về nhân vật cuồng si của honoré de balzac qua một số tác phẩm đã dịch ở việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN THỊ ĐAN DUY

VỀ NHÂN VẬT CUỒNG SI
CỦA HONORÉ DE BALZAC
QUA MỘT SỐ TÁC PHẨM ĐÃ DỊCH
Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2003



LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi.
Các ý kiến của tôi trong luận văn là trung thực, chưa được công bố trong cơng trình
nào trước đây.

Trần Thị Đan Duy


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn đến:
- Tiến sĩ Thái Thu Lan, người hướng dẫn khoa học, đã chỉ dẫn tận tình trong suốt
thời gian làm luận văn.
- Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo,
- Phòng nghiên cứu Khoa học Công nghệ -Sau đại học,

- Khoa Ngữ văn Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
- Trường Cao đẳng Sư phạm Bình Thuận.
- Gia đình và Bạn bè
Đã tạo điều kiện cho tơi hồn thành tốt luận văn.
Trần Thị Đan Duy


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................. 3
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... 4
MỤC LỤC ......................................................................................................................... 5
DẪN NHẬP ....................................................................................................................... 9
1. Lý do chọn đề tài: ................................................................................................................. 9
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu (giới hạn đề tài) ......................................................... 10
3. Lịch sử vấn đề: ................................................................................................................... 11
3.1 Hệ thống các ý kiến bàn về vấn đề liên quan đến đề tài: ............................................. 11
3.2 Nhận xét:....................................................................................................................... 21
4.Nhiệm vụ khoa học: ............................................................................................................ 22
4.1.Mục đích nghiên cứu: ................................................................................................... 22
4.2.Đóng góp của luận văn: ................................................................................................ 22
4.2.1.Giá trị khoa học: ................................................................................................... 22
4.2.2.Giá trị thúc tiễn: .................................................................................................... 23
5.Phương pháp nghiên cứu:.................................................................................................. 23
6.Cấu trúc luận văn: .............................................................................................................. 24

Chương 1: THỜI ĐẠI BALZAC VÀ BỘ BÁCH KHOA TOÀN THƯ XÃ HỘI
PHÁP NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX ................................................................................... 25
1.1.Thời đại Balzac - Thời đại của Đồng tiền và Dục vong:................................................ 25
1.1.1.Thời đại xã hội "xây dựng tượng đài cho đồng tiền" ................................................ 25
1.1.1.1.Những chính biến lịch sử củng cố quyền thống trị của giai cấp tư sản............. 25

1.1.1.2.Cách mạng tư sản thúc đẩy quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản. ........... 27
1.1.1.3.Đồng vàng thống trị xã hội. ............................................................................... 29

5


1.1.2.Thời đại của mâu thuẫn giai cấp và dục vọng cá nhân. ............................................. 31
1.1.2.1.Mâu thuẫn giai cấp đên hồi gay gắt. ................................................................. 32
1.1.2.1.1.Mâu thuẫn giữa giai cấp quý tộc và giai cấp tư sản. ........................... 33
1.1.2.1.2.Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và quần chúng vô sản ........................ 34
1.1.2.2.Dục vọng cá nhân – biểu hiện tâm lý xã hội Pháp trong thời đại nhiễu loạn. .. 37
1.1.2.2.1.Nguồn gốc phát sinh. ........................................................................... 37
1.1.2.2.2.Tính cách xã hội .................................................................................. 39
1.2.Honoré de Balzac (1799-1850): Cuộc đời và tác phẩm: ................................................ 40
1.2.1.Đứa con của thời đại: ................................................................................................. 40
1.2.1.1.Một cậu bé đam mê và một thanh niên hãnh tiến: ............................................. 40
1.2.1.2.Đứa con của thời đại và người khởi xướng Tấn trò đời: ................................... 42
1.2.2.Tấn trò đời - "Bộ bách khoa toàn thư xã hội Pháp nửa đầu thế kỉ XIX ".................. 44
1.2.2.1.Pho lịch sử phong tục phong phú, đa dạng, xác thực:....................................... 46
1.2.2.2.Pho lịch sử trái tim con người: .......................................................................... 48

Chương 2: NHÂN VẬT CUỒNG SI - SẢN PHẨM CỦA THỜI ĐẠI BALZAC ..... 50
2.1.Thế nào là "nhân vật cuồng si"? .................................................................................... 50
2.1.1.Lý do chọn thuật ngữ: ................................................................................................ 50
2.1.2.Khái niệm nhân vật cuồng si: .................................................................................... 51
2.2.Nhân vật cuồng si trong sáng tác của Balzac. ................................................................ 54
2.2.1.Tiêu chí xác định nhân vật cuồng si trong tác phẩm của Balzac ............................... 54
2.2.2.Các kiểu dạng nhân vật cuồng si trong Tấn trò đời của Balzac. ............................... 55
2.2.2.1.Vài nét về các nhân vật ...................................................................................... 55
2.2.2.1.1.Nhân vật Jean Joachim Goriot trong tác phẩm Lão Goriot. ................ 55

2.2.2.1.2.Nhân vật Félix Grandet trong Eugénie Grandet. ................................. 57
6


2.2.2.1.3.Nhân vật Jean-Ether-Van-Gobseck trong tác phẩm Gobseck. ............ 58
2.2.2.1.4.Nhân vật Lucien Chardon trong Ảo tưởng tiểu tan hay Lucien de
Rubempré trong Vinh và nhục của những người kỹ nữ. ............................................. 59
2.2.2.1.5.Nhân vật Raphaẽlde Valentin trong Miếng da lừa. ............................. 59
2.2.2.1.6.Nhân vật Hulot d'Ervy trong Bà chị họ Bette...................................... 61
2.2.2.1.7.Nhân vật Henriette de Mortsau/ trong tác phẩm Hoá Huệ trong thung.
..................................................................................................................................... 63
2.2.2.1.8.Nhân vậtAdeline trong tác phẩm Bà chị họ Bette ............................... 63
2.2.2.1.9.Nhân vật Charles Grandet trong tác phẩm Eugénie Grandet. ............. 64
2.2.2.2.Một số kiểu - dạng nhân vật cuồng si trong Tấn trò đời.................................... 66
2.2.2.2.1.Kiểu nhân vật cuồng si tiền - vàng. ..................................................... 66
2.2.2.2.2.Kiểu nhân vật cuồng si danh-lợi .......................................................... 67
2.2.2.2.3.Kiểu nhân vật cuồng si tình cảm. ........................................................ 70
2.2.2.2.4.Kiểu nhân vật cuồng si hưởng thụ: ...................................................... 72
2.2.2.2.5.Kiểu nhân vật cuồng si tín ngưỡng: .................................................... 73
2.3.Nhân vật cuồng si - sản phẩm của thời đại Balzac ........................................................ 75
2.3.1.Bức tranh xã hội thời đại qua một số tác phẩm của Balzac....................................... 75
2.3.2.Nhân vật cuồng si - đặc sản của xã hội "vàng thay kiếm". ....................................... 78
2.3.3.Nhân vật cuồng si - sản phẩm của "căn bệnh thời đại": ............................................ 82
2.3.4.Nhân vật cuồng si - sản phẩm của thời đại tôn sùng cái tôi. ..................................... 87

Chương 3: NGHỆ THUẬT XÂY NHÂN VẬT VÀ HIỆU QUẢ CỦA CÁC ĐIỀN
HÌNH NHÂN VẬT CUỒNG SI TRONG BỘ TẤN TRÒ ĐỜI .................................. 93
3.1.Nghê thuật xây dựng nhân vật cuồng si của Balzac ...................................................... 93
3.1.1.Khắc hoạ chân dung chi tiết, chân thật, sắc sảo. ....................................................... 93

