ăn trầu” trong đời sống văn hóa cổ truyền của người Việt

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
L IM

tn

U

c Vi t Nam ta cú 54 dõn t c sinh s ng, a dõn t c, ng th i c ng

OBO
OK S
.CO
M

a b n s c dõn t c , m i dõn t c cú m t nột v n hoỏ riờng, nh ng do s giao
thoa, ti p xỳc gi a cỏc n n v n hoỏ, m cỏc dõn t c ny cú nh ng phong t c, t p
quỏn gi ng nhau. Trong ú cú t c l
th ng c a ng

n tr u, m t phong t c v n hoỏ truy n

i Vi t, khụng ch dõn t c kinh n tr u m

m t s dõn t c khỏc

c ng n tr u, m cũn dựng tr u cau vo cỏc nghi l l n nh c

i xin, cỳng gia

tiờn, ỏm ma, ngy l t t cú l tr u cau l m t th m khụng th thi u

c

trong v n hoỏ c truy n c a dõn t c ta. M c dự ngy nay, m t s nghi th c ó
m t d n i, thờm vo ú l nh ng nột v n hoỏ hi n i, t c l
t s tớch tr u cau

c trớch trong L nh Nam chớch quỏi, m Tr n Th Phỏp ó

nờu ra. G n li n v i t c n tr u l nh ng hi n t
ng

i x a th

n tr u b t ngu n

ng v n hoỏ phong phỳ m

ng lm. Qua t c n tr u ta cú th hi u thờm v n p s ng, m t n p

c m ngh , m i quan h tỡnh c m gi a nh ng ng

i lao ng cựng nh ng

lnh m nh c a h b t ngu n t xa x a. Ngy nay, s ng
d n, t c n tr u s khụng cũn trong xó h i t

cm

i n tr u ngy cng ớt

ng lai, nh ng nh ng giỏ tr tinh

th n chõn chớnh bi u hi n qua t c n tr u thỡ v n t n t i. T t c nh ng v n quý
ú c n

c nghiờn c u v s d ng nh m phỏt huy cao nh ng di s n v n hoỏ

quỏ kh gúp ph n c i t o v xõy d ng n p v n hoỏ m i
ó ch n ti trờn.

n

c ta. Vỡ v y em

KIL

õy l m t ti m nhi u nh s h c hay cỏc nh v n hoỏ ó nghiờn c u
v tỡm tũi. Nghiờn c u t c l

n tr u c a ng

trong phong t c v n húa c truy n c a ng
-Nghiờn c u t c l

n tr u c a ng

tr u trong v n húa c truy n c a ng
c a ng

i Vi t Nam.

i Vi t hi u

c m t ph n

i Vi t.
i Vi t, em i sõu v tỡm hi u t c l

n

i Vi t. T ú hi u thờm b n s c v n húa



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
I. NGU N G C T C L

N TR U.

Có t s tích tr u cau, có 2 anh em sinh đơi là Tân và Lang, do m t hi u
i ch dâu là L u Liên nên ng

i em là Lang đã b đi đ n m t dòng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

l m v i ng

su i vì s u não, cơ đ n mà thác, bi n thành phi n đá vơi.

-T c n tr u có t r t s m, nh ng ch a bi t t th i đi m nào. Ph i đ i đ n
t n cu i th k XV, sách L nh Nam chính qi c a Tr n Th Pháp ra đ i, nó
m iđ

c ghi chép thành m t truy n tích rõ ràng, có m t ngu n g c mang nhi u

ý ngh a thâm th.

Sau khi đ c s tích tr u cau trong L nh Nam Chích Qi, ta nh n th y m t
truy n đ

c ghi chép l i khơng nh ng có k t c u ch t ch , l i ph i h p đ

cc

nh ng y u t hi n th c l n huy n o m t cách khéo léo  nh th tác gi c a
nó đã khi n m t câu truy n v n v t, còn m nh t trong dân gian tr thành m t
truy n c tích có đ u đi, v a lý thú h p d n, v a hàm ch a nhi u ý ngh a
thâm th.
+

giai đo n đ u truy n có tính hi n th c v i d u v t hi n đ i, v i nh ng

tên tu i rõ ràng, có ý ngh a, v i nh ng tình ti t h p lý, t nhiên.
cu i, truy n tr nên huy n ho c hai anh em h Cao và v ng

hi u nhau nên đã t chia lìa ch đ n khi c ba ng
nhau, ng

i anh hố cây cau, ng

khơng, h m i có đ

i anh vì khơng

i cùng ch t đi và ch t bên

i em hố phi n đá, v ng

i anh hố cây tr u

c s c m thơng hồn tồn, t nay h s mãi mãi g n bó

bên nhau và k t h p làm m t qua mi ng tr u tình ngh a , m t dòng n
nh máu đ
ch t.

giai đo n

c ti t ra, t

cđ t

i

ng tr ng cho tình gia đình mn đ i thiêng liêng, b n

Tr n Th Pháp, c ng nh các tác gi đ i Lê khác, khi vi t l i s tích tr u
cau nói riêng, dàn d ng l i nh ng truy n huy n tho i dân gian trong L nh Nam
Chích Qi nói chung, hi n nhiên đã có h u ý đ cao nh ng giá tr c c a dân
t c v i m c đích ph bi n đ giáo d c con em theo tinh th n 24 đi u d c a Lê
1



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Thánh Tơng. Có l b t đ u t đ y (cu i th k XV) các truy n c tích, th n tho i
nói chung, truy n tr u cau nói riêng m i đ

c truy n bá r ng rãi trong tồn

qu c.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Riêng trong s tích Tr u cau, các tác gi mu n gi i thích cho m i ng

i

r ng, dân t c ta đã có m t đ i s ng v n hố khá cao ngay t x a t th i Hùng
V

ng kia (Theo

i vi t s l

c, vào kho ng th k VII tr

c Tây l ch). Ngay

t thu đó, xã h i Vi t Nam có truy n th ng l y gia đình làm g c, anh em bi t
th

ng q nhau, trên kính d

i nh

ng, v ch ng l y nhau vì tình, vì ngh a, và

ng

i đàn bà đã bi t ch n đ i chung thu son s t v i ch ng… Khơng ph i đ i

đ n khi b n phong ki n Trung Hoa sang đơ h n

c ta, giáo hố ta, dân ta m i

bi t th nào là hi u đ , th nào là bi t ngh a.

Vì s tích Tr u cau có ý ngh a sâu s c nh v y nên t c n tr u c a dân ta
đã đ

c th ng hoa, tr thành m t m t c mang tính ch t đ c thù c a m t n n

v n minh c

ơng Nam Á.

M t c n tr u này đã g n li n v i nh ng sinh ho t v n hố, t đ i s ng
v t ch t, đ n đ i s ng tinh th n c a dân t c ta. Ngày nay, qua nhi u sách v và
các tài li u kh o c , ng
lâu đ i
D

i ta đ

các vùng Trung

n,

ơng Nam Á và m t s qu n đ o trên Thai Bình

ng; nh trong di ch kh o c thu c v n hố Hồ Bình, h t cau đã đ

th y trên d

mi n Nam n

ng T tr xu ng), t c ng

Thái Lan, Mi n
nh

ng

c tìm

i m t v n n m. T i các n i đây đã có nhi u dân t c có t c n tr u

nh các dân t c thi u s x a
D

c bi t tr u cau là hai lo i cây đã xu t hi n r t

c Trung Hoa (k t l u v c sơng

i Trung hoa mi n nam ngày nay, các dân t c

i n, các dân t c Vi t - Mên - Lào, k c các dân t c thi u s

i Thái, Nùng, M

ng, Dao, Th

cùng các dân t c trên qu n đ o Nam D

ng… trên bán đ o

ơng D

ng, Mã Lai, Phi Lu t Tân; và

ng,
n

c ng có nhi u n i dân chúng có t c n tr u.
Có l ng

i x a, do kinh nghi m mà có, đã bi t s d ng vơi, tr u, cau,

c ng nh các lo i lá, r , qu c a nhi u th cây khác tìm đ
2

cđ b ov s c



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
kho , phũng ng a hay tr b nh. Qu th c, n tr u ó giỳp cho c th

c m

núng, ch ng l nh, ch ng s n lam thu khớ; n tr u l i s ch mi ng, r ng l i v
x

ng c t

cb id

ng, v ng m nh.
ng ó núi:

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Nh Giỏo s Tr n Qu c V

Tr u cau l m t lo i c bi t, khụng thu c
thu c hỳt, v i m i gia ỡnh ng
nh c m n, n

n, u ng, c ng khụng

i Vi t chỳng ta, Tr u cau c ng thõn thu c

c u ng, nh bỏt chố xanh, nh i u thu c lo.

