ mơi tr

ng sinh thái c a th

gi i nói chung và c a Vi t Nam nói riêng. B i vì mơi tr

ng sinh thái c a

Vi t Nam c ng có nh ng nét đ c thù, khơng gi ng hồn tồn v i m t n

c
11



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
nào, đ t đó có cái nhìn t ng qt v th c tr ng, tìm ra ngun nhân và có
nh ng ph

ng sách gi i quy t phù h p v i đi u ki n c th c a Vi t Nam.

th c tr ng đó.

ng sinh thái

V n đ mơi tr

ng sinh thái là v n đ thu c l nh v c quan h qua l i

và tác đ ng l n nhau gi a con ng
v v n đ mơi tr

Vi t Nam và ngun nhân c a

KIL
OBO
OKS
.CO
M

I. Th c tr ng mơi tr

i, xã h i và t nhiên. Do đó khi xem xét

ng sinh thái c a m t qu c gia, khơng th ch chú ýýý đ n

các đi u ki n thiên nhiên, mà còn ph i đ c bi t quan tâm đ n ch đ chính
tr , đ n đi u ki n kinh t - xã h i và c truy n th ng v n hố.
iv in

c ta, khi xem xét hi n tr ng và đ c đi m c a mơi tr

ng

sinh thái c n ph i xu t phát t mâu thu n n y sinh trong q trình tác đ ng
qua l i c a con ng

i và t nhiên trong đi u ki n c a m t n

phát tri n, nh ng l i ch u nh h

k thu t, cơng ngh kinh t th tr

c còn ch m

ng m nh m c a các y u t hi n đ i nh
ng, và c nh ng y u t truy n th ng v n

hố dân t c nh quan ni m c a con ng

i v t nhiên, v m i quan h c a

h v i t nhiên. Chính các quan ni m đó là m t trong nh ng ngun nhân
quan tr ng gây nên các các mâu thu n gi a con ng

i và t nhiên trong q

trình khai thác và s d ng thiên nhiên trong đi u ki n hi n nay
Lãnh th Vi t Nam kéo dài su t s
ơng D

ơng và s

c ta.

n Nam Bán đ o

ng, chi m m t ph n l n di n tích bán đ o này và n m

trung tâm
D

n

n

v trí

ơng Nam A. Vi t nam n m trên vòng đai đ a hố Thái Bình

ng, cho nên giàu các m kim lo i, đ c bi t thi c, chì, k m, nhơm. Do

nh h

ng c a ki n t o đ a ch t, trên lãnh th Vi t Nam hình thành nên

nh ng vùng đ t đ màu m . Vi t Nam là m t góc c a l c đ a Châu A, v a
n i ti p v i b

ơng D

ng v a n i ti p v i b Nam l c đ a, v trí y cho

Vi t Nam là n i g p g c a các lồi đ ng v t t Trung Hoa xu ng, t Ân
sang làm cho l p đ ng th c v t thêm phong phú. H n th n a khí h u Vi t
12



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nam l m m a nhi u n ng, l
m t

ng nhi t trung bỡnh cao l i

ck th pv i

m trung bỡnh l n t o i u ki n thu n l i cho vi c sinh tr

ng c a

KIL
OBO
OKS
.CO
M

cỏc loi th c v t, l i u ki n t t s n xu t quanh n m, b n mựa thu ho ch.
Ph n no ú chớnh s

u ói ny c a thiờn nhiờn ó em n cho ng

i nụng

dõn nh ng suy ngh thi n c n v m t n p lm n t do tu ti n, h t c i thỡ
vo r ng ch t cõy l y g , khụng cú th c n thỡ vo r ng b m ng, xu ng
sụng ra ng b t tụm, cỏ... Song khi ng

i dõn bi t a k thu t vo khai

thỏc thiờn nhiờn, thỡ vi c h i ph c c a thiờn nhiờn khụng cũn l d dng n a.
K thu t hi n i c ng v i n p ngh , n p lm c a ng

i nụng dõn ó lm

cho ti nguyờn thiờn nhiờn mau chúng b c n ki t, mụi tr

ng sinh thỏi b e

d a nghiờm tr ng.

