Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn chính trị ở trường trung cấp nghề qua khảo sát một số trường trung cấp nghề trên địa bàn hà tĩnh

B GIO DC V O TO
TRNG I HC VINH

NGUYN TH MN

Vận dụng Phơng pháp thảo luận nhóm
nhằm nâng cao chất lợng dạy học môn Chính trị ở
Trờng Trung cấp nghề
(qua khảo sát tại một số trờng trung cấp nghề
trên địa bàn hà tĩnh)

luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục


2

VINH - 2010


B GIO DC V O TO
TRNG I HC VINH

NGUYN TH MN

Vận dụng Phơng pháp thảo luận nhóm
nhằm nâng cao chất lợng dạy học môn Chính trị ở
Trờng Trung cấp nghề
(qua khảo sát tại một số trờng trung cấp nghề
trên địa bàn hà tĩnh)

Chuyên ngành: Lý luận và PPDH bộ môn giáo dục chính

trị
Mã số: 60.14.10

luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

Ngi hng dn khoc hc:

PGS. TS. NGUYN NG BNG


4

VINH - 2010


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU.................................................................................................1
Chương 1. LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VẬN DỤNG PHƯƠNG
PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC
MÔN CHÍNH TRỊ Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ8
1.1. Khái niệm về nhóm và phương pháp dạy học thảo luận nhóm.......8
1.2. Sự cần thiết vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
môn Chính trị.................................................................................16
1.3. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy
học môn Chính trị ở trường Trung cấp nghề (qua khảo sát tại
một số trường Trung cấp nghề trên địa bàn Hà Tĩnh)................24
* Kết luận chương 1..............................................................................40
Chương 2. THỰC NGHIỆM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU
QUẢ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN

NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CHÍNH TRỊ Ở
TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ...................................42
2.1. Thực nghiệm phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn
Chính trị ở trường Trung cấp nghề Hà Tĩnh.................................42
2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp thảo luận nhóm
trong dạy học môn Chính trị ở trường Trung cấp nghề.................67
* Kết luận chương 2..............................................................................81
KẾT LUẬN..........................................................................................82
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................84
PHỤ LỤC


NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CNH - HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

ĐH, CĐ

Đại học, Cao đẳng

HS, SV

Học sinh, sinh viên

GV

Giáo viên

QTDH

Quá trình dạy học

PPTLN

Phương pháp thảo luận nhóm

PPDH

Phương pháp dạy học

TCN

Trung cấp nghề


7

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, trong đó chất lượng dạy học
trong nhà trưòng nói riêng là một yêu cầu cấp bách hiện nay. Bởi lẽ, nền kinh
tế thị trường đang ngày càng đòi hỏi người lao động phải có đủ năng lực mới
có thể đón nhận công việc. Nhà trường không thể cung cấp hết cho người học
tất cả các kiến thức họ cần, mà chỉ cung cấp phương pháp cho HS đi tìm tri
thức và nắm vững tri thức. Điều đó đòi hỏi phải thay đổi phương pháp dạy và
học trong nhà trường.
Một thực tế là hiện nay trong nhà trường việc sử dụng các PPDH
truyền thống theo kiểu thầy giảng trò nghe, thầy đọc trò ghi chép đã thật sự

lỗi thời, nhàm chán, không có hiệu quả, song việc đổi mới PPDH đang gặp rất
nhiều khó khăn. Có nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu là do nhận thức của
người dạy và người học, do áp lực thi cử, do cơ sở vật chất còn thiếu thốn, do
trình độ quản lý giáo dục ở các cấp học, nghành học còn bất cập.
Những năm gần đây, đổi mới PPDH trở thành xu hướng diễn ra mạnh
mẽ ở các cấp, bậc học từ Phổ thông cho đến Trung cấp, Cao đẳng, Đại học
theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, SV trong quá
trình học tập. Có rất nhiều PPDH mới đã được áp dụng, trong đó PPTLN
được đưa vào hình thức dạy chính khoá và đã bước đầu phát huy hiệu quả.
PPTLN là một PPDH không phải hoàn toàn mới nhưng có tác dụng tích
cực nhằm chuyển đổi nhận thức của người học từ bị động sang chủ động, từ áp
đặt sang lựa chọn, từ có sẵn sang tìm tòi, từ độc lập sang phối hợp để đem lại
hiệu quả cao trong QTDH.
Tuy nhiên thực tế cho thấy, việc áp dụng PPTLN trong dạy và học còn
diễn ra chậm so với yêu cầu.Vẫn còn không ít GV chưa nhận thức đầy đủ về
bản chất, vai trò cũng như chưa nắm vững quy trình sử dụng PPTLN vào
trong quá trình giảng dạy. Đại bộ phận các GV, giảng viên Chính trị vẫn duy