7


3.1.2.Xây dựng tính cách tiểu biểu với tâm lý logic, nội tại. ........................................... 105
3.1.3.Đặt nhân vật trong mối quan hệ với mơi trường, hồn cảnh. .................................. 119
3.2.Hiệu quả của các điển hình nhân vật cuồng si trong bộ Tấn trị đời. ........................ 131
3.2.1.Chức năng: ............................................................................................................... 131
3.2.1.1.Trước hết, với các nhân vật cuồng si, Balzac đã phản ánh dục vọng điên cuồng
và tâm lý si mê của con người trong giai đoạn giao tranh dữ dội giữa hai giai cấp tư
sản và quý tộc. .............................................................................................................. 132
3.2.2.Hiệu quả:.................................................................................................................. 133

KẾT LUẬN ................................................................................................................... 140
THƯ MỤC THAM KHẢO .......................................................................................... 144
PHẦN PHỤ LỤC .......................................................................................................... 149

8


DẪN NHẬP

1. Lý do chọn đề tài:
Honoré de Balzac (1799-1850), nhà tiểu thuyết lớn thế kỉ XIX, nhà văn vĩ đại của Văn
học Pháp cũng như Văn học thế giới, dẫu sớm ra đi ở tuổi 51 nhưng đã làm được điều kì diệu
cho nhân loại. Tấn trị đời, cơng trình văn học đồ sộ và quý báu của nhà văn thiên tài ấy, đã
được lấy làm điển hình cho một khuynh hướng văn học khai sinh khi nhà văn đã qua đời:
Khuynh hướng văn học hiện thực mang sắc thái phê phán. Giá trị của bộ sách lớn lao ở chỗ
không chỉ vẽ lên được cả một nước Pháp nửa đâu thê kỉ XIX với đây đủ vẻ sống động, phức
tạp cũng như những xâu xa của thời đại kim tiền, mà cho đến bây giờ, ở bất cứ một xã hội công
nghiệp và tư bản nào, sáng tác của Balzac vấn cịn là những qun sách có tính thời sự và ý

nghĩa nhân văn. Sự vĩ đại của nhà văn là đã nắm bắt thực tế bằng năng lực đặc biệt của "một
nhà lính giác'' hơn là một người quan sát đơn thuần.
Việt Nam tiếp xúc với Văn học Phương tây khá sớm, đặc biệt là văn học Pháp thế kỉ XIX
có một vị trí khá lớn trong sự phát triển văn học dân tộc. Balzac là một trong những nhà tiểu
thuyết lớn của Pháp đã được độc giả Việt Nam mến mộ. Sáng tác của Balzac được đưa vào
giảng dạy ở chương trình phơ thơng, Đại học và được đồng đảo giới nghiên cứu quan tâm sâu
sắc.
Là người nghiên cứu Văn học Phương tây, người viêt luận văn đã đến với tác gia này
trước hết là sự say mê một con người thiên tài, sau nữa là mong muốn khám phá những giá trị
tiềm ẩn của bộ sách Tấn trò đời, chủ yếu là giá trị xây dựng xã hội dựa trên quan điểm phê
phán. Chúng tôi nhận thây có một vấn đề chưa được giới nghiên cứu quan tâm đối với bộ sách
của Balzac là dụng ý xây dựng một kiểu nhân vật- mà luận văn này gọi là nhân vật cuồng si.
Điều thú vị là khi đi sâu nghiên cứu về kiểu nhân vật này trong sáng tác của Honoré de Balzac
sẽ mang lại những giá trị hết sức thiết thực cho một thực trạng xã hội đang trên đà phát triển
với vô vàn điều đáng quan ngại đối với đời sơng văn hố-tinh thân của con người. Đứng giữa
sự phát triển đến chóng mặt của khoa học công nghệ và những hậu quả khôn lường của chính
sự phát triển đó, con người như bị ném vào vịng xốy của cơn lốc cuộc đời để rồi nảy sinh

9


khơng biết bao nhiêu điều nan giải mang tính xã hội. Vấn đề đạo đức của con người trong gia
đình và trong mối quan hệ xã hội đang là vấn đề nhức nhối của khơng ít đất nước hiện nay trên
tồn thế giới, trong đó có Việt Nam.
Các nhà văn thường đem con người ra bàn luận để giáo dục con người. "Văn học là nhân
học" chính là vì thế. Làm người nghiên cứu văn học cũng không đi ra ngồi mục đích tìm thấy
ở tác phẩm văn học những giá trị nhân văn. Tìm hiểu nhân vật cuồng si trong bộ Tấn trò đời
của H. de Balzac, người viết luận văn hy vọng góp một phần nhỏ vào việc nghiên cứu giá trị
nội dung, nghệ thuật sáng tác của nhà văn.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu (giới hạn đề tài)
Tấn trò đời của Honoré de Balzac là một cơng trình đồ sộ với 91 tác phẩm truyện và tiểu
thuyết. Ở Việt Nam, năm 1999, nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh của văn hào, Nhà xuất bản
Thế giới đã bắt đầu cho ra mắt độc giả bộ sách Tần trò đời tập hợp tất cả các sáng tác đã được
dịch từ trước đến nay và tóm tắt trích dịch nhiều sáng tác cịn lại. Bộ sách hồn thành năm 2001
gồm 15 tập, giới thiệu 69 sáng tác của Balzac. Tính ln bản dịch tác phẩm Người con gái có
đơi mắt kiều diễm của Đinh Xn Hiền do Nhà xuất bản Tổng hợp Tiền Giang ấn hành năm
1988, và truyện ngắn En Vecđuygô do Đặng Anh Đào dịch, có 29 tác phẩm đã được dịch ở
Việt Nam (xem phụ lục). Theo Lê Phong Tuyêt (Tạp chí văn học sơ 6/1999) thì riêng bộ Tấn
trị đời của Nhà xuất bản Thế giới có đến 99 tác phẩm của Tấn trò đời được giới thiệu với 30
tác phẩm được dịch, chúng tơi chưa tìm được căn cứ cho sự thống kê trên.
Do những hạn chế khách quan và chủ quan, chúng tôi chỉ chọn nghiên cứu những sáng tác
đã được dịch nên dùng 29 tác phẩm kể trên làm đối tượng nghiên cứu, nhưng đặt trọng tâm vào
các tác phẩm có kiểu nhân vật cuồng si với những biểu hiện rõ ràng nhất, thê hiện tính cách
tồn vẹn nhất (theo quan điểm của luận văn). Đó là các tác phẩm: Miếng da lừa (La peau de
chagrin), Lão Goriot (Le Père Goriot), Eugénie Grandet, Ảo tưởng tiểu tan (Illusions
perdues), Vinh và nhục của người kỹ nữ (Splendeurs et misères des Courtisanes), Hoá Huệ
trong thung (Le Lys dans la vallée), Gobsecky Bà chị họ Bette (La cousine Bette). Trong số
các tác phẩm vừa kể trên, đã có 6 tác phẩm được xuất bản thành một quyển sách rời (trừ
Gobseck và Hoá Huệ trong thung) của các nhà xuất bản khác nhau. Tuy nhiên, để thống nhất
trong cách phiên âm tên gọi, địa danh từ tiềng Pháp sang tiềng Việt, chúng tôi lây toàn bộ tư
10


liệu từ bộ Tấn trò đời của Nhà xuất bản Thế giới từ năm 1999-2001(15 tập). Cũng xin nói
thêm, trên tinh thần sử dụng từ nguyên gốc Pháp khi dùng cho tên nhân vật, địa danh nhưng khi
trích lại lời bình luận, phê bình hoặc kể tên các cơng trình nghiên cứu của các tác giả Việt nam
trước đây chúng tôi vẫn giữ nguyên cách phiên âm của tác giả đó. Khi khảo sát sáng tác của
Balzac chúng tơi khơng chú ý đến thể loại của các sáng tác mà vừa sử dụng thể loại tiểu thuyết
vừa cả truyện vừa. về cách dịch, tác phẩm splendeurs et misères des Courtisanes, chúng tôi

chọn cách dịch là Vinh và nhục của những người kỹ nữ thay cho Bước thăng trầm của
người kỹ nữ trong bộ Tấn trị đời nói trên.
Như tên gọi của luận văn, đê tài hướng đến đôi tượng là kiêu nhân vật cuồng si trong các
tác phẩm đã dịch trong bộ Tan trò đời. Nghiên cứu đối tượng này chúng tôi cố gắng đưa ra
được khái niệm, khảo sát các loại nhân vật cuồng si và những thủ pháp đặc sắc trong nghệ thuật
xây dựng kiểu nhân vật này của tác giả với mục đích làm nổi bật giá trị xã hội và tính thực tiễn
trong sáng tác của Balzac. Đề tài cũng chỉ có thể dừng lại ở mức độ khảo sát một số tác phẩm
trong 29 tác phẩm đã dịch, do đó các nhân vật được liệt kê với số lượng có hạn, là những nhân
vật có tính điển hình.