T ngy i m i, c n

cb

c vo n n kinh t th tr

ng, c ch th

tr

ng ó cú tỏc ng n m i m t, m i l nh v c c a i s ng xó h i. Mụi

tr

ng sinh thỏi l m t trong nh ng l nh v c ch u s c ộp n ng n nh t tr

s t n cụng c a kinh t th tr
tr

ng. N u nh tr

ng sinh thỏi ch m i gỏnh ch u h u qu

c

c õy h n ch c n m, mụi

c a vi c ỏp d ng k thu t trờn

cỏi n n s n xu t nh , thỡ nay, cũn ch u thờm s tỏc ng m nh m c a c
ch th tr

ng. Vỡ l i nhu n, l i ớch tr

i nh ng gỡ thiờn nhiờn cú

c m t con ng

i ta s n sng phỏ tr i

c qua hng tr m n m th m chớ hng ngn

n m. Hng bao cỏnh r ng gi ó b tri t phỏ l y g xu t kh u, r i l l t
c liờn miờn kh p c ba mi n B c - Trung - Nam, hng tr m lo i ng v t
quý hi m v n b s n b n trỏi phộp, ng

i ta v n c khai thỏc v s d ng m t

cỏch b a bói ti nguyờn, trong tỡnh tr ng ti nguyờn ngy cng c n ki t...
Hi n tr ng mụi tr

ng sinh thỏi

Vi t Nam vụ cựng ph c t p v a

d ng. S ph c v a d ng ny b quy nh b i tớnh ph c t p v a d ng c a
trỡnh phỏt tri n c a xó h i ta hi n nay. Trong giai o n phỏt tri n hi n
nay,

Vi t Nam ang ng th i t n t i cỏc n n v n minh tr

c nụng nghi p,
13



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nụng nghi p, cụng nghi p v th m chớ cú nh ng y u t c a v n minh h u
cụng nghi p. Xột v hỡnh thỏi kinh t - xó h i, chỳng ta cú m t ki n trỳc

ng t ng v ý th c xó h i khỏ phỏt tri n, nh ng c s h t ng v t n t i

xó h i ang cũn

KIL
OBO
OKS
.CO
M

th

trỡnh th p; cú m t ch chớnh tr

nh ng i u ki n kinh t - xó h i cũn


m c tiờn ti n,

kộm phỏt tri n. T t c nh ng i u ú

c ph n ỏnh m t cỏch rừ nột qua hi n tr ng mụi tr

ng sinh thỏi v quy

nh c i m c a nú.

Vi t Nam tuy cú nh ng nột c thự v mụi tr
sinh thỏi c a n

ng sinh thỏi song v n

c ta c ng khụng n m ngoi nh ng v n mụi tr

ng

c a th gi i, ú l s c n ki t cỏc ngu n ti nguyờn thiờn nhiờn v nh ng
v n ụ nhi m mụi tr

ng s ng. N u nh

cỏc n

c phỏt tri n, h u h a

sinh thỏi l do s phỏt tri n c a k thu t, cụng ngh , do s phỏt tri n t phỏt
c a n n v n minh cụng nghi p, thỡ

Vi t nam h u h a sinh thỏi l i do s k t

h p s k t h p gi a phỏt tri n v l c h u, do nh h
ngh , n p lm c a nh ng ng
ch a hon thi n.
N

ng n ng n c a n p

i s n xu t nh v l i s ng cụng nghi p cũn

c ta cú nh ng u th v ngu n ti nguyờn thiờn nhiờn v nh ng

i u ki n a lý t nhiờn. Song, trong hng ch c n m qua, v i s ti nguyờn
s n cú, m t m t chỳng ta ch a bi t khai thỏc v s d ng h p lý, ti t ki m
d n n s nghốo d n v c n ki t ti nguyờn ú, v m t khỏc cũn gõy ụ
nhi m mụi tr

ng sinh thỏi.

Vi t Nam l m t n
ta hi n nay v n ch a v

c nụng nghi p, h n n a, s phỏt tri n c a xó h i

t kh i trỡnh c a n n v n minh nụng nghi p, do

ú cỏc ngu n ti nguyờn thiờn nhiờn nh r ng, t ai, cỏc ngu n n
m t giỏ tr c bi t quan tr ng i v i s s ng con ng
tri n c a xó h i.

c,cú

i, s t n t i v phỏt

14



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
R ng khơng ch là kho tài ngun thiên nhiên phong phú, mà còn là
kho t li u s ng vơ giá. R ng gi n

c, b o v đ phì nhiêu, màu m c a

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đ t đai, r ng đi u hồ khí h u, tiêu th khí đ c cacbonic s n xu t ơxy làm
trong s ch khí quy n, ch ng ơ nhi m mơi tr
đ

c g i là đ t n

ng... Vi t Nam đã t ng có th

c c a r ng. T ng di n tích đ t r ng ngun th y theo tài

li u c a WWF-1989 chi m t i 332.116 km có ngh a tồn b di n tích c
n

cđ uđ

c r ng che ph . R ng Vi t Nam khơng ch nhi u mà còn đa

d ng v ch ng lo i và r t phong phú v đ ng, th c v t.
ki u r ng khác nhau nh r ng lá r ng th

n

c ta có nhi u

ng xanh nhi t đ i, r ng kh p,

r ng lá kim, r ng ng p m n, r ng tràm, r ng th

ng xanh, lá r ng á nhi t

đ i, v.v.. Ngày nay, r ng Vi t Nam đã và đang b phá ho i n ng n . Ch t
l

ng r ng ti p t c b suy gi m, r ng t nhiên đ u ngu n và r ng ng p m n

v n còn b tàn phá nghiêm tr ng. R ng giàu, r ng kín, r ng ngun sinh ch
còn chi m kho ng 13% trong khi r ng nghèo và r ng tái sinh chi m t i 55%
t ng di n tích r ng. Các v cháy U Minh Th

ng, U Minh H và nhi u n i

khác đã và đang làm suy gi m di n tích r ng và ch t l

ng r ng

n

c ta.

