Bài giảng con người và môi trường chương 5 nguyễn nhật huy

12/5/2008

CHƯƠNG 5 PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Khoa Mơi trường _ ðH Bách Khoa
Mơn học: Con người mơi trường

DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi
trường Chương 5: Phát triển bền vững

1

Quan niệm về phát triển
Mục tiêu của phát triển là nâng cao điều kiện và
chất lượng cuộc sống, tạo lập cuộc sống công
bằng và bình đẳng giữa các thành viên.
Tuy nhiên, trong một thời gian khá dài người ta
thường đặc mục tiêu kinh tế quá cao,
xem sự tăng trưởng về kinh tế
là thước đo duy nhất của sự
phát triển.

DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con
người
& Chương
mơi trường
& mơi
trường
5: Phát triển bền vững
Chương 5: Phát triển bền vững

2

1


12/5/2008

Quan niệm về phát triển
Sau một thời kỳ phát triển mạnh mẽ của các nền
kinh tế thế giới, vào các năm 1950 – 1980, loài
người nhận thức được rằng: thước đo kinh tế
không phản ánh được đầy đủ quan niệm về phát
triển.
Thay cho chỉ số duy nhất đánh giá sự phát triển
của các quốc gia là GDP, xuất hiện các chỉ tiêu
khác như HDI, HFI.

3
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Quan niệm về phát triển
Các mâu thuẫn giữa môi trường và phát triển KTXH
đã dẫn đến một số sự thừa nhận: nguồn tài nguyên
của trái đất không phải là vô tận mà con người có
thể khai thác hoặc thống trò theo ý mình, thừa nhận
các giới hạn của tự nhiên và sự cần thiết phải sống
hài hòa với tự nhiên, cần thiết phải tính toán đến lợi
ích chung của cộng đồng, của các thế hệ tương lai

và các chi phí môi trường cho sự phát triển…
dẫn đến sự xuất hiện một khái niệm mới: “phát triển
bền vững”
4
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

2


12/5/2008

LỊCH SỬ PTBV

5
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

LỊCH SỬ PTBV

• 4/1968
Tổ chức The Club of Rome ñược sáng lập, là
4/1968
một tổ chức phi chính phủ hỗ trợ cho việc
nghiên cứu “Những vấn ñề của thế giới" nhằm diễn tả những vấn ñề chính trị, văn hóa,
xã hội, môi trường và công nghệ trên toàn
cầu với tầm nhìn lâu dài.

6
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường

Chương 5: Phát triển bền vững

3


12/5/2008

LỊCH SỬ PTBV
• 6/1972
Hội nghị của Liên Hợp Quốc về con người
và môi trường ñược tổ chức tại Stockholm,
4/1968
Thụy ðiển,
ñược ñánh giá là hành ñộng ñầu
tiên có sự nỗ lực chung của toàn thể nhân
loại nhằm giải quyết các vấn ñề về môi
trường.
6/1972

7
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

LỊCH SỬ PTBV
• 1984
ðại hội ñồng Liên Hiệp Quốc ñã ủy nhiệm
cho bà Gro
Harlem Brundtland, khi ñó là
4/1968
Thủ tướng Na Uy, quyền thành lập và làm

chủ tịch Ủy ban Môi trường và Phát triển
Thế giới (World Commission on
Environment
and Development - WCED),
6/1972
nay còn gọi là Ủy ban Brundtland.
1984
8
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

4


12/5/2008

LỊCH SỬ PTBV
• 1987
Bản báo cáo có tựa ñề "Tương lai của
chúng ta"4/1968
(Báo cáo Brundtland), lần ñầu tiên
công bố chính thức thuật ngữ “Phát triển
bền vững“_ Sự ñịnh nghĩa và cái nhìn mới
về cách hoạch ñịnh các chiến lược phát triển
1987
lâu dài. 6/1972
1984
9
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

LỊCH SỬ PTBV
• 1989
Sự phát hành và tầm quan trọng của
4/1968
“Tương lai
của chúng ta” dẫn1989
ñến sự ra ñời
của Nghị quyết 44/228 - tiền ñề cho việc tổ
chức Hội nghị về Môi trường và Phát triển
của Liên hiệp quốc.
6/1972

