VI NHÂN GIỐNG LAN HÀI

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐH KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ TP.HCM
KHOA MÔI TRƯỜNG VÀ CÔNG NGHỆ SINH HỌC

SEMINAR
VI NHÂN GIỐNG LAN HÀI
(PAPHIOPEDILUM)
GVHD: KS. BÙI THẾ VINH
NHÓM SVTH:
1. NGUYỄN THỊ KIM HẢI
2. PHAN THỊ LỆ CHI
3. TRẦN THU TRANG
4. VŨ THỊ MỸ LINH
5. VÕ THỊ TRUYỀN
6. NGUYỄN PHƯƠNG HÀ (A)
-2008-
1
I. TỔNG QUAN VỀ LAN HÀI
Vài nét về Lan Hài
I.1 Phân loại
Cây lan Paphiopedilum là loài lan thuộc:
• Giới: Plantae (Thực Vật)
• Nghành: Magnoliophyta
• Lớp: Monocotyledones (lớp một lá mầm)
• Bộ: Asparagales
• Họ: Orchidaceae
• Họ phụ: Epidendroideae
• Tông: Cypripedioideae
• Chi : Paphiopedilum
• Tên thường gọi: Lan Hài
I.2. Đặc điểm sinh học:

Paphiopedilum nói chung thuộc loại lan sống phụ sinh trên các bờ đá, vách núi có phủ
một lớp mùn mỏng. Cây gần như không có thân hoặc thân rất ngắn. Cây mọc chụm lại với
nhau thành từng cụm một.
Mỗi cây có khoảng 2-5 chiếc lá. Thường lá ngắn thì có đầu tròn chia 2 thuỳ không
đều; lá dài thì lại hẹp và nhọn ở đầu. Lá lan hài thường có vân xanh và mặt dưới có màu
tim tím hay xanh đậm, rất đẹp.
Trục phát hoa trổ từ gốc cao khoảng 10-30cm, thường mang hoa đơn, khá lớn so với
thân cây. Cánh đài trên phát triển to gần như xoè tròn, hai cánh đài dưới dính vào nhau
trông như một; cánh môi phát triển thành hình chiếc hài rõ rệt, và hai cánh hoa tròn hay
thuôn dài tuỳ theo giống.
Đa số Paphiopedilum có hoa màu vàng, xanh và nâu đỏ. Cánh hoa thường có sọc và
các nốt nâu tím ở rìa cũng như lông rất mịn. Nhưng cũng có loài có hoa trắng ngần có chấm
nhỏ màu ngọc tím.

2
I.3. Tình hình phân bố:
Giống Paphiopedilum gồm 66 loài phân bố từ Ấn Độ, Niu Ghinê và vùng Đông Nam
Á , người Pháp gọi loài thuộc giống này là hài vệ nữ (Sabot de Venus) và người Anh dùng
với ý nghĩa tương tự (Lady’s slippers).
Lan Hài được chia làm hai nhóm chính tuỳ theo khu vực sinh sống:
Nhóm 1: gồm Paphiopedilum là chi lan hài duy nhất sống ở vùng Đông Nam Châu Á
Chi lan hài với khoảng 80 loài trong tự nhiên được Pfitzer phân loại và đặt tên vào năm
1886. Paphiopedilum có tên từ chữ Hy Lạp Paphos (tên của một thành phố trên đảo
Cyprus) và pedilon (nghĩa là hài, giầy).
Trước kia nhiều giống trong chi Paphiopedilum được sắp lẫn lộn trong chi
Cypripedium nhưng từ năm 1959 giới khoa học thực vật đã thống nhất dùng tên
Paphiopedilum cho các giống lan hài sinh sống ở vùng Đông Nam Á.
Nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, Việt Nam là cái nôi của rất nhiều loại lan đặc
trưng trong đó có lan Hài.Theo sự thống kê, Việt Nam có khoảng hơn 20 loài lan hài như:
trước tiên phải kể đến lan hài đỏ (P. delenatii); lan hài vàng (P. villosum); lan hài tía (P.