Ngun nhân đ a đ n th m c nh c a r ng Vi t Nam hi n nay có nhi u,
nh ng t u trung có hai ngun nhân ch y u: do chi n tranh, đ c bi t là

chi n tranh hố h c, và do l i suy ngh thi n c n và s kém hi u bi t c a
nh ng ng

i s n xu t nh trong đi u ki n dân s t ng nhanh, vi c m r ng

canh tác đ đáp ng nhu c u v l

ng th c, th c ph m cho m t dân s q

đơng l i t ng nhanh, vi c duy trì l i s ng du canh, du c c a m t s dân t c
ít ng

i, c ng v i vi c đ a k thu t hi n đ i vào khai thác r ng b a bãi,

lãng phí vì m c đích tr

c m t c a m t s ít ng

tr ng nh t đ a đ n s tàn phá r ng

n

i là ngun nhân quan

c ta hi n nay.

G n li n v i r ng là tính đa d ng sinh h c. Vi t Nam là m t trong
m

i qu c gia có đa d ng sinh h c thu c lo i cao nh t trên th gi i v i các

15



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
h sinh thái đ c thù, nhi u gi ng, lồi đ c h u có giá tr khoa h c và kinh t
cao và nhi u ngu n gen q hi m. M t s lồi đ ng v t l n đ u tiên trên th
c phát hi n

Vi t Nam nh Sao la, Mang l n, Mang Tr

KIL
OBO
OKS
.CO
M

gi i đ

ng S n,

Mang Pù ho t, Bò s ng xo n, C y Tây Ngun... Tuy nhiên, trong nh ng
n m g n đây, đa d ng sinh h c

n

c ta b suy gi m m nh. Ngun nhân

ch y u là do cháy r ng, chuy n đ i m c đích s d ng đ t đai d n t i làm
thu h p n i c trú c a các gi ng lồi; khai thác và đánh b t q m c, tình

tr ng bn bán trái phép đ ng v t, th c v t q hi m; ơ nhi m mơi tr

ng.

Trong g n 5 th p k qua, di n tích r ng ng p m n đã gi m 80%, kho ng
96% các r n san hơ đang b đe d a hu ho i nghiêm tr ng, nhi u gi ng lồi
hoang dã đã v nh vi n bi n m t.

S c n ki t r ng và s suy gi m nghiêm tr ng c a đa d ng sinh h c
n

c ta hi n nay th c s là v n đ kinh t và sinh thái nh c nh i và c p bách

nh t. S m t mát nhanh chóng c a r ng đã đ a đ n nh ng h u qu h t s c
tiêu c c cho mơi tr

ng sinh thái nh làm bi n đ i khí h u, gây h n hán, l

l t, b i l ng, xói mòn đ t, làm nh h
n ng l

ng x u đ n các cơng trình kinh t và

ng, tr c ti p đe do cu c s ng c a hàng tri u con ng

i.

R ng có m i quan h ch t ch v i đ t đai, c ng nh đ i v i r ng,
ng

i dân Vi t Nam quan ni m “ t c đ t, t c vàng”. V n đ t đai n

c ta

khơng ph i là ít, v i h n 33 tri u ha, đ t đai Vi t Nam đ ng th 12 trên th
gi i, nh ng tính bình qn đ t canh tác theo đ u ng

i thu c vào lo i th p

nh t c a th gi i, vì 3/4 di n tích đ t đai là đ i núi. Ngồi hai vùng châu th
l n là châu th sơng H ng và châu th sơng C u Long có đ t canh tác t t,
còn các vùng khác, ch t l

ng đ t đai nói chung kém, thi u các thành ph n

hố ch t c n thi t cho sinh tr

ng và phát tri n c a cây. S gi m nhanh

chóng đ che ph r ng đã có nh ng nh h

ng tiêu c c đ n ch t l

đai. Thối hố đ t là xu th ph bi n trên tồn lãnh th n

ng đ t

c ta t đ ng b ng
16

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
n trung du, mi n nỳi do xúi mũn, r a trụi, m t ch t h u c ; khụ h n v sa
m c hoỏ, ng p ỳng, l ; tr

