VỀ mối QUAN hệ GIỮA môi TRƯỜNG và văn hóa ở nước TA

VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA MÔI TRƯỜNG VÀ
VĂN HÓA Ở NƯỚC TA
Môi trường (bao gồm môi trường tự nhiên và
môi trường xã hội) có liên quan trực tiếp
hoặc gián tiếp đến cuộc sống con người và
nó luôn gắn liền với yếu tố văn hóa - bởi văn
hóa thể hiện sự phát triển của con nguời dù
ở bất cứ đâu và khi nào. Qua những phân
tích thực tế, tác giả cho chúng ta thấy rõ hơn
trách nhiệm của mỗi người đối với vấn đề
chung - môi trường.
Con người sống trong môi trường tự nhiên
(MTTN) và môi trường xã hội (MTXH). Theo Từ
điển tiếng Việt, Nhà xuất bản khoa học xã hội,
1988 thì: “Môi trường. 1. Nơi xẩy ra một hiện
tượng hoặc diễn ra một quá trình, trong mối
quan hệ với hiện tượng, quá trình ấy. 2. Toàn
bộ nói chung những điều kiện tự nhiên, xã hội,
trong đó con người hay một sinh vật tồn tại, phát
triển trong mối quan hệ với con người, với sinh
vật đó”.
MTTN là tất cả những gì tạo nên môi trường
sống quanh ta như: Đất đai, nhà cửa, rừng núi,
động vật, không khí, sông hồ... Cơm ăn, nước
uống, thuốc chữa bệnh, quần áo mặc đều là sản


phẩm từ thiên nhiên thông qua quá trình lao
động của chính con người. Mặt khác, con người
lại tồn tại trong MTXH và chịu tác động qua lại
của cộng đồng và luật pháp. Trong một xã hội

văn minh, có luật pháp ổn định con người sẽ có
điều kiện phát triển bền vững và năng động hơn
là trong một xã hội đầy rẫy tệ nạn với lối sống
thực dụång. Trong cộng đồng cổ truyền, nhiều
làng xã có hương ước - đó là luật lệ qui ước do
dân làng đặt ra thực hiện trong phạm vi của
làng. Còn Nhà nước thì ban hành các văn bản
pháp luật nhằm đảm bảo trật tự xã hội.
Dưới góc độ tiếp cận này có thể khẳng định
rằng, vấn đề môi trường có vị trí quan trọng
trong quá trình tồn tại và phát triển của con
người. Sự xáo trộn về MTTN cũng như MTXH
sẽ tác động trực tiếp đến cuộc sống của con
người. Một khi MTTN bị tàn phá và ô nhiễm, con
người sẽ luôn phải sống trong nỗi lo âu về thiên
tai như giông bão, lũ lụt, mất mùa, đói kém,
bệnh tật... Nếu MTXH bị phá vỡ, tệ nạn xã hội
sẽ gia tăng làm phá vỡ cấu trúc gia đình - làng
xã, hậu quả là cả một cộng đồng người rơi vào
tâm trạng bất an.
Sự phản ánh trên cho thấy, môi trường có liên
quan trực tiếp hay gián tiếp đến cuộc sống con
người. Để xử lý mối tương tác đó, con người


phải vận dụng vốn tri thức và kinh nghiệm của
mình để tìm được “tiếng nói chung” với môi
trường. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay đang
xuất hiện những vấn đề phức tạp trong việc giải
quyết mối quan hệ giữa con người và môi