8
trì cách giảng dạy cũ, lấy thuyết trình, độc thoại là chủ yếu. Chính vì vậy đa
số SV, HS không mấy hứng thú với môn học lí luận Chính trị. Họ cảm thấy
nhàm chán, bị ức chế, áp đặt, ít có cơ hội trao đi đổi lại. Những nhận thức mơ
hồ, sai trái về chính trị ít được nêu ra để phản bác. Vì vậy, nghiên cứu cơ sở
lý luận và thực trạng sử dụng PPTLN nhằm góp phần nâng cao chất lượng
giảng dạy môn Chính trị là vấn đề vô cùng cần thiết và cấp bách.
Từ lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp thảo
luận nhóm nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Chính trị ở Trường
Trung cấp nghề (Qua khảo sát tại một số trường Trung cấp nghề trên địa bàn
Hà Tĩnh)” làm luận văn thạc sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu
Trong lịch sử giáo dục, ý tưởng về một PPDH phát huy cao độ tính tích
cực, chủ động học tập đồng thời phát triển năng lực xã hội của người học
được các nhà tư tưởng lớn, các nhà giáo dục của thời đại quan tâm và đề cập
ở nhiều góc độ khác nhau. PPDH thảo luận nhóm chính là sự cụ thể hóa của ý
tưởng trên.
Vào năm 1929, Causinet - Roger đã đề cập phương pháp làm việc tự do
theo nhóm. Theo tác giả: “Làm việc theo nhóm có nghĩa là SV phải tìm tòi,
phải thực hiện cuộc khảo cứu hay quan sát, phải cố gắng phân tích, tìm hiểu,
diễn đạt, phải thành lập theo phiếu và sắp xếp những phiếu này, phải đóng
góp sự tìm tòi của mình cho công việc của nhóm” [30, tr 124].
A. Jakiel, một trong những nhà giáo dục Ba Lan lỗi lạc đã giới thiệu
một hình thức học đem lại hiệu quả cao trong hoạt động dạy học, đó là: “Học
tập theo nhóm ở trường học” [29].
Năm 1995, Robert Slavin trong tác phẩm: “Dạy học theo nhóm nhỏ: Lý
thuyết, nghiên cứu và thực hành” cũng đã đề cập đến mô hình dạy học theo
nhóm nhỏ. Rất nhiều môn học có thể áp dụng hình thức dạy học theo nhóm
nhỏ, tất cả đều có chung ý tưởng là các học viên cùng nhau làm việc trong các


9
nhóm nhỏ để hoàn thành mục tiêu học tập chung [33].
Ở Việt Nam, trước xu hướng đổi mới PPDH theo hướng tích cực hoá
hoạt động của người học. Nhiều nhà giáo dục đã nghiên cứu vấn đề học tập
theo nhóm.
Tác giả Nguyễn Hữu Châu trong cuốn: “Những vấn đề cơ bản về
chương trình và QTDH” đã đưa ra quan điểm về dạy học hợp tác theo nhóm.
Theo tác giả “Dạy học hợp tác là việc sử dụng các nhóm nhỏ để HS làm việc
cùng nhau nhằm tối đa hoá kết quả học tập của bản thân mình cũng như người