t, s t l t; m n hoỏ, phốn hoỏ,v.v.. Thoỏi húa

KIL
OBO
OKS
.CO
M

t d n n nhi u vựng t b c n c i khụng cũn kh n ng canh tỏc v lm
t ng di n tớch t b hoang m c hoỏ. Di n tớch t canh tỏc
cng gi m,

c tớnh m i n m

tỏc. Nguyờn nhõn c a hi n t

n

n

c ta ngy

c ta b m t kho ng 74.000 ha t canh

ng trờn l do s suy gi m nhanh chúng che

ph r ng, t canh tỏc b chi m d ng vo nh ng m c ớch phi nụng nghi p.
t nụng nghi p khụng ch b thu h p v di n tớch m cũn b ụ nhi m. T
l m d ng hoỏ ch t v thu c tr sõu trong canh tỏc nụng nghi p, canh tỏc
khụng ỳng k thu t ó v ang gõy ụ nhi m v suy thoỏi nhi u vựng t
trờn ph m vi c n

c. Bờn c nh ú m t s vựng t b nhi m c ch t c

da cam, iụxin do h u qu c a chi n tranh.
Vi c gi m sỳt v m t s l
nhi m mụi tr

ng l n ch t l

ng t, c ng nh s ụ

ng trong l nh v c s n xu t nụng nghi p ang ng ch m n

nh ng v n quan tr ng nh t c a xó h i nh n ng su t v ch t l
ph m nụng nghi p, s c kho c a con ng

ng s n

i. Do ú ũi h i chung ta c n cú

nh ng gi i phỏp h p lý gi i quy t v n trờn.
t g n li n v i n

c, g n li n v i s s ng.

t, n

c khụng ch l

hai ngu n ti nguyờn thiờn nhiờn vụ giỏ, m cũn l hai y u t quan tr ng b c
nh t c a s s ng. Ti nguyờn n
phỳ. Vi t Nam l n

c cú l

mm/n m, g p 2,6 l n l
L m t n

c c a Vi t Nam nhỡn chung khỏ phong

ng m a trung bỡnh vo lo i cao, kho ng 2000

ng m a trung bỡnh c a vựng l c a trờn Th gi i .

c nhi t i m giú mựa, l m m a, l i cú m t h th ng sụng ngũi

dy c, v n n

c, l ra, khụng cú gỡ ỏng lo ng i v ỏng bn. Th

nh ng ngy nay, n

c ng t, s ch khụng ch l v n kinh t - xó h i, m

cũn l v n sinh thỏi - xó h i gay c n. Ngu n n
n

c ta r t khan hi m, b thu h p v gi m ch t l

c ng t, s ch hi n nay

ng do b ụ nhi m b i n

c
17



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
th i c a các c s s n xu t, kinh doanh, n

c th i sinh ho t khơng đ

lý đã và đang th i tr c ti p ra các dòng sơng. Ch t l

ng n

cx

c suy gi m

KIL
OBO

OKS
.CO
M

m nh, nhi u ch tiêu nh BOD (u c u ơxy cho q trình hố sinh), COD
(u c u ơxy cho ph n ng hố h c), t ng N, t ng P cao h n tiêu chu n cho
phép nhi u l n. Ch t l
nghiêm tr ng nh t
vi c s d ng n

ng n

c có th đ

c coi nh v n đ mơi tr

ng

các thành ph c a Vi t Nam. Các b nh t t n y sinh t

c khơng b o đ m v sinh, b ơ nhi m là m t trong nh ng

ngun nhân gây ra t l m c b nh và t vong cao

tr em Vi t Nam. B i

v y, đây th t s là m t v n đ sinh thái xã h i r t đáng lo ng i.
Bên c nh s thi u h t và gi m sút ch t l
m n

ng c a n

Vi t Nam c ng đang là m t v n đ c n đ

v n đ ơ nhi m bi n
nhi m. Hàm l
m ts n iv
có xu h

n

c ta hi n nay. N

c ng t thì n

c quan tâm.

c

ó chính là

c ven bi n đã có d u hi u b ơ

ng các ch t h u c , kim lo i n ng, hố ch t b o v th c v t
t q tiêu chu n cho phép. Hàm l

ng d u trong n

c bi n

ng t ng nhanh do x y ra nhi u s c tràn d u.

