skkn dạy đọc DIỄN cảm một tác PHẨM văn học

SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

A.ĐẶT VÂN ĐỀ:
Chúng ta đều biết trung tâm của môn văn là “cái đẹp”, vì vậy nếu dạy văn
mà chưa tạo ra được những rung động thẩm mĩ sâu sắc khiến người đọc say mê
thì xem như chưa hoàn thành sứ mạng của môn học. Chính điều đó đòi hỏi phải
có những phương pháp cải tiến hơn trong việc dạy – học văn trong nhà trường
phổ thông, đây là nhu cầu cần thiết đối với các nhà giáo dục đặc biệt là những
giáo viên dạy văn. Riêng với tiết Dạy và học văn bản, để cho học sinh hiểu và
cảm thụ một cách sâu sắc một tác phẩm văn học (dù là thơ hay văn, dù là tác
phẩm tự sự hay trữ tình) không phải là một chuyện đơn giản và có hiệu quả
ngay được. Mong muốn cho học sinh hiểu được, cảm được một tác phẩm văn
học trong giờ dạy của mình – điều đó luôn là một nỗi khao khát, trăn trở của
người giáo viên dạy văn. Xuất phát từ thực tế đó, tôi mạnh dạn đưa ra một trong
số chút ít kinh nghiệm của bản thân trong việc truyền thụ một tác phẩm văn học
và giúp học sinh cảm thụ trọn vẹn tác phẩm văn học trong giờ giảng văn.
Điều mà tôi muốn gợi dẫn ra đây để đặt tên cho sáng kiến kinh nghiệm
này, đó là vấn đề “Dạy đọc diễn cảm một tác phẩm văn học”. Đúng như vậy, có
thể xem việc đọc là một hoạt động và hơn nữa là một kỹ năng rất quan trọng và
cần thiết, đồng thời nó cũng là một trong các yếu tố làm nên sự thành công
trong một tiết giảng văn.Chính nhờ kĩ năng này mà người giáo viên giúp các em
học sinh khám phá ra ở từng tác phẩm văn học mỗi cái hay, cái đẹp, cái tinh túy
của tác phẩm văn chương qua các giọng đọc, lời bình của người thầy, người
cô.Và qua đó, chính kỹ năng này ít nhiều cũng góp phần giúp học sinh thêm
phần hứng thú, yêu thích trong việc lĩnh hội và học tập bộ môn mang tính chất
đặc thù này.
Sau hết, ngoài việc cảm thụ được một tác phẩm văn chương qua giọng
đọc của người giáo viên, người học sinh còn có thể học tập, bắt chước và rèn kĩ
năng đó như thầy, cô của mình.Hay nói cách khác, chính người thầy không chỉ
gíup người học sinh cảm thụ sâu sắc một tác phẩm mà bên cạnh đó, còn hướng

các em đến việc rèn luyện hoạt động này một cách dễ dàng hơn.

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

1


SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

B.NỘI DUNG
I. THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN
1) Về phía giáo viên
-Trước hết, phần lớn giáo viên chưa xác định được chính xác mạch cảm
xúc trọng tâm của tác phẩm văn học cần dạy nên chưa thể hiện đúng sắc thái
giọng điệu trong quá trình đọc tác phẩm.
- Yếu tố giọng điệu còn hạn chế nơi người giáo viên vì phần nhiều giáo
viên còn xem nhẹ vai trò của hoạt động này trong quá trình truyền thụ tác phẩm.
- Âm lượng của giọng đọc ở một số giáo viên dạy Ngữ văn còn hạn chế,
cách phát âm đôi lúc chưa chính xác, hoặc chưa ngưng nghỉ hợp lý trong quá
trình đọc tác phẩm.
2) Về phía học sinh
- Ở các em, với tâm lí không thích học môn văn đã định hình từ lâu nên
đôi lúc các em không thể hiện được hết mình sự cộng tác với giáo viên trong
quá trình cảm thụ tác phẩm ( nhất là qua hoạt động đọc văn bản)
- Một số khiếm khuyết về bộ phận phát âm của học sinh, tập quán ngôn
ngữ địa phương khiến giọng đọc chưa hay, chưa làm toát lên được cái hồn của
văn bản ( nhất là văn bản thuộc thể loại trữ tình)
- Học sinh chưa định hướng được giọng điệu cần thể hiện ở mỗi phần
trong bố cục của toàn văn bản nên khi đọc văn bản không cảm được cái hay của