1987

1984
10
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

5


12/5/2008

LỊCH SỬ PTBV
• 1992
Rio de Jainero, Brasil
là nơi ñăng cai tổ chức
1992

Hội nghị thượng ñỉnh về Trái ðất, tên chính
thức là Hội
nghị về Môi trường
và Phát triển
4/1968
1989
của Liên hiệp quốc (UNCED). Tại ñây, các ñại
biểu tham gia ñã thống nhất những nguyên tắc
cơ bản và phát ñộng một chương trình hành
ñộng vì sự phát triển bền vững có tên
6/1972

1987

Chương trình nghị sự 21
1984
11
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

LỊCH SỬ PTBV
• 2002
Hội nghị thượng ñỉnh
Thế giới về PTBV
1992
Những mục tiêu bao gồm xóa nghèo ñói,
4/1968
phát triển
những sản phẩm1989
tái sinh hoặc

thân thiện với môi trường, bảo vệ và quản lý
2002
các nguồn tài nguyên
thiên nhiên.
ðề cập tới chủ ñề toàn cầu hóa gắn với các
6/1972
1987
vấn ñề liên quan tới sức khỏe và phát triển.
1984
12
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

6


12/5/2008

LỊCH SỬ PTBV
1992
4/1968

1989
2002

6/1972

1987
1984
13

DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

ðịnh nghĩa PTBV
• Phát triển bền vững là "sự phát triển có thể
ñáp ứng ñược những nhu cầu hiện tại mà
không ảnh hưởng, tổn hại ñến những khả
năng ñáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương
lai" _1987-Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới - WCED (nay là Ủy
ban Brundtland)

14
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

7


12/5/2008

Thước đo về PTBV

15
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Thước đo về PTBV

• Vấn đề phức tạp hơn vì con cháu của chúng ta

không chỉ thừa kế tình trạng ô nhiễm và cạn kiệt
tài nguyên mà chúng ta để lại, mà cũng thừa
hưởng các thành quả giáo dục, kỹ thuật và kiến
thức (vốn con người) cũng như vốn vật chất.
Chúng cũng có thể được lợi từ những đầu tư vào
tài nguyên thiên nhiên, thí dụ như làm tăng sự
màu mỡ của đất và trồng lại rừng.

16
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

8


12/5/2008

Thước ño về PTBV
Thước ño bền vững về Kinh tế

Thước ño bền vững về Môi trường

Thước ño bền vững về Xã hội

17
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Thước ño về PTBV
• Thước ño bền vững về Kinh tế:

– Yếu tố kinh tế ñóng một vai trò không thể thiếu trong
PTBV.
– ðòi hỏi sự phát triển của hệ thống kinh tế trong ñó cơ
hội tiếp xúc và quyền sử dụng với những nguồn tài
nguyên thiên nhiên cho các hoạt ñộng
kinh tế ñược chia sẻ bình ñẳng.

18
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

9


12/5/2008

Thước đo về PTBV
• Thước đo bền vững về Kinh tế (tt):
– Tạo ra nhiều thị trường mới để phát triển
– Giảm chi phí bằng cách nâng cao hiệu suất, giảm
tiêu hao năng lượng và ngun liệu đầu vào
– Tạo ra giá trị thặng dư cho sản phẩm
_ Thước đo này được tính trên giá trị
GDP
19
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Thước đo về PTBV
• Thước đo bền vững về Kinh tế (tt):

– Thước đo này được tính trên giá trị GDP
– Phải tính đến sự hạn chế tối đa nhu cầu tiêu thụ
tài nguyên và tăng cường khả năng tái sinh chất
thải.
– Cần quan tâm tới sự thay đổi các giá trò GDP ở
các tầng lớp dân cư khác nhau nhằm hạn chế sự
chênh lệch thu nhập giữa các tầng lớp.
20
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

10


12/5/2008

Thước ño về PTBV
• Thước ño bền vững về Môi trường:
Khía cạnh môi trường trong PTBV ñòi hỏi duy trì sự
cân bằng giữa bảo vệ môi trường tự nhiên với sự
khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên
nhằm mục ñích duy trì mức ñộ khai thác ở một giới
hạn nhất ñịnh cho phép môi trường tiếp tục hỗ trợ
ñiều kiện sống cho con người và các sinh vật sống
trên trái ñất