Cùng v i vi c ơ nhi m mơi tr

ng bi n là s suy gi m c a h sinh

thái bi n. Vi t Nam có b bi n dài h n 3.200 km v i nhi u h sinh thái r ng
ng p m n đ c thù và đa d ng sinh h c cao. Trong nh ng n m g n qua, do
khai thác q m c và s d ng các bi n pháp đánh b t mang tính hu di t
làm cho các ngu n l i thu s n b suy gi m nghiêm tr ng. Vi c ni tr ng
thu s n ven bi n tràn lan đi li n v i n n phá r ng ng p m n đã làm suy
thối m nh các h sinh thái ven bi n.Ch trong vòng 20 n m qua, di n tích
r ng ng p m n

n

c ta gi m h n m t n a. H u qu là l qt, tri u c

sóng bi n d n t i s t l

ng,

bi n làm cho các lồi sinh v t b m t n i c trú và

suy gi m m nh v ch ng lo i và s l

ng. Phát tri n cơng nghi p trên b và

d c các l u v c sơng l n c ng đang làm cho b bi n n

c ta b ơ nhi m, có

n i t i m c nghiêm tr ng. Nhi u r n san hơ b ch t, hi n t

ng thu tri u đ
18



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
xu t hi n
mụi tr

m t s n i. Nh ng hi n tr ng nờu trờn ó, ang v s e do t i

ng bi n v a d ng sinh h c ven b .
ng s ng, khụng khớ

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Trong cỏc y u t c a mụi tr
quan tr ng nh t. M t ng

c coi l y u t

i cú th nh n n t i a trong 50 ngy, nh n u ng

trong 5 ngy, nh ng nh n th khụng th qua 5 phỳt. Th m i th y khụng khớ
c n cho s s ng nh th no. Khụng khớ thỡ khụng thi u nh ng cú b u
khụng khớ trong lnh, phự h p v i s c kho con ng
quan tõm. V n ụ nhi m khụng khớ

n

i l v n c th gi i

c ta ó cú song nhỡn chung ch a

n m c nguy hi m, vỡ quỏ trỡnh cụng nghi p hoỏ ụ th húa ch a phỏt tri n
m nh. Ch t l

ng khụng khớ núi chung v n cũn khỏ t t, c bi t l

v c nụng thụn, mi n nỳi. Hi n t
ch y u

khu

ng ụ nhi m khụng khớ ch y u t p trung

cỏc thnh ph l n, cỏc khu cụng nghi p v cỏc khu dõn c , m

nguyờn nhõn ch y u l do ch t th i sinh ho t v do ch t th i c a cỏc
ph

ng ti n giao thụng, v n t i. Vi c gia t ng cỏc ph

ang gõy ụ nhi m

ng ti n giao thụng

nhi u n i. T i m t s nỳt giao thụng l n, n ng khớ

CO khỏ cao, tr c ti p gõy h i n s c kho c a ng

i tham gia giao thụng.

Bờn c nh ú, nhi u v chỏy r ng l n trong th i gian g n õy ó lm suy
gi m ch t l
th

ng khỏc.

ng khụng khớ v gõy ra m t s hi n t

ng t nhiờn khụng bỡnh

Khi núi n cỏc ngu n ti nguyờn chỳng ta khụng th khụng k n
cỏc ngu n ti nguyờn khụng tỏi t o nh cỏc lo i khoỏng s n , nhiờn li u hoỏ
th ch, cỏc v t li u xõy d ng... Cỏc ngu n ti nguyờn khoỏng s n ny
ta ch a d ng ch khụng giu, tr l

n

c

ng th p. M t s khoỏng s n c a chỳng

ta ó b c n ki t m nguyờn nhõn ch y u khụng ph i l ph c v cho s n
xu t cụng nghi p, m do s khai thỏc khụng h p lớ v s d ng lóng phớ trong
quỏ trỡnh ch bi n. Cỏc khoỏng s n quýy hi m nh vng, b c, ỏ quý - m t
ti nguyờn vụ giỏ c a qu c gia, nh ng l i ang b t nhõn khai thỏc m t cỏch
19



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
b a bãi, đi u này đã d n đ n vi c đánh m t các tài s n qu c gia và phá ho i
vùng sinh thái t nhiên. Hi n nay, d u m và than đá là hai ngu n ngun

KIL
OBO
OKS
.CO
M

li u còn khá phong phú, đó là ngu n tài l c quan tr ng cho cơng cu c cơng
nghi p hố, hi n đ i hố và phát tri n đ t n

c, n u chúng ta bi t khai thác,

s d ng h p lí và k p th i. M t v n đ l n đ t ra trong l nh v c sinh thái là
ph i làm th nào ng n ch n và làm gi m đ n m c t i thi u đ ơ nhi m cho
mơi tr

ng sinh thái trong q trình khai thác, ch bi n các lo i tài ngun

khống s n này.

M t lo i ơ nhi m n a mà chúng ta c ng c n ph i quan tâm hi n nay là
v n đ ơ nhi m mơi tr
ma túy, m i dâm, r

ng xã h i.