trường. Có thể tiếp cận những vấn đề này dưới
các góc độ sau:
1. Do sự gia tăng dân số và do nhu cầu đòi hỏi
không giới hạn của con người đã làm cho nguồn
tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt không
chỉ đối với nguồn tài nguyên không tái tạo mà
ngay cả với nguồn tài nguyên tái tạo. Càng ngày
thiên nhiên càng tỏ ra “đuối sức” trước nhu cầu
của con người và trước tình hình đó, con người
phải tìm ra giải pháp nhằm đáp ứng nhu cầu
thiết yếu của chính bản thân mình.
Để đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm
hàng ngày, con người không thể chỉ dựa dẫm
vào thiên nhiên và sử dụng phương pháp canh
tác cổ xưa mà phải đưa khoa học và kỹ thuật
vào nhằm cải tạo giống tăng năng suất. Nhiều
hóa chất được sử dụng để tạo ra nhiều sản
phẩm hơn. Tuy nhiên hiện nay trong các sản
phẩm tiêu thụ hàng ngày còn tồn dư quá nhiều
hóa chất độc hại gây ra những vụ ngộ độc
nghiêm trọng.Trong vòng 4 tháng đầu năm
2002, cả nước đã có trên 1000 ca ngộ độc thực


phẩm, trong đó có 47 ca tử vong, gần bằng số
người tử vong do ngộ độc thực phẩm của hai
năm 2000 và 2001. Mặt khác, bên cạnh những
ảnh hưởng trực tiếp của các vụ ngộ độc lên sức
khỏe con người như chúng ta đã thấy; những
hóa chất độc hại đó còn để lại những di chứng

tiềm ẩn lâu dài gây ra nhiều chứng bệnh mà con
nguời không thể lường trước được.
Nhằm khắc phục hiểm họa này, các nhà khoa
học, các nhà sản xuất, sử dụng hóa chất trong
chăn nuôi, trồng trọt phải phát huy cao độ nhân
tố văn hóa - trong đó thành tố văn hóa - đạo đức
phải được đặt lên hàng đầu - trong cung cách
làm ăn của mình. Không thể chỉ vì mục đích lợi
nhuận mà bỏ qua những qui trình qui phạm bắt
buộc khi nghiên cứu và sản xuất để tung ra thị
trường những sản phẩm dẫn đến nguy cơ hủy
diệt con người và gieo mầm bệnh vào cộng
đồng người.
Phát huy giá trị văn hóa - đạo đức chính là
thành tố cơ bản nhất để kéo con người lại với
con người nhằm nâng cao tính nhân bản, nhân
ái trong cộng đồâng người. Thái độ của con
người đối với con người là tiêu chuẩn đầu tiên
trong sự phát triển về mặt văn hóa-đạo đức.
2. Để con người vừa được hưởng cuộc sống có
chất lượng cao vừa bảo vệ được môi trường


sống là cả một vấn đề rất lớn không chỉ giới hạn
trong việc sử dụng những sản phẩm tiêu thụ mà
còn liên quan rất nhiều đến cách cư xử của
chính con người với thiên nhiên. Lấy một ví dụ
(đã, đang và sẽ làm đau đầu các nhà quản lý)
như dân sinh sống gần rừng chặt phá mở rộng
diện tích đất rừng canh tác, dân di cư tự do chặt

phá rừng lấy đất để ở hay trồng trọt theo lối
quảng canh không thông qua quá trình quản lý.
Diện tích rừng ngày một giảm dần dẫn đến hậu
quả lũ lụt, hạn hán ngày một tăng cả về tần suất
và cường độ. Theo báo cáo của Bộ nông nghiệp
và phát triển nông thôn cho biết, tính đến ngày
8/4/2002, tổng diện tích đất canh tác bị thiếu
nước và hạn hán lên tới 207285 ha, trong đó có
45810 ha lúa, 6105 ha rau màu và 155370 ha
cây công nghiệp. Hạn hán nặng nhất xảy ra ở
các tỉnh Đắc Lắc, Gia Lai, Lâm Đồng, Bình
Thuận, Bình Phước, Kiên Giang, Cà Mau. Một
trong những tác động mạnh của tình hình khô
hạn là nạn cháy rừng. Theo báo cáo của Cục
kiểm lâm, từ đầu mùa khô đến nay, cả nước đã
xảy ra 256 vụ cháy rừng gây thiệt hại 2558 ha
rừng. Đặc biệt vụ cháy rừng tràm nguyên sinh
thuộc khu vực Vườn quốc gia U Minh Thượng
bắt đầu từ 12 giờ ngày 24/3/2002 với trên 2000
ha diện tích rừng tràm nguyên sinh bị thiêu rụi là
lời cảnh báo sâu sắc nhất về công tác quản lý