Tr u cú trong mi ng, m i mi ng tr u g m m t mi ng cau khụ ho c t

i,

m t mi ng lỏ tr u khụng quột vụi, m t mi ng v cõy chỏt (cõy chay, cõy v )
n tr u cú v cay th m, nú tr

c mựi hụi trong m m, cỏc ch t trong lỏ tr u,

h t cau v vụi cú tỏc d ng lm ch c chõn r ng. Mựa ụng giỏ rột,
lm nụng nghi p ú h th
nhai tr u lm cho ng

ng ph i l i xu ng n

i m lờn,

nh ng ng

i

c, lm vi c khụng ng i ngh ,

c ph n giỏ bu t.

Theo Giỏo s Tr n Ng c Thờm t c n tr u nú ti m n m t tri t lý v s
t ng h p c a nhi u ch t khỏc nhau:
+ Cõy c u v

n cao l bi u t

+ Vụi - ch t ỏ l bi u t

ng c a tr i (d

ng).

ng c a t (õm)

+ Dõy tr u m c lờn t t quõn quýt l y thõn cõy bi u t
trung gian ho h p. S t ng h p bi n ch ng c a õm d
m t k t h p h t s c hi ho. Mi ng tr u cú cỏi t

ng cho v tr

ng tam ti y t o nờn

i ng t t h t cau, cỏi cay c a

lỏ tr u, cỏi n ng nn c a vụi, cỏi bựi c a r T t c t o nờn m t ch t kớch thớch,
lm cho th m m m, mụi v khuụn m t ng

i n b ng bong nh say r

u.

n tr u cú nhai m khụng n t, nú mang m t tớnh cỏch linh ho t khú th y khụng thu c lo i n, m c ng khụng thu c lo i u ng, c ng khụng thu c lo i
hỳt.

Chớnh vỡ v y tr u cau ó tr thnh m t th khụng th thi u trong sinh ho t
tinh th n c a ng

i Vi t.
3



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
II. TR NGTR U CAU:
Cây cau th ng t p, cây tr u không m m m i trên m nh v
m i gia đình ng

n nho nh c a

i Vi t x a kia, chúng là nh ng th cây quý giá, th hi n m t

nghi p lú n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

l i s ng thanh bình, yên , m t cu c s ng đ nh canh, đ nh c thu c n n nông
c. Trong xã h i Âu L c n n v m minh nông nghi p khá phát tri n

cho nên “nhà nào c ng có v

n tr ng cau và tr u không. Có l t đó tr đi vi c

tr ng cau ngày càng ph bi n cùng v i ngh làm v
đình ng
đ

i Vi t x a, đ c bi t là

n, có th nói trong các gia

nông thôn, tr u cau là m t th không th thi u

c, mà n u thi u nó gia đình ng

i Vi t c m th y thi u và tr ng v ng m t cái

gì đó. Vì v y ta có th nói tr ng tr u cau là m t t c l c a c dân ngày “x a”.
Nói t “x a” có ngh a là tr ng tr u cau nó ch là t c l x a mà thôi, còn ngày
nay, t c tr ng tr u cau không còn n a, mà nó ch t n t i trong m t s gia đình
nông thôn.

T c tr ng tr u cau m c dù không còn m y t n t i trong xã h i đ i Vi t
này nay. V y t i sao nói l i không còn m y t n t i nh tr
con ng

c kia n a, có l do

i ngày nay đã quên m t thói quen n tr u mà x a kia ng

i ta g i đó là

nhu c u c n thi t, r i các phong t c ct x a kia c ng m t d n, xã h i bi n đ i nó
m t d n b n s c dân t c, nh ng đ ng th i, nó l i b sung thêm nh ng cái m i,
mang màu s c hi n đ i, v n minh, ti n b .

Vi c tr ng tr u cau ngày nay không còn mang s c thái th hi n phong t c
n tr u c a ng
Bà

i Vi t n a mà nó t n t i vì kinh t , nh v

n tr u

Hoóc Môn -

i m, nó đã đi vào l ch s dân t c g n lion v i cu c kháng chi n ch ng Pháp

c a dân t c ta, nay nó đã tr thành m c đích kinh t , tr ng tr u cau đ đem l i
l i nhu n.

X a kia tr u cau đã tr thành s n ph m trao đ i gi a các vùng,
đ ng b ng, trung du, mi n núi s n ph m cau t

i, cau khô, lá tr u không, v

chay, r qu ch, chúng là nh ng món hàng ph bi n

4

ch

các ch c nông thôn và



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
mi n núi, chúng k t h p l i v i nhau cho m t màu s c th m t

i, đ h

ng v

cu c đ i.

ph , ng

i th

i

ng tâm h n, đ níu gi chút dun q, đ th hi n c t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ch i c nh đ ni d

ng l u m i có đ t tr ng cau, nh ng khơng nhi u ng

cách. “s ng th ng nh cau, s ng th m nh qu ”. Th m chí có ng

i còn “ch i”

cau Ta l n v i cau Nh t (lùn) , câu sâm banh “b ng ph ”. Bu ng cau, khay tr u
ch còn là chút l ngh a t
cánh ph

ng tr ng trong ngày c

i h i. Trái cau đ

c dán têm

ng màu đ , h ng l p lánh, cách đi u, song khơng còn “thay ch ” g i

g m nh ng thơng đi p, ý ngh a sâu xa nh ngày x a.
D u v y, các mi n q
cau ngút th ng. Cây cau đ
xu t kh u sang n

Qu ng Nam, v n còn xanh m

c tr ng r kh p n i, v a ph c v

t nh ng v

n

n tr u, l l t, v a

c ngồi, và chuy n sang d ch v cây. Vi c gìn gi và khơi

ph c nét v n hố Tr u cau khơng ph i q khó v i vùng q này.
Cây cau th ng, dây tr u m m, kh p x s Vi t Nam đâu mà khơng th y,
hàng cau phía tr

c bên b n

c m a và giàn tr u trong m i ngơi nhà n i thơn

dã ln là bi u hi n c a s thái bình. Trong Nam có 18 thơn v

n tr u, t ng

di n tích hàng tr m câu s vng. Ngồi B c, d c các thơn xóm ven sơng H ng,
ngày x a t i đâu mà ch ng nghe câu hát:
“Ru con con ng cho r i

m đi ch mua vơi n tr u.

Mua vơi ch Qn, ch C u,

Mua cau Nam ph , mua tr u ch Dinh”.
Và

mi n Trung, đâu đâu c ng th y th p thống bóng cau và v ng v ng

đâu đây câu hát:

“B ng em mà b vơ nơi.

Cho m đi ch mua vơi n tr u,
Mua vơi ch Qn, ch C u,
5



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Mau cau Bát Nh , mua tr u H i An”.
III. TR U CAU TRONG

I S NG V N HỐ C

TRUY N NG

I

KIL
OBO
OKS
.CO
M

VI T:
1. Cách n tr u c a ng

i Vi t.

