phân loại biểu đồ

CÁCH VẼ BIỂU ĐỒ
II.2. Phân loại biểu đồ
-Dựavàobảnchấtcủabiểu đồ:
+Biểu đồcơcấu:biểu đồthểhiệncơcấulao độngcủamộtlãnhthổ...
+Biểu đồsosánh
+Biểu đồ độngthái:phảnánhquátrìnhpháttriểnvàsựbiếnthiêntheothờigian
củacác đốitượngnhư:sựgiatăngdânsốquacácthờikì,sựthay đổicủanhiệt độ
vàlượngmưaquacácthángtrongnăm,sựthay đổivềdiệntích,sảnlượnglúaqua
cácnăm,...
+Biểu đồquymôvàcơcấu:biểu đồcơcấudiệntíchcâycôngnghiệplâunăm ở
TâyNguyênqua2nămkhácnhau,...
+Biểu đồcơcấuvà độngthái:biểu đồthểhiệnsựchuyểndịchcơcấutheo ngành,
biểu đồcơcấuxuấtnhậpkhẩu,...(quaítnhất4mốcthờigian).
-Dựavàohìnhthứcthểhiệncủabiểu đồ:
+Biểu đồtròn.
+Biểu đồ đườngbiểudiễn(đồthị,biểu đồhình đường).
+Biểu đồcột(cột đơn,cộtnhóm, biểu đồthanhngang,tháptuổi).
+Biểu đồmiền(biểu đồmiềnthểhiệnsốliệutuyệt đối,biểu đồmiềnthểhiệnsố
liệutương đối).
+Biểu đồkếthợpgiữacộtvà đường.
III Quy trình vẽ biểu đồ
a)Bước1:Xác địnhnộidungmàbiểu đồphảithểhiện:
+Tiếntrìnhpháttriểncủamộthiệntượnghaymộtsốhiệntượng địalí(giatăng
dânsố,sựthay đổidiệntíchvàsảnlượnglươngthựccủamộtlãnhthổhoặctốc độ
giatăngcủamộtsốsảnphẩmcôngnghiệpquacácnăm,tốc độtăngtrưởngvềkhối
lượnghànghóacủacácngànhvậntảiquacácgiai đoạn,...).
+Sựtươngquanvàsosánhquymôgiữacác đạilượng(diệntíchvàsảnlượnglúa
giữacácvùng,sảnlượng lươngthựcvàmứcbìnhquânlươngthựctheo đầungười
ởhai đồngbằngsôngHồngvà đồngbằngsôngCửuLong,...).
+Cơcấucủamộttổngthể:cơcấucácngànhtrongGDP,cơcấudânsốtheo độ
tuổi,...

+Cảvềtiếntrìnhvàtươngquanvề đạilượngquacácnăm:Diệntíchgieotrồngvà
sảnlượngcàphêquacácnămcủanướcta,...
+Cảvềmốitươngquan,cơcấuvàtiếntrìnhcủa đốitượng:Cơcấuxuấtnhậpkhẩu
củanướctaquacácnăm,...
Cơsở đểxác địnhnộidungbiểu đồcầnthểhiệnchínhlàlờidẫnhayyêucầucủa
bàitập,bàithựchành:Vẽbiểu đồthểhiện...
b)Bước2:Xác địnhloạibiểu đồcầnvẽ.Đâylàbướcrấtquantrọngvìnếuxác định
sailoạibiểu đồcầnvẽsẽkéotheoviệcvẽbiểu đồsaiyêucầu,việcnhậnxétsẽkhó
cóthểhoànthiện.Muốnlựachọn đượcloạibiểu đồthíchhợpnhấtsovớiyêucầu
của đềbàicầncăncứvàomộtsốcơsởsau:
+Khảnăngthểhiệncủatừngloạibiểu đồ:Thựctếtrênbáochíhaycáctàiliệu
thamkhảocónhiềuloạibiểu đồkhácnhaunhưngtrongchươngtrình Địalíphổ
thôngcũngnhưcác đềthitrong cáckìthitốtnghiệp,thicao đẳng, đạihọcvàthi
họcsinhgiỏicáccấpthườngyêucầuHSvẽmộttrongsốcácloạibiểu đồsau:hình
cột,hìnhtròn,hình đường(đồthị),hìnhmiền(hoặcdiện),biểu đồkếthợpcộtvà
đường.Mỗiloạibiểu đồdùng đểthểhiệnmộthoặcnhiềumục đíchkhácnhau:
•Biểu đồhìnhcột
-Biểu đồcột đơn:thểhiệnrõquimôvà độngtháipháttriểncủamột đốitượng địa
lí.
-Biểu đồcộtghép(cộtnhóm)cócùng đơnvịtính:thểhiệnrõsựsosánhquimôvà
độngtháipháttriểncủacác đốitượng địalí.
-Biểu đồcộtghép(cộtnhóm)cócác đơnvịtínhkhácnhau:thểhiệnrõsựsosánh
quimôvà độngtháipháttriểncủacác đốitượng địalí.
-Biểu đồcộtchồngvẽtheosốliệutuyệt đối:thểhiệnrõnhấtsựsosánhquimô
củacác đốitượng địalí.
-Biểu đồcộtchồngvẽtheosốliệutương đối:thểhiệnrõnhấtcơcấuthànhphần
củamộttổngthể.
-Biểu đồthanhngang:dạng đặcbiệtcủabiểu đồcột,khôngthểhiệnchocác đối
tượngtheothờigian.
Tómlại,biểu đồcộtthườngdùng đểthểhiện độngtháipháttriểncủa đốitượng,