và thái độ ứng xử của con người đối với môi
trường thiên nhiên.
Để giải quyết vấn đề này cần áp dụng một cách
triệt để hơn các qui định của Nhà nước như
Luật bảo vệ môi trường, Luật bảo vệ và phát
triển rừng; các nghị định hướng dẫn thi hành
luật mà Nhà nước đã ban hành. Muốn phát huy

ý thức về môi trường một cách thường trực
trong mỗi người phải có sự kết hợp chặt chẽ
công tác tuyên truyền giáo dục về nếp sống, lối
sống văn hóa - văn minh với hình thức xử lý các
hiện tượng vi phạm theo đúng pháp luật. Lối
sống xã hội chủ nghĩa là một hình thức mới thể
hiện ở sự phù hợp với mục đích phát triển của
xã hội. Chỉ có thể nhận thức được mối liên hệ
giữa lý tưởng và hiện thực bằng hoạt động thực
tiễn của con người trong xã hội. Ở đây đòi hỏi
phải có một thái độ tự giác sâu sắc đối với cuộc
sống, bảo đảm sự thống nhất hữu cơ giữa
những nguyên tắc và những lao động thực tế.
3. MTXH trong bối cảnh hiện nay đang phát triển
theo chiều hướng cực kỳ sôi động song cũng
hết sức phức tạp. Trong đó lĩnh vực đáng quan
tâm là những diễn biến của quá trình giao lưu
văn hóa. Giao lưu văn hóa đang trở thành chiếc
cầu nối tiềm ẩn những sắc thái văn hóa mới
nhưng cũng đã xuất hiện những mặt trái đáng


báo động trong MTXH. Sự pha trộn những sắc
thái văn hóa khác nhau trong một không gian
“người tiêu thụ” có trình độ dân trí chưa cao và
chưa đồng đều đã làm nảy sinh những khuynh
hướng không có lợi trong MTXH ở nước ta hiện
nay. Các giá trị văn hóa đạo đức đang “đánh
vật” với chủ nghĩa thực dụng để tồn tại; văn hóa
dân tộc đang đối mặt một cách gay gắt với

những khuynh hướng tiêu cực của văn hóa
ngoại lai. Đây là một thách thức lớn đối với môi
trường sống của con người trong bối cảnh hiện
nay.
Vấn đề được đặt ra là “trong điều kiện kinh tế thị
trường và mở rộng giao lưu quốc tế phải đặc
biệt quan tâm giữ gìn và nâng cao bản sắc văn
hóa dân tộc, kế thừa và phát huy truyền thống
đạo đức, tập quán tốt đẹp, ý thức về cội nguồn
và lòng tự hào dân tộc, khắc phục tâm lý sùng
bái đồng tiền, bất chấp đạo lý, coi thường các
giá trị nhân văn”. Văn hóa mang lại cho nhân
dân những giá trị tinh thần cao, làm phong phú
bộ mặt tinh thần xã hội. Nói đến mối quan hệ
giữa văn hóa và MTXH là nói đến sự sáng tạo
của cá nhân và sự giao tế có tính văn hóa. Sáng
tạo xã hội chính là một phương thức hoạt động
tinh thần của con người nhằm khẳng định, tự
thể hiện trong hoạt động sáng tạo. MTXH đòi hỏi


phải có tính tích cực văn hóa của cá nhân, thể
hiện ở năng lực nhận thức và tiếp thu những giá
trị văn hóa và tự thể hiện trong thế giới của cái
đẹp.