1.1. C u t o mi ng tr u.

Cho đ n cách m ng tháng Tám, t c n tr u v n còn ph bi n nong thơn
và thành th . Thành ph n m i m t mi ng tr u th

ng có: là tr u có qu t vơi, m t

mi ng cau, m t mi ng v chay. N u khơng co v chay ng

i ta ch

vơi v i cau t

i Vi t đã n tr u có

i ho c cau khơ. Khơng ph i ngay t đ u ng

c v chay. Nghiên c u so ánh truy n Tr u - Cau - vơi c a ng
B -lơ

u-l c a ng

n tr u qu t

i Vi t và truy n

i Ca-tu (Tây Ngun) chúng ta có th nêu lên m t gi

thuy t có ý ngh a v thành ph n mi ng tr u c a ng
Tr u - cau - vơi c a ng

i Vi t. Các d b n v truy n

i Vi t đ u th ng nh t m t chi ti t: ba nhân v t t

ng

tr ng cho ba y u t : cau tr u, vơi; và t th i x a vua Hùng ng

i Vi t n tr u

qu t vơi v i cau. Sách Qu h i ngu hành chí cho bi t thêm: “Ng

i Vi t thích n

tr u, ding b c và thi c làm các h p nh , m t cái đ ng vơi, cái đ ng dây hay lá
tr u; và m t cái đ ng cau. Theo truy n B -lơ
x a mi ng tr u c a ng

u-l c a ng

i Ca-tu thì t xa

i Ca-tu đã g m có : cau, tr u, vơi, v chay. So sánh

truy n c a hai dân t c ta có th ngh r ng cách n tr u kèm thêm v chay c a
ng

i Vi t b t ngu n t

nh h

ng qua l i gi a ng

i Vi t và c dân Mơn -

Kh me c đ i. Cho đ n nay, theo đ ng bào nghi n tr u, n tr u thi u v chay v
đ m kém đi nhi u l m. N u khơng có v chay, ng

i ta tìm m t th r cây khác

đ thay th , đó là r cây qu ch, n riêng thì có v chát nh ng n cùng v i tr u
qu t vơi và cau thì mi ng tr u đ m đà thêm lên và màu đ c t tr u c ng th m

h n. Câu t c ng “tr u khơng r nh r n m nhà ngồi” chính nh m kh ng đ nh
v ngon đ m c a mi ng tr u có thêm r cây qu ch ho c voe chay, ch ng tò
ng

i Vi t dã t giác làm t ng v đ m cho mi ng tr u trong q trình giao l u

v n hố v i các dân t c khác
6



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
1.2. B cau:
Vào v

n hái qu cau xanh

KIL
OBO
OKS
.CO
M

B ra làm 6 m i anh x i tr u.
Qu cau to có th b làm 6mi ng, m i kh u tr u ding 1/6 qu cau, qu nh
h n, b t .

Nam b , qu cau to ng

i ta th

ng b làm 8 miêng, qu cau đ

c

dóc v xanh, ti n b ch m r i m i b ra thành mi ng. Dao b cau ph ch n dao
s c mi ng cau m i đ p do đó ngôn ng Vi t có t “dao cau” đ ch dao s c và
lion dó là s hình thành m t pháp “m t s c nh dao cau”.
Mùa cau là mùa n ng hanh, ng
Qu cau c ng đ

i Vi t ph i cau đ dành ding quanh n m.

c b thành mi ng đem ph i. Trong lúc ph i ph i bi t d cho

h t kh i long. Mi ng cau có đ p là mi ng cau còn nguyên h t không b long ra
kh i mi ng cau, g i là cau đ u. Cau đ u là lo i cau quí, vì khi mi ng cau đã khô
h t d long, mu n có cau đâu lúc ph i cau c n ph i công phu.
C t v chay ho c r qu ch. V chay đ

c c t thành mi ng m ng hình v

ho c hình ch nh t, khi ding m i đem cây v ra c t đ mi ng v kh i khô.
Nhi u lo i d ng c đ

c t o nên g n li n v i t c n tr u.

-Âu đ ng hình tròn có n p đ y kín ding đ ng lá tr u ch a têm, đ gi cho
lá tr u đ

ct

i lâu.

ng có khi đ

c thay b ng thi c.

Bình vôi và chìa vôi là lo i d ng c ph bi n c a m i gia đình. Bình đ ng
vôi đã tôi, chia vôi c m ngay trong bình, dài nh chi c đ a, m t đ u nh n, v a
đ qu t vôi v a đ têm tr u, nong thôn, con dao vôi ding đ r c lá tr u, và qu t
vôi têm tr u là d ng c thông d ng (hình)

Bình vôi c ng ding đ đ ng vôi đã tôi.

ng vôi nh có th b túi, d t trên

c i, mang đi mang l i thu n ti n, không nh bình vôi đ c đ nh m t n i.
Th

ng th

ng, ng vôi đ

c làm b ng thi c. Nhà gi u x a kia ding ng vôi

b c ch m tr tinh vi.
7

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Kh n tr u, tỳi tr u l nh ng dựng ph bi n c a ng bo

nụng thụn

t x a cho n Cỏch m ng thỏng Tỏm, dựng ng nh ng mi ng tr u ó tờm,
nh ng mi ng cau, mi ng v , ng vụi. Trong nhõn dõn lao ng, nh ng dựng
c may b ng v i ho c l a theo ki u gi n d . Kh n tr u, tỳi tr u c cc cụ

gỏi

c gi gỡn c n then.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ny

i v i t ng l p quớ t c, kh n tr u th

ng b ng l a,

nhi u quớ, tỳi tr u b ng g m, o n l nh ng hng hi m, t ti n.
Trỏp tr u, c i tr u, h p ng tr u b ng g

c lm ra t lõu i. Ngh

kh m phỏt tri n, nh ng trỏp tr u, h p tr u kh m g n x c do bn tay khộo lộo
c a nh ng ng

i th c t o nờn tiờu bi u cho trỡnh tinh x o c a ngh th

cụng dõn gian. Nh ng trỏp tr u, h p tr u s n mi l s n ph m c ỏo v quớ
h n.
Ng

i Vi t ó t ch c chu ỏo vi c n tr u, g n li n t c n tr u, m t n p

s ng v n hoỏ cao v m t trỡnh th m m tinh t hỡnh thnh qua cỏc th i k
l ch s .

T c n tr u c a ng
Ng

i H N i.

i H N i v n n i ti ng snh n, snh m c, H N i l n i ch t l c

nh ng tinh hoa, nột p c a m i mi n t o nờn nột p cho riờng mỡnh. Nột
p c a H N i th hi n ngay c trong t c dựng tr u - m t phong t c m theo
truy n thuy t cú t th i Hựng V

ng dung n

c (qua s tớch Tr u cau m ng

i

Vi t Nam h u nh ai c ng bi t.
Tr

c kia, ng

Nguy n vo i Tr n,
tr u khụng. Ng

i H N i t 13 tu i tr lờn l bi t n tr u. Theo s gi nh
Th ng Long, 61 ph ph

i H N i tr

ng u tr ng r t nhi u cau v

c õy cú dõu:

Mua vụi ch Quỏn, ch C u

Mua cau Nam Ph , mua tr u ch Dinh.