ó là s lan tràn các t n n xã h i nh

u chè, c b c...mà h u qu khơng nh ng làm b ng ho i

thu n phong m t c, đ o đ c và tác đ ng tiêu c c đ n c u trúc sinh h c c a
con ng

i nh gây ra b nh t t , s bi n đ i gen theo h

ng tiêu c c cho các

th h ti p theo... B i v y, ng n ch n và xố b các t n n xã h i là m t
trong nh ng bi n pháp quan tr ng h
h i lồi ng

i.

ng đ n s phát tri n lâu b n c a xã

II. S tác đ ng c a gia t ng dân s và phát tri n kinh t đ i v i mơi
tr

ng sinh thái

Vi t Nam

II.1. S tác đ ng c a gia t ng dân s đ i v i mơi tr
Nam.

ng sinh thái

Vi t

M t trong nh ng ngun nhân quan tr ng đ a đ n ơ nhi m mơi
tr

ng là s phát tti n c a gia t ng dân s q nhanh so v i nh p đi u phát

tri n kinh t - xã h i. Vi t Nam là m t trong s các qu c gia đơng dân trên
th gi i. Tính đ n n m 2001, dân s n
trên th gi i và th 2

c ta g n 79 tri u ng

ơng Nam A.

Sau cách m ng tháng Tám n m 1945 dân s n
ng

i, đ ng th 13

c ta ch có 24-25 tri u

i thì ngày nay (2001) dân s đã t ng lên 79 tri u ng

i, ngh a là, t ng
20



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
g p 3,3 l n trong vòng 56 n m. T l gia t ng dân s nh ng n m g n đây tuy
có gi m h n so v i nh ng n m 80 tr

v

tr

c song v n còn cao

KIL
OBO
OKS
.CO
M

(2,2%/n m). C c u dân s tr ch a đ tu i lao đ ng chi m 39,55%, trong
đ tu i lao đ ng chi m 52,83%. Nh v y, c 100 ng
thêm 83 ng

i lao đ ng ph i ni

i khác. M t đ dân s cao và c c u dân s tr đã và đang gây

m t s c ép h t s c n ng n cho n n kinh t , và gây ra nh ng khó kh n l n
trong vi c gi i quy t các v n đ xã h i c p thi t nh cơng n vi c làm, h c
hành, ch m sóc s c kho ...

S gia t ng dân s nhanh khơng ch liên quan ch t ch v i v n đ kinh
t - xã h i, mà th c ch t nó còn là v n đ sinh thái - xã h i gây c n. Trong
các v n đ mơi tr
r ng, gi m l

ng sinh thái c p thi t hi n nay

n

c ta nh v n đ m t

ng đ t đai canh tác, ơ nhi m và khan hi m ngu n n

ơ nhi m khơng khí, ơ nhi m mơi tr

c ng t,

ng xã h i... đ u có ngun nhân t s

t ng dân s nhanh so v i s phát tri n còn ch m ch p c a đi u ki n kinh t xã h i.

II.2. S k t h p gi a m c tiêu kinh t - xã h i và m c tiêu sinh thái. Vi t
Nam h

ng đ n phát tri n b n v ng.

M c tiêu phát tri n c a xã h i lồi ng
đang h

c

ng t i đó là s ph n th nh v kinh t , s cơng b ng v xã h i và s

trong s ch v mơi tr
N

i mà hi n nay nhi u n

ng sinh thái.

c ta tuy là m t n

c nơng nghi p l c h u, đang m i b t đ u cơng

nghi p hố, song tình hình mơi tr
tiêu c c khơng kém gì các n

ng s ng c a chúng ta đã có nhi u v n đ

c đã có n n cơng nghi p phát tri n. B i v y,

vi c ch đ ng đ t v n đ k t h p m c tiêu kinh t - xã h i và m c tiêu sinh
thái ngay t bây gi là r t c n thi t.

M c tiêu kinh t - xã h i theo ngh a chung nh t là s phát tri n kinh t
xã h i, đó là q trình nâng cao đi u ki n s ng v v t ch t và tinh th n c a
21



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
i qua vi c s n xu t ra c a c i v t ch t, c i ti n quan h xã h i, nâng

cao ch t l
lồi ng

ng v n hố. Phát tri n là xu h

ng chung c a t ng cá nhân và c

i trong q trình s ng. M c tiêu sinh thái là s khai thác và s

KIL
OBO
OKS
.CO
M

con ng

d ng h p lí các ngu n tài ngun thiên nhiên, b o v và khơng ng ng c i
thi n mơi tr

ng s ng.

