Tải bản đầy đủ (.pdf) (157 trang)

Ebook lũ lụt miền trung, nguyên nhân và các giải pháp phòng tránh phần 2 NXB khoa học tự nhiên và công nghệ

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.03 MB, 157 trang )

STT

* m phá

Di n tích
(km2)

c các

175

B ng 35: Di n tích và kích th

m phá ven b d i duyên h i mi!n Trung Vi t Nam

Kích th

c (km)

*+ sâu (m)

Kích th

c c.a (m)

Dài

R+ng

TB


L n nh3t

Dài

R+ng

Sâu

Tam Giang - C�u Hai

216

68

2-10

1,6

4

Thu�n An: 6000 T� Hi�n: 1000

350 100

2-11 1

2

L�ng Cô


16

1,6

4

1,2

2

1000

150

3-8

3

Tr��ng Giang

36,9

14,7

4

1,1

2


500

500

4

4

An Khê

3,5

2,9

1,1

1,3

2

-

-

-

5

N��c M�n


2,8

2,3

1,2

1,0

1,6

300

70

1,5

6

Trà �

14,4

6,2

2,1

1,6

2,2


5000

150

-

7

N��c Ng�t

26,5

8,5

3,1

0,9

1,4

2000

125

1,6

8

Th� N�i


50

15,6

3,9

1,2

2,5

1200

900

7

9

Cù Mông

30,2

17,6

2,2

1,6

3,5


300

350

5

10

Ô Loan

18

9,3

1,9

1,2

2

6300

50

1,5

11

Thu� Tri�u


25,5

17,5

3

-

-

-

1000

-

12

��m N�i

8

6

3,5

2,8

3,2


2500

500

4-6

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

1


Ch

ng II

CÁC Y U T TÁC
NG GÂY L L T CÁC L U
V C SÔNG D I DUYÊN H I MI!N TRUNG
1. Tác '(ng c)a 'i,u ki/n khí h1u gây m a l6n d8i duyên h8i mi,n Trung
1. 1. Phân b� l��ng m�a theo không gian và th�i gian d�i duyên h�i
mi�n Trung

Trên quan �i�m sinh khí h�u, mùa m�a ���c ��nh ngh�a là th�i k�
liên t�c có l��ng m�a tháng trung bình trên 100mm. Theo quan
�i�m này, mùa m�a � các khu v�c thu�c d�i duyên h�i mi�n Trung
di�n bi�n r�t ph�c t�p, không nh�ng khác nhau v� th�i gian b�t ��u
mùa m�a, �� dài mùa m�a và c� m�c �� t�p trung m�a c�ng r�t
khác nhau, th� hi�n tác ��ng c�a các nhân t� ��a hình t�i l��ng
m�a. Y�u t� ��a hình tác ��ng làm thay ��i ch� �� phân mùa c�a
m�a và cơ ch� gây m�a � d�i duyên h�i mi�n Trung.

* Khu v�c t� Thanh Hóa – b�c �èo Ngang: Khí h�u � �ây
mang tính ch�t chuy�n ti�p gi�a ki�u khí h�u mi�n B�c (khí h�u
nhi�t ��i gió mùa có mùa �ông l�nh) và ki�u khí h�u d� th��ng c�a
mi�n �ông Tr��ng Sơn. S� xu�t hi�n c�a gió Tây khô nóng vào
��u mùa h� liên quan ��n hi�u �ng “f n” c�a dãy Tr��ng Sơn v�i
gió mùa tây nam �ã làm sai l�ch s� di�n bi�n mùa m�a �m � trong
khu v�c. Ch� �� m�a �m d�ch chuy�n v� cu�i mùa h�. Tháng V,
l��ng m�a v��t trên 100mm ���c tính vào mùa m�a nh�ng gi�m
xu�ng vào tháng VI, VII ��t c�c ti�u nh� trong quá trình m�a n�m.
L��ng m�a l�n nh�t rơi vào tháng IX, X (l��ng m�a 2 tháng này
chi�m 40 - 50% t�ng l��ng m�a n�m). L��ng m�a mùa m�a dao
��ng t� 1.400 - 1.600mm chi�m 85% t�ng l��ng m�a n�m. L��ng
m�a mùa m�a có xu th� t�ng d�n vào phía nam khu v�c nghiên c�u
c� v� l��ng và c��ng �� m�a.
Ba tháng có l��ng m�a l�n nh�t có xu th� ch�m d�n vào phía
nam khu v�c. N�u nh� ��i v�i Thanh Hóa l��ng m�a ba tháng
l�n nh�t t� tháng VII - IX chi�m 60 - 62% l��ng m�a n�m, thì �
Ngh� An l��ng m�a ba tháng l�n nh�t t� tháng VIII - X chi�m


116

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

60 - 65% l��ng m�a n�m và t�i Hà T�nh xu�t hi�n IX – XI
chi�m 60% l��ng m�a n�m. �ây là khu v�c ch�u �nh h��ng
tr�c ti�p c�a bão và tháng IX có s� cơn bão �� b� nhi�u nh�t.
Tháng có l��ng m�a l�n nh�t n�m c�ng d�ch chuy�n d�n vào
phía nam, � Thanh Hóa là tháng VIII (t� 250 - 400mm), Ngh�
An là tháng IX (300 - 450mm, có nơi v��t trên 500mm) và Hà

T�nh là tháng X (500 – 600mm).
M�a c�c l�n trong khu v�c t� Thanh Hóa ��n b�c �èo Ngang
��u liên quan ��n bão ho�c bão k�t h�p không khí l�nh. L��ng m�a
c�c ��i trong 24 gi� l�n hơn 400 - 500mm, cá bi�t có nơi lên t�i
trên 700mm (Thanh Hóa là 731mm)
*Khu v�c s��n �ông Tr��ng Sơn: N�m trong mi�n khí h�u có
nh�ng nét d� th��ng trong s� phân hóa mùa m�a �m ph�n ánh tác
��ng c�a ��a hình Tr��ng Sơn ��i v�i hoàn l�u. Mùa m�a �m �
khu v�c này b�t ��u t� gi�a mùa h� kéo dài ��n gi�a mùa �ông.
Trong ��u mùa h�, ch�u tác d�ng “f n” c�a lu�ng gió tây qua dãy
Tr��ng Sơn �em l�i khí h�u khô nóng cho vùng, l��ng m�a các
tháng này d��i 100mm/tháng. Mùa m�a trong vùng ch� th�t s� b�t
��u vào tháng VIII khi có lu�ng gió mùa h� th�i t� phía nam theo
d�c ���ng b� bi�n, cùng v�i tác ��ng c�a bão nên mùa m�a kéo dài
��n tháng XII, I. L��ng m�a ba tháng l�n nh�t th��ng xu�t hi�n t�
tháng IX - XI chi�m trên 65% l��ng m�a n�m, liên quan v�i d�i h�i
t� nhi�t ��i, bão và áp th�p nhi�t ��i. Phân b� m�a trong n�m cùng
có s� khác bi�t gi�a vùng núi và ��ng b�ng, phân hóa theo ph�ơng
b�c nam.
Vùng núi (s��n �ông Tr��ng Sơn), mùa hè có m�a khá l�n nên
mùa m�a kéo dài, t� tháng V ��n tháng XII ho�c tháng I. Ngoài th�i
k� m�a l�n vào các tháng IX, X, XI còn có m�t c�c ��i vào ��u hè,
th��ng g�i là m�a ti�u mãn.
Khu v�c ��ng b�ng duyên h�i, mùa m�a rút ng�n so v�i vùng núi,
� phía b�c mùa m�a kéo dài 5 - 7 tháng, � phía nam gi�m xu�ng còn
4 - 5 tháng và ch� còn 3 tháng (IX - XI) � vùng Ninh Thu�n.
Do tr�i dài qua nhi�u v� �� ��a lý và �i�u ki�n khí h�u phân hóa
m�nh, trong khu v�c này có th� phân chia thành các khu v�c khí
h�u khác nhau:
+) Khu v�c t� nam �èo Ngang t�i b�c �èo H�i Vân: là vùng lãnh



Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

117

th� h�p ngang nh�t Vi�t Nam, v� m�t khí h�u, �ây là khu v�c có
mùa �ông l�nh và r�t �m ��t còn mùa hè nóng và khô. Mùa m�a t�
tháng VIII – I (ph� thu�c vào c�p n�n m�a n�m), hai tháng (X, XI)
có l��ng m�a l�n nh�t chi�m 45% l��ng m�a n�m, liên quan ��n
ho�t ��ng c�a bão �� b� vào b� bi�n c�a khu v�c này. L��ng m�a
tháng l�n nh�t ch�m d�n t� tháng X � Qu�ng Bình, Qu�ng Tr� t�i
tháng XI � Hu�, chi�m 25 - 30% l��ng m�a n�m. L��ng m�a ngày
c�c ��i ��t t�i trên 500mm và do m�a bão gây nên.
+) Khu v�c Trung Trung b� (nam �èo H�i Vân ��n b�c �èo C�):
l��ng m�a có xu th� gi�m d�n t� b�c vào nam và mùa m�a c�ng
ng�n d�n. Khu v�c Qu�ng Nam, Qu�ng Ngãi mùa m�a kéo dài 5
tháng t� tháng IX - I, còn khu v�c Bình ��nh, Phú Yên mùa m�a
xu�t hi�n trong 4 tháng, t� tháng IX - XII. M�a l�n t�p trung trong
2 tháng X, XI chi�m t�i 60% l��ng m�a n�m và liên quan ��n ho�t
��ng c�a bão và áp th�p nhi�t ��i. Tháng XI có l��ng m�a l�n nh�t
chi�m 25% t�ng l��ng m�a n�m. L��ng m�a ngày l�n nh�t � khu
v�c này ��t trên 500mm, th�m chí ��t t�i x�p x� 700mm.
+) Khu v�c Nam Trung b�: L��ng m�a � �ây gi�m h�n và mùa
m�a c�ng ng�n d�n. B�c Khánh Hoà mùa m�a kéo dài t� tháng IX XII và khu v�c trung tâm ��ng b�ng Phan Rang - Phan Thi�t, mùa
m�a trong 3 tháng (IX - XI) chi�m 60 - 75% l��ng m�a n�m.
Tháng có l��ng m�a l�n nh�t là tháng XI � phía b�c khu v�c
(Khánh Hòa) và tháng X � phía nam khu v�c (Phan Rang) chi�m
trên 30% t�ng l��ng m�a n�m.
L��ng m�a hai tháng l�n nh�t có m�i quan h� ch�t ch� v�i

l��ng m�a n�m (h� s� t�ơng quan t�i các khu v�c m�a l�n trên
3.000mm ��t t�i 0,92, còn ��i v�i các khu v�c m�a nh� h� s� t�ơng
quan ��t 0,85). Nh� v�y có th� th�y r�ng l��ng m�a hai tháng l�n
nh�t quy�t ��nh ��n l��ng m�a c� n�m.
1. 2. Cơ ch� hình thành m�a d�i duyên h�i mi�n Trung

M�a l�n � d�i duyên h�i mi�n Trung là h� qu� t�ng h�p c�a 3 nhân
t�: lu�ng gió �ông dày v�i hàm l��ng �m cao; các nhi�u ��ng khí
quy�n quy mô l�n và tác ��ng ��ng l�c m�nh m� c�a ��a hình
Tr��ng Sơn. C� ba nhân t� nêu trên ��u r�t quan tr�ng nh�ng m�a
l�n ch� x�y ra khi có nhi�u ��ng khí quy�n, ch� y�u là các vùng gió
xoáy (bão, áp th�p nhi�t ��i), d�i h�i t� nhi�t ��i và front l�nh.