21
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Thước ño về PTBV
• Thước ño bền vững về Môi trường:
– Giảm lượng chất thải vào môi trường, loại bỏ các
chất ñộc
– Sử dụng các nguyên liệu thân thiện với môi trường
– ứng dụng các công nghệ thân thiện với môi trường
trong các lĩnh vực khác nhau
– Tập trung khai thác các nguồn năng lượng sạch, có
khả năng tái tạo như năng lượng gió, năng lượng
mặt trời, năng lượng sinh học, năng lượng ñịa nhiệt
22
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

11


12/5/2008

Thước ño về PTBV
Vd Sự
quan
tâm
ñến
các
khía
cạh
môi
trường
trong

một dự
án phát
triển
kinh tế
23
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Thước ño về PTBV
Thước ño bền vững về Xã hội:
Khía cạnh xã hội của PTBV cần ñược chú trọng vào
sự phát triển sự công bằng, cho tất cả mọi người cơ
hội phát triển tiềm năng bản thân và có ñiều kiện
sống chấp nhận ñược.
• Sức khỏe cộng ñồng ñược cải thiện
• Chất lượng cuộc sống ñược nâng cao
• Chú trọng tới các lợi ích của người khuyết tật

24
DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

12


12/5/2008

Thước đo về PTBV
Thước đo thông tin
• PTBV đảm bảo thông tin về chất lượng cuộc sống của

ngừoi dân phải được công bố công khai minh bạch về các
vấn đề:
• – Các kế hoạch phát triển của Chính phủ có ảnh hưởng
đến cuộc sống của người dân?
• – Chất lượng môi trường không khí, nước, đất nơi người dân
đang sống có bảo đảm như quy đònh hay không? (Nhiều
Chính phủ cố tình không công bố thông tin thực về môi
trường cho mọi người dân).
• – Chất lượng lương thực, thực phẩm người dân hiện đang
sử dụng ở tình trạng như thế nào?
25
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Thước đo về PTBV
Thước đo về phong cách cuộc sống
Phát triển bền vững đòi hỏi phải thay đổi các thói
quen và phong các sống có hại cho môi trường
chung của trái đất
Thay đổi các quan niệm về đạo đức sống
Mỗi người là một thành viên của cộng đồng sinh vật.
Mỗi người đều có quyền cơ bản ngang nhau.
Mỗi một dạng sống đều phải được đảm bảo quyền tồn tại, bất
kể nó có giá trò như thế nào đối với con người.
ý thức sự phân chia công bằng những phúc lợi và tổn phí của
việc sử dụng nguồn tài nguyên giữa những vùng nghèo và
những vùng giàu, giữa thế hệ hiện tại và tương lai.
26
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

13


12/5/2008

Thước đo về PTBV
Bộ chỉ số phát triển bền vững có thể áp
dụng cho Việt Nam
Phát triển kinh tế
• Tăng sản phẩm quốc nội (GDP) trên đầu người.
• Các chính sách và công cụ kinh tế trở thành các
nguyên tắc bắt buộc trong thực hiện các mục tiêu
PTBV và BVMT.
• Chi phí về bảo vệ môi trường tăng theo % GDP
• Chi phí ODA cho phát triển bền vững
Phát triển xã hội
Phát triển môi trường tự nhiên
27
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Thước đo về PTBV
Phát triển kinh tế
Phát triển xã hội
• Mức độ gia tăng dân số
• Tỷ lệ dân số cả nước sống dưới mức nghèo đói
• Tỷ lệ biết chữ của người lớn
• Tỷ lệ tử vong khi sinh
• Mất mát kinh tế và con người do thiên tai

• Tăng quyền lực và dân chủ cho Quốc hội
• Tham gia tích cực các diễn đàn và cam kết thực hiện các thỏa thuận quốc tế
• Hệ thống hành chính đủ năng lực, trong sạch và cởi mở
• Các cơ quan BVMT được kiện toàn, thực hiện có hiệu quả
• Thực hiện hiệu quả cơ chế hòa nhập các nhân tố kinh tế, xã hội và môi trường trong
các giai đoạn và quy mô của quá trình quy hoạch phát triển
• Các chiến lược và kế hoạch hành động môi trường được tiến hành đònh kỳ theo các thời
kỳ (giai đoạn) quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội và phải được các ngành của chính
phủ thực hiện hiệu quả.
• Thiết lập hệ thống tổng hợp giám sát việc thực hiện công tác môi trường và chất lượng
của các chính sách và dự án phát triển hiện nay và tương lai.
• Tái sinh và tái sử dụng chất thải.

