Pháp luật đại cương (ths nguyễn thu ba) chương 3

Please purchase a personal
license.

Hình thức pháp luật
ThS. Nguyễn Thu Ba
Khoa Luật Đại học KTQD
email:

1


Nội dung chương 3

I. Khái niệm, phân loại hình thức pháp luật
II. Văn bản quy phạm pháp luật – Hình thức pháp luật của nhà nước
CHXHCN Việt Nam
III. Hiệu lực và nguyên tắc áp dụng văn bản quy phạm pháp luật
IV. Điều ước quốc tế và pháp luật quốc gia
V. Hệ thống hoá pháp luật.

2


TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU CHƯƠNG III

1. Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật do Quốc hội thông qua
ngày 3-6-2008.
2. Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân
và Uỷ ban nhân dân do Quốc hội thông qua ngày 3-12-2004.
3. Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế do Quốc hội
thông qua ngày 14-6-2005

4. Nghị định số 24/2009/NĐ-CP ngày 5-3-2009 quy định chi tiết và biện
pháp thi hành Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật
5. Nghị định số 91/2006/NĐ-CP ngày 6-9-2006 quy định chi tiết thi
hành một số điều của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật
của Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân

3


Khái niệm, phân loại hình thức pháp luật

Khái niệm hình thức pháp luật
Phân loại hình thức pháp luật

4


Khái niệm hình thức pháp luật

Hình thức pháp luật (hay còn gọi là nguồn
pháp luật) là cách thức biểu hiện ý chí của giai
cấp thống trị mà thông qua đó, ý chí trở thành
pháp luật.

5


Phân loại hình thức pháp luật

Tập quán pháp

Tiền lệ pháp
Văn bản quy phạm pháp luật

6


Tập quán pháp

Tập quán pháp là hình thức Nhà nước thừa nhận các phong
tục, tập quán lưu truyền trong xã hội, phù hợp với lợi ích của giai
cấp thống trị và nâng chúng lên thành pháp luật.
Tập quán pháp là hình thức pháp luật ra đời sớm nhất.
Hiện còn tồn tại ở một số quốc gia kém phát triển trên thế
giới.

7


Tiền lệ pháp

Tiền lệ pháp (còn gọi là án lệ) là việc nhà nước thừa nhận các
bản án của Toà án hoặc quyết định của cơ quan hành chính, lấy
các bản án hoặc quyết định đó làm căn cứ để giải quyết những
sự việc tương tự xảy ra trong thời gian sau này.
Hình thức pháp luật này đã được sử dụng trong nhà nước
chủ nô và được sử dụng rộng rãi trong các nhà nước phong
kiến.
Hiện nay tiền lệ pháp vẫn còn có vị trí quan trọng trong
pháp luật tư sản, nhất là ở các nước thuộc hệ thống pháp luật
Anh - Mỹ (Common Law). Hình thức pháp luật này xuất phát từ

hoạt động của cơ quan hành pháp và tư pháp.

8


Văn bản quy phạm pháp luật
Văn bản quy phạm pháp luật là hình thức pháp luật do các
cơ quan nhà nước ban hành dưới hình thức văn bản (pháp luật
thành văn).
Văn bản quy phạm pháp luật là hình thức pháp luật tiến bộ
nhất, nó có khả năng phản ánh rõ ràng nhất nội dung và các
dấu hiệu thuộc bản chất của pháp luật, tức là phản ánh rõ tính
giai cấp, tính quy phạm phổ biến, tính xác định, chặt chẽ về
mặt hình thức và có hiệu lực cao trong việc điều chỉnh các quan
hệ xã hội.
Văn bản quy phạm pháp luật thể hiện dưới các hình thức
cụ thể như Hiến pháp, luật, sắc lệnh v.v.
9


Nguồn luật của các nước
theo hệ thống luật Châu Âu lục địa

Hiến pháp
Các đạo luật
Văn bản cơ quan hành chính
Các nước thuộc EU: Luật của EU.

10

Nguồn luật của các nước
theo hệ thống thông luật (common law)

Hiến pháp
Án lệ
Các đạo luật
Văn bản của cơ quan hành chính.