purpurathum); lan hài trắng (P. emersonii); lan hài vân (P. callosum); lan hài vân duyên (P.
amabile); lan hài đốm (P. concolor), lan hài lông (P. hirsutissimum); lan hài râu (P.
parishii)...Trong đó, nhiều loài đặc hữu, chỉ có ở một vùng hẹp như:
1. Hài Thái (Paphiopedilum appletonianum) 2. Hài đẹp (Paph. Bellatulum)

3
Hài Thái (Paphiopedilum
appletonianum)- hài cánh sen
Hài Đẹp (Paph. bellatulum)- hài
chó đốm
3. Hài Vân (Paphiopedilum callosum 4. Paph. hiepii var album : hài hiệp đột biến
5. Hài Đốm (Paph. concolor)- hài gấm
Lan hài nở hoa vào mùa Xuân và mùa Thu và có một hoa mỗi cụm, hoa màu vàng có
lốm đốm nâu dài 4 inch, bán kính 2 3/3 inch, lá rộng 3,6 cm, dài 15 cm (6 inch).Lan hài
đốm phân bố ở Myanma, Thái Lan, Việt Nam như tại miền Bắc Việt Nam.

6. Hài Hồng (Paph. delenatii):
là cây hài đầu tiên trên thế giới có chuẩn hoa tròn kín rất đẹp,đặc biêc lại có mùi thơm
Trong các giống lan hài ở Việt Nam nổi bật nhất phải kể đến Hài Hồng –
Paphiopedilum delenatii. Khoảng 90 năm trước (1913-1914), những quân nhân Pháp mang
4
Hài Vân (Paphiopedilum callosum)
Paph. hiepii var album : hài hiệp
đột biến
Hài Đốm (Paphiopedilum. concolor)
từ Việt Nam về "mẫu quốc" một giống hoa lan đặc hữu mà người Việt gọi là lan hài đỏ, hài
gấm hoặc hài hồng; rồi bán cho ông Delenat - một nhà thực vật học. Từ những cây hoa này,
ông Delenat đã nhân thêm ra để nuôi trồng và đề nghị nó được mang tên ông:
Paphiopedilum Delenatii. Kể từ đó, cái tên "lan hài đỏ" (hoặc hồng, gấm) được thay vào là
một cái tên rất Tây: Delenatii.

Là loài thực vật thấp nhỏ sống trên ghềnh đá dưới tàn cây thưa nơi lưng chừng núi, độ
cao khoảng 800 m. Loài cây này có lá thuôn bầu dục hẹp, trổ hoa rộ dịp giáp Tết. Hoa mầu
phớt hồng, thoảng hương thơm, cánh môi dạng túi gần tròn và hồng tía, trông y hệt chiếc
hài nhung
Paph. delenatii : hài hồng, cây này được giới thiệu rộng rãi ở Mỹ và được lai tạo với
các loại hài khác rất nhiều

7. Hài Trắng (Paph. emersonii)- hài hương lan
5
Paph.delanatii var album . Hài hồng đột biến
Lan hài emersonii là một giống lan có cánh hoa mầu trắng, tròn và lớn với chiếc mũi
(pouch) mầu vàng cam. Từ lâu, cây lan này được coi như là một cây đặc hữu của Trung
Quốc.
Những cây lan này thường mọc trong rừng cây có lá lớn, xanh tốt quanh năm, có
những khoảng trống khô ráo, đất đá lở ở cao độ 550-750 m trên núi đá vôi. Nghiên cứu sơ
khởi cho biết Paph. emersonii mọc ở những phần nhỏ của khu vực núi đá vôi thuộc tỉnh
Bắc Cạn và phía bắc tỉnh Thái Nguyên.
8. Hài Lục (Paph. gratrixianum):
Có lá thuôn lớn, dài 20 cm, rộng 4 cm; hoa to 10-12
cm, mầu lục ngả sang vàng, cánh môi dạng túi nâu nhạt.
Còn gọi là đuôi công, hài Tam Đảo (đặc hữu Đông
Dương). Hài Tam Đảo nở hoa tự nhiên vào tháng 10 tới
tháng 12. Chúng sống trên các sườn dốc núi đá ở độ cao
900-1.100m so với mặt nước biển.
9. Hài Lùn (Paph. helenae): hài hê len
Paphiopedilum helenae được Averyanov phát hiện lần đầu ở Cao Bằng vào tháng 10
năm 1995. Averyanov đã lấy tên của vợ là Helen để đặt cho cây lan này.
6
Hài Trắng (Paph. emersonii)
Hài helenae thuộc loài lan đất mọc trong hốc đá ở Cao Bằng và Nam Trung Quốc. Cây có