118
1. 2. 1. Rãnh xích

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

o và d i h i t nhi t

i

* Rãnh xích o (còn g�i là áp th�p xích ��o, rãnh n�i chí tuy�n):
Trên b�n �� khí áp toàn c�u, � mi�n xích ��o có m�t d�i áp th�p phân
b� theo h��ng v� tuy�n (�ông - tây) g�i là áp th�p xích ��o hay rãnh
xích ��o. Hàng n�m, rãnh xích ��o d�ch chuy�n theo chuy�n ��ng
bi�u ki�n c�a m�t tr�i, ti�n v� bán c�u mùa h�. S� d�ch chuy�n này
chính là nguyên nhân phát sinh gió mùa nhi�t ��i. � mi�n Nam và
�ông Nam châu Á, s� k�t h�p c�a nguyên nhân hình thành v�i s�

t�ơng ph�n l�n v� nhi�t �� gi�a l�c ��a Châu Á � phía b�c và �n ��
D�ơng � phía nam làm cho rãnh xích ��o d�ch chuy�n trong ph�m vi
r�t r�ng. Vào mùa hè, rãnh xích ��o ti�n xa lên phía b�c ��t ��n v�
tuy�n 25 - 300B trong tháng VII. T� hè sang �ông, rãnh xích ��o
chuy�n d�n v� phía nam, lui v� mi�n nhi�t ��i Nam Bán C�u vào
tháng I. Do s� d�ch chuy�n m�nh m� c�a rãnh xích ��o nên � Nam Á
và �ông Nam Á gió mùa phát tri�n r�t m�nh, nh�ng mi�n này ���c
xem là khu v�c gió mùa �i�n hình c�a th� gi�i.
* Rãnh gió mùa: Là nơi hút gió, t�o nên gió mùa tây nam, vì v�y
nhi�u ng��i g�i nó là rãnh gió mùa [59]. Rãnh gió mùa là hình th�
gây m�a ch� y�u trên mi�n l�c ��a Nam Á và �ông Nam Á.
Trong th�i k� xuân - hè trên l�c ��a Nam Á và bán ��o Trung �n
th��ng xu�t hi�n m�t vùng áp th�p r�ng l�n do b� m�t tr�i hun nóng
���c g�i là là áp th�p nhi�t (�ôi khi g�i là áp th�p nóng). Áp th�p
nhi�t hình thành trong �i�u ki�n � bên trên có vùng áp cao th�ng tr�,
nên áp th�p nhi�t có b� dày không l�n, ít khi ��t t�i �� cao 3km.
�ây là hình th� th�i ti�t n�ng nóng v�i dông nhi�t xu�t hi�n r�i rác.
Rãnh gió mùa là nguyên nhân ch� y�u c�a nh�ng tr�n m�a l�n �
các mi�n n�i ��a n��c ta và c�ng là nguyên nhân c�a m�a mùa hè �
mi�n núi phía �ông dãy Tr��ng Sơn, trong �ó có th�i k� m�a ti�u
mãn. M�a l�n � Bình Thu�n (c�c Nam Trung b�) và � Thanh Hóa
trong mùa hè c�ng có liên quan v�i rãnh gió mùa.
* D i h i t nhi t i còn g�i là d�i h�i t� n�i chí tuy�n và tên c�
là front nhi�t ��i: Trên bi�n �ông và mi�n Tây Thái Bình D�ơng,
rãnh xích ��o là nơi hút gió t� 2 phía: phía nam rãnh xích ��o là gió
mùa tây nam và phía b�c là tín phong �ông b�c. Nơi g�p g� gi�a gió
mùa tây nam và tín phong �ông b�c g�i là d�i h�i t� nhi�t ��i. Trong
th�c t�, s� h�i t� x�y ra � tr�c rãnh khí áp, v� cơ b�n d�i h�i t� nhi�t
��i có v� trí trùng v�i rãnh xích ��o. S� h�i t� c�a 2 lu�ng gió t�o



Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

119

�i�u ki�n ��ng l�c thu�n l�i �� dòng th�ng phát tri�n và d�i h�i t�
nhi�t ��i là hình th� gây m�a l�n.
D�i h�i t� nhi�t ��i là hi�n t��ng ��c tr�ng c�a mi�n nhi�t ��i
trong th�i k� hè - thu. V� mùa hè, d�i h�i t� nhi�t ��i ti�n lên phía
b�c, ��n n��c ta vào kho�ng tháng V. D�i h�i t� trên bi�n ph�i h�p
v�i rãnh gió mùa trên ��t li�n t�o nên th�i k� m�a l�n vào ��u hè, �
d�i duyên h�i mi�n Trung g�i là m�a ti�u mãn. Sau �ó v� trí trung
bình c�a d�i h�i t� nhi�t ��i ti�p t�c di chuy�n lên phía b�c, tháng
VII ti�n lên ��n t�n v� tuy�n 300B � �ông Á và sau �ó lui d�n v� phía
nam. Tháng VIII, d�i h�i t� n�m � b�c bi�n �ông, theo h��ng �ông tây và tháng IX d�i h�i t� n�m ngang B�c Trung b�, tháng X � Nam
Trung b� và Nam b�. Nh� v�y, d�i h�i t� nhi�t ��i �nh h��ng ��n
khí h�u d�i duyên h�i mi�n Trung ch� y�u trong hai tháng: tháng IX
và tháng X. M�a � d�i h�i t� th��ng là m�a kéo dài có c��ng ��
không l�n.
D�i h�i t� còn là nơi phát sinh bão và áp th�p nhi�t ��i. Tuy
nhiên, sau khi hình thành thì bão và áp th�p nhi�t ��i tách kh�i
vùng h�i t�, ��t nh�p vào ��i gió �ông (tín phong) và tr� thành
nh�ng nhi�u ��ng t�ơng ��i tách bi�t, s� ���c xem xét � m�c sau.
1. 2. 2. Bão và áp th&p nhi t

i

Theo ��nh ngh�a, bão là vùng gió xoáy r�t m�nh trên ph�m vi r�ng,
s�c gió ��t t� c�p 7 tr� lên theo thang gió Bôpho. Gió xoáy theo
h��ng ng��c v�i chi�u quay kim ��ng h� n�u là � B�c bán c�u và

thu�n chi�u kim ��ng h� n�u � Nam bán c�u. ���ng kính vùng bão
bi�n thiên trong kho�ng 600 - 1.000km.
Nh�ng vùng gió xoáy có ��c �i�m t�ơng t� nh� bão nh�ng s�c
gió y�u hơn, t� c�p 6 tr� xu�ng g�i chung là áp th�p nhi�t ��i. �
Vi�t Nam, s� phân chia c�p gió xoáy nh� sau:
• Bão là vùng gió xoáy r�t m�nh, s�c gió m�nh nh�t ��t t� c�p 8
tr� lên (17m/s).
• Áp th�p nhi�t ��i là nh�ng vùng gió xoáy t�ơng ��i m�nh, bi�n
thiên trong kho�ng c�p 6, 7.
• Áp th�p là nh�ng vùng gió xoáy y�u, t� c�p 5 tr� xu�ng.
Thu�t ng� “xoáy thu�n nhi�t ��i” v�i hàm ý bao g�m c� bão và áp


Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

120

th�p nhi�t ��i [59].
D�i duyên h�i mi�n Trung n��c ta là nơi h�ng ch�u tác ��ng r�t
l�n c�a các nhi�u ��ng th�i ti�t gây m�a l�n. Theo s� li�u th�ng kê
nhi�u n�m (1891 - 2002) cho th�y có t�i 533 cơn bão �� b� vào b�
bi�n Vi�t Nam (tính trung bình là 4,3 cơn/n�m), trong �ó �� b� vào
b� bi�n mi�n Trung 412 cơn bão chi�m t�i 77,3% (trung bình 3,71
cơn/n�m). Trong nh�ng n�m g�n �ây s� cơn bão �� b� vào b� bi�n
lãnh th� Vi�t Nam ngày càng gia t�ng, ��c bi�t ��i v�i b� bi�n mi�n
Trung. Trong th�i gian (1956 - 2002) s� cơn bão �� b� vào b� bi�n
mi�n Trung trung bình ��t 4,11 cơn/n�m (b�ng 28).
B ng 27: S8 c5n bão và áp th3p nhi t
các t>nh d i duyên h i mi!n Trung
T�nh


i nh h ;ng tr
(Th�i k� 1956 – 2002)

S8 c5n bão và áp th3p nhi t
III

IV

V

Thanh Hóa

VI

VII

VIII

IX

X

4

6

9


9

2

3

1

5

5

1

5

4

5

16

3

6

8

7


24

1

3

Ngh� An
Hà T�nh

1

Qu�ng Bình
Qu�ng Tr�

1

TT Hu�

2

Qu�ng Nam

1

Qu�ng Ngãi

1

4


1

Bình ��nh

2

14

13

1

15

1

6

4

1

15

1

5

2


2

12

24

8

1

5

5

1

13

1

10

6

1

18

1


7

7

2

5

1

1

53

29

1

1

30

4

2

2

N@m


1

Bình Thu�n
TAng s8

XII

3

1

Ninh Thu�n

XI

3

Phú Yên
Khánh Hòa

i nh h ;ng tr
44

17
5

13
2


7

189

(Ngu*n: TT. Khí t-.ng th/y v1n Qu3c gia)
Th�i k� xu�t hi�n bão trên d�i duyên h�i mi�n Trung t� tháng VI
��n tháng XII, nh�ng t�p trung ch� y�u vào các tháng VIII ��n
tháng XI chi�m 79,4% t�ng s� cơn bão, trong �ó tháng X có s� cơn
bão và áp th�p nhi�t ��i �� b� l�n nh�t (53 cơn trên t�ng s� 189 cơn