11


II. Văn bản quy phạm pháp luật – Hình thức
pháp luật của Nhà nước CHXHCN Việt Nam

Khái niệm
Đặc điểm của văn bản quy phạm pháp luật
Nguyên tắc ban hành văn bản quy phạm pháp luật
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan Nhà nước ta.

12


Khái niệm
“Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan nhà nước ban
hành hoặc phối hợp ban hành theo thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ
tục được quy định trong Luật này hoặc trong Luật ban hành văn bản
quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, trong đó
có quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, được Nhà nước
bảo đảm thực hiện để điều chỉnh các quan hệ xã hội”.

(Điều 1, Luật ban hành VBQPPL 2008).

13


Đặc điểm của văn bản quy phạm pháp luật

Phải do các cơ quan Nhà nước, người có thẩm quyền ban hành với
những hình thức do pháp luật quy định (Là văn bản nhà nước).
Trình tự, thủ tục ban hành văn bản được quy định chặt chẽ trong Luật
ban hành văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản pháp luật khác
có liên quan.
Nội dung của văn bản có chứa các quy tắc xử sự chung.
Nhà nước bảo đảm việc thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật.

14


Nguyên tắc ban hành
văn bản quy phạm pháp luật
1. Bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất của văn bản quy phạm
pháp luật trong hệ thống pháp luật.
2. Tuân thủ thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản
quy phạm pháp luật.
3. Bảo đảm tính công khai trong quá trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm
pháp luật trừ trường hợp văn bản quy phạm pháp luật có nội dung thuộc bí
mật nhà nước; bảo đảm tính minh bạch trong các quy định của văn bản quy
phạm pháp luật.
4. Bảo đảm tính khả thi của văn bản quy phạm pháp luật.
5. Không làm cản trở việc thực hiện điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ

nghĩa Việt Nam là thành viên.
Trong trường hợp khẩn cấp hoặc cần sửa đổi ngay cho phù hợp với văn
bản quy phạm pháp luật mới được ban hành thì việc xây dựng, ban hành luật,
nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc
hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước, nghị định của Chính phủ, quyết định
của Thủ tướng Chính phủ có thể được thực hiện theo trình tự, thủ tục rút gọn
(Điều 75 Luật BHVBQPPL 2008)
15


Hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật của cơ quan Nhà nước Việt Nam
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật (Điều 2 Luật BHVBQPPL 2008) (12)
1. Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội.
2. Pháp lệnh, nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội.
3. Lệnh, quyết định của Chủ tịch nước.
4. Nghị định của Chính phủ.
5. Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
6. Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao, Thông tư của Chánh
án Toà án nhân dân tối cao.
7. Thông tư của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
8. Thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.
9. Quyết định của Tổng Kiểm toán Nhà nước.
10. Nghị quyết liên tịch giữa Uỷ ban thường vụ Quốc hội hoặc giữa Chính phủ với cơ
quan trung ương của tổ chức chính trị - xã hội.
11. Thông tư liên tịch giữa Chánh án Toà án nhân dân tối cao với Viện trưởng Viện
kiểm sát nhân dân tối cao; giữa Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ với Chánh án
Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; giữa các Bộ
trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.
12. Văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân.

16


Văn bản quy phạm
pháp luật của Quốc hội

Hiến pháp là Luật cơ bản của Nhà nước, có hiệu lực pháp lý
cao nhất.
Luật, Bộ luật (Đạo luật) là văn bản quy phạm pháp luật có
giá trị sau Hiến pháp.
Nghị quyết của Quốc hội được ban hành để quyết định kế
hoạch phát triển kinh tế - xã hội, chính sách tài chính, tiền tệ
quốc gia, chính sách dân tộc, tôn giáo, đối ngoại, quốc phòng,
an ninh…

17


Văn bản quy phạm pháp luật
của Uỷ ban thường vụ Quốc hội

Pháp lệnh quy định những vấn đề được Quốc hội giao, sau
một thời gian thực hiện, trình Quốc hội xem xét, quyết định ban
hành thành luật.
Nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội được ban hành để
giải thích Hiến pháp, luật, pháp lệnh, giám sát việc thi hành
Hiến pháp, văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Uỷ ban
thường vụ Quốc hội, giám sát hoạt động của Chính phủ…