Phát triển môi trường tự nhiên

28
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

14


12/5/2008

Thước đo về PTBV
Bộ chỉ số phát triển bền vững có thể áp
dụng cho Việt Nam
Phát triển kinh tế
Phát triển xã hội
Phát triển môi trường tự nhiên

• Tăng tổng độ che phủ, mật độ và chất lượng rừng.
• Mức hạ thấp hàng năm của nước ngầm và nước bề mặt.
• An toàn nước sinh hoạt.
• Xử lý nước thải.
• Mức tiêu thụ năng lượng hàng năm trên đầu người.
• Tiêu thụ năng lượng từ nguồn tái tạo (tính theo % tổng mức tiêu
thụ năng lượng).
• Số loài bò đe dọa (tính theo % tổng loài bản đòa).
• Số lượng các kế hoạch quản lý khu bảo tồn và tổng mức kinh phí
đầu tư cho bảo tồn.
• Sản lượng khai thác thủy sản ổn đònh.
29
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

Mô hình PTBV“4 chân”

Kinh
tế

Môi
trường

Xã hội

Văn
hóa

Lập luận này cho rằng nếu
các mục tiêu kinh tế, xã

hội và sinh thái của nhiều
nước có thể tương tự nhau,
thì mục tiêu văn hóa là nét
khác biệt cơ bản nhất để
phân biệt chiến lược phát
triển bền vững của mỗi
nước. “Ghế 4 chân” mới là
bền vững.

30
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

15


12/5/2008

TIẾP CẬN PTBV Ở VIỆT NAM

Sau 1980, khi các hoạt động kinh tế của đất nước
đã có những kết quả tiến bộ, chính phủ Việt Nam
quan tâm tới công tác điều tra tài nguyên đất nước
và tìm hiểu các biện pháp sử dụng hợp lý tài nguyên
hiện có
Năm 1988, quốc hội, hội đồng bộ trưởng Việt Nam
đã ban hành hàng loạt các văn kiện quan trọng như
Luật Đất đai, luật bảo vệ sức khỏe cho nhân dân,
luật khoáng sản, luật bảo vệ rừng v.v...

31
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

TIẾP CẬN PTBV Ở VIỆT NAM
Sự kiện nổi bật: 12/1990, với sự giúp đỡ của UNDP và
UNEP, Việt Nam đã đăng cai và tổ chức thành công
hội nghò quốc tế về môi trường và PTBV.
Đây là một trong các hội nghò quốc tế đầu tiên về
PTBV được tổ chức ở một nước thuộc thế giới thứ ba.
Tại hội nghò, với gần 100 đại biểu quốc tế đại diện cho
40 tổ chức khác nhau, Việt Nam đã đưa ra bản Dự
thảo kế hoạch quốc gia về môi trường và PTBV 1991 –
2000, được các nhà khoa học và đại biểu quốc tế đóng
góp ý kiến, trở thành nội dung của Kế hoạch quốc gia
về môi trường và PTBV giai đoạn 1991 – 2000
32
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

16


12/5/2008

TIẾP CẬN PTBV Ở VN
Tháng 12/1993, quốc hội nước Việt Nam đã thông qua
luật bảo vệ môi trường về công tác BVMT và PTBV
đất nước.
Tháng 4/1995, với sự giúp đỡ của World Bank, tổ chức

CIDA Canda, VN hoàn thành bản phác thảo kế hoạch
hành động quốc gia về môi trường (National
Environmental Action Plan viết tắt là NEAP). Nội dung
chủ yếu gồm 3 phần:
Phần 1 – Các vấn đề chính của môi trường Việt Nam hiện nay và xu
thế biến động trong tương lai
Phần 2 – Đề cập các hành động cần phải được tiến hành
Phần 3 – Các chỉ dẫn làm thế nào để thực hiện được các chương
trình.
33
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

TIẾP CẬN PTBV Ở VN

• Bản kế hoạch đã xác đònh ba lónh vực lớn cần
thảo luận để xây dựng kế hoạch hành động
quốc gia là:
– các nguồn tài nguyên thiên nhiên,
– ô nhiễm đô thò và khu công nghiệp,
– xây dựng thể chế.

34
DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường
Chương 5: Phát triển bền vững

17