sosánhtươngquan độlớn(quymô)giữacác đốitượnghoặcthểhiệncơcấu
thànhphầncủamộttổngthể.Tuynhiên,loạibiểu đồnàythíchhợpnhấttrongviệc
thểhiệnsựsosánhtươngquanvề độlớngiữacác đốitượngvà độngtháiphát
triểncủa đốitượng.
•Biểu đồtheo đường(đồthị, đườngbiểudiễn):
-Biểu đồcó1hoặcnhiều đườngkhácnhauvẽtheogiátrịtuyệt đối:thíchhợpnhất
trongviệcthểhiệntìnhhình,diễnbiếncủamộthaymộtsố đốitượng địalíqua
mộtchuỗithờigian(cósốnămnhiềuvàtương đốiliêntục)như:sựthay đổisản
lượngmộthoặcmộtsốloạicâytrồngquacácnăm,sảnlượnglươngthựctrong
mộtthờikì,sựpháttriểnvềdânsốvàsảnlượnglúaquacácthờikì...
-Biểu đồcónhiều đườngkhácnhauvẽtheogiátrịtương đối:thíchhợpnhất
trongviệcthểhiệntốc độtăngtrưởng(tốc độgiatăng,tốc độpháttriển)củamột
số đốitượng địalíquacácnămnhư:diệntích,năngsuấtvàsảnlượnglúa,sản
lượngcủamộtsốngànhcôngnghiệp,sốlượng giasúc,giacầmcủangànhchăn
nuôi,tốc độtăngtrưởngvềkhốilượngvậnchuyểncủacácngànhgiaothôngvận
tải,...
•Biểu đồkếthợpcộtvà đường:
Thíchhợptrongviệcbiểuthịmốitươngquangiữa độlớnvà độngtháipháttriển
củacác đốitượngcó đơnvịkhácnhau.VDdiệntíchvàsảnlượnglúa/càphê...qua
cácnăm,lượngmưavànhiệt độ,sốdựánvàsốvốn đầutưtrựctiếpcủanước
ngoàivàoViệtNamquacácnăm,...
•Biểu đồhìnhtròn(hoặcvuông):
-Biểu đồhìnhtròn:có ưu điểmnổibậttrongviệcthểhiệncơcấucủa đốitượngtại
mộtmốcthờigiannhất định.
-Biểu đồcáchìnhtròncóbánkínhkhácnhau:thíchhợptrongviệcthểhiệncảsự
sosánhvềquymôvàcơcấucủa đốitượng ởcác địa điểmhoặcthờigiankhác
nhau.
=>Biểu đồhìnhtròncó ưuthếtrongviệcthểhiệncơcấuthànhphầncủamộttổng
thể,thểhiệnsựsosánhvềquymô,cơcấuthànhphầncủa đốitượng.
•Biểu đồmiền:

-Biểu đồmiềntheosốliệutương đối:thểhiện đượccảcơcấuthànhphầnvà động
tháipháttriểncủacácthànhphần.
-Biểu đồmiềntheosốliệutuyệt đối:thểhiện đượcquimôvà độngtháicủa đối
tượng.
+Căncứvàolờidẫn,bảngsốliệuvàyêucầucủabàitập:
-Lờidẫnvà đặc điểmcủabảngsốliệutrongbàitậplàmộttrongnhữngcơsở để
xác địnhloạibiểu đồ,VD:
+Tronglờidẫncócáctừtìnhhình,sựthay đổi,diễnbiến,tăngtrưởng,pháttriển,
giatăng,...vàkèmtheolàmộtchuỗithờigianquacácnămtừ... đến....=>Nênchọn
biểu đồ đườngbiểudiễn.
+Tronglờidẫncócáctừquimô,diệntích,khốilượng,sốdân,kimngạchxuất
nhậpkhẩu,...vàkèmtheomộtvàimốcthờigian,thờikì,giai đoạn(vàonăm..., trong
năm...,trongcácnăm...,quacácthờikì...)=>Nênchọnbiểu đồhìnhcột
+Tronglờidẫncócáctừcơcấu,tỉtrọngphântheo,chiatheo,phânra,baogồm,
trong đó,...vàsốnămtrongbảngsốliệukhôngquá3mốc=>Nênchọnbiểu đồ
hìnhtròn;thểhiệnquimôvàcơcấu=>Chọnbiểu đồtròncóbánkínhkhácnhau.
+Tronglờidẫncócáctừcơcấu,tỉtrọngphântheo,chiatheo,phânra,baogồm,
trong đó,...vàsốnămtrongbảngsốliệucótừ4mốcnămtrởnên=>Nênchọnbiểu
đồhìnhmiềntheosốliệutương đối.Ngượclại,nếucó1-3mốcnămhoặccùng
nămnhưng ởcác địa điểmkhácnhau=>Chọnbiểu đồtrònhoặccộtchồngtheogiá
trịtương đối.
-Khilựachọnloạibiểu đồcầnphântíchkĩcácyêucầucủa đềra đểxác địnhmục
đíchthểhiệncủabiểu đồ:thuộcvề độngtháipháttriểncủahiệntượng,sosánh
tươngquan độlớngiữacáchiệntượng,thểhiệncơcấuthànhphầncủatổngthể
haykếthợpgiữacácyêucầu đóvớinhau.
=>Tómlại, đểlựachọn đượcbiểu đồthíchhợpnhấtcầnphảicăncứvàocácyếutố:
khảnăngthểhiệncủabiểu đồ;lờidẫn, đặc điểmcủabảngsốliệu đãchovàyêucầu
của đềra.
I.CÁCHNHẬNBIẾT,XÁC ĐỊNHLOẠIBIỂU ĐỒ ĐỂVẼ
1.Khi đềbàiyêucầuvẽbiểu đồgìthìtavẽbiểu đồ đó.Vídụ:“Hãyvẽbiểu đồhình

trònthểhiệncơcấulao độngcủaViệtNamtheongànhnghề….”.vìthếnhớ đọckĩ
đểtránhlạc đề.
2.Nếu đềbàikhôngyêucầuvẽcụthểthìtaphảidựatheomộtsốcụmtừgợiý để
biết đềbàimuốnmìnhvẽcáigì.Vìnếukhôngvẽ đúngyêucầusẽkhôngcó điểm
hoặcsẽbịtrừ điểm.
Cáccụmtừgợiýthườnggặp:
* Đềbàicócụmtừ:cơcấu,tỉtrọng,tỉlệ(chỉcó1,2hoặc3nămdùkhôngcósố
phầntrămthìcũngvẽbiểu đồtròn,khi đótaphảitínhphầntrămchotừngyếutố)
- Đềbàicócácthànhphầntrongtổngthể,trongmộtyếutốchungnhưcácngành
kinhtế:côngnghiệp,nôngnghiệp,dịchvụ…hoặccácsảnphẩmxuất,nhập
khẩu….nôngsản,lâmsản,tiểuthủcôngnghiệp…thìcũngvẽbiểu đồtròn.
- Đềcósốphầntrămmàtổngsốtròn100%(từ3nămtrởxuống)thìvẽtròn.
Trongtrườnghợpkhông đủ100%thìcũngvẽtròn.
Vídụ:vẽbiểu đồbiểuhiệngiátrịhàngnhậpkhẩucủaViệtNamnăm1999sau:
+Hàngcôngnghiệpnặng :20%
+Hàngmáymóc,thiếtbị:65%
+Hàngtiêudùng:10%
Nhưvậycònthiếu5%nữamớitròn100%thìtavẫnvẽtrònvàghithêmcácloại
khác5%.
*Trongcáctrườnghợpnhưtrênnhưnglạibiểuhiệnchonhiềunămthìtachuyển
sangbiểu đồmiền.
* Đềcócụmtừ:tốc độtăngtrưởng,tốc độpháttriển,nhịp điệupháttriển,nhịp