3-4 lá, hình trái xoan thuôn, dài 4-12cm, rộng 1-2cm có 3 răng ở đỉnh. Lá màu lục đậm, vân
màu trắng ngà, gốc lá có đốm tím. Phát hoa mang hoa đơn, cuống hoa có lông mịn.
Hoa lớn khoảng 5-7cm, cánh đài màu vàng tươi viền trắng. Cánh tràng màu cam nâu
nhạt, có vài sọc màu đỏ nhạt. Cánh môi màu vàng nâu nhạt, dạng túi phình ở đáy.
Cây trong tự nhiên ra hoa vào khoảng tháng 9 đến tháng 11.
Cây này được giới thiệu tại VN
10. Hài Bắc (Paph. henryanum)- hài hen ry
Hài Hằng nở hoa tự nhiên từ tháng tư tới tháng 5. Loài này thường sống trên các kẽ
đá phủ rêu trên vùng núi đá vôi ở độ cao khoảng 450-750m ở miền Bắc VN.
11. Hài Lông (Paph. hirsutissimum)
7
Paph. helenae var. sanderae
12.Hài Râu (Paph. parishii)
13. Hài Tía (Paph. purpuratum)

14. Hài Vàng hay Kim hài (Paph. villosum).
8
Loài lan đất hay sống phụ sinh, thân ngắn. Lá hình giải, dài
30cm - 45cm, rộng 3 - 4cm, đỉnh chia 2 thùy tròn, mặt trên
màu lục bóng, mặt dưới có các đường vằn tiá sát góc. Cụm
hoa thẳng, dài 20 - 30cm, có lông, đỉnh có 1 - 2 hoa. Hoa lớn
12 - 15cm, màu hồng, cánh đài lưng màu lục có vân dọc, mép
trắng hơi lật ra sau. Cánh tràng hơi chúc xuống và cong ra
phía trước, mép răn reo, giữa có vạch lớn màu nâu đỏ. Cánh
môi dạng túi màu vàng lục hơi nâu mép màu vàng nâu và
thùy bên cuộn vào trong.
Phân bố:Cây mọc và trồng ở Đà Lạt (Lâm Đồng) và phân bố ở Lào, Thái Lan, Mianma,
Ấn Độ.
Nhóm 2: gồm các chi còn lại như Cypripedium, Phragmipedium, Mexipedium,
Selenipedium sống ở vùng Bắc Á, Âu châu và Mỹ châu.

1. Cypripedium :
Chi lan hài Cypripedium có khoảng 47 loài sống ở những vùng khí hậu lạnh như miền
Bắc Mỹ, Âu Châu và Bắc Á.Các giống lan hài này có thể chịu lạnh rất giỏi, mọc ngầm dưới
tuyết và nở hoa ngay lúc tuyết bắt đầu tan.
Cây thuộc loài lan đất, mọc thành cụm, có thân ngầm và thường niên. Lá thường có
lông tơ mịn phủ mặt hình oval hay mũi mác, màu xanh non. Đa số các loại trong chi này có
trục phát hoa mọc từ ngọn vươn cao thẳng lên và có lá mọc so le dọc theo thân trục; ngoài
trư giống Cypripedium acaule. Hoa đơn hay thành cụm lên đến 12 hoa (như loài
Cypripedium californicum) nhưng đa số thường mang từ 1 đến 3 hoa. Hoa có cấu trúc
tương tự như Paphiopedilum.
Đặc trưng nhất trong chi Cypripedium là loài calceolus. Hài Cypripedium đã nằm
trong sách đỏ và đang được bảo vệ vì sự đô thị hoá quá độ
làm thay đổi môi trường sống cũng như thu hẹp khu sinh
sống của chúng.
9
2. Phragmipedium:
Chi lan hài Phragmipedium có khoảng 20 loài sống ở Mexico, Trung và Nam Mỹ.
Rolfe đã đặt tên và phân loại chúng vào năm 1896.
Phragmipedium thuộc loại lan đất , phụ sinh trên đá. Cây cao đến 80cm có lá mọc dọc
suốt hai bên thân. Lá dài cả 1m màu xanh non. Trục phát hoa mọc từ đỉnh cao đến 80cm,
mang 1-3 hoa ở ngọn. Một số loài trong chi này có cánh hoa rất dài, đến 50cm, rũ thòng
xuống và xoắn lại như rubăng trông rất lạ mắt.
Nổi tiếng nhất trong chi lan này phải kể đến Phragmipedium besseae. Phrag. besseae
được Elizabeth Locke Besse lần đầu tiên phát hiện ở Peru vào năm 1981. Ngay lập tức khu
vực này bị những kẻ săn lan đào bới hủy hoại. May mắn thay những hạt giống của
Phragmipedium besseae đã được tâp đoàn Elizabeth thu thập và bảo quản để nhân giống
đại trà.
Ngoài ra Phragmipedium caudatum, lindleyanum, longifolium cũng là những đại diện
đặc sắc cho chi lan hài này.
3. Selenipedium