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

121

bão). Tháng xu�t hi�n bão c�ng d�ch chuy�n d�n t� b�c vào nam
d�c theo d�i ven bi�n mi�n Trung. Tháng IX có s� cơn bão xu�t
hi�n l�n nh�t � d�i ven bi�n B�c Trung b� (t� Thanh Hóa vào ��n
Th�a Thiên - Hu�) chi�m t�i 32,3% s� cơn bão c� n�m. ��i v�i d�i
ven bi�n Trung Trung b� (t� �à N�ng t�i Khánh Hòa) tháng X bão
xu�t hi�n cao nh�t, chi�m 37,3% s� cơn bão c� n�m. D�i ven bi�n
c�c Nam Trung b� (Ninh Thu�n - Bình Thu�n) bão �� b� nhi�u
nh�t vào tháng XI chi�m 40% s� cơn bão c� n�m. Cùng v�i s� gia
t�ng v� s� l��ng cơn bão trong th�i gian g�n �ây, th�i gian xu�t
hi�n bão và áp th�p nhi�t ��i c�ng thay ��i. Tháng có s� bão nhi�u
nh�t d�ch chuy�n d�n v� cu�i mùa bão. Th�p k� 1956 - 1965, tháng
VIII xu�t hi�n nhi�u cơn bão và áp th�p nhi�t ��i nh�t, 2 th�p k�
1966 - 1975 và 1976 - 1985 tháng nhi�u bão và áp th�p nhi�t ��i
nh�t là tháng IX, d�ch chuy�n ��n tháng X vào th�p k� (1986 1995) và trong nh�ng n�m (1996 - 2001) tháng XI là tháng ch�u �nh
h��ng c�a bão và áp th�p nhi�t ��i l�n nh�t.

Trung bình hàng n�m có 4 cơn bão và 4 áp th�p nhi�t ��i �nh
h��ng ��n d�i duyên h�i mi�n Trung. Phân b� s� cơn bão �� b�
hàng n�m vào các khu v�c � mi�n Trung nh� sau:
T� Thanh Hóa ��n Hà T�nh

31,1%

T� Qu�ng Bình ��n Th�a Thiên - Hu�

26,2%

T� �à N�ng ��n Bình ��nh

20,4%

T� Phú Yên ��n Bình Thu�n

22,3%.

Ho�t ��ng c�a bão và áp th�p nhi�t ��i r�t th�t th��ng, có nh�ng
n�m ch� có m�t vài cơn, nh�ng c�ng có n�m ��n 9 - 10 cơn bão và
áp th�p nhi�t ��i liên ti�p �� vào d�i duyên h�i mi�n Trung. S� b�t
��u và k�t thúc mùa bão c�ng có th� s�m mu�n khác nhau. Bão �nh
h��ng ��n d�i duyên h�i mi�n Trung s�m nh�t vào cu�i tháng III
(bão Mamie, ngày 25/III/1982 vào b� bi�n Nam Trung b�, suy y�u
thành áp th�p nhi�t ��i gây m�a t�i 200mm � Ninh Thu�n - Bình
Thu�n làm xu�t hi�n tr�n l� ngay trong mùa khô). Bão s� 8 (Faith)
là cơn bão mu�n nh�t, �� b� vào Phú Yên - Khánh Hòa ngày
14/XII/1998, gây m�a l�n trên di�n r�ng t� Th�a Thiên - Hu� ��n
Ninh Thu�n.

�áng l�u ý là tr��ng h�p bão �� b� liên ti�p trong th�i gian


122

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

ng�n. Tháng IX/1964, IX/1978, ch� trong kho�ng 15 ngày, 3 cơn
bão m�nh �� b� liên ti�p vào d�i duyên h�i mi�n Trung gây ra l�
l�ch s� ho�c l� l�t ��c bi�t l�n trên toàn mi�n, thi�t h�i thu�c lo�i
l�n nh�t trong nhi�u n�m qua. Tr��ng h�p 2 cơn bão ho�c bão và
áp th�p nhi�t ��i �� b� liên ti�p vào cùng m�t khu v�c c�ng gây ra
thiên tai nghiêm tr�ng.
��c bi�t, do �i�u ki�n ��a hình, quy lu�t chung c�a khí h�u và cơ
ch� hoàn l�u khí quy�n, các tháng nhi�u bão � d�i duyên h�i mi�n
Trung, trùng v�i th�i k� ��u ho�t ��ng c�a các ��t không khí l�nh
t� phía b�c tràn xu�ng. Bão, áp th�p nhi�t ��i ho�c d�i h�i t� nhi�t
��i có tác ��ng c�a không khí l�nh th��ng gây m�a to, di�n r�ng,
c��ng �� m�a r�t l�n, th�i gian m�a kéo dài hơn, gây l� l�t nghiêm
tr�ng trên ph�m vi r�ng.
1. 3. Các hình th� gây m�a l�n � d�i duyên h�i mi�n Trung
1. 3. 1. Nh6ng c n bão m nh c&p 12, trên c&p 12

Bão �� b� gây ra gió m�nh c�p 12, trên c�p 12, gió gi�t có khi ��t
��n c�p 13-15 ho�c m�nh hơn, tr��c khi bão vào th��ng có l�c
m�nh; vùng gió m�nh c�p 9, 10 th��ng r�ng, v�i bán kính 50 100km, bão m�nh th��ng �� b� vào vùng Qu�ng Bình, Qu�ng Tr�;
1. 3. 2. Bão, áp th&p nhi t

i ; b liên ti=p


Bão ho�c bão và áp th�p nhi�t ��i �� b� liên ti�p vào d�i duyên h�i
mi�n Trung r�t th��ng g�p, �ó là lo�i hình th� th�i ti�t r�t nguy
hi�m gây l� l�t l�n. T� n�m 1964 ��n nay, có 12 ��t bão ho�c bão
và áp th�p nhi�t ��i �� b� liên ti�p vào d�i duyên h�i mi�n Trung.
��c �i�m chính c�a hình th� th�i ti�t này nh� sau:
Trong th�i k� ng�n (8 - 15 ngày) có 2 ��n 3, th�m chí 4 cơn bão
ho�c bão và áp th�p nhi�t ��i �� b� liên ti�p, có khi vào cùng
m�t khu v�c, không ít tr��ng h�p còn có tác ��ng c�a không
khí l�nh;
M�a th��ng r�t to, c��ng �� r�t l�n, di�n r�ng, kéo dài nhi�u ngày
(7-15 ngày), tâm m�a có th� ��t t� 800 - 1.000mm, ho�c trên
d��i 1.500mm khi có tác ��ng c�a không khí l�nh.


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

123

Gây l� l�t nghiêm tr�ng trên nhi�u tri�n sông, bao trùm nhi�u
t�nh trong d�i duyên h�i mi�n Trung;
Gây thi�t h�i l�n v� ng��i và tài s�n.
�i�n hình cho nh�ng tr��ng h�p bão ho�c bão và áp th�p nhi�t ��i
�� b� liên ti�p gây l� l�t nghiêm tr�ng có th� là các tr��ng h�p sau:
Nduyên h�i mi�n Trung gây ra thiên tai l� l�t l�n r�ng kh�p, thi�t h�i
nghiêm tr�ng ch�a t�ng th�y trong nhi�u n�m qua.
Nbão m�nh s� 8, 9 v�i gió trên c�p 9, liên ti�p �� b� vào Qu�ng
Nam - �à N�ng (15/IX), vào Th�a Thiên - Hu� - Qu�ng Nam
(20/IX) và vào Hà T�nh - Qu�ng Bình (26/IX) cùng k�t h�p v�i

không khí l�nh (bão s� 9), gây ��t m�a kéo dài 17 ngày, di�n r�t
r�ng, m�a r�t to (l��ng m�a t� Thanh Hóa ��n Th�a Thiên - Hu�
v��t trên 1.000mm có tâm m�a trên 1.800mm t�i Ngh� An, khu
v�c t� Qu�ng Nam ��n Qu�ng Ngãi trên 400mm), c��ng �� m�a
��t k� l�c (t�i �ô L�ơng), m�a 12gi� là 527,9mm, m�a 24gi� là
788,4mm; m�a 48gi� ��t 1.497mm (t�i K� Anh) và 1.787,3mm
(t�i Bàu N��c) là ngày 26 - 28/IX; l� l�t nghiêm tr�ng trên nhi�u
tri�n sông: t�i Nam �àn trên sông Lam xu�t hi�n l� l�ch s� có
m�c n��c ��t 10,38m gây thi�t h�i r�t l�n.
Nth�p nhi�t ��i �� b� vào d�i duyên h�i mi�n Trung t� Qu�ng Bình
��n Tuy Hòa, gây ra m�a l�n � h�u h�t các khu v�c mi�n Trung, l�
trên báo ��ng III xu�t hi�n ��ng th�i trên các sông t� Th�a Thiên Hu� ��n Quy Nhơn.
Nt� 18 - 26/IX, có m�a to ��n r�t to t� Qu�ng Ngãi ��n Phú Yên, tâm
m�a t�i trên 800mm; các sông thu�c khu v�c này ��u có l� l�n,
riêng ��nh l� sông V� x�p x� m�c l� l�ch s� n�m 1964; l� l�n l�i g�p
k� tri�u c��ng �ã gây l�t nghiêm tr�ng nhi�u huy�n, thi�t h�i l�n v�
ng��i và tài s�n.
N�� b� vào Bình ��nh (26/X) và Qu�ng Ngãi - Bình ��nh (1/XI)


124

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

cùng v�i tác ��ng c�a không khí l�nh gây m�a kéo dài trong các
ngày 26/X ��n 2/XI t� Hà T�nh ��n Phú Yên, m�a l�n, ph� bi�n t�
350 - 800mm; l� l�t l�n trên các sông t� Qu�ng Bình ��n Bình