Ch C u, ch Quỏn l cỏc ch l , ch ph d c
c a ph Hng Bố bõy gi , n i x a bỏn r t nhi u cau t
8

ng, Nam ph l tờn c
i, cau khụ. Ch Dinh

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
g n dinh quan ph Ph ng thiên (qng ph Ph Dỗn và ngõ Huy n bây gi ).
Ngày nay, ng

i Hà N i ít n tr u h n tr

mà t p trung ph n l n

c nên khơng còn nh ng ph bán tr u

nh ng ch m t s ít đ

c đem bán rong. Ng

i Hà N i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

r t cơng phu trong cách ch n tr u. Cau ngon ph i là cau bánh t , khơng già,
khơng non, v a t i h t (n a màu n a h t). Ng
ơng

i sành n th

ng kén mua cau

t nh H i H ng (c ) . T tháng 8 có thêm cau mi n Nam nh ng ng

i ta

ít n vì lo i cau này nhi u h t khơng ngon. Mua tràu ph i ch n lá h i ánh vàng,
nh , dày, t

i. Ngày tr

th m v a cay, đ có đ

c có tr u khơng làng Ch ngon n i ti ng vì lá nh , v a

c lá tr u nh v y, ng

r t cơng phu, dàn tr u khơng ph i đ
ng

i làng Ch ngày đó tr ng c ng

c tr ng trên đ t tr ng gong. Ngày nay

i Hà N i n tr u H ng n, vào d p l h i ng

to đ p. Ng
B đ

i n sành tr u ch n vơi x

n tr u c a ng

i ta mua tr u Tây S n vì lá

ồi - S n Tây

i Hà N i g m có: c i đ ng tr ub ng đ ng ho c

qu tr u s n kh m xà c , ng vơi ch m b c, ng nh b ng đ ng thau dung qu t
tr u. Nh ng c già n tr u còn có thêm c i giã tr u b ng đ ng ch m tr khá tinh
vi ch b v a mi ng tr u, mi ng cau, v đ giã. Dao b cau ph i s c đ b cau
cho đ p và h t khơng b v . C ng ch là “Qu cau nho nh , lá tr u xanh” nh ng
cách n tr u c a ng

i Hà N i r t dun dáng, h

n tr u khơng nh ng làm đ

mơi, r ng đen mà còn t o nét mơi c n ch r t đ p. Ng

i ta khơng cho c cau,

tr u và r vào cùng m t lúc mà ng t ng th m t. Cau đ

tr u vào và sau cùng là r qu t thêm m t ít vơi, khi n ng

c nhai d p m i cho
i ta th

ng l y tay

qu t ngang mi ng, lâu d n t o thành nét mơi c n ch .
Ngày nay,

Hà N i h u nh ch nh ng ng

i trên 60 tu i m i n tr u cho

nên Hà N i khơng còn c nh m i tr u nh A.de Rovodes - m t ng
v vi c n tr u c a ng

túi con đ y tr u cau đeo

i Th ng Long th k XII: “H có t c đem theo m t vài
th t lung, h đ m trong khi qua l i ph ph

m i b n bè. Khi g p h b t đ u chào h i nhau, r i m i ng
b n m t mi ng tr u đ
chuy n” c a ng

i Phap nói

il y

ng đ

trong túi c a

n”. Tuy nhiên, quan ni m “mi ng tr u là đ u câu

i Hà N i nói riêng và ng
9

i Vi t Nam nói chung v n đ

c áp



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
d ng

nh ng d p hi u, h . Ngày R m, m ng M t ho c các ngày l T t ho c

trong nh ng d p l

n h i, c

i xin c a các gia đình Vi t Nam v n khơng th

thi u mi ng tr u qu cau trên bàn th t tiên.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Tr u cau ch là m t th nhai ch i, tuy đ n s nh ng l i có nhi u ý ngh a
trên l nh v c y h c, tâm lý h c xã h i… dùng tr u cau còn là m t truy n th ng

v n hố c a dân t c. Ngày nay, khơng m y ai n tr u nh ng nét đ p đó v n
đ

c gìn gi và áp d ng trong cu c s ng c a ng
2. V n hố ng
Têm tr u đ

i Vi t đ

c ng

i dân.

c th hi n qua cách têm tr u.

i Vi t ti n hành: Lá tr u đã r a s ch đ

c d c ra làm

đơi (n u nh lá tr u to), ho c ch d c b t c ng già, sau đó đ cu n l i. R c xong
qu t vơi lên trên lá tr u, dùng tay cu n l i, r i ghim ch t b ng c ng tr u, mi ng
tr u đ u đ n nh chi c kén xinh xinh. T lúc d c lá tr u đ n khi làm nên nh ng
mi ng tr u g i là têm tr u: têm tr u ph i đ t 2 uc u: v a vơi và đ p m t.
Qua c ch têm tr u, n tr u đ phán đốn phong cách, tính n t c ng nh
n p s ng c a con ng
trai đòi b ng đ

i. Chính vì l đó, khi đi xem m t nàng dâu t

c cơ gái ra têm tr u, tr

ng lai, nhà

c là đ xem m t cơ dâu, sau làđ xem

c ch têm tr u c a cơ gái mà phán đốn tính n t. Mi ng tr u têm v ng là ng
khơng khéo tay; mi ng tr u nh mi ng, cau to là ng
n; mi ng tr u qu t nhi u vơi là ng

n p g p,

c s khéo tay c a ng

c têm thì ng

ng th c

i têm tr u ( cái dáng đ p hay x u,

c têm khéo léo mà nh n ra đ

vi t: “ n mi ng tr u, càng bi t đ

c v mình. Tr n Qu c V

c “tính n t” ng

m đà hay nh t nh o. Do ch t l

ng và s l

ng vơi bơi trên lá tr u. Và

V n hố Vi t Nam tìm tòi và suy ng m, Nxb V n h c, 2002, tr.293

10

ng

i têm nó. Gi n d hay c u

khi có mi ng tr u “ gi a đ m qu hai đ u th m cay…”1.

1

i th

cánh tr u…). Chàng hồng t trong truy n c T m Cám nh nhìn

vào mi ng tr u đ
k .

i khơng bi t tính tốn làm

i hoang phí khơng bi t lo xa.

Vi c “têm” mi ng tr u, nhìn mi ng tr u đ
còn đánh giá đ

i

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Trong dân gian, m t c i tr u đ

c têm khéo đ

c dùng đ đánh giá v n

n p, cơng - dung - ngơn - h nh c am t cơ con gái trong m t gia đình. Chính vì
v y, ch m i vi c têm tr u, ng

i x a c ng ngh ra đ

c ki u dáng cho mi ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

tr u. Tu vào hồn c nh, tình hu ng s d ng mà mi ng tr u đ
nh ng cách khác nhau g n v i nh ng ý ngh a t
ng

i têm: tr u cánh ph

m i m c…

c têm theo

ng tr ng, ng ý g i g m c a

ng, tr u cánh qu , tr u cánh d i, tr u m i ki m, tr u

Nh trong ca dao đã ghi l i hình nh mi ng tr u.
Túi g m l n v i túi h ng

Têm tr u cánh ki m cho ch ng đi qn.
Têm tr u m i mác cho ch ng đi qn.

Câu ca dao trên, g n li n v i nh ng truy n k v cu c kh i ngh a bà Tri u
(qn ba Tri u mang túi tr u đi đánh gi c, mi ng tr u têm hình cánh ki m và
m i mác.

ó là v đ p đ c đáo c a mi ng tr u ra tr n. Còn têm tr u trong ngày

c

i ng

i ta th

đ

c, đám c

vi c ch n ng

c ng làm đ

ng têm tr u cánh ph

ng. Nh ng khơng ph i ai c ng làm

i là m t nghi l r t thiêng liêng và quan tr ng vì v y c ng nh
i bê mâm tr u xin dâu, hay ch n ng
c mà ng

i ta ph i ch n ra m t ng

m h nh phúc, con đàn cháu đ ng thì m i đ

i têm tr u thì khơng ph i

i phúc h u (có gia đình n

c ch n m t g i vàng. Têm tr u

sao cho đ p, cho đ gia v ch khơng ph i ch cu n tròn viên cho vào mi ng,
cùng v i tr u là cau, v i vơi k t h p l i cho màu s c th m t

iđ h

ng v đ ng

cay ng t bùi c a cu c đ i.