18

Văn bản quy phạm
pháp luật của Chủ tịch nước

Lệnh của Chủ tịch nước ban hành để công bố tình trạng khẩn
cấp; tổng động viên hoặc động viên cục bộ trong những trường
hợp cần thiết.
Quyết định là văn bản của Chủ tịch nước để thực hiện những
nhiệm vụ, quyền hạn của Chủ tịch nước do Hiến pháp, luật quy
định.

19


Văn bản quy phạm pháp luật
của Chính phủ
Nghị định của Chính phủ:
1. Quy định chi tiết thi hành luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị
quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước;
2. Quy định các biện pháp cụ thể để thực hiện chính sách kinh tế, xã hội,
quốc phòng, an ninh, tài chính, tiền tệ, ngân sách, thuế, dân tộc, tôn giáo, văn
hoá, giáo dục, y tế, khoa học, công nghệ, môi trường, đối ngoại, chế độ công vụ,
cán bộ, công chức, quyền, nghĩa vụ của công dân và các vấn đề khác thuộc
thẩm quyền quản lý, điều hành của Chính phủ;
3. Quy định nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy của các bộ, cơ quan
ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác thuộc thẩm quyền của
Chính phủ;
4. Quy định những vấn đề cần thiết nhưng chưa đủ điều kiện xây dựng
thành luật hoặc pháp lệnh để đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước, quản lý kinh

tế, quản lý xã hội. Việc ban hành nghị định này phải được sự đồng ý của Ủy ban
thường vụ Quốc hội.

20


Văn bản quy phạm pháp luật
của Thủ tướng Chính phủ
Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định:
1. Biện pháp lãnh đạo, điều hành hoạt động của Chính phủ và hệ
thống hành chính nhà nước từ trung ương đến cơ sở; chế độ làm việc
với các thành viên Chính phủ, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố
trực thuộc trung ương và các vấn đề khác thuộc thẩm quyền của Thủ
tướng Chính phủ;
2. Biện pháp chỉ đạo, phối hợp hoạt động của các thành viên Chính
phủ; kiểm tra hoạt động của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ, Uỷ ban nhân dân các cấp trong việc thực hiện chủ trương,
chính sách, pháp luật của Nhà nước.

21


Văn bản QPPL của Bộ trưởng,
Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ
Thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ được
ban hành để quy định các vấn đề sau đây:
1. Quy định chi tiết thi hành luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp
lệnh, nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của
Chủ tịch nước, nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng
Chính phủ;

2. Quy định về quy trình, quy chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế kỹ thuật của ngành, lĩnh vực do mình phụ trách;
3. Quy định biện pháp để thực hiện chức năng quản lý ngành,
lĩnh vực do mình phụ trách và những vấn đề khác do Chính phủ giao.

22


Văn bản quy phạm pháp luật
của Toà án nhân dân tối cao
Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao
được ban hành để hướng dẫn các Tòa án áp dụng thống nhất
pháp
Thông tư của Chánh án Toà án nhân dân tối cao được ban
hành để thực hiện việc quản lý các Toà án nhân dân địa
phương và Toà án quân sự về tổ chức; quy định những vấn đề
khác thuộc thẩm quyền của Chánh án Toà án nhân dân tối

23


Văn bản quy phạm pháp luật
của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao

Thông tư của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối
cao được ban hành để quy định các biện pháp bảo đảm việc
thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân
địa phương, Viện kiểm sát quân sự; quy định những vấn đề
khác thuộc thẩm quyền của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân
dân tối cao.

24


Văn bản của Tổng Kiểm toán Nhà nước

Quyết định của Tổng Kiểm toán Nhà nước được ban hành để
quy định, hướng dẫn các chuẩn mực kiểm toán nhà nước; quy định
cụ thể quy trình kiểm toán, hồ sơ kiểm toán.

25