3. Lịch sử vấn đề:
Honoré de Balzac là tác gia vĩ đại của văn học thê giới và bộ Tấn trị đời của ơng cho đến
nay khơng cịn xa lạ gì với độc giả khắp năm châu. Ở luận văn này chúng tôi chỉ điểm qua
những nhận định có liên quan đến đê tài.
3.1 Hệ thống các ý kiến bàn về vấn đề liên quan đến đề tài:
Balzac là tác giả được giới nghiên cứu - phê bình và các cây bút khác ở Pháp cũng như ở
các nước khác quan tâm ngay từ lúc sinh thời và có lẽ chưa có tác giả nào được quan tâm lâu
dài như Balzac. Người ta bàn về Balzac ngay từ lúc cái tên Honoré Balzac (chưa có tiểu từ De)
ra mát độc giả (1829 với "Những người bảo hoàng"). Ngày nay nhiều nước trên thế giới đã có
Hội nghiên cứu Balzac
3.1.1 Khi Balzac xuất hiện trên văn đàn văn học Pháp đã gây một làn sóng phản ứng dữ
dội trong đội ngũ các nhà văn nhà thơ, nhà nghiên cứu phê bình cùng thời. "Lamartine ngạc
nhiên, Vigny thì khinh thị, Musset thì giễu cợt" [59,162]. Sainte-Beuve thì khơng cần che giấu

11


thái độ, không ngần ngại thừa nhận : "Mỗi nhà phê bình ưa săn một lồi thú riêng, để xơng vào
băm vàm, Với tơi, đó là Balzac”[59,162]. Theo Baudelaire "Tài năng chủ yếu của Balzac ở cho
ông là con người ảo tưởng và ảo tưởng một cách say mê", "tất cả các nhân vật của ông đều

mang sức sống hắng say của bản thân ông" [Dẫn theo 51,23-23]. Các nhà văn cùng thời chỉ
phản ứng trước một cái tên mới xuất hiện trên văn đàn chứ chưa đề cập đến chủ nghĩa hiện
thực. Điều này cũng dễ hiểu là vì thời kì Balzac sáng tác chưa có chủ nghĩa hiện thực, mãi đến
sau này (1850-1857) người ta đã dùng sáng tác của Balzac để minh họa cho một khuynh hướng
sáng tác nghệ thuật và Balzac được xép vào các nhà văn hiện thực phê phán thế kỉ XIX từ đó.
3.1.2.Balzac được quan tâm theo dõi trong suốt hai mươi năm cầm bút nhưng rất ít người
ủng hộ ơng bởi lẽ người ta không hiêu được ông. Ngươi cùng thời đã có những nhận định sâu
sắc nhất về Balzac là Victor Hugo. Khi đến thăm Balzac trước khi mất, trở về ông nói với mọi
người: "Thưa các ngài, Châu Âu sắp mất một con người vĩ đại". Trong điếu văn ông viết: "Tất
cả những cuốn sách của Balzac tạo thành một cuốn sách, một cuốn sách sinh động, tỏa sáng,
sâu sắc, ở đó người ta thấy đi và đến, và đi lại và tự cừ động với cải gì đó tơi không rõ, sợ hãi
và kỉnh khủng trộn lân với thực tại tất cả nền văn mình đương đại của chúng ta"[Theo Hoàng
Nhân, Văn học Pháp, tập 2, tr.154]. "Cuốn sách kì diệu mà nhà thơ ấy đặt tên là tân kịch mà lẽ
ra ơng có thể gọi nó là lịch sử..."[21, 114]. Nhận định về tư tưởng, Hugo viết "Dù muốn hay
khơng muốn (...) ơng thuộc về nịi giống cường tráng của những nhà văn cách mạng"[Dẫn theo
59, 193].
3.1.3.Cuối thế kỷ XIX, Pierre Larousse trong Tự điển Bách khoa nhận xét về tài năng
của Balzac "năng khiếu quan sát, được một trí nhớ quảng bác giúp đỡ, khiến ơng tạo nên
những hiệu quả hiện thực đáng kinh ngạc”[Dẫn theo 51, 23]. Ferdinand Brunetière cho rằng
"thái độ của Balzac trước các nhân vật và các vẩn đề là thái độ của nhà tự nhiên học (...)
khơng có thiên kiên cả nhân. Ơng khơng trình bày với ta cảm tưởng của ơng: Ông cố gắng nắm
bắt hiện thực, hiện thực toàn vẹn”[Dẫn theo 51, 24]. Còn Emile Zola tuyên bố trong Những
điều khác biệt giữa Balzac và tơi "Thay vì các ngun lý, tơi sẽ có các quy luật"[Dẫn theo 51,
24]. Tun bố đó xuất phát từ chỗ Zola cho rằng Balzac miêu tả xã hội dựa trên một sự quan
sát thiêu khoa học, gị bó bởi các ngun lý. Zola đã thu nạp Balzac vào các nhà văn tự nhiên
chủ nghĩa để bảo vệ cho khuynh hướng này đang bị công kích.

12

3.1.4 Sang đầu thế kỉ XX, Phương Tây đánh giá rất cao Balzac, nhất là các nhà sáng lập
chủ nghĩa xã hội khoa học như Marx, Engels và các nhà văn, nhà nghiên cứu Nga khác.
Engels viết thư cho Lô-ra La-phac-gơ có khen ngợi Balzac "Khi tơi nằm trên giường
bệnh, tơi hầu như khơng đọc gì hết trừ Balzac và tôi rất khoai ông già tuyệt diệu này[36, 363].
Khi bàn về Chủ nghĩa hiện thực trong bức thư viêt cho văn sĩ M.Hac-cơ-nét, Engels lây dân
chứng từ tác phẩm của Balzac và đi đến nhận xét: "Balzac, người mà tôi cho là một bậc thầy
của chủ nghĩa hiện thực lớn hơn hẳn tất cả mọi Zola quá khứ, hiện tại và tương lai" [36, 385].
Cũng trong lá thư này Engels nhìn thấy giá trị tổng hợp giữa lịch sử, kinh tế và xã hội trong bộ
Tấn trò đời của Balzac. Ông viết: "Tấn trò đời cho ta cái hiện thực tuyệt diệu nhất của xã hội
Pháp, bởi cách miêu tả, dưới hình thức biên niên sử, gần như từng năm một từ 1816 1848(...).Ở đây tôi đã biết được, ngay cả theo ý nghĩa kinh tế học, nhiều chỉ tiết (chẳng hạn về
sự phân phối lại động sản và bất động sản sau các cuộc cách mạng) hơn ở các quyển sách của
tất cả những nhà chuyên môn:các sử gia, các nhà kinh tế học, các nhà thống kê của các thời kỳ
này gộp lại”[36, 385-386].
Marx gọi ông là "một bác sĩ khoa học xã hội" và "Balzac xuất sắc ở sự am hiểu sâu các
quan hệ hiện thực"[Dẫn theo 50, 299]. Plekhanov thì cho rằng Balzac là "một nhà hiện thực
chủ nghĩa theo cái nghĩa sâu sắc nhất của từ đó"[50, 55]. Gorki coi Balzac là "đề tài vơ tận và
trên sức mình", và đánh giá tài năng của Balzac với thái độ ca ngợi rất rõ "chiều rộng của tầm
mắt, sự táo bạo của tư tưởng, tính chân xác của ngơn từ và những điêu tiền đốn thiên tài vê
tương lai mà trong đó có nhiêu điêu ngày nay đã được xác nhận-khiến Balzac trở thành một
trong những người thầy vĩ đại của nhân loại" [36,298]. Gorki cũng nhìn thấy ở tác phẩm của
Balzac giá trị nhân văn sâu sắc. Ơng viết "Sách của Balzac đối với tơi thân thiêt hơn cả vì tình
thương yêu đối với con người, và sự hiểu biết kỳ diệu đối với cuộc sống mà tơi bao giờ cũng
cảm thấy có trong sáng tác của ông với một niềm xúc động mạnh và một niềm vui lớn?"[Dẫn
theo 59, 190].
Trong Chống Sainte - Beuve, Marcel Proust chế giễu nhà phê bình nhưng là cách ca ngợi
Balzac: "Dường như lên án Balzac vì chính tính bao la của dự định, tính đa dạng của miêu
tả"[51, 24], Mặc dù ca ngợi Balzac ở tài thể hiện sự thật một cách tinh vi qua nhân vật nhưng