C ng nh trà đ o c a ng

c ng đòi h i l m cơng phu. D

i Nh t B n, t c n tr u c a ng

i Vi t Nam

ng nh t t c cái tinh hố c at c n tr u đã đ

c

k t đ ng l i trong cách têm tr u. Têm tr u là c m t ngh thu t. Khi m i tr u,
mi ng tr u khơng ch gói g n trong nó tình c m n ng th m mà còn th hi n cái
n t khéo tay, hay m t c a ng

i têm. Trong các h i làng, bên c nh trò thi n u

c m, làm bánh, d t c i, còn có c thi têm tr u.
11



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
3. Cau tr u trong m t s nghi l .
“

sính l quí nh t n

c Nam không gì b ng tr u cau…”, Tr u cau là l

v t c a khá nhi u hình th c nghi l hàng n m c a ng

đây em ch phân tích m t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

khác, Tr u cau thu c lo i l v t đ n s , tinh khi t.

i Vi t. Bên c nh l v t

vài hình th c nghi l trong đó cau tr u là l v t ch yêú.
3.1. Mi ng tr u cúng m :
Theo tín ng

dõi giúpđ con ng
c

in c

ng dân gian, 12 bà m là ngu n g c sinh ra con ng
i t lúc trong trong b ng m đ n khi tr

i đ u tiên, ng

ng thành. Em bé

i m n ng “m d y”, em bé b t đ u hang chuyêbnj,

bà khen “m d y khôn”, ch p ch ng b
ng

i, theo

c nh ng b

c đi đ u tiên em đ

c

i l n khuy n khích “g ng lên, m đ …”. Trong n m đ u tiên c a cu c đ i,

cha m em bé s a l cúng m ba l n, trong d p:
- Bé ba ngày

- Bé đ y tháng.
- Bé đ y n m.

t lòng bi t n các bà m và c u mong cho bé mau l n khôn. Tu theo
gia c nh c cúng có th th nh so n, có th đ n gi n nh ng nh t thi t có m t đ a
tr u g m 12 mi ng dâng lên 12 bà m . L v t ch y u là 12 mi ng tr u. Trong
nhân dân lao đ ng, cùng v i đ a tr u th

ng có h

ng, hoa qu (mùa nào th c

y) xôi chè ít khi cúng c m n. Dây là nh ng ngày vui trong gia đình, h hàng,

bè b n đ n ch i m ng cháu bé, t ng quà cho cháu. L cúng m th

ng không

kèm theo n u ng linh đình, xa h n, lãng phí h n.
3.2. Trong nghi l hôn nhân.

Hôn nhân là m t l nghi quan tr ng trong đ i s ng m i con ng

i, trong

hôn nhân, mi ng tr u, qu cau là n n t ng, dân gian ta có âu: mi ng tr u là đ u
câu chuy n, mi ng tr u nên dâu nhà ng

i. Trong mâm c cúng t hông - v

th n c a hôn nhân bao gi c ng có bu ng cau và t p lá tr u, t c lên này không
12



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ch t n t i t x a n a m nú cũng t n t i cho n t n ngy nay. Khụng nh cỏc
t c l khỏc nh t c l c
trong l c

i xin c a ng

i Vi t, m t s nghi l trong c

i xin

i hay vo cỏc ngy cỳng gia tiờn, l t t nh trong d p l t t,
i ch nh s ch n m t ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

n i, vo lỳc ún giao th a ng

m ts

i h p tu i xụng

nh cho n m m i sang n m m i, gia ỡnh cú nhi u ni m vui, n nờn lm ra,
thỡ ng

i xụng nh ú th

ng mang tr u cau n v trong bu ng cau ng

xem cú p khụng, m ng lỏ tr u cú t
p duyờn khụng, cú

i khụng m

i ta

c oỏn r ng ụi l a y cú

c bỏch niờn giai lóo khụng.

T c tr u cau m t hụn nhõn cú ý ngh a t trong cõu truy n th

ng tõm

trong s tớch tr u cau, tuy h ch t i nh ng tỡnh yờu cũn t n t i mói mói bờn
nhau, giỳp h húa thõn thnh mi ng trõu th m nh c nh con ng

i ph i

l y tỡnh ngh a lm tr ng. Nh v y, t c l tr u cau c a ng

i Vi t xu t hi n trong

hụn l ng

ng v m t cu c s ng

i Vi t l kh i g i, nh c nh m i ng

ih

o lý, ngh a tỡnh th y chung sõu s c.Mi ng tr u õn n ng l bao .Mu n cho
ụng li u, tõy o l h n, tr u ny tr u ỏi tr u õn - tr m cụ con gỏi u n tr u
ny .Trong l c

i truy n th ng c a ng

i Vi t g m cú cỏc th t c :

+ Kộn ch n

+ Gi m ngừ (ch m m t).
+ n h i.
+L c

i.

Ngy nay cỏc nghi l ny ó d n
vo nh ng b

cl

c b t i, n gi n h n, ch i

c chớnh:

+ Ch m ngừ
+ nh i
+C

i.

Nh ng cú n i, vi c n h i ó d n m t i, khụng cũn n a, trong cỏc nghi
th c trong l c

i ny, tr u cau l m t trong nh ng l v t quan tr ng nh t.
13



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
a/ Cau tr u trong l gi m: là l v t đ u tiên đ đ t quan h gi a hai h ,
trong nghi th c này, đây là cu c g p g chính th c đ u tiên c a 2 gia đình, l
tr m ngõ ngày nay không còn nh x a n a mà ch là bu i g p g gi a hai gia
đ

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đình, nhà trai đem tr u cau đ n nhà gái đ t v n đ chính th c cho đôi nam n
c t do đi l i ti p t c qúa trình tìm hi u nhau tr

c khi đi đ n hôn nhân, và

n u nhà gái nh n tr u cau c a nhà trai là nh n l i g con gái sau l gi m thì cô
gái đã là ng
ng

i có n i có ch n, không tìm hi u ai n a. N u cô v n th m yêu

i khác c ng ch còn luy n ti c mà thôi.
“Yêu nhau ch ng nói khi đ u

cho th y m nh n tr u ng

i ta”.

Sau khi nh n tr u cau, mà do m t nguyên nhân nào đó mà hai ng
không đ n v i nhau đ

c, nhà gái tr l i tr u cau cho nhà trai.

b. Cau tr u trong l
h hàng, l

i

n h i: là l v t mà nhà trai đem đ n nhà gái đ bi u

n h i này là m t thông báo chính th c v s k t giao c a hai gia

đình và hai h , đánh d u m t s chuy n đo n quan tr ng trong quan h hôn
nhân: cô gái đ

c h i đã tr thành v ch a c

nghi th c này l v t th

ng là: cau t

i c a chàng trai đi h i. Trong

i, bánh c m, chè, t

thê) đó là nh ng l v t t i thi u t ng t c l c

i, bánh xu xê (phu

i c truy n trong các l v t đó thì

tr u cau luôn đ t lên hàng đ u, đ ng th nh t trong các l v t, có ngh a là nó
mang m t vai trò quan tr ng trong nghi th c này. Qu cau tuy là l v t đ nhà
gái đem bi u h hàng, bnos không l n l m, và không có giá tr v v t ch t nhi u
nh ng nó l i mang nhi u ý ngh a, là thông đi p báo tin v i h hàng, làng xóm
r ng đám c

i s di n ra, x a kia nó thay cho l i m i (thay cho thi p m i ngày

nay). Trong nghi th c này, nhà trai ph i mang đ n nhà gái hàng tr m, có khi
hàng ngàn qu cau. Trong th i k xã h i phong ki n suy tàn, t c thách c

i tr

thành m t t c l h th p ph m giá ng

nh i

i con gái, thì s l

ng cau trong l

l i ph n ánh m t h n ch c a phong t c. T ch qu cau có giá tr nh m t l i

14



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
báo h đ n lúc hàng ngàn qu cau cùng v i nh ng ràng bu c khác gây công m c
n cho ng

i lao đ ng thì m t phong t c có th r t ý ngh a t t đ p ban đ u.

c/ C i tr u xin dâu: là c i tr u nhà trai đem đ n nhà gái lúc đón dâu, đ y
i, là đ nh đi m c a c quá trinh ti n t i hôn nhân, là

KIL
OBO
OKS
.CO
M

là nghi th c t ch c l c

hình th c liên hoan, báo h , m ng h nh phúc cô dâu, chú r , nó có ý ngh a r t
thiêng liêng, do đó c x a và nay m i ng
này, c i tr u th

ng đ

i đ u r t coi tr ng. Trong nghi th c

c tô đi m r t đ p, tr u têm cánh ph

ng, cau b khéo,

x p trên c i sao cho màu s c hài hòa. Trong l đón dâu, m t bà đ ng tu i đ i
di n m ch ng b ng c i tr u nói xin dâu.
nhà ch ng “C i tr u nên dâu nhà ng

ây là ngày cô gái t bi t cha m v

i” có ý ngh a nh v y.