Gi a mơi tr
nhau, mơi tr

ng và s phát tri n có m i quan h h t s c ch t ch v i

ng là đ a bàn và đ i t

ng c a s phát tri n, còn phát tri n là

ngun nhân t o nên các bi n đ i c a mơi tr
phát tri n đ n mơi tr

ng th hi n

ng. Tác đ ng c a ho t đ ng

khía c nh có l i là c i t o mơi tr

ng t

nhiên ho c t o ra kinh phí c n thi t cho cho s c i t o đó, nh ng c ng có
th gây ra ơ nhi m mơi tr

ng t nhiên. M t khác, mơi tr

ng t nhiên c ng

đ ng th i tác đ ng đ n s phát tri n kinh t xã h i thơng qua vi c làm suy

thối ngu n tài ngun đang là đ i t

ng c a ho t đ ng phát tri n ho c gây

ra th m ho , thiên tai đ i v i các ho t đ ng kinh t xã h i trong khu v c. S
k t h p gi a hai m c tiêu đó là s k t h p gi a hai xu h

ng đ i l p nhau v

m t ho t đ ng nh ng th ng nh t v i nhau v m c đích trong q trình phát
tri n c a ch nh th “t nhiên - xã h i”.

Chính s mâu thu n gi a mơi tr

ng và phát tri n d n đ n s xu t

hi n các quan ni m khác nhau và các lí thuy t khác nhau v phát tri n. M t
s nhà khoa h c đ a ra lí thuy t đình ch phát tri n t c là làm cho s t ng
tr

ng kinh t b ng (0) ho c mang giá tr (-) đ b o v tài ngun thiên

nhiên c a trái đ t. Có th nói r ng m i v n đ v mơi tr
t phát tri n, nh ng con ng

i c ng nh t t c các m i sinh v t khác khơng

th đình ch ti n hố và ng ng phát tri n c a mình. Con đ
mâu thu n gi a mơi tr

ng đ u b t ngu n
ng đ gi i quy t

ng và phát tri n là ph i ch p nh n phát tri n, nh ng

gi sao cho phát tri n khơng tác đ ng m t cách tiêu c c t i mơi tr
đó, n m 1987, U ban Mơi tr

ng. Do

ng và Phát tri n c a Liên H p Qu c đã đ a
22



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ra khái ni m Phát tri n b n v ng. Phát tri n b n v ng là s phát tri n nh m
tho mãn các nhu c u hi n t i c a con ng
Th c t

ng lai.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

thỗ mãn các nhu c u c a th h t

i nh ng khơng t n h i t i s

nhi u n

c đã cho th y, t ng tr

ng kinh t là m c tiêu

quan tr ng b c nh t c a s phát tri n xã h i, song đó khơng ph i là m c tiêu
duy nh t và càng khơng ph i là t t c . Ngày nay, con ng
cái giá ph i tr cho s t ng tr

ng đ n ph

i đã nh n th c ra

ng đó là m t mơi tr

ng t

nhiên đã và đang b tàn phá, m t cu c kh ng ho ng sinh thái tồn c u đang
đe do s s ng c a trái đ t. Nh ng gì đ

c g i là thành t u trong g n 300

n m qua do khoa h c va cơng ngh mang l i c ng đ ng th i kèm theo
nh ng t n th t to l n c a mơi tr

ng t nhiên nh l th ng ơzơn, hi u ng

nhà kính, m a axit, c n ki t tài ngun thiên nhiên, r ng, đ t, sa m c hố...
hồn tồn có th kh ng đ nh r ng, con ng

i hi n đ i khơng th s ng thi u

khoa h c và cơng ngh , c ng nh khơng th tách r i kh i mơi tr
nhiên.

Nh ng n m qua, Vi t Nam đã đ t đ

c s

ng t

phát tri n khá nhanh

chóng. Xu t kh u hàng hố khơng ng ng t ng lên, cơng cu c xố đói gi m
nghèo c ng đ t đ

c nh ng thành t u nh t đ nh. Có th nói Vi t Nam đang

ti n vào giai đo n phát tri n mà nh ng tác đ ng đ i v i mơi tr
càng t ng. Trong kho ng 10-15 n m t i, s ng

i s d ng xe h i s t ng lên,

các khu cơng nghi p c ng m c lên nhanh chóng.
r t l n đ i v i mơi tr
h c c a nh ng n
tr

ng. Là m t n

c đi tr

ng ngày

i u đó t o ra m t áp l c

c đi sau, chúng ta ph i bi t rút ra bài

c, đó là khơng th tách r i m c tiêu b o v mơi

ng ra kh i m c tiêu kinh t . S k t h p gi a m c tiêu sinh thái và m c

tiêu kinh t là m t u c u t t y u, khách quan c a s phát tri n xã h i nói
chung và c a s nghi p cơng nghi p hố, hi n đ i hố

n

c ta nói riêng.

23



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Chỳng ta ti n hnh vi c ny i u ú khụng ch vỡ s s ng c a chỳng ta hụm

KIL

OBO
OKS
.CO
M

nay, m cũn vỡ s t n t i v c h i phỏt tri n ti p t c c a cỏc th h mai sau.