13

Proust lại không đồng ý ở chổ Balzac không phân ranh giới giữa cuộc sống thực và cuộc sống
trong tiểu thuyết.
Nhà phê bình Pháp H. Taine, đánh giá cao Balzac nhưng không tán thành việc nhà văn
miêu tả sự thật một cách sát thực đến như vậy trong tiểu thuyết. Taine cho rằng Balzac "không
nắm bắt được những điều tế nhị, bàn tay nhà giải phẫu của ông làm nhơ nhớp những con
người e lệ, ông bôi xấu thêm cái xấu. Nhưng khi tả cái thấp hèn thì ơng thắng lợi, ông cảm thấy
dể chịu trong sự bẩn thỉu, ông sống ở đó khơng hề ghê tởm"[Dẫn theo 50, 297].Tuy nhiên,
Taine cũng cơng nhận đó là thành cơng của Balzac khi ông viết trong. Thế giới của Balzac
"Sức mạnh cổ hệ thống và tình u chân thành của ơng đối với mặt xấu của nhân loại đã xây
dựng nên anh hùng ca của các vụ kinh doanh và của Đồng tiền"[53, 3](phụ lục).
Taine cũng cho rằng ở Balzac có khuynh hướng tự nhiên chủ nghĩa khi nhận xét trong bài
viết trên "Đó là một nghệ sĩ sung sức và có trọng lượng, là chủ nhân đồng thời cũng là tôi đòi
của những thị hiếu và những năng khiếu của một nhà tự nhiên chủ nghĩa"[53, l](phụ lục).
3.1.5 Ở chuyên luận số phận lịch sử của Chủ nghĩa hiện thực, Bôrix Xuscơv điểm qua tên
của Balzac như một gương mặt góp phần vào tiến trình phát triển của Chủ nghĩa hiện thực. Về
bút pháp của Balzac, Bôrix Xuscôv cho rằng "ông đã xen kẻ vào sự vận động của cốt truyện
những đoạn miêu tả cồng kềnh... "[67, 212], "không ý thức được một số mặt không kém phần
quan trọng của thực tế, phương pháp hiện thực của Balzac đôi khi bị biến dạng, dẫn tới chỗ
khuynh hưởng lãng mạn nảy sinh trong sáng tác của ông, thi pháp của tiểu thuyết gơ-tích đầy
rẫy" những chuyện huyền bí và hãi hùng" thâm nhập vào thỉ pháp hiện thực của ông..."[67,
218]. Tác giả chuyên luận cũng đã chỉ ra sự ảnh hưởng tích cực của Tấn trò đời đối với lĩnh
vực nghệ thuật trong việc phản ánh hiện thực ở chỗ "không phải chỉ nhờ sự mãnh hệt của các
tính cách các nhân vật của ông, không phải chỉ nhờ vào những dục vọng được nhà văn mơ tả
phơi trần cái bí mật của những bí mật trong tâm hồn những đứa con của thế giới tư hữu, mà
còn do trong Tấn trò đời sự vận động của cuộc sống sinh động với tất cả sự sung mãn và sự
căng thẳng của nó đã được truyền đạt tập trung, với một chủ nghĩa hiện thực cao độ"[679 2 1
4]. Bôrix Xuscôv chỉ ra tính "nhất nguyên" trong tính cách nhân vật của Balzac, là những con
người khát vọng điên cuồng thực hiện lợi ích cá nhân. Từ đó đi đến kết luận "miêu tả những
nhân vật trong Tấn trị đời hồn tồn chỉ bỉêt đến lợi ích riêng tư, đối lập vối lợi ích công hoặc

14


lợi ích của người khác, Balzac đã truyền đạt một quan điểm khách quan của sự phát triển xã
hội tư sản"[67,214].
3.1.6 Trong Chủ nghĩa hiện thực phê phán, Pêtơrôp lưu ý trong cách lí giải sự khác nhau
giữa Chủ nghĩa hiện thực và Chủ nghĩa lãng mạn trong lí tưởng của một vài nhà văn hiện thực
cỡ lớn như sau "Nếu như lí tưởng của các nhà văn lãng mạn và hiện thực có liên quan đến chủ
nghĩa xã hội khơng tưởng và mang tính ảo tưởng vào thời kỳ đó thì trong ý nghĩa lịch sử tồn
thế giới nó cũng dựa vào tiến trình của chính cuộc sống, ...thí dụ Bandăc, lại hồn tồn là lí
tưởng hiện thực, có thể thực hiện được trên quan điểm tiền trình chung của lịch sử lồi
người..."[48, 79]. Balzac đã được cơng nhận thuộc khuynh hướng chủ nghĩa hiện thực lịch sử
cùng với Dickens, Dotoievski, Tolstoi bởi vì có mối quan tâm sâu sắc tới các vấn đề xã hội.
Pêtơrôp đã viện dẫn rất nhiều câu nói của Marx và Engels nhận xét về Balzac cũng như trong
việc xây dựng các điển hình trong tác phẩm của Balzac. Pêtơrôp cũng chỉ ra rằng "trong các
tiểu thuyết của Balzac, cái dục vọng của con người khơng chiêm vị trí kém hơn trong các bi
kịch của Sêchxpia hay ở các nhà văn lãng mạn. Nhưng trong cách mô tả của nhà văn Pháp vĩ
đại, ngay bản chất con người cũng được giải thích một cách lịch sử..."[48, 54]. Như vậy
Pêtơrốp vừa gián tiếp nhắc đến các nhân vật cuồng si vừa đề cập đến môi quan hệ giữa tính
cách nhân vật và hồn cảnh.
3.1.7 Giáo trình Văn học Pháp (La Littérature francaise) của C.de.Ligny và M. Rousselot
được viết một cách ngắn gọn có dành cho Balzac một trang nhưng nhận xét được nhiều khía
cạnh. Về phương pháp sáng tác, giáo trình viết: "chia sẻ tham vọng của các nhà văn lãng mạn,
Balzac thể hiện toàn bộ xã hội..."[64, 94]. Về Tấn trò đời: "Balzac mong muốn viết lịch sử các
phong tục. Sự phân tích của ông dựa trên ý tưởng là nhân loại có thể so sánh với loài vật, được
xác định bởi bề ngoài thể chất và bởi những xử sự thể hiện các cách sống, các cách nghĩ và
bản chất các cá nhân".[64, 94]. Trong giáo trình này có một tiểu mục "các nhân vật cuồng si"
gồm Grandet, bà de Mortsauf, César Birotteau, Chabert... với luận điểm "Các nhân vật cuồng si
của Balzac bị thúc đẩy bởi một sức mạnh mà họ không hồn tồn chế ngự được và cuốn họ đì