4. Tr u cau trong giao t xã h i.
1.1. M i tr u ti p khách.

-Theo phong t c c truy n c a nhân dân ta, khi khách đ n nhà, lúc nào
c ng ph i có tr u m i khác. N u không, đó là đi u ân h n đ u tiên c a gia ch .
Nó đ

c ghi l i trong câu ca cao.

“R qu ch còn ch a đi đào,

Tr u không ch a có, thu c lào ch a mua”.

Nh có mi ng tr u, ch và khách c m th y g n g i, thân m t nên t x a
đã có câu. “Mi ng tr u là đ u câu chuy n, sau mi ng tr u đ n bát n
xanh, đ m đà h

ng v th m ngon, đãi khách mi ng tr u và bát n

g n li n v i đ i s ng hàng ngày c a ng
nông nghi p th

c chè

c chè xanh

i lao đ ng nông nghi p. Ng

i dân

ng lao đ ng chân tay m t nh c, sau m t ngày làm vi c bán m t

cho đ t, bán l ng cho tr i, cu c s ng v t v là th , nh ng h v n c m th y vui
v , m i bu i t i đi làm v h th
nhau n mi ng tr u, u ng bát n

ng ng i quây qu n bên nhau; đ n th m h i

c chè xanh, tinh th n tho i mái, ng

i d ch u.

ó là m t n p s ng m cúng c a bà con nông dân ta trong làng xóm. Ngày nay,

15



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

nh ng hỡnh th c sinh ho t ny khụng cũn nh tr
a ph

ng hỡnh th c ny v n gi
Ng

i ta cũn m i tr u lm quen v t lũng tin c y. M t ng

ng Tõy n Vi t Nam th k 17 nh n xột: Ng
tỳi ng

i

i Vi t Nam i õu c ng cú

tỳi tr u mang theo. G p nhau, sau cõu cho h i, c i tỳi tr u, ng
tr u

m t s vựng,

c.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ph

c n a nh ng

i n l y mi ng

i kia, r i v a n tr u c a nhau v a trũ chuy n M n yờu, tin

c y, l ch s bi t bao! ú l nột giao ti p c s c c a Vi t Nam. Trong t c l m i
tr u x a kia l ng

i Vi t, ng

i ta m i nhau mi ng tr u núi chuy n thõn m t

v i nhau h n. V giỏo s Tr n Qu c V

ng ó so sỏnh m i tr u ti p khỏch v i

m i thu c lỏ ti p khỏch gi a xó h i x a v nay. Theo giỏo s thỡ mi ng tr u
n gi n th thụi; tr u, cau, vụi, n u cú th thờm tớ v , viờn thu c lo (v i ng
n tr u thu c), y th m mi ng tr u nú mang m cỏ tớnh con ng
ta tờm tr u l m i tr u, m i ng
ngy nay th t phi cỏ tớnh.

i khỏc n tr u.

n mi ng tr u ng

i, ng

i

i

i u thu c lỏ cụng nghi p

i ta bi t

c tớnh n t c a ng

i

tờm nú: v ụng cũn cho r ng, n tr u khụng h i s c kh e cũn hỳt thu c l thỡ
ng

c l i v ụng a ra u i m c a vi c n tr u nh , n tr u ch c r ng, b n

r ng, ch ng rột, kớch thớch nhố nh h tu n hon, kớch thớch th n kinh, n tr u
hụng ụi mỏ, thờm duyờn, n tr u h i say say, cõu chuy n tõm tỡnh c i m r i t
ú ụng a ra m t cõu h i: ng
ch ng?

i x a c i m h n ng

i nay, m t ph n vỡ th

-M i tr u b t chuy n lm quen.

Ti n õy n m t mi ng tr u
H i r ng quờ quỏn

õu ch ng l.

X a kia au bi t ai õu

Ch vỡ i u thu c, mi ng tr u nờn quen.
Nh t l khi n ch xa l , mu n

ph i cú c tr u em ra m i cho m i ng

c ún nh n vui v , ng

i khụn ngoan

i gõy thi n c m, n u vỡ m t l gỡ

m thi u sút thỡ h vụ cựng ỏy nỏy, b n kho n, xa x a quan h ti p khỏch, i
16



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
m i khách, ho c đi ch i h i th

ng có mi ng tr u - tr u têm cánh ph

ng. Vì

quan ni m “mi ng tr u là đ u câu chuy n”.

KIL
OBO

OKS
.CO
M

4.2. Tr u cau là món quà bi u thông d ng:
Nh đã nói

trên, m c dù tr u cau không là món quà bi u có giá tr v t

ch t nh ng nó là t c l c a ng

i Vi t. Nh khi tr con đ n tu i đi h c, cha m

đem vài ch c cau đ n xin th y đ cho nh p môn, hay đ t lòng bi t n thày
lang ch a kh i b nh t t hi m nghèo, ng
bi u, ng

i nhà b nh nhân đem tr u cau đ n

i không hay ch đem tr u cau đ n bi u xin cho đôi câu đ :
“ em m t c i tr u kêu v i c
Xin d m ba ch đ th ông”

(Nguy n Khuy n)

Th i x a dân vào c a quan ph i có c i tr u ho c vài trái cau, th c đ n
xin vi c c ng ph i có ch cau t

i, xin ch ký các ch c s c trong làng, trong

t ng ph i có tr u cau, khao v ng ph i có tr u trình làng, trong quan h gia đình,
đi xa v con bi u cha m ch cau, cây v , đi ch v nàng dâu mua cho m ch ng
tr u vàng, r tía, hàng xóm láng gi ng t i l a t t đèn có nhau, m i khi có công
vi c qu bi u th

ng là cau, tr u. Nhi u khi ch m t ch 5 ba qu cau đã là quí,

đ i v i nh ng nhà giàu có, đi u đó có th là nhi u h n nh ng
th

ng không c n c vào s l

ng mà chính là

t m lòng n

đây ng

i ta

v i nhau.

4.3. M i tr u là cách ng tình yêu gi a nam và n .

Mi ng tr u còn là v t giao duyên. Chàng trai và cô gái g p nhau, m i tr u
là đ

m l i th lòng.

“ G p nhau n m t mi ng tr u

G i là ngh a c v sau mà chào”.
V ih

ng v c a tr u, cau, vôi luôn luôn g i cho nam n liên t

nh ng chuy n tình yêu, chuy n duyên ph n l a đôi.
17

ng đ n



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
“Vào v

n hái qu cau non

Anh th y em giòn mu n k t nhân duyên”.
Trong hình th c này, ng

i con trai th

i con gái, n u ng

c và

i con gái đó t ch i

KIL

OBO
OKS
.CO
M

l i d ng lúc m i tr u đ tán t nh ng

ng ch đ ng m i tr u tr

không nh n tr u thì dù s t ch i y l ch s , t nh đ n đâu c ng ph i hi u đó là
s t ch i tình yêu, n u ng
đ i ph

ng thì

i con gái đó t ý ng n ng i, mu n hi u thêm tình ý

“Mi ng tr u n n ng b ng chì
n r i em bi t l y gì tr
Trong tr

ng h p này, ng

n.

i con trai ph i tr n an và th l rõ tình ý đ ng

đ n, mu n xây d ng gia đình c a mình, n u ng
r i thì ng

i con gái th y h p ý, lòng a

i con gái m i nh n tr u.

Cách giao duyên trên v a kín đáo, v a duyên dáng, và mi ng tr u lúc này
không ph i là m t v t ch t đ n thu n n a mà nó còn là m t bi u t
yêu.