khác” [5, tr 225].
Tác giả Lê Đức Ngọc trong cuốn: “Giáo dục Đại học phương pháp dạy
và học” cho rằng: “Thảo luận nhóm là một sự trao đổi ý tưởng, quan điểm,
nhận thức giữa các học viên và GV, để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nội
dung phù hợp với hoạt động đào tạo” [23, tr 43].
Tác giả Phan Trọng Ngọ trong cuốn: “Dạy học và PPDH trong nhà
trường” cũng đã giới thiệu nhiều vấn đề về phương pháp dạy và học trong nhà
trường hiện nay, trong đó có PPTLN. Tác giả cho rằng: “PPTLN là PPDH mà
trong đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các
thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ để cụ thể và
đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó” [22, tr 223].
Ngoài ra còn có nhiều công trình khoa học, bài báo đăng trên các tạp
chí nghiên cứu về cơ sở lý luận cũng như thực tiễn sử dụng PPTLN nhằm
không ngừng hoàn thiện phương pháp này trong dạy học. Có thể kể đến một
số công trình của các tác giả:
Lê Minh Hoàng: “PPDH thảo luận nhóm và những bất cập”, Dạy và
học ngày nay tháng 12/2008. Trên cơ sở thực tiễn của QTDH, tác giả nêu ra
những bất cập trong việc vận dụng PPDH thảo luận nhóm, tuy nhiên chưa đưa
ra được giải pháp để khắc phục tình trạng này.
ThS. Nguyễn Thành Kỉnh: “Quy trình dạy học theo nhóm”, tạp chí


10
Giáo dục số 221 tháng 11/2009. Tác giả xây dựng một quy trình dạy học theo
nhóm hiệu quả, trong đó phân tích rõ vai trò tổ chức hướng dẫn điều khiển
của GV và hoạt động của HS trong quá trình thực hiện.
Võ Hiếu Nghĩa: “Dạy học theo nhóm nhằm nâng cao chất lượng dạy
học ở trường THCS”, Tạp chí Giáo dục số 271 (kì 1-7/2009). Trên cơ sở
nghiên cứu lý luận, tác giả đã đưa ra nhiểu biện pháp thiết thực để nâng cao
chất lượng dạy học theo nhóm ở trường Trung học cơ sở.

Có thể nói rằng, học tập theo nhóm là một vấn đề đã được các nhà giáo
dục trong và ngoài nước quan tâm ở trên nhiều góc độ khác nhau. Và cho dù
ở góc độ nào đi chăng nữa thì học tập theo nhóm vẫn được hiểu là một môi
trường học tập nhằm phát huy vai trò tích cực, sáng tạo của người học. Trong
môi trường ấy, tuỳ thuộc vào nội dung môn học, điều kiện học tập, đối tượng
HS, tính chất bài học và năng lực sư phạm của mình, người thầy có thể sử
dụng phối hợp các PPDH nhằm tích cực hoá hoạt động của HS.
Liên quan đến vấn đề sử dụng PPTLN trong dạy học các môn học Mác
- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung môn Chính trị nói riêng có các công
trình nghiên cứu cơ bản:
NGƯT. PGS. TS. Phan Thanh Phố với chuyên đề: “Phương pháp
nghiên cứu và giảng dạy môn Kinh tế chính trị Mác - Lênin”. Tác giả đề cập
đến nhiều phương pháp nghiên cứu và giảng dạy hiệu quả môn Chính trị Mác
- Lênin. Trong đó vai trò PPTLN trong giảng dạy môn Kinh tế chính trị Mác Lênin được tác giả đề cao, đồng thời tác giả cũng nêu ra được quy trình và
cách thức tiến hành dạy học thảo luận nhóm đối với môn học này.
Phùng Văn Bộ: “Lý luận dạy học môn Giáo dục công dân ở trường phổ
thông”, Nxb ĐH Quốc gia Hà Nội, 1999. Tác giả có đề cập đến PPTLN trong
giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường phổ thông, tuy nhiên chưa đi sâu
về quy trình sử dụng phương pháp này. Tác giả cũng nhận định đây là một


11
PPDH hiệu quả nhưng việc sử dụng còn chưa nhiều.
TS. Nguyễn Văn Cư (chủ biên): “Gáo trình phương pháp dạy - học Chủ
nghĩa xã hội khoa học” (Dùng cho các trường Đại học và Cao đẳng) Nxb
ĐHSP, 2007. Tác giả nêu lên tầm quan trọng của PPDH thảo luận nhóm trong
dạy - học môn Chủ nghĩa xã hội khoa học, xây dựng các giai đoạn cần thực
hiện đồng thời đưa ra một số lưu ý khi sử dụng PPTLN trong dạy học môn
Chủ nghĩa xã hội khoa học.
Nguyễn Minh Hiền (chủ biên): “Tài liệu bồi dưỡng GV giảng dạy môn