tới mức trở thành định mệnh”[64, 95]. Khi chỉ ra được con đường dẫn tới sự sa sút trong nhân
cách của con người từ các thói hư, tật xấu hoặc sự bảo thủ mù quáng và những xáo trộn về
chính trị, giáo trình cho rằng "Những hành trình này biểu lộ sự bi quan của tác giả"[64, 95]. Ở
giáo trình này Balzac và Stendhal được xếp ở mục Giữa chủ nghĩa lãng mạn và chủ nghĩa
15


hiện thực. Mặc dù gọi Balzac là "viên thư lại của thời đại ơng" nhưng giáo trình chỉ ra rằng tác
phẩm của Balzac gắn với chủ nghĩa hiện thực ở bút pháp nghệ thuật nhưng nó lại gần chủ nghĩa
lãng mạn ở nội dung phản ánh. Trong giáo trình này Flaubert mới là tác giả thực thụ của Tiểu
thuyết hiện thực
3.1.8.Quan điểm của Xavier Darcos khi viết giáo trình Lịch sử văn học Pháp cũng tương
tự giáo trình trên. Trong giáo trình khơng có mục Chủ nghĩa hiện thực, chỉ có mục Lãng mạn
và tiểu thuyết và Balzac được đặt trong mục này. Trong giáo trình này, Xavier Darcos có
những nhận xét về cách xây dựng tính cách nhân vật trong bộ Tần trò đời: "Đối mặt với một xã
hội quay cuồng trong trò chơi quyền lợi, nhân vật của Balzac phản ứng bằng một thứ ý chí
quyền lực khơng gì lay chuyển được, năng nổ, ngoan cường và đầy tham vọng. Sức mạnh đó
cuốn hút nhân vật đến trở thành một lực đẩy khơng cưởng lại được. Đó là bản năng độc quyền
như thói ha tiện của Grandet, thói nghiện việc của Lucỉen de Rubempré, hoặc tình phụ tử của
lão Goriot... [14, 402] (..). Tù nhân của những ý tưởng cố định của mình, các nhân vật của
Balzac tự nguyện sa đoa, miễn thực hiện được ám ảnh của mình"[l4, 403]. Từ đó đi đến tổng
kết "Thế giới của Balzac là thế giới của những mưu mô, phối hợp từ các giới ngân hàng, chính
trị, bảo chí. Trong đó tất thảy đều quay cuồng với thủ đoạn, với tham vọng, với gian mưu hiểm
kề''[14, 403]. Xavier Darcos cũng cho rằng "Bức tranh vẽ ra những "hài kịch nhân loại" là bức
tranh rất bỉ quan về cuộc đời"[14, 403].
3.1.9.Trong Bậc thầy Doxtoievxki- Balzac - Dickens, Stefan Zweig đánh giá cao Balzac
trong nghệ thuật tiểu thuyết, trong cách nhà văn đưa khoa học vào trong tác phẩm văn học, tài
năng "ngoại cảm" trong khả năng nắm bắt cuộc sống...Zweig giới thiệu Balzac như một kiểu
người được gọi là "cuồng si độc ý" (monomane) và những nhân vật của Balzac như một sự
phản chiếu của chính tác giả. Zweig nhìn thấy ở Balzac một sự quan tâm đặc biệt cho kiểu nhân

vật này. Ơng viết: "Những người hững hờ lạnh nhạt khơng làm cho Balzac quan tâm. Ông chỉ
thấy những hứng thú với những người tồn tâm tồn ý hiến mình cho một cái gì đó, gần bó tất
cả những dây thân kinh, những cơ bắp, những ý nghĩ của mình với một ảo tưởng của cuộc đời,
dù ảo tưởng đó là cái gì: tình u, nghệ thuật, sự hà tiện, chính trị, tình bạn, Biểu tượng được
lựa chọn có hệ trọng gì miên là sự chi phối của nó phải tuyệt đối"[66,132]. Zweig cũng chỉ ra
nét đặc thù trong tính cách của nhân vật "cuồng si độc ý": "một tình cảm đã được làm cho tăng
lên gay gãi đã trở thành một chứng "cuồng sỉ độc ý" sẽ hà hiếp các tình cảm khác, làm khơ cạn
16


nguồn nước chảy của chủng và làm chủng bị tiểu diệt vì hạn hán, chỉnh là đế hấp thu vào mình
tất cả những kích thích của chúng" [66, 133].
3.1.10.Trong Thập đại tùng thư do Hầu Duy Thuỵ biên soạn, Balzac được đưa vào Mười
đại văn hào thế giới, trong đó có nhận xét "ơng là một trong những người đặt nền tảng cho chủ
nghĩa hiện thực; ông cũng là người đã đề xuất hàng loạt những nguyên tắc mỹ học cho Chủ
nghĩa hiện thực"[56,21l]. Trịnh Khắc Lỗ, người viết về Balzac, cho rằng "Thành tựu nghệ thuật
của ông được tập trung vào việc xây dựng điển hình.( ...) Balzac thường nhấn mạnh đến "tình
cảm đặc thù" của con người, thật ra là ông dừng cách tập trung cao độ và thủ pháp khái qt
để khắc hố cả tỉnh điển hình"[56, 212-213].
Ở Việt Nam đầu những năm 60 của thế kỉ XX đã có những cơng trình nghiên cứu về tác
giả, phong cách, bút pháp và một số tác phẩm của Balzac.
3.1.11.Phần V, quyển 2 bộ sách Mười thế kỷ văn chương Pháp (2 tập) do Đoàn RạngVũ Quý Mão- Trần Như Thuần- Đỗ Quang Giai biên soạn viết về thế kỷ XIX. Ở chương
X:Tiểu thuyết, có nhận xét về Balzac một cách sơ lược, cho rằng "Honoré de Balzac là một nhà
văn tả chân. (....) Nhân vật tiểu thuyết của ông, cũng như ông, giàu tưởng tượng, ham tiền tài,
bận rộn, vô độ"[65, 894]. "Về phương diện nghệ thuật, tiểu thuyết của ơng có vẻ rất tự nhiên,
và vì thế, hấp dẫn độc giả, nhưng gây ra cảm giác yếm thế, khi miêu tả bản chất không đẹp của
nhân loại”[65, 895]. Cách nhìn nhận trên có nhiều tương đồng với các giáo trình văn học Pháp
của Xavier Darcos và Ligny -Rousselot. Ở tài liệu này cũng có bàn về bút pháp của nhà văn khi
xây dựng và thể hiện tâm lí nhân vật "về phương diện tâm lí, ơng quan sát mọi hồn cảnh với
con mắt thực tả, nhưng ơng phóng đại tính nết của các nhân vật trong truyện, khiến họ cũng

cuồng si và phi thường như những nhân vật của Molière bị định kiến ám ảnh đến nổi gặp hậu
quả tai hại"[65, 895].
3.1.12.Từ năm 1966, Đỗ Đức Dục liên tiếp có nhiều cơng trình, bài báo nghiên cứu về
Balzac và Văn học hiện thực Phương tây thế kỷ XIX. Cơng trình nghiên cứu sâu về Balzac là
Hơnơrê đơ Bandăc, một bậc thầy của chủ nghĩa hiện thực. Ngay tên cơng trình đã thể hiện
quan điểm nhìn nhận của Đỗ Đức Dục về phương pháp sáng tác của Balzac. về nhân vật cuồng
si, ông đã đưa ra những nhận xét xác đáng: Những nhân vật điển hình của Balzac mà đạt tới
mức như Vơtơranh thì đã trở thành những kẻ si cuồng (monomane) tức là những con người
17