��nh, gây thi�t h�i nghiêm tr�ng.
NTh�a Thiên - Hu� ��n Bình ��nh liên ti�p 4 cơn bão gây ra 4 - 6 ��t
m�a l� l�n làm ng�p l�t dài ngày; m�t s� nơi �ã xu�t hi�n l� ��c
bi�t l�n nh� � sông B��i t�i Th�ch Thành, sông Kôn t�i Tân An và
sông L�y t�i tr�m sông L�y. Ng�p l�t nghiêm tr�ng � các t�nh t�
Qu�ng Bình ��n Khánh Hòa. Thi�t h�i r�t l�n � h�u h�t các t�nh.
Nch�u �nh h��ng tr�c ti�p 3 cơn bão (bão s� 4 vào Bình Thu�n, Ninh
Thu�n ngày 14/XI, bão s� 5 �� b� vào Phú Yên - Khánh Hòa ngày
20/XI, bão s� 6 �� b� vào Phú Yên, Bình ��nh ngày 26/XI) có
���ng �i cùng v� trí �� b� r�t ph�c t�p. Do m�a l�n t�p trung trong
m�t th�i gian ng�n nên xu�t hi�n l� l�n ��ng b� trên toàn d�i Trung
và Nam Trung b� có m�c �� ��nh l� cao nh�t k� t� 10 n�m tr� l�i
�ây, ��nh l� � nhi�u �i�m �o x�p x� l� l�ch s� nh� t�i tr�m Ái Ngh�a
(S.Vu Gia) v��t báo ��ng III là 1,57m, x�p x� l� l�ch s� 1964 v�i
biên �� l� dao ��ng t� 4 - 8m và c��ng su�t l� t� 33 - 67cm/h, m�c
n��c các h� ch�a ��u v��t ng��ng tràn t� 1 - 5m gây ng�p l�t
nghiêm tr�ng trên toàn khu v�c c� di�n tích canh tác l�n khu v�c
���ng giao thông v�i m�c ng�p sâu t� 1 - 2m.
1. 3. 3. Bão, áp th&p nhi t

i k=t h.p v i front l nh

Ho�t ��ng c�a bão và áp th�p nhi�t ��i � mi�n Trung di�n ra vào
mùa thu và ��u �ông. �ây c�ng là th�i k� ti�n tri�n c�a gió mùa
�ông B�c, ��a không khí l�nh v� d�i duyên h�i mi�n Trung v�i t�n
su�t và c��ng �� ngày càng t�ng. S� trùng h�p v� th�i gian nh� v�y
làm xu�t hi�n hình th� k�t h�p gi�a bão ho�c áp th�p nhi�t ��i v�i
front l�nh. Front l�nh ti�n v� phía nam, còn bão di chuy�n v� phía

tây, gây m�a to và l� l�t trên ph�m vi r�ng. Tr��ng h�p �i�n hình
c�a s� k�t h�p này là tr�n m�a l� l�ch s� ��u tháng XI/1999, x�y ra
� khu v�c t� Qu�ng Tr� ��n Qu�ng Ngãi, kéo dài t� 1 - 6/XI, gây l�
l�t nghiêm tr�ng; � r�t nhi�u nơi có l��ng m�a lên ��n 1.500 2.000mm trong c� ��t. Ph�n l�n s� cơn bão trong tháng XII ��u có
s� k�t h�p v�i front l�nh, nh�ng tháng này l�i ít bão. S� liên k�t


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

125

gi�a bão và áp th�p nhi�t ��i v�i không khí l�nh di�n ra trong th�i
k� t� tháng IX - XII; kho�ng 1/3 s� cơn bão và áp th�p nhi�t ��i
vào duyên h�i mi�n Trung có s� k�t h�p c�a front l�nh, ch� y�u
trong tháng X, XI.
1. 3. 4. Front l nh

Trong th�i k� thu - �ông, d�i duyên h�i mi�n Trung xu�t hi�n nh�ng
tr�n m�a l�n không liên quan ��n bão hay áp th�p nhi�t ��i, mà liên
quan v�i các ��t không khí l�nh. Không khí l�nh ��n d�i duyên h�i
mi�n Trung có b� dày r�t h�n ch�, 1 - 2km và hàm l��ng �m không
cao cho nên khó có th� gây m�a l�n. M�a l�n � �ây chính là m�a
front l�nh v�i tác ��ng t�ng c��ng c�a dãy Tr��ng Sơn. Gió mùa
�ông b�c th�i m�nh d�c theo s��n �ông Tr��ng Sơn, tr� thành gió
tây b�c � B�c Trung b� và gió b�c � Nam Trung b�.
Trong th�i k� thu - �ông - xuân, tín phong th�ng tr� mi�n tây Thái
Bình D�ơng và bi�n �ông, g�p không khí l�nh ch�n ���ng, lu�ng tín
phong ph�i tr��n lên cao, v��t qua không khí l�nh và dãy Tr��ng
Sơn �� ti�p t�c ti�n v� phía Tây. Gió mùa �ông b�c ��n d�i duyên h�i
mi�n Trung b� bi�n tính nhi�u cho nên t�ơng ph�n nhi�t �� không

còn l�n nh� � front l�nh �i�n hình. Front l�nh ho�t ��ng m�nh m�
nh�t � d�i duyên h�i mi�n Trung vào tháng XI, XII. Các ��t m�a
th��ng kéo dài 1 - 4 ngày, có th� m�a v�a, m�a to ��n r�t to. Tr�n
m�a l� l�ch s� � Th�a Thiên - Hu� ��u tháng XI/1999 v�i l��ng m�a
nhi�u nơi ��t ��n 1.000 - 1.500mm/��t, c�ng x�y ra trong khu v�c
front l�nh. Front l�nh gây m�a d�c mi�n �ông Tr��ng Sơn, t� Ngh�
An vào Ninh Thu�n, m�a l� l�n nh�t là khu v�c Trung Trung b�.
Bình Thu�n h�u nh� không m�a trong th�i k� gió mùa �ông b�c.
Gió mùa �ông b�c ��n �ây �ã bi�n tính m�nh m� và ��i h��ng, hoà
nh�p v�i tín phong Thái Bình D�ơng.
Nh� v�y, có th� th�y r�ng các hình th� th�i ti�t chính gây ra m�a
l� trên các sông d�i duyên h�i mi�n Trung là: Bão, áp th�p nhi�t
��i, không khí l�nh, d�i h�i t� nhi�t ��i. Tùy theo v� trí c�a l�u v�c
sông và v� trí �� b� c�a bão ho�c áp th�p nhi�t ��i, c�ng nh� t� h�p
c�a chúng v�i không khí l�nh mà m�a trên l�u v�c c�ng khác nhau.
M�a th��ng l�n, c��ng �� cao, th�m chí l�n hơn � m�t s� vùng
m�a l�n mi�n B�c. M�a phân b� không ��u theo không gian � toàn
vùng. ��c �i�m riêng bi�t là các tr�n l� l�t l�n, l� l�t l�ch s� ch�


126

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

x�y ra khi có tác ��ng t� h�p c�a bão, áp th�p nhi�t ��i v�i không
khí l�nh. L� l�t l�n do m�a bão, áp th�p nhi�t ��i ho�c bão, áp th�p
nhi�t ��i k�t h�p v�i không khí l�nh chi�m 73%; do không khí l�nh
k�t h�p v�i các d�ng hoàn l�u khác ��t 21% t�ng s� tr�n.
Quy lu�t xu�t hi�n các nhi�u ��ng th�i ti�t trên d�i ven bi�n Vi�t
Nam nói chung và d�i duyên h�i mi�n Trung nói riêng khá ph�c t�p.

Theo các th�ng kê nhi�u n�m cho th�y trong nh�ng n�m g�n �ây
��c bi�t trong hai th�p k� 80 và 90 s� l��ng các nhi�u ��ng th�i ti�t
t�ng r�t �áng k� trên d�i ven bi�n Vi�t Nam ��ng th�i t� tr�ng phân
b� trên t�ng �o�n d�i ven bi�n c�ng thay ��i. N�u nh� trong các
th�p k� tr��c bão và áp th�p nhi�t ��i �� b� ch� y�u vào d�i ven
bi�n B�c b� thì trong nh�ng n�m g�n �ây s� l��ng bão và áp th�p
nhi�t ��i �� b� vào d�i duyên h�i mi�n Trung ��c bi�t khu v�c Nam
Trung b� gia t�ng m�t cách �áng k� (th��ng chi�m t�i 64,3% s� cơn
bão �� b� vào b� bi�n Vi�t Nam). Thêm vào �ó c�p �� c�a các cơn
bão c�ng l�n hơn nhi�u so v�i tr��c �ây, các cơn bão làm n��c bi�n
dâng cao trên 2m chi�m 11% s� l��ng cơn bão �� b� vào d�i ven
bi�n Nam Trung b�.
V�i các ho�t ��ng c�a các hình th� th�i ti�t khác nhau, vi�c hình
thành m�a (c� v� l��ng l�n phân b� m�a theo không gian, v� trí
trung tâm m�a) c�ng là nguyên nhân gây l� l�n và ng�p l�t các l�u
v�c sông vùng nghiên c�u. Các l�u v�c tr�i dài t� vùng núi xu�ng
vùng ��ng b�ng nên m�a xu�t hi�n không ��u trên toàn l�u v�c.
N�u tâm m�a n�m � khu v�c th��ng ngu�n và trung l�u th��ng
x�y ra l� quét nh�ng kh� n�ng ng�p l�t vùng h� du ít hơn n�u tâm
m�a n�m � ph�n trung l�u xu�ng h� l�u.
Các l�u v�c sông thu�c vùng Nha Trang - Khánh Hòa, Ninh
Thu�n, Bình Thu�n l� l�n do ch�u tác ��ng c�a không khí l�nh
chi�m t� tr�ng l�n nh�t.
D�a trên cơ s� phân tích trên cho th�y, l� l�t ��c bi�t l�n, l� l�t
l�ch s� � d�i duyên h�i mi�n Trung trong th�i gian qua do m�a r�t
to, ��c bi�t to d��i tác ng c/a bão, áp th&p nhi t i; c/a bão
hoBc bão và áp th&p nhi t i ; b liên ti=p; c/a bão và áp th&p
nhi t i có tác ng c/a không khí l nh và tác ng c/a không khí
l nh lên rìa phía bEc c/a d i h i t nhi t i. Tác ��ng �ơn l� c�a
các hình th� th�i ti�t khác ho�c t� h�p c�a chúng ��u ch�a th�y gây

ra l� l�t ��c bi�t l�n � các sông mi�n Trung.