4.4. n tr u còn g n li n v i t c nhu m r ng đen c a ng

i vi t

có th nói r ng n tr u và nhu m r ng đen có m i liên h
nhau. T ngàn x a con ng
ng

ng c a tình

g ng iv i

i đã có t c nhu m r ng đen, không nh ngày nay

i ta coi hàm r ng tr ng là cái đ p thì ngày x a ng

i ta coi r ng đen là cái

đ p . V y nên ,đ có m t hàm r ng đ p các thi u n x a đ n tu i tr
đ u h c n tr u

ng thành

“R ng đen ai nhu m cho mình.

duyên mình đ p, đ tình anh say”.

Ng

i thôn n má h ng, r ng đen đã tr thành hình nh làm si mê mê

bi t bao chàng trai, nh câu ca x a th

ng nói.

“Mình v mình nh ta ch ng
18



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ta v ta nh hm r ng mỡnh c
N m quan mua l y mi ng c
M

i quan ch ng ti c, ti c ng

i.
i
i r ng en.

KIL

OBO
OKS
.CO
M

Nhu m r ng en l m t nột v n hoỏ c truy n c a ng

i vi t x a . nú ó

t n t i m t cỏch lõu di trong l ch s v tr thnh m t phong t c p , m t bi u
t

ng c a v n hoỏ vi t th i tr

c . n ngy nay phong t c ny g n nh m t h n

, cú ch ng cũn sút l i m t s ớt hm r ng enc a nh ng ng
tr

c .cú l

i thu c th k

hỡnh nh nh ng b c r ng en múm mộm nhai tr u hay nh ng cụ

hng xộn r ng en c

i nh mựa thu to n ng s khụng bao gi tr l i nh ng

nú s v n cũn ú , trong m t giai o n l ch s ó qua v khi nh t i nú ta v n

th y m t thoỏng t ho.
IV. HèNH T

NG TR U - CAU - VễI TRONG TRUY N K

DN

GIAN, DN CA, CA DAO.
T bao i nay, ng

i Vi t k chuy n tr u cau, lỏ tr u, ỏ, vụi, m t ngu n

dõn ca, ca dao sụi n i, m th m xung quanh mi ng tr u ó sinh sụi, n y n mói
ph n ỏnh tỡnh sõu ngh a n ng c a lũng ng
1. Truy n tr u- cau - vụi c a ng

i Vi t Nam g n bú v i nhau.

i Vi t.

Cho n th k XV truy n Tr u - cau - vụi c a ng

i Vi t cú ch

n

nh ca ng i tỡnh v ch ng chung th y, tỡnh anh em hũa thu n. V y ta t ra m t
cõu h i. T i sao lỳc ny ng
anh em.

i ta l i t v n th ng nh t tỡnh v ch ng, tỡnh

Quỏ trinh tan ró c a ch i gia ỡnh ó t o nờn bi k ch trong i s ng.
M i quan h anh em b phỏ v do ch t h u ti s n. Nh ng nh n th c c a
tỏc gi dõn gian ch d ng l i

hi n t

ng ph bi n trong xó h i, tỡnh v ch ng

mõu thu n v i tỡnh anh em, m khụng rừ nguyờn nhõn sõu xa chi.
Trong truy n ng

i anh l y v r i l nh nh t v i em chớnh l ph n ỏnh

nh n th c ú. Cho nờn v n t ra trong truy n r t rừ rang: th ng nh t mõu
19



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
thu n trong nh ng m i quan h gia đình, ca ng i tình v ch ng chung th y, tình
anh em hòa thu n. Ch đ này đ

c các tác gi Lính Nam chích qi và tác gi

S Nam chi d sau này nh n m nh. Ngày nay, nhân dân ta khi k truy n Tr u -

KIL
OBO

OKS
.CO
M

Cau - Vơi v n kh ng đ nh ch đ đó. Ch đ t h u là ngun nhân sâu xa t o
nên đau kh cho c ba nhân v t.

ó là th c t cay đ ng. Trong m t giai đo n

l ch s nh t đ nh, tr c[s th c t cay đ ng đó nhân dân ch bi t

c m . Nh ng

c m đã t o nên ch t th n k c a c t truy n. S bi n hóa c a c ba nhân v t
làm cho c t truy n thêm phong phú. Trí t
khơng d ng l i

ng t

ng và óc th m m dân gian

cái ch t mà l i kéo dài cu c s ng đồn t . Th y chung c a c

ba nhân v t trong hình t

ng ngh thu t. Trong th c t , con ng

i đang tr i qua

đau kh th c s và ch a có cách gi i thốt, h ph i sáng t o và ln ln tìm

đ n tác ph m ngh thu t đ gi i thốt cho chính mình. Ba nhân v t đã bi n thành
cây cau, dây tr u và hòn đá. Cây cau m c ngay bên hòn đá. Dây tr u mãi mái
qu n quit l y cây và đá. Nhân dân l p mi u th . Nh ng hình th c tín ng

ng c :

t c th cây, th đá là nh ng ch ng tích c th ghi nh n, kh ng đ nh nh ng tình
c m lành m nh đang b ch đ t h u phá v . Màu son t

i đ , hình nh k t

tinh c a nh ng y u t v t ch t c th t

ng tr ng cho nh ng tình c m trong

sáng, lành m nh trong đ i s ng. Hình t

ng ngh thu t g n li n v i phong t c

và tín ng

ng c đ u b t ngu n t ho t đ ng. Tính b n v ng sâu s c c a tình

ngh a th hi n trong ph n k t thúc tác ph m dân gian v a là
c t ngh a vì sao truy n Tr u - Cau - Vơi v

c m . ó là lý do

t qua th thách c a ifgian còn l i

đ n ngày nay. Trong tâm trí dân gian, mi ng tr u khơng ch “là đ u câu
chuy n”, mi ng tr u ch y u là tình, là ngh a g n bó keo s n, khơng ch trong
đ o v ch ng, ngh a anh em mà r ng ra là m t m i quan h gi a nh ng ng

i

lao đ ng. S c m nh c a tình c m y t o nên tính b n v ng c a c t truy n.
2. M i tr u trong sinh ho t dân ca.

M i tr u có th di n ra hàng ngày trong sinh ho t c a thanh niên nam n .
Trong sinh ho t dân ca c nh m i tr u khơng có tính t phát, là m t khâu có đ c
đi m c th . Sinh ho t dân ca c a ng

i Vi t phong phú và đa d ng, g m nhi u
20



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
y u t v n húa, m mu s c dõn t c. Trong quỏ trỡnh phỏt tri n,

t tc m i

vựng ó hỡnh thnh d n d n v ngy cng hon thi n cỏc l l i th t c sinh ho t
dõn ca. Cỏc ch ng, cỏc b

c trong m t cu c hỏt (cú th di n ra trong m t ờm
c quy nh ch t ch , nghiờm ng t. M i tr u l

KIL

OBO
OKS
.CO
M

ho c nhi u ờm ngy liờn t c)

m t khõu cú nh ng d ci m rừ r t.

Ch ng u tiờn c a m t cu c sinh ho t dõn ca l ch ng hỏt m ng, hỏt d o.
ụi bờn m i ti p xỳc chỳc t ng nhau, th m h i nhau ho c cú vựng th ti nhau.
ch ng ny ụ ibeen ch a th l tỡnh c m sõu s c. C nh m i tr u - n u cú, cú
vựng ch hỏt m ng, hỏt th m h i, hỏt chỳc t ng, khụng m i tr u - c ng di n ra
nh m t nghi th c. Trong hỏt gh o Phỳ Th , bờn gỏi hỏt:
Em th a v i anh:
ụi n

c anh em ta.

o v i d i gai, c kớm chớ ngh a.

Anh a chõn ra tụn th n ó o n.