khổng lồ, những thứ quái nhân được Balzac nhập xác cho một dục vọng điên cuồng, phóng đại,
cường điệu, như được soi qua một ống kính hiển vi cỡ mạnh"[16, 137]. "Balzac thường hay
dừng phương pháp cường điệu, phóng đại để làm tăng thêm sức sống cho nhân vật của ông,
nhất là những nhân vật si cuồng" [16, 148].
3.1.13.Tự điển tác gia văn học và sân khấu nước ngoài do Hữu Ngọc chủ biên, viết về
Balzac vẫn khơng có gì thay đổi so với các nhận xét đánh giá của Marx- Engels: "Balzac là nhà
văn sáng lập và là đại biểu tiểu biểu của chủ nghĩa hiện thực phê phán của giai cấp tư sản với
quan niệm: hoàn cảnh xã hội tạo ra con người và con người ảnh hưởng lại đến xã hội (...)
Toàn bộ tác phẩm của Balzac là một bản án tố cáo sâu sắc xã hội tư bản Pháp" [41, 57].
Người viết cũng cho rằng Balzac có cái nhìn bi quan về cuộc sống, có những tư tưởng bảo thủ
và đề cao tôn giáo.
3.1.14.Văn học lãng mạn và hiện thực Phương Tây thế kỉ XIX của Đặng Thị Hạnh và Lê
Hồng Sâm là một cơng trình nghiên cứu công phu, đưa ra nhiều nhận định khác nhau về Balzac
và đi đến kết luận "vấn đề Balzac về thực chất là vấn đề đấu tranh giữa các nhận định, các
quan điểm khác nhau xung quanh chủ nghĩa hiện thực phê phán. (...), chúng ta hết sức trân
trọng di sản của Balzac, nhưng sự tiếp thu đúng nhất, có hiệu quả nhất phải là một sự tiếp thu
tích cực, sáng tạo, có phê phán"[50, 304]. Ở chuyên luận tuy không trực tiếp bàn đến nhân vật
cuồng si nhưng trong quyển sách hầu như có nhắc đến các nhân vật mà luận văn này đề cập
đến. Theo tài liệu, những nhân vật này được gọi là nhân vật tham vọng cá nhân. Mặc dù dùng

chữ "tham vọng" không khái quát được tất cả các khía cạnh của khái niệm cuồng si nhưng phần
nào đi gần sát đến khái niệm này. Khi nói về nhân vật Grandet, tài liệu nhận xét như sau "lịng
tham vơ hạn độ đã huy diệt Grằng-đê những tình cảm bình thường tự nhiên của con người,
phát triển bản năng và thú tính"[50, 351]. Với Gobseck thì "chính y cũng khơng phải là ơng
chủ mà là nơ lệ cho đồng tiền ấy" [50, 311]. Cịn César Birotteau thì được gọi là "kẻ tuần tiết vì
danh dự, vì lương tâm kẻ bn bán"[50, 318]. Tài liệu đã khái quát được một vấn đề liên quan
đến đề tài đó là "tham vọng cá nhân thơi thúc các nhân vật không phải là tham vọng chung cho
mọi thời đại mà là sản phẩm của xã hội tư sản thế kỉ XIX"[50, 340]. Tác giả tài liệu cho rằng
Balzac đã chọn tham vọng cá nhân như một trong hai chủ đề cơ bản của Tấn trị đời đó là
"Đồng tiền và tham vọng cá nhân''[50, 337].

18


3.1.15.Năm 1999, nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh của đại văn hào Honoré de Balzac
nhiêu nhà nghiên cứu đã viêt vê nhà văn ở nhiêu góc độ trong đó có bài Balzac ...đó...đây của
Đỗ Đức Hiểu có đề cập đến chủ đề tham vọng trong sáng tác của Balzac: "động lực của mọi
bước đi của nhân loại là Ham muốn và đó là khởi nguyên của Đam mê", từ đó khái qt "Tấn
trị đời là một bức họa của nhân loại đam

mê”[28,9]. Đào Duy Hiệp trong bài viết Cấu

trúc bên trong- bi kịch môi trường và nhân vật trong Lão Goriot của Balzac đã chỉ ra phương
thức xây dựng loại nhân vật cuồng si tuy không trực tiếp: “Như cách làm thường thấy ở Balzac
là bao giờ cũng cấp cho nhân vật của mình một tầm vóc khổng lồ của tham vọng hay ham
muốn. Tất cả phải mãnh liệt, sục sôi, hướng tới một mục tiêu duy nhất với một ý chí khơng hề
lay chuyển....Nhân vật của ơng nhất phiến ở chổ tập trung toàn bộ sức lực, năng lực sống vào
một Dục vọng duy nhất: tình yêu, sự keo kiệt, tham vọng địa vị, tiền bạc, nghệ thuật, chính trị,
tình bạn... "[47, 119].
3.1.16.Lê Ngun Cẩn khẳng định bút pháp hiện thực của Balzac qua chuyên luận Cái kì

ảo trong tác phẩm của Balzac. Tác giả chuyên luận không đồng ý với ý kiến của một số người
cho rằng cái kì ảo trong sáng tác của Balzac là dấu vết của chủ nghĩa lãng mạn mà đó là một
thủ pháp thể hiện hiện thực của Balzac. Ông viết "Chủ nghĩa hiện thực Balzac không phải chỉ
đơn giản, thuần túy là hợp thể của các yếu tố hiện thực, mà còn là sự đan dệt nhiều chiều của
cải kỳ ảo, phi hiện thực. (...). Phải chăng Balzac đã đi trước thời đại trong việc khám phá hiện
thực tâm linh"[12, 10]. Lê Nguyên Cẩn cho rằng phương thức “bán linh hồn cho quỷ sứ” là một
mơ típ kỳ ảo đặc trưng trong thế giới nghệ thuật của Balzac. "Nó là một phương tiện nghệ thuật
khá đắc dụng góp phần tạo nên giá trị phê phán "chủ nghĩa ích kỷ cá nhân được văn minh
hố". Nó được dùng để thể hiện con người dục vọng"[12, 57]. Ơng đã thống kê mơ típ này
trong tác phẩm Miếng da lừa và đưa ra kết luận "Balzac khai thác mơ típ Faust từ góc độ
nghiêng về tội ác, nhằm làm nổi bật dục vọng bản năng thấp hèn của các nhân vật. Ơng đã
chứng mình rằng đây là một sự sa đoạ có ý thức, một sự trao đổi, bán chác linh hồn hoàn toàn
tự nguyện giữa con người với quỷ sứ để hy vọng được giàu sang" [12, 70]
3.1.17.Tiếp nối luận điểm đó, trong Chân dung các nhà văn thế giới, thông qua phân tích
một số các nhân vật như Eugène de Rastignac, Lucien de Rubempré... Lê Nguyên Cẩn khẳng
định lại "thế giới của Tấn trò đời là thế giới những kẻ bán linh hồn cho quỷ sứ", và "phương
thức bán linh hồn cho quỷ sứ mà Rastignac lựa chọn để giải quyết bài toán cuộc đời là phương
19


tiện nghệ thuật quan trọng mà Balzac sử dụng để xây dựng Tấn trò đời" [5 9, 177]. Trong tài
liệu này có đề cập đến thế giới nhân vật cuồng si và tác giả cho rằng ma lực của tính cách
cuồng si ở các nhân vật là "Paris - gái đẹp - tiền tài -danh vọng". "Ông tạo dựng một thế giới
con người dục vọng, thế giới nhân vật cuồng si độc ý (monomanie). Kiểu nhân vật này có một
dục vọng chủ đạo, chỉ có một định hưởng tập trung duy nhất (...) các nhân vật cuồng si chỉ có
một điểm nhìn, một ma lực thu hút họ".[59, 181-182].
3.1.18.Lê Huy Bắc trong bài viết Nghệ thuật tự sự trong Lão Goriot đã cho rằng "Nghệ
thuật xây dựng tương phản kết hợp với bút pháp phóng đại đã đẩy nhân vật của Balzac về các
thái cực: tốt ra tốt, xấu ra xấu, đam mê thì quá đỗi đam mê" [47, 126]. Ơng nhìn thấy ở Balzac
có điểm nhìn giống triết lí của tôn giáo, nhất là Phật giáo khi cho rằng dục vọng là nguồn gốc