văn bản đồng thời làm cho hứng thủ tiếp nhận ý nghĩa của văn bản giảm đi
nhiều.
II.BIỆN PHÁP
Vậy có thể truyền thụ một cách nhẹ nhàng, dễ dàng một tác phẩm văn
chương (tự sự hoặc trữ tình) nên chăng người giáo viên cần phải chuẩn bị rất
nhiều, ngay từ hoạt động đầu tiên là đọc văn bản (thao tác này thực hiện ở phẩn
Đọc-hiểu văn bản). Vì thế, tôi mạnh dạn xin đề xuất một vài điểm cơ bản dưới
GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

2


SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

đây với mong muốn chỉ như một sự góp nhặt nhằm giúp người giáo viên có sự
tự tin và có kỹ năng chuyên môn tốt hơn để giúp học sinh có được cảm hứng khi
bước đầu tiếp cận một tác phẩm văn học, mà khởi điểm là yếu tố giọng đọc và
cách đọc.
- Khi bắt đầu tiếp cận một tác phẩm văn học, người giáo viên phải xác
định ngay được giọng điệu cho tác phẩm ấy thông qua mạch cảm xúc chung của
bài, đồng thời được thể hiện qua một số từ ngữ then chốt làm nên nét đặc sắc
của câu văn, câu thơ.
- Bên cạnh đó, người giáo viên cũng cần phải xác định giọng điệu cho
từng phần của bố cục trong quá trình đọc.
- Các yếu tố như: âm lượng (to, nhỏ, vừa), ngữ điệu (trầm, bổng), nhịp
thơ và cả tâm trạng, cảm xúc (vui,buồn,giận...) đều phải được lồng ghép với
nhau một cách hài hòa, thích hợp trong quá trình đọc văn bản.
- Đặc biệt, yếu tố về chất giọng và chính tả cũng hết sức cần thiết để tạo
được sự lôi cuốn đối với học sinh.

Thiết nghĩ rằng, ngay từ bước đầu tiếp xúc với tác phẩm, được nghe giọng
đọc truyền cảm của người thầy (người cô), chắc hẳn học sinh sẽ có hứng thú để
tiếp tục khám phá và cảm thụ tốt nội dung, ý nghĩa, nghệ thuật của tác phẩm.
Đồng thời, không chỉ nhắm tới mục đích giúp học sinh cảm thụ tác phẩm văn
học qua giọng đọc mà người giáo viên còn phải giúp học sinh có ý thức rèn
luyện kĩ năng đọc, để khi không có sự hướng dẫn của thầy cô, người học sinh
vẫn có thể tự xác lập giọng điệu cho mình trong quá trình đọc tác phẩm. Có như
thế các em sẽ dễ dàng cảm nhận ngay từ đầu cái hay, cái hồn của tác phẩm trước
khi cảm nhận, cảm thụ những gì mới lạ từ sự truyền thụ của thầy cô.
III. MỘT SỐ THÍ DỤ MINH HỌA VỀ KỸ NĂNG ĐỌC TRONG QUÁ
TRÌNH GIẢNG DẠY TÁC PHẨM VĂN HỌC TRONG NHÀ TRƯỜNG.
1) Kỹ năng đọc cho tiết dạy văn bản "Nhớ rừng" của Thế Lữ.
Với văn bản này, trước hết, giáo viên cần phải xác định nó thuộc thể loại

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

3


SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

thơ (thể loại trữ tình), nên giọng điệu khi đọc phải thích hợp với thể loại này.
Tiếp đến, giáo viên cần xác định nội dung và ý nghĩa của văn bản để định
hướng giọng đọc cho đúng (bài thơ này mượn lời con hổ, tác giả nói lên tâm
trạng uất ức vì bị mất tự do của nhân dân ta dưới thời kì Pháp thuộc, đồng thời
thể hiện niềm khát khao tự do mãnh liệt và lòng yêu nước tha thiết, thầm kín
của nhân dân ta thời đó).
Sau đó, giáo viên hướng dẫn học sinh chia bố cục của văn bản và bước
đầu xác định giọng đọc cho những từng phần trong bố cục.