Ch em nh em cú c i tr u a tay nõng l i h u anh!
Bờn trai ỏp:

Em th a v i ch :

C i tr u a b ng ra

Tr u ch n, cau l th t l tr u cau
Nhõn dõn a ph

ng cú nh ng bi vớ t tr u hỏt trong ch ng ny

song song v i vi c n tr u, u ng n

c. Nh ng bkaif hỏt lỳc ny ó c p n

tỡnh c m ụi bờn nh ng ch a sõu s c m . Ph i n nh ng ch ng sau, tỡnh
c m m i b c l tha thi t.

ch ng ny v n ngh v cu c s ng g n bú, tớnh ch t

h n nhiờn c a i s ng hng ngy cựng nh ng th t c c a m t cu c trỡnh di n
ca hỏt hũa vo nhau t o nờn m t khỳc d o u v a t nhiờn tho i mỏi v a chu n
b cho vi c th l tõm tỡnh sõu s c sau ny. C nh m i tr u trong dõn ca Quan h


c hỡnh thnh phự h p v i s phỏt tri n tỡnh c m ngh nhõn, m c d u cú tớnh

ch t nghi l nh ng khụng gũ bú m trỏi l i v n nh nhng nh tõm tr ng ụi bờn
21



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ún ch m t cu c sinh ho t phong phỳ, lnh m nh. L i ca lỳc ny c ng m c
m c gi n d .
Tuy nhiờn, khỏc h n v i nghi l phong ki n,

õy hai bờn cựng m i nhau

KIL
OBO
OKS
.CO
M

n tr u, ú chớnh l ph n ỏnh quan h h n nhiờn vụ t gi a nh ng ng
ng khụng b l giỏo rng bu c m v n gi
Trong sinh ho t dõn ca

i lao

c thỏi ỳng m c.

nhi u vựng m i tr u v

t kh i khuụn kh m t

nghi th c, nh m m c ớch trao i tõm tỡnh.
C ng nh
m i tr

ch ng u, n ch ng ny hai bờn cựng m i tr u, ho c n

c. Trong hai ph

ng v i Ngh - T nh, m t lo i dõn ca phong phỳ v c

ỏo c vựng Trung t n

c, m i tr u

vo ch ng sụi n i nh t c a cu c hỏt.

M t cu c hỏt cú th kộo di ba b n, n m sỏu ờm. Sau hỏt cho, hỏt m ng, hỏt
h i, hỏt , hỏt i nh m m c ớch giao t v th ti m i n m i tr u. Lỳc ny
bờn nam khụng cũn ph i ng ngoi c ng nh ph


c m i vo nh.

t s ng Tr

ng n m hỏt v ng vo n a,

õy n ch ng m i Nguy n Du ó miờu t trong bi v n

ngf l u nh n :

Ng i trong nh, ch em chớn m

i , vi,

hỏt,

kộo s i,

c ng cú trao tr u t n mi ng, m n nh hũa. V a m i tr u v a hỏt:
_Tr u xanh, cau tr ng, chay vng.

C i tr u b t b c thi p m i chng n chung.

Bờn trai g ng h i:

- Tr u ny tr u m tr u cha

Hay l tr u b n a ra h i nng!

Cụ gỏi ỏp ngay:

Tr u ny th c c a em tờm,

Tr u phỳ, tr u quớ, tr u nờn v ch ng
Tr u ny b c kh n t h ng,

Tr u ny k t ngh a loan phũng t õy.
22

a thoi,



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Cng hỏt cng say, m i tr u ch cũn l m t d p ụi bờn tõm s .

cs c

h n c l c nh ch i ỳm trong hỏt xoan Phỳ th .
Ch i ỳm l m t l i ch i trong dõn ca giao duyờn. Hai bờn trai gỏi ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

i di n nhau, v a ch i ỳm v a hỏt. Qu ỳm l m t vuụng v i ho c l a mu
cu n trũn, trong qu ỳm cú nh ng mi ng tr u. Cụ gỏi c m qu ỳm v a i
v a hỏt. Khi hỏt h t nh ng cõu:

ỳm ny em d n thỡ nghe,

ỳm bay cho t i ỏo the ỳm vo
ỳm vo ng

i h i lm sao

Em l qu ỳm em vo k t duyờn.

thỡ nộm qu ỳm vo m t anh bờn nam. Anh no b t

c qu ỳm m ra

l y mi ng tr u n r i t vo ú m t vi ng ti n, cu n l i. Anh c m qu ỳm
v a i v a hỏt v nộm qu ỳm tr l i cụ gỏi. V a ch i, v a n tr u, v a hỏt i
ỏp sụi n i, d t do tỡnh c m. Ch i ỳm kộo di hng m y ti ng ng h li n.
3. Hỡnh t

ng tr u - cau trong th ca dõn gian.

Trong sinh ho t dõn ca, khõu m i tr u tuy ó cú c i m riờng v n i
dung v hỡnh th c c a m t ch ng hỏt dõn gian,

nhi u vựng ó th hi n

c

nh ng tỡnh c m sõu s c, nh ng ch a cú t m khỏi quỏt cao. Ph i n khi n n th
ca dõn gian phỏt tri n, gi a th ca dõn gian v v n h c thnh v n cú m i quan
h qua l i, th ca dõn gian g n bú m t thi t h n v i cỏc lo i hỡnh v n h c dõn
gian khỏc, hỡnh t
c a tõm h n ng

ng tr u - cau th t s khỏi quỏt

c nh ng tỡnh c m sõu s c

i Vi t. Khi s giao l u v n húa gi a cỏc vựng

c m r ng,

nh ng cõu ca c s c khụng cũn l c a riờng m t vựng n a, chỳng ta cú
nh ng giỏ tr tinh th n chung m , phong phỳ. Hỡnh t
hỡnh t

ng c s c trong h th ng hỡnh t
Dõy tr u hỡnh nh ng

c

ng tr u - cau l m t

ng th ca dõn gian.

i con gỏi, cõy cau hỡnh nh ng

i con trai, ụi

hỡnh nh h t s c quen thu c c a th ca dõn gian. N p c m ngh toỏt ra t hỡnh
23



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
t

ng trựng h p v i nh ng mong
c mong sum h p, on t l

c trong truy n k th n ky Tr u - cau - vụi.
c mong tha thi t nh t c a nhõn dõn m th ca

dõn gian ó th hi n qua nhi u hỡnh nh c th .
m u s c tr u cau t

KIL
OBO

OKS
.CO
M

C ng c m xỳc y nh ng tinh t h n bi u hi n
tr ng cho s hi hũa t

ng

ng x ng trong tỡnh v ch ng:

Tr u vng sỏnh v i cau xanh,

Duyờn em x ng v i tỡnh anh tuy t v i.
Th ca dõn gian ph n ỏnh
thanh niờn nam n

c nh ng tõm t th m kớn trong tỡnh c m

nụng thụn. Khụng b nh ng lu t l c a xó h i phong ki n

gũ bú, hỡnh nh trao tr u trong th dõn gian khỏi quỏt

c m i quan h g n bú

gi a nh ng l a ụi, th hi n tỡnh c m lnh m nh c a tu i tr .
-Hai ta sang m t con ũ

Trụng cho v ng khỏch trao cho mi ng tr u.

Kớn ỏo, t nh l phong cỏch bi u hi n tỡnh c m c a ng
trong ngu n dõn ca, nh ng hỡnh nh trong th
iờu luy n rừ r t. Hỡnh nh trao tr u t

i Vi t. Ch t l c

c mi r a tinh vi v ngh thu t

ng tr ng l i h n

c, g i g m ni m tin:

-Gi tay trao m t mi ng tr u,

Lũng tin g i l i cho nhau ớt nhi u.
L i h a m t khi th hi n
l i ca t s th

cỏch c u t o hỡnh t

ng khụng ch d ng l i

ng cú tỏc d ng g i c m sõu s c:
-T ngy n mi ng tr u trao

Mi ng n mụi th m ngy no cho quờn!
Hỡnh t

ng mi ng tr u trong th ca dõn gian ch y u th hi n lũng chung

th y trong tỡnh yờu nam n , trong quan h v ch ng. Nh ng d n d n ý ngh a
mụ-tớp mi ng tr u trong th
quan h gi a ng

c m r ng th hi n tỡnh ngh a trong m i m i

i lao ng. Khi ng

i ta nh c nhau:
24