Chính trị ở các trường TCN, Cao đẳng nghê”, Tổng cục dạy nghề 2010. Tác
giả nhấn mạnh vai trò, vị trí của PPTLN trong dạy học môn Chính trị và đặt
ra những yêu cầu thực hiện để mang lại hiệu quả cao trong dạy học.
Những năm gần đây, do yêu cầu của việc đổi mới PPDH đối với các
môn học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh PPTLN trở thành PPDH chính
khóa trong các nhà trường. Từ thực tiễn dạy học đã có thêm nhiều công trình
khoa học, các luận văn nghiên cứu về lý luận và thực tiễn vận dụng PPTLN
trong dạy học. Có thể nêu ra một số công trình như: Nguyễn Thị Hòa
“PPTLN trong dạy học Triết học nhằm phát huy tính tích cực của SV Trường
Cao đẳng Văn thư lưu trữ” luận văn Thạc sĩ, trường Đại học sư phạm Hà Nội,
2007; Nguyễn Tiến Hòa : “Sử dụng PPTLN trong dạy học môn Chủ nghĩa xã
hội khoa học ở Trường Đại học Quảng Nam”, luận văn Thạc sĩ, trường Đại
học sư phạm 2009; Nguyễn Thị Bích Thủy: “Vận dụng PPTLN trong giảng
dạy môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông”, Khóa luận tốt
nghiệp Đại học trường Đại học Vinh, 2008.
Những công trình nghiên cứu trên đã từng bước góp phần hoàn thiện
PPTLN nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học nói chung, các môn
khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng trong nhà trường. Đó
là những đóng góp vô cùng quý báu của các thế hệ tác giả qua các thời kỳ. Có


12
thể nói đây là những nguồn tư liệu quý giá mà chúng tôi đã kế thừa trực tiếp
trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài.
Như vậy, nghiên cứu và vận dụng PPTLN trong dạy học nói chung và
giảng dạy các môn học Mác - Lênin nói riêng đã có nhiều tác giả quan tâm đề
cập. Tuy nhiên, việc đi sâu nghiên cứu vấn để vận dụng PPTLN trong dạy học
môn Chính trị ở trường TCN thì chưa có công trình nào nghiên cứu một cách
có hệ thống. Vì vậy, việc nghiên cứu những vấn đề lý luận của PPTLN từ đó
đưa ra các giải pháp cơ bản cho việc vận dụng PPTLN vào giảng dạy môn

Chính trị cho HS ở trường TCN Hà Tĩnh là điều rất cần thiết và cấp bách.
3. Mục tiêu và nghiệm vụ nghiên cứu
* Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích thực trạng vận dụng PPTLN trong nhà trường,
mục tiêu của luận văn là hoàn thiện PPDH thảo luận nhóm nhằm nâng cao
chất lượng dạy học nói chung và dạy nôn Chính trị trong các trường nghề nói
riêng hiện nay.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng sử dụng PPTLN trong dạy
học môn Chính trị ở một số trường TCN.
- Tiến hành thực nghiệm PPDH môn Chính trị ở trường TCN Hà Tĩnh
- Xây dựng một số phương hướng, giải pháp khoa học nhằm nâng
cao chất lượng thảo luận nhóm trong dạy học môn Chính trị ở trường TCN.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu lý luận về PPDH theo nhóm, thực tiễn sử
dụng PPTLN trong dạy và học môn Chính trị của GV và HS ở một số trường
TCN trên địa bàn Hà Tĩnh.
* Phạm vi nghiên cứu


13
Đề tài tiến hành nghiên cứu quá trình vận dụng PPDH thảo luận nhóm
trong dạy học môn Chính trị ở một số trường TCN trên địa bàn Hà Tĩnh từ
năm 2005 đến 2010.
5. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu trong luận văn gồm:
- Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: phân tích và tổng hợp tài
liệu liên quan đến đề tài, phân loại và hệ thống hóa lý thuyết.
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: điều tra khảo sát, quan sát,

trao đổi kinh nghiệm, phỏng vấn, thực nghiệm sư phạm.
- Phương pháp toán học: tập hợp, thống kê, phân tích số liệu.
6. Giả thuyết khoa học
Vận dụng PPTLN vào giảng dạy môn học Chính trị ở trường TCN sẽ
phát huy được tính tích cực cho HS và nâng cao hiệu quả dạy học Chính trị ở
Trường TCN Hà Tĩnh trong điều kiện hiện nay.
7. Đóng góp của đề tài
- Đề tài góp phần làm sáng tỏ thêm việc vận dụng PPTLN trong dạy
học môn Chính trị ở trường TCN trong xu thế đổi mới phương pháp hiện nay.
- Kết quả nghiên cứu đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho
GV và HS, vận dụng vào giảng dạy và học tập Chính trị trong các trường
TCN hiện nay.
8. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
nội dung chính của luận văn gồm hai chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn vận dụng PPTLN trong dạy học
môn Chính trị ở trường TCN.
Chương 2. Thực nghiệm và giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng
PPTLN trong dạy học môn Chính trị ở trường TCN.