*Cụ thể là:
+ Đoạn 1- đoạn 4: Đọc với giọng buồn, ngao ngán, bực bội, u uất, có những từ
ngữ kéo dài, một vài từ cần dằn giọng, một vài từ thể hiện sự mỉa mai, khinh bỉ.
+ Đoạn 2- đoạn 3- đoạn 5: Giọng vừa hào hứng, vừa nuối tiếc, tha thiết và bay
bổng, mạnh mẽ, hùng hổn để cuối cùng kết thúc bằng câu thơ than thở như một
tiếng thở dài.
Sau cùng, giáo viên đọc mẫu rồi sau đó lần lượt mời 1 2 em đọc văn bản
+Đoạn 1: 8 câu đầu
Xác định ý chính: Tâm trạng uất ức của con hổ trong cũi sắt ở
vườn Bách Thú.
Xác định giọng đọc: chậm rãi, thể hiện nỗi chán chường, cần nhấn
mạnh ở các từ ngữ: gậm, khối căm hờn, nằm dài, với.... Kéo dài
hơi để thể hiện giọng khinh bỉ nhưng đành phải chấp nhận (chú ý
các từ ngữ: bọn gấu dở hơi, cặp báo vô tư lự)
+Đoạn 2 và đoạn 3:
Xác định ý chính: Tâm trạng nhớ tiếc quá khứ vàng son của chúa
sơn lâm.
Xác định giọng đọc: bồi hồi, hào sảng, hùng tráng, bay bổng nhưng
âm hưởng oai nghiêm, tự hào. Ở những câu hỏi, câu cảm thán,
GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

4


SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

những câu vắt dòng, bắc cầu, điệp từ (đâu, nào đâu) cần đọc to,
nhẹ với tâm tình nhớ nhung tha thiết, khắc khoải, Đôi chỗ thể hiện
cảm xúc cần đọc với giọng lắng đọng, ngẫm nghĩ

+Đoạn 4 và đoạn 5:
Xác định ý chính:Niềm uất hận ngàn thâu của chúa sơn lâm trước
những cảnh tầm thường giả dối để rồi càng nung nấu khao khát
trở về với đại ngàn to lớn
Xác định giọng đọc:
Đoạn 4: đọc với giọng mạnh mẽ khinh bỉ thực tại giả tạo.
Đoạn 5: đọc với giọng chán chường, mệt mỏi, ngao ngán. 2 câu
cuối: đọc với giọng nhẹ nhàng, hồi tưởng trong vô vọng.
2) Kỹ năng đọc cho tiết dạy văn bản "Hịch tướng sĩ" của Trần Quốc Tuấn.
- Với văn bản này, trước hết, giáo viên cần phải xác định nó thuộc thể
loại Hịch (thể loại tự sự), nên giọng điệu khi đọc phải thích hợp với thể loại này.
- Tiếp đến, giáo viên cần xác định nội dung và ý nghĩa của văn bản để
định hướng giọng đọc cho đúng (bài thơ này là lời kêu gọi rất hùng hồn và tha
thiết của vị chủ soái Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ dưới quyền, đồng thời
cũng thể hiện thái độ của ông trước những hành vi sai phạm của tướng sĩ và sau
cùng là ý chí kiên quyết của ông đối với tướng sĩ trong việc chỉnh đốn lại hàng
ngũ trước khi ra trận dẹp kẻ thù).
- Sau đó, giáo viên xác định giọng đọc cho toàn văn bản: giọng hùng
mạnh, sang sảng và dứt khoát
*Cụ thể là:
+Phần 1: từ "Ta thường nghe... còn lưu tiếng tốt"
- Xác định ý chính: Nêu gương sử sách các trung thần nghĩa sĩ đã bỏ
mình hy sinh vì chủ để tì tướng ngẫm nghĩ

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

5

SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

- Xác định giọng đọc: to,rõ hùng hồn nhằm tác động, khơi gợi lên trong
lòng tướng sĩ tinh thần tự trọng, tự hào dân tộc. Giọng nói vang dội, xoáy sâu
vào tâm trí người nghe.