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

127

1. 4. Xây d�ng b�n �� l��ng m�a ngày l�n nh�t d�i duyên h�i mi�n Trung

Trong vùng nhi�t ��i �m gió mùa n��c ta, m�a là ngu�n cung
c�p n��c cho h� th�ng sông ngòi. Do v�y, l��ng n��c sông và
ch� �� n��c sông ph� thu�c ch� y�u vào l��ng m�a và ch� ��
m�a. ��i v�i l� l�t, l��ng m�a m�t ngày l�n nh�t là ��c tr�ng
cơ b�n r�t c�n cho tính toán l�u l��ng l� l�n nh�t trong tr��ng
h�p thi�u s� li�u.
Trong vòng 10 n�m g�n �ây, do s� bi�n ��i khí h�u toàn c�u, l�
l�t h�n hán �ã x�y ra r�t nghiêm tr�ng � các n��c trên th� gi�i và �
n��c ta. ��c bi�t là �ã xu�t hi�n nh�ng tr�n m�a r�t l�n v�i giá tr�
l��ng m�a ngày l�n nh�t vào lo�i k� l�c trong chu�i quan tr�c. Vì
v�y “Xây d�ng b�n �� m�a m�t ngày l�n nh�t d�i duyên h�i mi�n
Trung” (t� Thanh Hóa ��n Bình Thu�n) v�i t� l� 1/500.000 là vi�c
làm c�n thi�t �áp �ng cho yêu c�u phòng ch�ng và gi�m nh� thiên tai
l� l�t � d�i duyên h�i mi�n Trung.
L��ng m�a ngày l�n nh�t là l��ng m�a l�n nh�t c�a m�t ngày
tính t� 19gi� hôm tr��c ��n 19gi� hôm sau. Chu�i s� li�u l��ng
m�a ngày l�n nh�t (Xmaxngày) t�i các tr�m �ã ���c phân tích và ki�m
tra tính ch�t h�p lý.
T� chu�i s� li�u m�a m�t ngày l�n nh�t trong m�t n�m, xây
d�ng ���ng t�n su�t lý lu�n d�ng PearsonIII b�ng ch�ơng trình máy
tính, xác ��nh giá tr� m�a �ng v�i t�n su�t 1%, sau �ó th� hi�n trên

b�n �� ��a hình t� l� 1/500.000. C�n c� vào biên �� dao ��ng c�a
Xmaxngày �ã l�a ch�n c�p ���ng ��ng tr� là 100mm.
Các ���ng ��ng tr� ���c xác ��nh b�ng ph�ơng pháp n�i suy hay
ngo�i suy tuy�n tính t� các giá tr� Xmaxngày t�i các tr�m k� c�n.
Ngoài ra, còn xét thêm �nh h��ng c�a ��a hình.
Các b�n �� Xmaxngày còn ���c ki�m tra tính ch�t h�p lý b�ng cách
so sánh t� s� l��ng m�a ngày l�n nh�t gi�a các t�n su�t
Xmaxngày(5%)/Xmaxngày(1%), t� s� này luôn luôn nh� hơn 1.
Giá tr� l��ng m�a ngày l�n nh�t t�n su�t 1% (Xmaxngày1%) trong
khu v�c nghiên c�u bi�n ��i t� 120mm ��n hơn 950mm (hình 6).
Các tâm m�a có Xmaxngày(1%) l�n hơn 900mm xu�t hi�n � Th�a
Thiên - Hu� t�i Bình ��nh. Khu v�c ven bi�n Ninh Thu�n, Bình
Thu�n Xmaxngày1% khá nh� (d��i 200mm).


Nguyn Lp Dõn, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan

128

hình 6: bản đồ đẳng trị l ợng m a 1 ngày lớn nhất (mm)tần suất p = 1%
dải duyên hải miền trung
10600'

10500'

10400'

20
40'


10700'

10800'

10900'

20
40'

300

) 350

361 )

) 298

342 )

20
00'

40
0

)
255 )

351
)


50
0

315

40
0

) 262


426
) ng M
)
)
B
350
) 427
454 )
5 00
)
668 cửa Lạch

20
00'

S g.

Ch


u

332

2 00

318
)
)
284

203

)

)

nghệ an

300

471
)

400

C
Sg.
672

)

500

698

on

700

)

cửa Lạch Quán

19
00'

Vịnh Diễn Châu

) 699

Đảo Hải Nam

700454
452 577 ))
589
598
) 523 ) )
cửa Hội
)

500 421
)
643
) 444
)
)
t
791
487
a Só
) ) 438
cử
)
585 669
) 635
g
)
h6ợn
) 683
cửaN
)
632
hà) tĩnh Sg. Gia
529
Hội
) 510
70
0

l


18
00'

663 )

i


n

) 690
) 453
) 572

à

) 633
465 )

b

cửa Ròn
cửa Lý

)

đ

Ho


o

529
500
730 cửa Doanh
quảng bình
) ) 547

0
50 0
60

17
00'

)
776

ô
n
g

680 )
521
)
513
)

918 )




.H
Sg

600

Cửa Thuận An

935
)

900Vụng Cầu Hai

16
00'

953

Đ ờng đẳng trị l ợng m a
1 ngày lớn nhất P = 1% (mm)

800 Vịnh Đ Nẵng
700 Cg Đ Nẵng

631
)
556 )


) 572
) 561
nẵng
ại
718 500
612 )
) ) 414 ửa Đ
709
C
566 )
)
733 ) 605)
) 410
) ) 534
7 00 580
quảng nam
500
)
) 436
542 vũng an hòa
)
)
600
622
678 )
ng
50
Bồ
0
r

605 )
S. T 682
40
)
5 00
577 )
0
S. Tr K húc
) 465
755 )
690 ) )
506

0
60

chú giải

ng


thừa thiên
huế
) ) 557
700

15
00'

)


quảng
) ngãi
535
3 00

)
778

) 230

a

bình định

) 500
405

20
0

)
198

hL
Vịn

)

14

00'

)
335
445
) S. Cả

267
)

) 235

545 )

ăn

300

n
ua

402 )

) 266

ng
Vụ

560 )


600

S.

672
289
)

đăk lăk

244
)

240

222
152
)

cam pu chia

397
)

322 )

) 222
268

bình thuận

179
)

đồng) nai

300

225
)

300

222

nP
ho

ng

12
00'

)
591
Vịn
hC

362

V.


)



) 351
Vĩnh Hảo

am
R

an
h

Ph
an
Ra
ng

V .Phan Rí

11
00'

182
)
Vịnh200
Phan Thiết

0

20

255 )

bà rịa - Vũng Tàu

264

ninh
thuận
)
)
310
40
0
)

0
20

288 )

11
00'

)
200
)

lâm đồng

142 )

215

Vịn
h

)
331) sôn
449g Cái ) 435
)
500
364 570

269
)

)

337

516 )

) 121

311 )

536 )

400


khánh) hoà

) 537

500

bình ph'ớc

13
00'

)

8

)
496

)

)

214
)

366
)

12

00'

)
778
0
ng
60
) Rằ
) 920
479 5 00
S . Đ822
9 00 00
)
i

185
)

2 00

Ba

Đ
ân
Xu

phú yên
184
)


ai

584 )
511 )

276
)

13
00'

gM

200

) 382

Q

420 )

m
Ta

439 )

gia
lai
386


Sông, suối

) 436
cử

Ranh giới tỉnh

719

700
600

188
209
)
)

Ranh giới quốc gia
14
00'

16
00'

445 )đà

580 )

kon tum


Điểm m a

) 266



887

)
787

30 0

17
00'

cửa Tùng

700
Cửa Việt
sg . trị )
600 quảng
Ca
600
m L 577 )

564
412
800
)

)

15
00'

18
00'

600

ng
B

19
00'

thanh hoá 6 00
cửa Lạch Ghép
5
454 ) 00
500
334

370
)

Sg. Cả
177
)


Tr o

Tỷ lệ 1: 5.000. 000
(Số hóa từ bản đồ tỷ lệ 1: 500 000)
10
00' 10400'

10500'

Nguồn: Đề tài KC - 08 -12

10600'

10700'

10800'

10900'

10
00'


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

129

S� phân b� theo không gian c�a Xmaxngày1% có liên quan ��n ��a
hình và v� trí ��a lý. D�i duyên h�i mi�n Trung n�m � phía �ông
Tr��ng Sơn, ch�u �nh h��ng tr�c ti�p c�a bão, áp th�p nhi�t ��i và

không khí l�nh, m�a c�ng nh� c��ng �� m�a r�t l�n. Còn � c�c Nam
Trung b� thì m�c �� �nh h��ng c�a các hình th� th�i ti�t gây m�a l�
không m�nh nh� � khu v�c trên. Giá tr� Xmaxngày1% khá l�n � các
t�nh t� Hà T�nh ��n Khánh Hòa. Các khu v�c c�c Nam Trung b� có
Xmaxngày1% không l�n, d��i 200mm.
2. Các yFu tH mIt '/m tác '(ng 'Fn lJ lKt d8i duyên h8i mi,n Trung
2. 1. Tác ��ng c�a y�u t� ��a ch�t, ��a m�o, ��a hình ��n s� hình thành
l� l�t d�i duyên h�i mi�n Trung
2. 1. 1. C&u trúc Ha ch&t và ch=