14
Chương 1
LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CHÍNH TRỊ
Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ
1.1. Khái niệm về nhóm và phương pháp dạy học thảo luận nhóm
1.1.1. Khái niệm nhóm và các hình thức chia nhóm trong dạy học
* Khái niệm nhóm, nhóm học tập
- Khái niệm nhóm

Theo từ điển tiếng Việt “nhóm” là tập hợp một số ít người theo những
nguyên tắc nhất định để cùng nhau giải quyết một nhiệm vụ chung [9, tr127].
Theo tác giả Nguyễn Đình Chỉnh trong cuốn Tâm lý học quản lý (Nxb
Giáo dục, 1998) quan niệm: Nhóm không đơn giản chỉ là một tập hợp nhiều
người làm việc cùng nhau hoặc làm việc dưới sự chỉ đạo của một nhà quản lý.
Nhóm là một tập hợp những cá nhân có các kỹ năng bổ sung cho nhau và
cùng cam kết chịu trách nhiệm thực hiện một mục tiêu chung. Các thành viên
trong nhóm tương tác với nhau và với trưởng nhóm để đạt được mục tiêu
chung. Các thành viên trong nhóm phụ thuộc vào thông tin của nhau để thực
hiện phần việc của mình [10, tr 52].
Từ những quan điểm trên, theo chúng tôi, nhóm là một tập hợp
người được xác định bởi các mối quan hệ tương tác, cùng chia sẻ mục tiêu
chung, cùng tuân theo một hệ thống quy tắc nhất định và đóng những vai
trò khác nhau. Một tập thể người không thể được coi như một nhóm nếu họ
không có mối quan hệ tương tác, đặc biệt là nếu họ không cùng chia sẻ một
mục tiêu chung.
- Nhóm học tập
Học tập là quá trình cá nhân người học sử dụng các cách thức khác
nhau để chiếm lĩnh tri thức, kinh nghiệm của nhân loại nhằm hướng đến việc


15
hoàn thiện nhân cách của bản thân. Trong quá trình đó mỗi cá nhân không thể
tự mình tìm kiếm tri thức, kinh nghiệm mà đòi hỏi phải có sự tương tác, phối
hợp với những cá nhân khác. Trên cơ sở các cá nhân có cùng nhu cầu, động
cơ, mục đích học tập mà các nhóm học tập hình thành.
Từ khái niệm nhóm, căn cứ vào đặc điểm của hoạt động học tập, chúng
tôi đưa ra khái niệm nhóm học tập như sau: Nhóm học tập là một tập hợp HS
được xác định bởi mối quan hệ phối hợp các hoạt động nhằm giải quyết
nhiệm vụ học tập. Đồng thời trong quá trình liên kết đó sẽ hình thành và tích

hợp các quan hệ tình cảm, các quy trình và chuẩn mực nhóm.
Tập hợp các cá nhân HS riêng rẽ sẽ trở thành một nhóm khi và chỉ khi
hội tụ đầy đủ các nhân tố sau:
Thứ nhất: Sự tương tác, là sự tác động qua lại trực tiếp giữa các cá
nhân HS trong cùng một không gian (lớp học) và thời gian (tiết học) nhằm
thực hiện các nhiệm vụ chung. Phương tiện để thực hiện các tương tác có thể
là phương tiện ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ. Nội dung của tương tác là nhiệm
vụ học tập. Vì vậy, sự tương tác diễn ra trong nhóm phải có mục đích, có tổ
chức, có sự phân công trách nhiệm và đặc biệt là phải diễn ra hai chiều. Sự
tương tác tích cực của mỗi thành viên sẽ thúc đẩy hoạt động chung của nhóm
nhanh chóng đạt đến mục tiêu.
Thư hai: Chia sẻ mục tiêu, một tập hợp HS không thể cùng một nhóm
nếu họ không chia sẻ mục tiêu chung. Đó là giải quyết nhiệm vụ học tập đặt
ra cho cả nhóm và cho mỗi thành viên. Mục tiêu giải quyết nhiệm vụ học tập
vừa là động lực, vừa là kim chỉ nam cho hoạt động của nhóm.
Thứ ba: Hệ thống các chuẩn mực và quy tắc nhóm, đây là luật lệ, các
quy định hướng dẫn hoạt động chung mà nhóm đặt ra mà HS bắt buộc phải
thực hiện.
* Các hình thức chia nhóm trong dạy học
Để tiến hành dạy học theo nhóm, việc đầu tiên là phải tiến hành chia