mọi tội lỗi, khổ ải. Tác giả rút ra kết luận "Thì ra khi xây dựng nhân vật dục vọng, Balzac muốn
hướng đến triết lí: đấy là cội nguồn tồn tại, băng hoại và hủy diệt của con người"[47, 133].
3.1.19.Đặng Anh Đào trong bài viết Cây bút còn vượt lên lưỡi kiếm cho rằng mọi dục
vọng đam mê ở các nhân vật cuối cùng đều phải đi đến kết quả hủy diệt, vì đó là quy luật nên
khơng thể khác được. Bà đã lấy ví dụ ở các nhân vật đam mê thuộc nhân vật chính diện để khái
quát "ngay những đam mê vì nghệ thuật, khoa học, tình u khơng thể tách khỏi nền tảng xã
hội nên có lẽ vì thế mà ở cả những nhân vật chính diện của Balzac, đam mê vẫn mang sắc thái
hủy diệt" [47, 160].
3.1.20.Viết về Balzac trong Các tác gia lớn của văn học Pháp thế kỷ XIX, Thái Thu Lan
gọi Balzac là Người sáng lập Chủ nghĩa hiện thực với sắc thái phê phán với nhận xét "qua văn
phẩm của mình, Balzac bộc lộ rõ ý tưởng và cảm xúc nồng nhiệt của một nhà văn lớn, ở hàng
đầu của chủ nghĩa hiện thực mang sắc thải phê phán, với những tư liệu văn học vỗ cùng giá trị,
làm sống dậy cả một thời đại lịch sử có nhiều biến động trong xã hội Pháp nửa đầu thê kỷ
XIX”[33, 158]. Vấn đề chi tiết hố, điển hình hố trong tiểu thuyết Balzac được Thái Thu Lan
đề cập đến như một đặc điểm bút pháp của Balzac. Tác giả cho rằng "Ơng chủ trương cá thể
hố điển hình và điển hình hố cá thể, nhằm chọn lọc các chỉ tiết tiểu biểu và đặt nhân vật
trong mối quan hệ của hoàn cảnh xã hội”.[33, 165].

20


3.2 Nhận xét:
Trải qua hơn hai thế kỷ người ta vẫn còn nhiều bàn cãi về Honoré de Balzac bởi đây là
một hiện tượng văn học độc đáo của nhân loại. Những người cùng thời bàn đến phong cách tiểu
thuyết của ông, người ta ngạc nhiên về khối lượng hiện thực quá đồ sộ trong những trang văn,
nơi đáng lý ra phải làm đẹp hơn cuộc sống. Dẫn Dẫn người ta nhận ra tài năng của ông trong
việc phản ánh bộ mặt xã hội theo đúng thực chất của nó như một yêu câu tất yếu của khuynh
hướng hiện thực và đánh giá đúng hơn về nhà văn vĩ đại này.
3.2.1.Về bộ Tấn trò đời của Balzac trước sau đều cơng nhận đây là một cơng trình vĩ đại,
có giá trị rất lớn đối với kho tàng văn học nhân loại. Ai cũng công nhận đây là "bộ lịch sử mênh

mông" của xã hội Pháp nửa đầu thế kỉ XIX.
3.2.2.Về phương pháp sáng tác, tuy còn nhiều tranh luận nhưng đa số đều cơng nhận
Balzac là người có cơng sáng lập ra Chủ nghĩa hiện thực mang sắc thái phê phán trong văn học
thế kỷ XIX. Sự đánh giá trong thời gian gần đây nhìn nhận yếu tố lãng mạn trong sáng tác của
Balzac như một đặc trưng độc đáo trong việc thể hiện hiện thực.
3.2.3.Về nhân vật cuồng si, tuy ít tác giả nào gọi trực tiếp nhân vật của Balzac là nhân vật
cuồng si nhưng một thuật ngữ quen thuộc được sử dụng để nói về thế giới nhân vật của Balzac
là nhân vật đục vọng hoặc tham vọng cá nhân.
3.2.4.Về bút pháp tiểu thuyết và bút pháp xây dựng nhân vật nói chung của Balzac thì rất
nhiều người đề cập đến, chủ yếu là bút pháp miêu tả, chi tiết hố, điển hình hố, phương thức
tái xuất hiện nhân vật. Đặc biệt thủ pháp cho nhân vật xuất hiện trở đi trở lại trong nhiêu tác
phẩm được đánh giá là thành công của thiên tài Balzac "thể hiện một cách nhìn của tác giả về
tính cách trong mối liên hệ với hoàn cảnh"[2l, 53]. Với nghệ thuật điển hình hố, Balzac được
xem là người có cơng đâu trong việc cách tân thể loại tiểu thuyết thế kỉ XIX.
3.2.5.Về bút pháp xây dựng nhân vật cuồng si, tuy không trực tiếp gọi như vậy, các nhà
nghiên cứu đều nhận thấy rằng đó là những điển hình. Một số người cho rằng Balzac sử dụng
bút pháp chủ yếu là phóng đại tính cách cuồng si.
Xuất phát từ nhiều bình diện khác nhau, những ý kiến trên phần nào đã liên quan đến đề
tài, tuy nhiên đó chỉ mới là những ý kiến rải rác trong các cơng trình nghiên cứu, chưa có sự
21


nghiên cứu sâu như một chuyên đề độc lập, chúng tơi xem đó là nguồn tài liệu tham khảo cần
thiết và là những cơ sở để cho chúng tôi đi vào khảo sát nhân vật cuồng si trong tác phẩm của
Balzac.
Đi sâu khảo sát có hệ thống về vai trị ý nghĩa của nhân vật cuồng si qua sáng tác của
Balzac, để từ đó xác định tư tưởng thẩm mỹ và giá trị lịch sử xã hội những sáng tác của nhà
văn thiên tài này là một việc làm cần thiết vừa mang tính khoa học vừa có giá trị thực tiễn.

4.Nhiệm vụ khoa học:

4.1.Mục đích nghiên cứu:
Đối với đề tài này, luận văn có điều kiện nghiên cứu kỹ hơn về Honoré de Balzac một tác
gia văn học lớn của văn học Pháp cũng như văn học thế giới. Đi vào khảo sát kiểu nhân vật
cuồng si trong bộ Tấn trị đời, luận văn hướng đến tìm hiểu giá trị xã hội của các sáng tác, mối
quan hệ giữa thời đại và kiểu nhân vật cuồng si trong sáng tác của Balzac, một kiểu nhân vật
mà theo chúng tôi là không thể thiếu để làm nên giá trị của bộ Tấn trị đời. Luận văn cố gắng lí
giải các nhân vật cuồng si như sản phẩm tất yếu của một bối cảnh xã hội và tìm hiểu các thủ
pháp đặc sắc của nhà văn nhằm đem lại hiệu quả khi xây dựng kiểu nhân vật này trong bộ Tấn
trò đời.
4.2.Đóng góp của luận văn:
4.2.1.Giá trị khoa học:
Trước hết, đề tài xây dựng được một thuật ngữ có tính lý luận là "nhân vật cuồng si" trong
sáng tác văn học.
Thứ hai, khi phân tích mối quan hệ giữa thời đại (xã hội Pháp nửa đầu thế kỷ XIX) và
kiểu nhân vật cuồng si trong Tấn trị đời; phân tích cách xây dựng kiểu nhân vật này như
những điển hình của xã hội với tính cách cuồng si sống động tiểu biểu, những bức tranh tâm lí
đơn diện và những số phận bi -hài, luận văn sẽ nêu bật được giá trị phê phán xã hội sâu sắc
trong các sáng tác của nhà văn Balzac. Từ đó xác định cách hiêu đúng đan vê giá trị của Tân
trò đỏi.