III. Cỏc gi i phỏp th c hi n chi n l

c b o v mụi tr

ng

III.1. Tuyờn truy n, giỏo d c nõng cao ýý th c v trỏch nhi m b o v mụi
tr

ng

Phỏt ng trờn ton qu c phong tro ton dõn b o v mụi tr
d ng xó, ph

ng t chu n mụi tr

ton dõn tham gia b o v mụi tr

ng, xõy

ng. Gi i phỏp ny bao g m huy ng

ng; duy trỡ, phỏt tri n phong tro, hng

n m t ch c ki m tra, ỏnh giỏ v rỳt kinh nghi m cho cỏc n m sau.
Phỏt huy t i a hi u qu c a cỏc ph

ng ti n thụng tin i chỳng

trong vi c nõng cao nh n th c v b o v mụi tr
ph

ng c a ton xó h i. Cỏc

ng ti n thụng tin i chỳng cú vai trũ r t to l n trong vi c chuy n t i

thụng tin, nh h
b o v mụi tr

ng nh n th c c a ton xó h i.

nõng cao nh n th c v

ng, ph i khai thỏc tri t cỏc l i th ny theo h

ng: t

ch c biờn so n h th ng ch

ng trỡnh phỏt thanh, truy n hỡnh ph c p v

nõng cao hi u bi t v mụi tr

ng.

T ng c

ng giỏo d c mụi tr

ng trong cỏc tr

ng h c. Vi c cung c p

y cỏc tri th c v xõy d ng ý th c t giỏc b o v mụi tr
cụng dõn

c b t u ngay t l a tu i h c

ng c a cỏc

ng, c bi t l t i cỏc tr

ng

m u giỏo, ti u h c, trung h c ph thụng l m t vi c lm h t s c c n thi t
nõng cao ý th c b o v mụi tr
vo m i con ng
III.2. T ng c
tr

ng, th m sõu tỡnh yờu t n

c, thiờn nhiờn

i.

ng qu n lý nh n

c, th ch v phỏp lu t v b o v mụi

ng
24



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
T ng c

ng n ng l c qu n lý v cỏc i u ki n b o m cho ho t ng

c a h th ng qu n lý mụi tr

ng

Trung
ng.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

thanh tra, ki m tra, giỏm sỏt v mụi tr

ng, c bi t l ph c v cụng tỏc

Hỡnh thnh v phỏt tri n h th ng qu n lý ýmụi tr
theo h

ng k t h p qu n lớ ti nguyờn v i qu n lý mụi tr

S Ti nguyờn v Mụi tr
T ng c

ng phỏp ch v mụi tr

ng

ng. Ki n ton cỏc

ng bao g m cỏc n i dung hon thi n

nh rừ quy n l i, trỏch nhi m b o v mụi tr
cỏc ch ti c th cho tr

ng theo h

ng quy

ng c a cỏc t ch c, cỏ nhõn,

ng h p vi ph m; xõy d ng i ng qu n lý , l c

ng thanh tra, ki m tra; tri n khai cỏc t ki m tra t xu t, nh k v x

lớ nghiờm cỏc tr


a ph

ng.

h th ng v n b n quy ph m phỏp lu t v b o v mụi tr

l

ng

ng h p vi ph m nh m b o m Lu t b o v mụi tr

ng

c thi hnh m t cỏch nghiờm ch nh. Hi u l c thi hnh phỏp lu t, trong ú

cú phỏp lu t b o v mụi tr

ng

n

c ta hi n nay v n cũn y u. Trong giai

o n t i c n nõng cao hi u l c thi hnh phỏp lu t v b o v mụi tr

ng. M t

m t nõng cao ý th c t giỏc ch p hnh lu t c a cụng dõn; m t khỏc, t ng
c

ng giỏm sỏt ki m tra c a cỏc c quan nh n

phỏp lu t v b o v mụi tr

c i v i vi c thi hnh

ng.

III.3. Gi i quy t hi ho m i quan h gi a phỏt tri n kinh t v i th c hi n
ti n b v cụng b ng xó h i v b o v mụi tr

ng

m b o quỏ trỡnh phỏt tri n b n v ng, c n thi t ph i xỏc l p s
cõn i gi a cỏc y u t kinh t - xó h i - mụi tr
v mụi tr

ng v i Chi n l

ng, k t h p Chi n l

cb o

c phỏt tri n kinh t - xó h i m t cỏch hi ho

t t c cỏc c p. Gi i phỏp ny bao g m vi c l ng ghộp n i dung b o v mụi
tr

ng vo cỏc chi n l

a ph

c phỏt tri n kinh t - xó h i c p qu c gia, ngnh v

ng; xỏc l p c ch cung c p ti chớnh di h n v hng n m cho l nh

v c b o v mụi tr

ng v i quan i m u t cho b o v mụi tr

ng l u
25