Ha

ng lIc

��c �i�m sông ngòi, ch� �� th�y v�n và ��c bi�t là l� l�t c�a vùng
nghiên c�u ph� thu�c m�t ph�n quan tr�ng vào ��c �i�m ��a ch�t
trong �ó nghiên c�u c�u trúc ��a ch�t, ��c �i�m ki�n t�o, thành ph�n
th�ch h�c c�a các l�u v�c sông s� góp ph�n tích c�c vào vi�c xác
��nh nguyên nhân l� l�t vùng nghiên c�u.
D�i duyên h�i mi�n Trung bao g�m nhi�u c�u trúc ��a ch�t v�i
các ch� �� ki�n t�o, thành ph�n th�ch h�c khác nhau. Nh�ng m�t
nét chung nh�t là có gradien ��a hình theo m�t c�t t� l�c ��a ra bi�n,
do �ó các sông trong vùng ph�n l�n ng�n và ch� y�u phát tri�n quá
trình xâm th�c sâu, còn quá trình b�i t� và xâm th�c b� ch� y�u x�y
ra � khu v�c ��ng b�ng ven bi�n [50]. Các ��i c�u trúc ki�n t�o �ã
tác ��ng ��n vùng nghiên c�u:
Võng ch�ng S�m N�a: n�m k� ngay � phía tây nam ��i sông
Mã, võng ch�ng S�m N�a nh� m�t ���ng vi�n ch� Z ôm l�y ��i
ph�c n�p lõm sông C� và ��i ph�c n�p l�i Phu Ho�t � phía tây nam.
��a hình chung c�a võng ch�ng này là vùng núi ��a hình b� phân c�t

ph�c t�p và mi�n ��i v�i ��ng b�ng h�p ven bi�n Thanh - Ngh�.
Võng ch�ng S�m N�a là nơi x�y ra d� d�i ho�t ��ng macma và phá
hu� ��t gãy. Ngoài h� th�ng ��t gãy phân ��i mang tính kh�ng ch�
s� t�n t�i c�a võng ch�ng, các ��t gãy phát sinh trong n�i ��i di�n
ra trong th�i k� Triat c�ng góp ph�n vào vi�c phân c�t c�u trúc


130

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

móng, ��ng th�i c�ng là ti�n �� cho vi�c t�o nên các h� th�ng dòng
ch�y c�a võng ch�ng này.
��i ph�c n�p l�i Phu Ho�t: kéo dài t� phía th��ng Lào sang
Vi�t Nam, c�u t�o thành nh�ng kh�i núi có �� cao trung bình và
��nh h��ng không rõ r�t. B� 2 ��t gãy sâu ch�y hai bên theo ph�ơng
tây b�c - �ông nam kh�ng ch�, ��i Phu Ho�t nh� là m�t ��a l�y có
d�ng nêm ch�n gi�a võng ch�ng S�m N�a và ��i ph�c n�p lõm
sông Lam.
��i ph�c n�p lõm sông C�: kéo dài trên 600km và ���c gi�i
h�n b�i các ��t gãy phân ��i. ��c tr�ng c�a ��i là mi�n núi, phía
tây b�c có nhi�u ��nh cao: Phu Si Lung (3.076m), Phuxalaileng
(2.711m), Phudonc�n (1.365m)… h� th�p d�n xu�ng l�u v�c sông
Lam. ��a hình � �ây b� chia c�t thành các thung l�ng sâu và các d�i
núi song song ph�ơng tây b�c - �ông nam th�p d�n v� phía bi�n.
��i u�n n�p Tr��ng Sơn: ��i có ph�ơng tây b�c - �ông nam ,
kéo dài t� �èo Ngang ��n �èo H�i Vân n�m song song v�i ���ng
b� bi�n hi�n t�i. C�u t�o nên ��i u�n n�p Tr��ng Sơn bao g�m t�ng
c�u trúc d��i tu�i Ocdovic th��ng - Silua h� (03 - S1) có b� dày trên
3.500m g�m ch� y�u là �á phi�n sét xen k� �á phi�n silic, cát k�t,

grauvac, cu�i k�t xen t�ng và nh�ng t�p andezit pocfirit và tuf c�a
chúng phân b� ch� y�u � vùng phía tây Qu�ng Bình, Qu�ng Tr� t�o
thành ph�c n�p l�i nh� kéo dài theo ph�ơng tây b�c v�i tr�c u�n
l��n thay ��i b�t chéo qua sông B�n H�i c�ng nh� l�u v�c sông
Long ��i, ��i Giang. T�ng c�u trúc trên là tr�m tích Silua th��ng Devon h� (S2 - D1) dày kho�ng 3.500m ��c tr�ng ch� y�u b�i thành
h� cát - sét k�t có c�u t�o phân nh�p dày xen k� không ��u và ph�n
trên chúng còn g�p nh�ng l�p �á vôi �ng v�i giai �o�n ngh�ch ��o
�� t�o thành ��a v�ng c�a ��a máng Tr��ng Sơn. � ph�n �ông nam
c�a ��i u�n n�p Tr��ng Sơn, tr�m tích Devon là cát k�t màu ��
s�m l�n �á phi�n sét, �á vôi n�m tr�c ti�p lên móng k�t tinh � vùng
Hu�. So v�i tr�m tích Ocdovic - Silua, tr�m tích Devon l� ra trên
nh�ng vùng di�n tích r�ng hơn nhi�u, ch� y�u d�c theo cánh �ông
b�c c�a ��i, ��c bi�t phía tây Hà T�nh (d�c biên gi�i Vi�t - Lào)
tr�m tích Devon t�o thành n�p l�i l�n d�ng con thoi có tr�c theo h�
núi Rào C� (2.235m), chi�u ngang kho�ng 40km và nhân c�a nó b�
m�t th� granit xuyên d�c lên. Ph�n �ông b�c c�a ��i ���c gi�i h�n
b�i h� ��t gãy Rào N�y qua H�ơng Khê, H�ơng Sơn và hàng lo�t


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

131

các h� ��t gãy c�p 2 d�ng lông chim �âm chìa ra � vùng Quy ��t,
Minh Hóa.
N�m ch�ng lên các thành t�o Paleozoi là thành h� màu �� Jura
có l�n phun trào axit. Chúng n�m tho�i d�ng các tr�ng gi�a núi �
khu v�c �èo M� Gi�, vùng núi Co Ta Rum (1.624m) � tây Qu�ng
Bình. � nh�ng vùng này các ��t gãy tr� theo ph�ơng �ông b�c - tây
nam d�c th��ng ngu�n sông Rào Tr�c, Rào Cái còn gây phá h�y

các tr�m tích l�c ��a Jura và Kreta. Các tr�m tích Neogen g�p ��ng
H�i, các l�p ph� bazan olivin, dolerit l� ra � V�nh Linh.
��i khâu Tam K� - Ph��c Sơn: �ây là ��i c�u trúc n�m gi�a
u�n n�p Tr��ng Sơn � phía b�c và ��a kh�i Kon Tum � phía nam.
Gi�i h�n phía b�c c�a ��i là ��t gãy sông Cu �ê và phía nam là ��t
gãy sông Trà B�ng. ��i có ph�ơng kéo dài theo h��ng tây b�c �ông nam (ph�n bên Lào) sang ��n ��a ph�n Vi�t Nam thì chuy�n
sang h��ng á v� tuy�n. ��i khâu Tam K� - Ph��c Sơn có v� l�c ��a
���c hình thành vào ��u k� Devon. Vào th�i k� Mezozoi ��i b� s�t
lún l�p ��y b�i tr�m tích l�c nguyên t�o nên tr�ng Nông Sơn. Sang
th�i k� Kainozoi, rìa �ông c�a ��i b� s�t lún và ���c ��n bù b�i các
tr�m tích b� r�i có tu�i Neogen - �� t�.
Các thành t�o ��a ch�t c�u t�o nên ��i khá �a d�ng bao g�m các
thành t�o có tu�i t� Proterozoi cho ��n �� t�. Các �á có tu�i
Proterozoi và Paleozoi ��u r�t b�n v�ng, các �á xâm nh�p thu�c ph�c
h� Qu� Sơn, ��i L�c, Chu Lai, Bà Nà và các tr�m tích l�c nguyên h�
t�ng Nông Sơn, Th� Lâm. Các thành t�o Kainozoi ch� y�u là tr�m
tích b� r�i l�p ��y tr�ng sông Thu B�n v�i t�ng chi�u dày trên 100m.
V� phía nam m�i Ba Làng An là l�p ph� bazan tu�i �� t�.
��a kh�i Kon Tum: ti�p giáp v�i ��i u�n n�p Tr��ng Sơn �
phía b�c qua ��i khâu Tam K� - Ph��c Sơn. ��a kh�i Kon Tum
không ��ng nh�t v� ki�n trúc th� hi�n � 2 ph�n b�c và nam c�a ��a
kh�i khá rõ r�t. Phía b�c ch� y�u là các thành t�o siêu bi�n ch�t ti�n
Cambri b� bi�n c�i trong Paleozoi, còn ph�n phía nam là tr�m tích
núi l�a sinh, phun trào Mezozoi ch�ng lên các kh�i sót �á c� �
trung l�u sông Ba, Madrac.
Nét c�u trúc �áng l�u ý ��i v�i m�ng l��i th�y v�n phân b�
trong ��a kh�i Kon Tum là các v�n ��ng nâng h� mang tính kh�i
t�ng d�c theo các ��t gãy ki�n t�o và khe n�t theo hai h��ng ch�



132

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

y�u là �ông b�c - tây nam và tây b�c - �ông nam, �i�n hình là các
��t gãy sông Ba, Hà Giao, Trà B�ng, sông Re. Các ��t gãy này qui
��nh v� trí h��ng dòng ch�y c�a các sông � �ây. T�i các nơi ��t gãy
giao nhau t�o thành các ��i n�t v� ki�n t�o làm ti�n �� cho thung
l�ng sông m� r�ng, ho�c hình thành các h� s�t ��a ph�ơng làm cho
m�ng l��i sông su�i có �i�u ki�n phát tri�n theo chi�u ngang, hình
thành nên các ��ng b�ng có di�n tích �áng k� và là nơi t�p trung
n��c m�i khi có m�a l�n t� th��ng ngu�n các sông ��a xu�ng.
��i ki�n trúc ch�ng �à L�t: n�m v� phía nam ��a kh�i Kon Tum
có ph�ơng chung �ông b�c - tây nam, bao g�m h�u h�t Nam Trung b�
và �ông Nam b�. ��i có c�u trúc c�a m�t võng ch�ng g�i trên v� l�c
��a �ã c� k�t và m�t bên là mi�n s�t r�t m�nh rìa bi�n �ông trong ��i
Mezozoi.
Trong giai �o�n tân ki�n t�o ��i ki�n trúc ch�ng �à L�t b� nâng
m�nh m�, t�n t�i nhi�u b� m�t san b�ng � các m�c �� cao 400 600m, 800 - 1.000m, ��c bi�t là các thành t�o cát �� ���c nâng cao
t�i 150 - 200m, ngoài ra trong giai �o�n này c�ng xu�t hi�n 2 ��t
phun trào có tu�i N2 - QI và QII-IV phân b� r�ng rãi � Xuân L�c, B�n
Kh�. Các h� th�ng ��t gãy theo các ph�ơng tây b�c - �ông nam ,
�ông b�c - tây nam, kinh tuy�n - á kinh tuy�n, v� tuy�n - á v� tuy�n
phát tri�n m�nh t�o các thung l�ng và qui ��nh h��ng dòng ch�y c�a
các sông: Cái (Nha Trang), Cái (Phan Rang), sông Lòng Sông, sông
L�y, sông Cái (Phan Thi�t), sông Dinh.
Trên cơ s� các ��c �i�m ��a ch�t �ã trình bày, cho th�y các tác
��ng ��a ��ng l�c trong phát sinh l� l�t d�i duyên h�i mi�n Trung
là:
*1. Tác '(ng trong hình thành và biFn 'Ri cSu trúc mIt '/m:

� mi�n Trung có th� th�y rõ dòng ch�y sông chính � các l�u
v�c sông Mã, sông Lam, sông Rào N�y, sông H��ng Hóa, sông
Bung, sông Trà Khúc, sông Ba... ��u n�m vào di�n các ��i ��t
gãy cùng tên. Hình thái c�a các l�u v�c (to� tia, lông chim, cành
cây v.v...) ph� thu�c vào c�u trúc ��a ch�t - ��a hình khu v�c,
còn �� d�c, chi�u dài và di�n tích l�u v�c ph� thu�c vào tính
t�ơng ph�n trong c�u trúc ��a hình hi�n ��i, có ngh�a, ��u ���c
ti�n ��nh b�i các quá trình n�i ��ng l�c hi�n ��i. �a s� các sông
� d�i duyên h�i mi�n Trung ��u ng�n, di�n tích l�u v�c không


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

133

l�n, �� d�c s��n và gradient dòng ch�y cao.
L�p v� phong hóa - th� nh��ng, các t�ng ch�a n��c d��i ��t
t�ng nông, t�ng sâu ���c hình thành do quá trình ��a ch�t b�
m�t, s� tác ��ng t�ơng h� c�a các quá trình n�i ��ng l�c và
ngo�i ��ng l�c. Các ��c �i�m v� qui mô, v�t ch�t, hình thái và
phân b� trong không gian c�a chúng ��u có m�i quan h� ngu�n
g�c v�i các quá trình ��a ��ng l�c và ��ng l�c c�a th�y quy�n,
sinh quy�n và khí quy�n. S� phân hóa l�p v� phong hóa - th�
nh��ng theo các �ai cao và c�u trúc ��a ch�t t�ng m�t là m�t
minh ch�ng c� th� � mi�n Trung.
*2. Tác '(ng trong diUn biFn môi tr Wng 'Xa chSt gây lJ lKt Y
mi,n Trung
Các hi�m h�a c�a môi tr��ng ��a ch�t trong h� th�ng các quá
trình ��a ��ng l�c hi�n ��i có tác ��ng gây l� l�t � mi�n Trung, th�
hi�n � m�t s� �i�m cơ b�n:

Các �i�u ki�n t� nhiên c�a môi tr��ng ��a ch�t d�i duyên h�i
mi�n Trung do các quá trình ��a ��ng l�c th�ch quy�n t�o ra
nghiêng v� phía thu�n l�i trong phát sinh l� l�t. Di�n thu n��c
(ch� y�u là mi�n ��i núi) c�a các l�u v�c d�i duyên h�i mi�n
Trung chi�m kho�ng 80% di�n tích t� nhiên toàn mi�n, l�n g�p
6 l�n di�n tích ít d�c và ��ng b�ng.
Các quá trình ��a ch�t b� m�t �ã t�o nên các ch��ng ng�i v�t t�
nhiên nh� các d�i c�n cát ven bi�n (chi�m ��n kho�ng 5% di�n
tích t� nhiên d�i duyên h�i mi�n Trung) gây b�i l�ng, xói l� b�
sông và bi�n làm l�p c�a sông, phá ho�i �ê �i�u, tác ��ng
nghiêm tr�ng ��n kh� n�ng tiêu thoát l� c�a các l�u v�c ra bi�n,
làm tr�m tr�ng thêm tác h�i c�a l� l�t. C�ng chính các quá trình
��a ch�t b� m�t này l�i t�o ra các môi tr��ng thu�n l�i � vùng
núi cho vi�c n�y sinh l� quét (hi�n t��ng tr��t l� s��n núi và b�
sông su�i, làm t�c ngh�n dòng ch�y, phá h�y các c�nh quan b�
m�t có ch�c n�ng �i�u ti�t l�...) làm suy thoái ch�t l��ng c�a
m�t ��m (xói mòn ��t, phá h�y l�p ph� th�c v�t...) d�n ��n
gi�m di�n tích và kh�i l��ng ��t th�m n��c, bi�n ��i cơ c�u
�i�u ti�t l� c�a th�m th�c v�t � các l�u v�c.
Ho�t ��ng tân ki�n t�o và hi�n ��i là ��ng l�c ch� ��o trong


Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

134

vi�c duy trì h� th�ng cân b�ng ��ng c�a m�t ��m và môi tr��ng
��a ch�t, �ang và s� ti�p t�c phân hóa hình thái c�a các l�u v�c
sông mi�n Trung d�n ��n vi�c bi�n ��i ch� �� th�y v�n, ��c bi�t
là ch� �� dòng ch�y; làm sâu s�c thêm s� khác bi�t c�a môi

tr��ng ��a ch�t sinh l� c�a t�ng l�u v�c. �i�u này h�t s�c quan
tr�ng trong vi�c xác ��nh các qui lu�t l� l�t � khu v�c, d� báo l�
l�t cho t�ng l�u v�c.
M�t ��c tr�ng quan tr�ng c�a môi tr��ng ��a ch�t d�i duyên h�i
mi�n Trung là các ki�u ��a hình thái c�a b� bi�n. Các quá trình
th�y th�ch ��ng l�c �ã làm ph�c t�p thêm bình �� ki�n trúc ��a
hình hi�n ��i c�a ��i ven bi�n, ��c bi�t là các vùng c�a sông và
��m phá ven bi�n, gây c�n tr� cho vi�c thoát l� ra bi�n c�ng nh�
l�n tràn c�a bi�n vào l�c ��a.
H� th�ng cân b�ng ��ng t� nhiên c�a môi tr��ng ��a ch�t d�i duyên
h�i mi�n Trung �ang b� tác ��ng ngày càng m�nh m� b�i các ho�t
��ng khai thác l�u v�c và phát tri�n kinh t� xã h�i c�a con ng��i.
2. 1. 2. JHa hình, Ha m o

N�m tr�i dài t� Thanh Hóa ��n Bình Thu�n, phân b� trên nhi�u c�u
trúc ��a ch�t khác nhau, ��a hình khu v�c nghiên c�u �a d�ng g�m
núi, cao nguyên, ��i và ��ng b�ng ven bi�n. Theo tính phân b�c ��a
hình, vùng nghiên c�u ���c chia thành 9 b�c ��a hình chính: 0 - 100m,
100 - 300m, 300 - 600m, 600 - 900m, 900 - 1.200m, 1.200 - 1.600m, 1.600
- 2.000m, 2.000 - 2.500m và trên 2.500m.
�i�m ��c bi�t c�a dãy núi Tr��ng Sơn B�c là s� h� th�p �� cao
nhanh chóng t� 1.600 - 2.000m ��n 300 - 600m và th�p hơn, trong
�ó các b�c ��a hình 600 - 900m và 900 - 1.200m phân b� r�ng rãi
hơn c� � vùng Nam Trung b�. Kh�i Ng�c Linh và Lâm Viên có các
b� m�t ��nh � �� cao trên 2.000m và cao hơn.
V� tr�c l��ng hình thái c�a vùng duyên h�i mi�n Trung, �� d�c
��a hình chia thành 7 c�p:
C�p �� d�c 0 - 30: chi�m di�n tích �áng k� bao g�m toàn b� ��ng
b�ng ven bi�n t� Thanh Hóa t�i Bình Thu�n và m�t lo�t các tr�ng
gi�a núi nh� tr�ng sông Ba…

C�p �� d�c 3 - 80 : B� m�t nghiêng tho�i phân b� ch� y�u


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

135

trên b� m�t các d�i ��i th�p ch�y d�c theo ��ng b�ng duyên
h�i mi�n Trung.
C�p �� d�c 8 - 150: Bao g�m các b� m�t nghiêng tho�i phân b�
t�p trung � vùng ��i núi th�p Ninh Thu�n, Bình Thu�n, Qu�ng
Ngãi, Nh� Xuân (Thanh Hóa).
C�p �� d�c 15 - 250: chi�m h�u h�t các ��a hình núi th�p có �� cao
trung bình 500 - 1.000m. Di�n phân b� c�a c�p này th� hi�n rõ �
khu v�c sông Mã, tây Qu�ng Bình, Qu�ng Tr�, Th�a Thiên - Hu�.
C�p �� d�c 25 - 350: chi�m di�n tích ch� y�u � ��a hình núi trung
bình có �� cao 1.000 - 2.000m t�p trung t�i các t�nh Qu�ng Ngãi,
Khánh Hoà, Ninh Thu�n.
C�p �� d�c trên 350: phân b� h�n ch� � các khu v�c núi cao
s��n �ông b�c Tr��ng Sơn giáp biên gi�i Vi�t - Lào (khu v�c
M��ng Xén) và m�t lo�t các núi cao � Nam Trung b�. ��c �i�m
��a hình d�c, hi�m tr�.
Khu v�c núi �á vôi: t�p trung thành d�i �á vôi � b�c Thanh
Hóa, Minh Hóa (Qu�ng Bình). Các núi �á vôi này ��u có vách
và s��n d�c, ��a hình hi�m tr�.
��c �i�m phân b� m�t �� chia c�t ngang trên lãnh th� Vi�t Nam có
s� dao ��ng khá l�n gi�a các vùng, phù h�p v�i s� phân hóa không
gian c�a �i�u ki�n khí h�u, c�u trúc ��a ch�t và ��a hình. ��i v�i d�i
duyên h�i mi�n Trung n��c ta, các c�p phân c�t ngang c�ng th�
hi�n khá rõ nét.