Phần 2 : từ "Huống chi... ta cũng vui lòng"
- Xác định ý chính: tình hình đất nước hiện tại dưới gót giày xâm lăng
của kẻ thù và nỗi lòng chủ tướng đối với đất nước.
- Xác định giọng đọc: giọng mạnh mẽ tố cáo tội ác của giặc, thể hiện sữ
căm tức, phẫn uất đồng thời giọng tha thiết, nghẹn ngào thể hiện nỗi lòng của vị
chủ soái đối với vận nước.

+Phần 3: từ "Các ngươi ở cùng ta... phỏng có được không?"
- Xác định ý chính: Nhắc lại thái độ đối xử của Trần Quốc Tuấn đối với
tì tướng và sự phê phán của ông trước những biểu hiện sai trái, không hợp thời
của tì tướng mình, đồng thời giúp họ nhận ra lẽ phải, việc cần làm.
- Xác định giọng đọc:
* Đoạn: "các ngươi ở cùng ta... chẳng kém gì": giọng diễn cảm, mang
tính tự sự, chú ý nhấn mạnh các điệp ngữ" không có.. thì ta cho". Giọng tâm
tình, thân thiết.
* Đoạn: "Nay các ngươi.... phỏng có được không?" đọc với giọng trang
nghiêm, thẳng thắn, kiên quyết, đanh thép trong việc lập luận và chỉ trích những
sai trái của tướng sĩ. Đồng thời, cần thể hiện giọng điệu mang tính khuyên nhủ,
nhắc nhở đầy trách nhiệm và tình cảm của người bề trên.

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

6

SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

+Phần 4: Phần còn lại
- Xác định ý chính: nêu nhiệm vụ cụ thể, cấp bách và khích lệ tinh thần
sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng của tướng sĩ
- Xác định giọng đọc: giọng mạnh mẽ, đanh thép, dứt khoát. Riêng câu
cuối cùng của văn bản cần đọc với giọng tâm tình nhằm thể hiện tình cảm chân
thành của bề trên, như nỗi niềm tâm sự tận đấy lòng với bề dưới

3) Kỹ năng đọc cho tiết dạy văn bản "Mùa xuân nho nhỏ" của Thanh Hải:
- Với văn bản này, trước hết, giáo viên cần phải xác định nó thuộc thể
loại Thơ 5 chữ. Thể thơ này thường không ngắt nhịp trong từng câu và các khổ
không đều đặn.Nhịp điệu của bài có thể biến đổi theo mạch cảm xúc.
- Tiếp đến, giáo viên cần xác định mạch cảm xúc và ý nghĩa của văn bản
để định hướng giọng đọc cho đúng ( Mạch cảm xúc và tư tưởng của bài thơ là
xúc cảm trước mùa xuân của thiên nhiên, đất nước đến mùa xuân của mỗi con
người trong mùa xuân lớn của đất nước, thể hiện khát vọng được dâng hiến “
mùa xuân nho nhỏ” của mình vào “ mùa xuân lớn” của cuộc đời chung ).
- Sau đó, giáo viên xác định giọng đọc cho toàn văn bản: giọng nhẹ
nhàng, tha thiết, sâu lắng.
*Cụ thể là:
+Khổ 1: giọng say sưa, trìu mến ở phần đầu khi diễn tả cảm xúc về mùa xuân
đất trời.
+ Khổ 2+ 3: nhịp nhanh, hối hả, phấn chấn khi nói về mùa xuân đất nước.
+ Khổ 4+ 5: giọng tha thiết, trầm lắng khi bày tỏ suy nghĩ và ước nguyện được
góp “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào “ mùa xuân lớn” của cuộc đời chung.
+ Khổ 6: Bài thơ kết thúc bằng sự trở về với những giọng đọc thiết tha, tự hào

về quê hương, đất nước qua điệu dâ ca xứ Huế.