22


4.2.2.Giá trị thúc tiễn:
Tuy bối cảnh trong tác phẩm của Balzac là xã hội Pháp thế kỷ XIX nhưng cho đến bây
giờ Tấn trị đời vẫn có ý nghĩa thời sự đối với những vấn đề xã hội của không ít đất nước,
trong đó có Việt Nam. Tính thực tiễn của Tấn trò đời thể hiện qua các nhân vật cuồng si ở chổ
phủ định lối sống thực dụng, tôn thờ đồng tiền làm đảo lộn các thang giá trị về đạo đức nhân
cách. Phê phán để xây dựng, phủ định để mong ước có một xã hội tốt đẹp hơn là cách Balzac
đã làm. Những bài học rút ra trong tác phẩm của Balzac là những bài học có tính thực tiễn

khơng phải chỉ dành cho nước Pháp đương thời. Bởi Trước tình hình phát triển của khoa họccơng nghệ; sự tiến lên một xã hội cơng nghiệp hố đã nảy sinh khơng ít những tệ nạn ảnh
hưởng đến "thuần phong mỹ tục", đến những giá trị văn hoá truyên thông của dân tộc. Vấn đề
nhân văn, nhân phẩm đang Dẫn bị suy thoải trong xã hội kim tiền, tư bản đang là vấn đề nhức
nhối của khơng ít đất nước hiện nay.
Ở Việt Nam, sự phát triển của nền kinh thị trường cũng có nhiều mặt trái đáng lo ngại,
ảnh hưởng đến đời sống văn hoá tinh thần như kiểu sống thực dụng, hưởng thụ của khơng ít
người. Nghiên cứu nhân vật cuồng si của Balzac và rút ra những bài học từ đó là việc làm cần
thiết, chúng tơi muốn thơng qua đó góp tiếng nói vào việc xây dựng xã hội ngày được tốt đẹp
hơn, giữ gìn những truyền thống văn hố của dân tộc trong lúc đất nước đang hội nhập với toàn
thế giới. Hy vọng đó là những bài học cần thiết cho giới trẻ hiện nay.

5.Phương pháp nghiên cứu:
Luận văn sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp nghiên cứu tiểu sử tác giả: nhiều sáng tác của Balzac như là những tiểu
thuyết tự thuật, hơn nữa, bản thân tác giả cũng là một trong số những con người được gọi là
"đứa con của thời đại" nên việc nghiên cứu tiểu sử tác giả trong luận văn này là cần thiết.
- Phương pháp lịch sử: chúng tôi sử dụng phương pháp này để xem xét hiện tượng nhân
vật cuồng si trong sáng tác của Balzac là sản phẩm tất yếu của thời đại nhà văn; thiết lập- lí giải
mối quan hệ giữa nhân vật văn học và hồn cảnh xã hội -chính trị. Cần có quan điểm lịch sử
đúng đắn để lí giải các biểu hiện của tính cách nhân vật, từ đó thấy được những đóng góp của
nhà văn cho khuynh hướng văn học hiện thực mang sắc thái phê phán thế kỷ XIX.

23


- Phương pháp phân tích- tổng họp: phương pháp này được dùng để phân tích các biểu
hiện của tính cách nhân vật, mối quan hệ giữa hồn cảnh và tính cách, quan niệm, tư tưởng của
nhà văn; khảo sát - phân loại các nhân vật cuồng si từ đó đi đến khái quát các vấn đê trên cơ sở
lí luận vê đặc trưng văn học hiện thực mang sắc thái phê phán thế kỷ XIX.
-Thỉnh thoảng trong luận văn chúng tơi có sử dụng phương pháp so sánh- đối chiếu nhằm

nêu bật vấn đề, khẳng định tài năng của Balzac trong một số lĩnh vực hoặc chỉ ra điểm chung
của các hiện tượng văn học.

6.Cấu trúc luận văn:
❖Phần Dẫn nhập
❖Chương 1: Thời đại Balzac và bộ Bách khoa toàn thư xã hội Pháp nửa đầu thế kỷ XIX
❖Chương 2: Nhân vật cuồng si - sản phẩm của thời đại Balzac
❖Chương 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật và hiệu quả của các điển hình nhân vật cuồng
si trong bộ Tấn trò đời
❖Kết luận
❖Thư mục tham khảo
❖Phần Phụ lục

24


Chương 1: THỜI ĐẠI BALZAC VÀ BỘ BÁCH KHOA TOÀN THƯ XÃ
HỘI PHÁP NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX
1.1.Thời đại Balzac - Thời đại của Đồng tiền và Dục vong:
Năm 1799 tướng Napoléon Bonaparte thành lập chế độ Tổng tài cũng là năm Honoré
Balzac ra đời và "nếu như tuổi nhỏ của Balzac trùng với Đế chế và những ngày tìm đường diễn
ra dưới triều Trùng hưng thì sự nghiệp sáng tác của nhà văn khởi đầu và kết thúc gần như
hoàn toàn trong thời kỳ thống trị của bọn quý tộc tài chính"[50, 310]. Như vậy cuộc đời và sự
nghiệp sáng tác của Balzac nằm trọn nửa đầu thế kỷ XIX, thời kỳ ở Pháp đang diễn ra các cuộc
đấu tranh chính trị quyết liệt cùng nhịp độ phát triển nhanh chóng, Ồ ạt về kinh tế. Xã hội tư
sản phát triển đến đỉnh cao và ần đi vào thời kỳ khủng hoảng với toàn bộ những xấu xa, thối
nát của nó. Con Bê vàng được đưa lên bệ thờ, thói hãnh tiến, dục vọng thống trị làm sa đọa, hư
hỏng bao lớp thanh niên, bọn quý tộc lao vào ăn chơi trác táng làm hoen ố bao giá trị đạo đức
tinh thần.
Vậy nên việc tìm hiểu xã hội Pháp nửa đầu thế kỷ XIX là tiền đề cần thiết cho việc tìm

hiểu và lý giải chính xác những luận điểm được đưa ra ở phần nội dung.
1.1.1.Thời đại xã hội "xây dựng tượng đài cho đồng tiền"
1.1.1.1.Những chính biến lịch sử củng cố quyền thống trị của giai cấp tư sản.
Nước Pháp thế kỷ XIX sục sơi những chính biến lịch sử, trải qua nhiều thể chế chính trị.
Kể từ cuộc cách mạng tư sản vĩ đại cuối thế kỷ XVIII (1789), chỉ riêng nửa đầu thế kỷ XIX,
nước Pháp đã thay đổi 6 chế độ : Cộng hòa I (1789-1794), Đốc chính tổng tài (1795-1804), Đế
chế I (1804-1814), chế độ Phục hồi vương chính (phong kiến Trùng hưng - 1815-1830), chế độ
Quân chủ tháng Bảy (1830-1848), chế độ Cộng hịa II (1848-1852). Nước Pháp ln ở trong
tình trạng chiến tranh bởi các cuộc chinh phạt nuôi mộng bá chủ Châu Âu của Napoléon
Bonaparte và các cuộc nội chiến xảy ra liên miên kể từ 1815. Theo các cuộc chiến tranh, giai
cấp tư sản dân dân lớn mạnh. Cách mạng tư sản Pháp 1789 đưa bộ phận tư sản tài chính của
bọn chủ ngân hàng, chủ thuyền bn, chủ mỏ, chủ đất, bọn đầu cơ, cho vay nặng lãi...lên nắm
chính quyền. Sau đó, trong một thời gian ngắn, tư sản công thương Girôngđanh giành được ưu
thế nhờ vào sự phản đối của nhân dân với chế độ cũ. Bắt đầu từ 1795, giới tư sản tài chính lại
25