C�p m�t �� phân c�t ngang t� 1,5 - 2km/km2 ���c phân b� t�i
các tâm m�a l�n �èo Ngang, B�c �èo H�i Vân…
C�p m�t �� phân c�t ngang t� 1,0 - 1,5km/km2 phân b� � vùng
có l��ng m�a t�ơng ��i l�n t� 1.800 - 2.000mm � Tây Qu�ng
Nam, Qu�ng Ngãi.
C�p m�t �� phân c�t ngang t� 0,6 - 1,0km/km2 phân b� r�ng rãi
trong nh�ng vùng có l��ng m�a trung bình 1.200 - 1.600mm
thu�c ��a hình ��i núi th�p và ��ng b�ng duyên h�i mi�n Trung.
C�p m�t �� chia c�t ngang 0,1 - 0,6km/km2 xu�t hi�n � nh�ng
khu v�c có l��ng b�c hơi l�n (Ninh Thu�n - Bình Thu�n) hay
nh�ng vùng có c�u t�o n�n nham th�ch �á vôi (Minh Hóa Qu�ng Bình).


136

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

M�t �� phân c�t sâu ��a hình liên quan ch�t ch� v�i các ki�u ��a
hình và th� hi�n tính qui lu�t rõ r�t.
C�p m�t �� chia c�t sâu 0 - 15m/km2 ���c phân b� h�n ch�, t�p
trung � các ��ng b�ng th�p Thanh Hóa, Th�a Thiên - Hu�,
Qu�ng Nam, Tuy Hòa.
C�p m�t �� chia c�t sâu 15 - 50m/km2 phân b� h�n ch� hơn �
các ��ng b�ng cao, ��ng b�ng th�m, ��ng b�ng ��i các t�nh
Ngh� An, Qu�ng Bình, Qu�ng Ngãi, Nha Trang, Phan Rang.
C�p m�t �� chia c�t sâu 50 - 100m/km2 ���c phân b� r�ng rãi
m�t s� khu v�c c�a cao nguyên Pleiku, ��c L�c, Lâm ��ng.
C�p m�t �� chia c�t sâu 100 - 200m/km2 t�p trung t�i d�i ��i cao
n�m ti�p giáp v�i d�i ��ng b�ng duyên h�i mi�n Trung.
C�p m�t �� chia c�t sâu 200 - 400m/km2 liên quan ��n các ki�u

��a hình núi th�p kéo dài su�t t� Hà T�nh ��n Bình Thu�n.
C�p m�t �� chia c�t sâu trên 400m/km2 chi�m di�n tích nh� �
khu v�c núi cao M��ng Xén, Tây Ngh� An, Qu�ng Bình.
Trên cơ s� các ch� tiêu trên phân thành các nhóm ki�u ��a hình
núi, nhóm ki�u ��a hình cao nguyên, nhóm ki�u ��a hình thung
l�ng, nhóm ki�u ��a hình ��i và ��ng b�ng ��i và nhóm ki�u
��a hình ��ng b�ng. Trong m�i nhóm ki�u �ó ti�n hành phân
các ki�u ��a hình theo ngu�n g�c và hình thái (b�ng 28). ��a
hình d�i duyên h�i mi�n Trung ���c phân chia thành 5 nhóm
v�i 22 ki�u th� hi�n nh�ng nét ��c tr�ng nh�t v� m�t ��a m�o
c�a vùng nghiên c�u. Các ki�u ��a hình theo th� t� trên b�n ��
��a m�o ���c mô t� chi ti�t nh� sau:
Nhóm các ki[u 'Xa hình núi
1. Dãy núi bóc mòn th ch hLc c&u t o d ng Ha lMy trên các á
xâm nhOp
��c �i�m n�i b�t c�a ki�u ��a hình là nh�ng d�ng ��a hình núi
cao v�i các s��n r�t d�c, �� d�c ph� bi�n 30 - 350 �ôi ch� l�n hơn
450 v�i �� chia c�t sâu khá l�n. Ki�u ��a hình này t�o nên các dãy
núi thu�c lo�i cao nh�t khu v�c nghiên c�u nh� dãy B�ch Mã
(1.708m), dãy núi Ch� M� - Hòn Ngang � phía B�c Ninh Hoà
(2.015,8 - 1.364m), Cacan - Aron (1.314m), �á Vách (1.089m).


Ch 5ng II. Các y�u t� gây l� l�t các l�u v�c sông d�i duyên h�i mi�n Trung

137

B ng 28. Các kiGu Ha hình d i duyên h i mi!n Trung
Nhóm
kiGu

Ha hình

KiGu Ha hình

Nhóm các
ki�u ��a
hình núi

1. Dãy núi bóc mòn th�ch h�c c�u trúc d�ng ��a l�y trên các �á
xâm nh�p.
2. Kh�i núi vòm bóc mòn, �� l� trên các �á xâm nh�p.
3. Dãy núi kh�i t�ng vòm bóc mòn, �� l� trên các �á xâm
nh�p.
4. Dãy và kh�i núi bóc mòn c�u trúc trên các �á tr�m tích
phun trào.
5. Dãy núi bóc mòn ki�n t�o c�u trúc d�ng ��a l�y, u�n n�p
kh�i t�ng trên các �á bi�n ch�t.
6. Dãy núi xâm th�c - bóc mòn c�u trúc u�n n�p kh�i t�ng
trên các �á tr�m tích l�c nguyên.
7. Dãy núi và kh�i núi bóc mòn, hoà tan r�a l�a trên �á
cacbonat.
8. Kh�i núi sót bóc mòn trên các c�u trúc khác nhau.
9. Vách và s��n ki�n t�o - xâm th�c trên các �á tr�m tích
phun trào.

Nhóm các
ki�u ��a
hình cao
nguyên
Nhóm các

ki�u ��a
hình thung
l�ng

10. Cao nguyên bóc mòn - r�a trôi trên các �á bazan.
11. Cao nguyên xâm th�c - bóc mòn trên các tr�m tích, bi�n
ch�t.
12. Thung l�ng và tr�ng ki�n t�o xâm th�c - tích t� c�u t�o
b�i các tr�m tích h�n h�p.
13. Thung l�ng và tr�ng xâm th�c - tích t� c�u t�o b�i các
tr�m tích h�n h�p.
14. Thung l�ng và tr�ng hoà tan r�a l�a - tích t� trên �á
cacbonat.

Nhóm các
ki�u ��a
hình ��i và
��ng b�ng
��i

15. ��i và ��ng b�ng ��i bóc mòn - xâm th�c trên các �á
tr�m tích, phun trào và bi�n ch�t.
16. ��i bóc mòn th�ch h�c trên các �á xâm nh�p.
17. ��i bóc mòn r�a trôi trên các �á bazan.
18. ��ng b�ng ��i tích t� - xâm th�c trên các c�n cát ven
bi�n.

Nhóm các
ki�u ��a
hình ��ng

b�ng

19. ��ng b�ng bóc mòn - xâm th�c tr��c núi trên các �á g�c
khác nhau.
20. ��ng b�ng cao tích t� - xâm th�c trên các thành t�o
ngu�n g�c sông, bi�n, sông bi�n h�n h�p.
21. ��ng b�ng th�p tích t� ngu�n g�c sông - bi�n, ��m l�y,
v�ng v�nh.
22. ��ng b�ng tích t� bi�n - gió.


138

Nguy�n L�p Dân, Nguy�n Th� Th�o H�ơng, V� Th� Thu Lan

2. Kh3i núi vòm bóc mòn, ; lP trên các á xâm nhOp
Tùy thu�c v� trí phân b� mà các kh�i núi vòm này có �� cao tuy�t
��i khác nhau nh� � th��ng ngu�n sông Mã có các ��nh PhuMo
(2.194m), Phà Màu (1.160m); Hòn Bà tây b�c Nha Trang (1.361m),
Hòn Nóc tây b�c Qui Nhơn (913m) hay các kh�i núi vòm �ông b�c
Phan Rang nh� HaoChuLi (1.451m), núi Chúa (1.040m)… ��c
tr�ng chung c�a ki�u ��a hình này là có d�ng vòm d�c 20 - 250 �ôi
ch� tho�i hơn, nh� � khu v�c hai bên b� sông Ba còn 15 - 200. Quá
trình phong hóa m�nh m� �ã t�o nên l�p v� phong hóa khá dày (m�t
vài mét) trên các �á xâm nh�p có tu�i khá tr�, c�ng v�i quá trình
bóc mòn xâm th�c m�nh chân s��n, t�o �i�u ki�n cho quá trình ��
l� phát tri�n trên s��n c�a ki�u ��a hình này.
3. Dãy núi kh3i t ng vòm bóc mòn, ; lP trên các á xâm nhOp
V� m�t ��a m�o, ki�u ��a hình này bao g�m m�t s� d�ng ��a hình núi
th�p v�i m�t s� ��nh cao trên 1.000m d�ng vòm tho�i b� chia c�t

thành các dãy riêng bi�t b�i m�t s� thung l�ng sông nh� các nhánh
thu�c th��ng ngu�n sông Thu B�n, Trà Khúc, Hà Thanh. Ki�u ��a
hình này có m�c �� chia c�t sâu trung bình và �� d�c th��ng 20-250,
4. Dãy và kh3i núi bóc mòn c&u trúc trên các á trQm tích
phun trào
Ki�u ��a hình này phân b� ch� y�u � ranh gi�i l�u v�c sông Mã,
sông Chu, sông Ba và sông Hà Thanh, m�t ph�n nh� � th��ng
ngu�n sông Lòng Sông, bao g�m các núi khá th�p (d��i 1.000m) có
d�ng vòm tho�i, các y�u t� bóc mòn, xâm th�c � �ây th��ng trùng
kh�p v�i các y�u t� ��a ch�t nh� các v�a, các l�p �á và ranh gi�i
gi�a các tr�m tích phun trào v�i các �á khác.
5. Dãy núi bóc mòn ki=n t o, c&u trúc d ng Ha lMy, u3n n=p kh3i
t ng trên các á bi=n ch&t
Chi�m di�n tích l�n � th��ng ngu�n các l�u v�c sông Mã, sông
Lam, sông Thu B�n, sông Trà Khúc, sông Kôn…, bao g�m các d�ng
��a hình núi th�p và trung bình v�i các s��n u�n l��n m�m m�i, các
��nh ph�n l�n th�p có �� cao trung bình 1.000 - 1.500m, nhi�u ��nh
th�p hơn 700m � phía h� l�u các sông và cao d�n ��n trên 2.000m �
trung tâm các kh�i nâng tân ki�n t�o (Ng�c L�nh 2.598m).


×