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

7


SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

4 ) Kỹ năng đọc cho tiết dạy văn bản “ Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh
Khuê.
- Với văn bản này, trước hết, giáo viên cần phải xác định nó thuộc thể
loại Truyện ngắn. Truyện này khá dài, văn bản đưa vào SGK đã lược bỏ một số
đoạn nhưng cũng còn dài vì phải bảo đảm giữ được sự trọn vẹn của cốt truyện
và tâm trạng nhân vật.Vì thế không cần thiết phải cho hs đọc toàn bộ văn bản ở
đầu tiết học, chỉ cần đọc phần đầu truyện ( giới thiệu về ba nhân vật ) và một
trong hai phần tiếp theo ( phần hồi tưởng của Phương Định về thời học sinh và
phần tả tâm trạng, hành động của các nhân vật trong cuộc phá bom).Những
đoạn không đọc, GV tóm tắt nội dung để cho hs dễ theo dõi mạch truyện.
- Truyện được trần thuật từ ngôi thứ nhất và người kể chuyện cũng là
nhân vật chính.Sự lựa chọn ngôi kể như vậy phù hợp với nội dung tác phẩm và
tạo thuận lợi để tác giả miêu tả, biểu hiện thế giới tâm hồn, những cảm xúc và
suy nghĩ của nhân vật. Vì thế, khi đọc cần chú ý thể hiện được giọng điệu ngôn
ngữ của truyện mà chủ yếu là lời của nhân vật cô thanh niên xung phong
Phương Định – một cô gái Hà Nội vào tuyến đường Trường Sơn. Câu văn trong
truyện phần nhiều là dạng câu kể xen với câu tả và thường là câu ngắn, gần với
khẩu ngữ, khi đọc cần thể hiện đặc điểm này của lời văn.
* Ví dụ:
+ Đoạn tả tâm trạng, hành động của các nhân vật trong cuộc phá bom thường

dùng những câu ngắn, nhịp nhanh nên giọng đọc phải tự nhiên, nhanh, trẻ trung
và có chất nữ tính để tạo được không khí khẩn trương trong hoàn cảnh chiến
trường.
+ Đoạn hồi tưởng của Phương Định về thời học sinh: nhịp đọc chậm lại, trầm
lắng, nhẹ nhàng để gợi nhớ những kỉ niệm của tuổi niên thiếu, hồn nhiên, vô tư
và không khí thanh bình trước chiến tranh.

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

8


SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

IV. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC:
- Học sinh chiếm lĩnh và cảm thụ tốt tác phẩm.
- Cảm hứng truyền thụ của thầy và sự hứng thú tiếp nhận và cảm thụ một
tác phẩm văn học của trò có chiều hướng gia tăng rõ rệt.
- Học sinh cảm thụ tốt và thích học giờ văn hơn, hiểu được giá trị cũng
như ý nghĩa nhân văn trong mỗi tác phẩm văn học. Từ đó, các em có thái độ và
lối sống đúng đắn hơn.
- Giọng điệu của học sinh được rèn luyện mỗi ngày một tốt hơn, biết chủ
động xác định sắc thái giọng đọc trong quá trình tiếp cận tác phẩm.

C.KẾT LUẬN:
Với việc mạnh dạn đưa ra sáng kiến này, đồng thời chính bản thân đã áp
dụng trong quá trình giảng dạy, tôi cho rằng hoạt động hình thành kỹ năng đọc
cho học sinh trong quá trình truyền thụ và cảm thụ tác phẩm văn học thực sự
cần thiết.Cũng có thể xem kỹ năng này là một nghệ thuật của thầy và trò trong

tiết dạy và học Ngữ văn, nó giúp ích không nhỏ cho người giáo viên trong việc
góp phần làm nảy sinh hoặc tái tạo lại nguồn cảm hứng yêu thích học môn văn
ở học sinh.
Thiết nghĩ, những ý kiến vừa trình bày ở trên chỉ là đôi chút suy nghĩ,
trăn trở của cá nhân tôi trong việc giúp học sinh tìm ra hướng cảm thụ văn
chương một cách đơn giản, dễ dàng và thích thú hơn. Chắc hẳn rằng, sáng kiến
này cũng còn không ít những hạn chế về mặt nội dung cũng như hình thức. Vì
thế, tôi rất mong nhận được sự xem xét và đóng góp chân tình của quý đồng
nghiệp để những sáng kiến lần sau được tốt hơn./.
……..………………..***………………………..

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

9


SKKN: DẠY ĐỌC DIỄN CẢM MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC
Cô Nghi Hân

GV: Nguyễn Hoàng Nghi Hân

10