Chi lan hài có khoảng 6 loài sinh sống ở Trung và Nam
Mỹ. Selenipedium được Reichenbach đặt tên và phân
loại vào năm 1854. Tên Selenipedium có từ chữ Hy Lạp
là selen (moon - mặt trăng) và pedium (slipper – hài).
10
Cypripedium
californicum
Selenipedium rất khó trồng trong nhà; và trong thiên nhiên chúng cũng rất hiếm thấy nên
chi lan này cũng đang được bảo vệ tránh sự diệt chủng.
Thân cây cao khoảng 50cm. Trục phát hoa có thể mang đến 50 hoa nhỏ, hoa thường
có màu hồng hay maroon, rất đẹp.
4. Mexipedium:
Chi lan hài chỉ có một giống duy nhất Mexipedium xerophyticum.
Mexipedium xerophyticum được tìm thấy lần đầu ở Oaxaca Mexico và chỉ có ở đó mà thôi.
Hơn nữa lúc phát hiện, người ta chỉ thu hoạch được có 7 cây mà thôi.Lúc đầu xerophyticum
được Soto Arenas, Salaza và Hagsater mô tả và sắp vào trong chi Phragmipedium vào năm
1990. Đến năm 1992, Albert & Chase ứng dụng kỹ thuật phân tích phân loại thực vật hiện
đại dựa trên cấu trúc DNA đã sắp vào chi riêng biệt Mexipedium.
Tên Mexipedium để chỉ nguồn gốc của cây ở Mexico và xerophyticum có nghĩa
preferring dry conditions (thích hợp điều kiện khô). Từ số lượng nhỏ ban đầu, giới khoa
học hoa lan đã nhân giống và mang trồng lại ở khu nguyên sinh của chúng đã giúp cho mọi
người biết đến được nét đẹp kỳ lạ và đặc biệt của một loài lan hài cực hiếm.
Cây của Mexipedium xerophyticum không mọc liền nhau thành cụm mà mọc cách
nhau khoảng vài cm. Lá màu xanh bạc, nhỏ và hơi đứng thẳng lên. Hoa nhỏ màu trắng
hồng rất lạ mắt.
II. Vi Nhân Giống Lan Hài
II.1 Giới thiệu vi nhân giống
Vi nhân giống là phương pháp nhân giống vô tính in vitro, với phương pháp này
người ta có thể nhân giống rất nhiều loại cây từ các vùng khí hậu khác nhau trên thế giới
mà các phương pháp nhân giống vô tính cổ điển không thể thực hiện được. Một số phương

pháp nhân giống vô tính in vitro được áp dụng như: nuôi cấy đỉnh sinh trưởng, đốt thân,
cành bên, tạo cơ quan bất định từ các mẫu mô nuôi cấy…
Một qui trình nhân giống in vitro cơ bản gồm các giai đoạn sau:
• Giai đoạn 1 : Chuẩn bị cây mẹ. Cây mẹ cần phải sạch bệnh và đang ở giai đoạn tăng
trưởng mạnh nhất thì khi nhân giống mới cho hiệu quả cao.
11