16
nhóm. Việc chia nhóm tùy thuộc vào số lượng HS trong lớp, thường một
nhóm có khoảng từ 5 đến 10 (con số này có thể tăng hoặc giảm tùy theo
nhiệm vụ của nhóm, cơ sở vật chất hiện có, thời gian làm việc của các nhóm
và của bài học). Căn cứ vào mục tiêu, nội dung, mức độ khó dễ của các nhiệm
vụ học tập, trình độ của HS, có thể phân ra các hình thức chia nhóm khác
nhau như sau:
- Hình thức chia nhóm ngẫu nhiên

Đây là cách chia được tiến hành khi giữa các đối tượng HS không cần
có sự phân biệt. Mọi HS đều phải hoạt động để giải quyết vấn đề, cùng chiếm
lĩnh tri thức. Nhiệm vụ được giao không khác nhau nhiều về nội dung, ít có sự
chênh lệch về độ khó và có cùng chung một yêu cầu. Ở hình thức chia nhóm
ngẫu nhiên này, khi chia nhóm GV có thể chia theo bàn, theo tổ hoặc bằng
cách đếm vòng tròn.
- Chia nhóm theo năng lực học tập
Việc chia nhóm năng lực học tập được áp dụng khi cần có sự phân hóa
về trình độ bởi mức độ khó dễ của nội dung bài học cho từng đối tượng HS.
Người ta thường dựa vào các trình độ : giỏi, khá, trung bình và yếu để chia
thành các nhóm tương ứng.Với cách chia này, GV có thể đưa ra những yêu
cầu cụ thể khác nhau đối với từng nhóm trong việc giải quyết cùng một nhiệm
vụ học tập. Song khi áp dụng hình thức chia nhóm này GV cần phải thận
trọng. Bởi vì muốn chia đúng trình độ của HS, GV phải nắm chắc trình độ của
họ, vì nếu không nắm chắc được trình độ của HS mà chia sai nhóm thì sẽ dẫn
đến sự phản tác dụng.
- Chia nhóm gồm đủ trình độ
Cách chia này thường được sử dụng khi nội dung hoạt động dạy học
cần có sự hỗ trợ lẫn nhau. Trong trường hợp này cần phải xác định vai trò của
nhóm trưởng (người có năng lực hơn cả) là rất quan trọng trong việc phân


17
công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm.
- Chia nhóm theo sở trường
Cách chia này thường được tiến hành trong các buổi học tập ngoại
khóa, mỗi nhóm sẽ gồm một số HS có chung sở trường, hứng thú.
Tóm lại, có nhiều hình thức chia nhóm khác nhau, mỗi một hình thức
có đặc điểm và ưu thế riêng. Vì vậy trước khi quyết định chia nhóm theo hình
thức nào, GV nên dựa vào mục tiêu bài học, loại bài học, không gian học tập,

trình độ, sở trường của HS.
Trong QTDH bằng PPTLN, theo chúng tôi hình thức chia phổ biến
nhất vẫn là cách chia thứ nhất - chia ngẫu nhiên. Song để cho nhóm chia ngẫu
nhiên hạn chế những nhược điểm của nó thì người GV cần phải chú ý đến hai
vấn đề: Một là nhiệm vụ được giao cho mỗi nhóm phải có cả các yêu cầu khó,
dễ khác nhau; Hai là phải điều hành sao cho mọi thành viên của nhóm đều
phải tích cực hoạt động.
1.1.2. Phương pháp thảo luận nhóm và các hình thức thảo luận nhóm
trong dạy học
* Khái niệm phương pháp dạy học thảo luận nhóm
Ngay từ những năm 20 của thế kỷ XX R.Cousinet đã áp dụng những
đặc điểm sinh hoạt của loài người vào quá trình giáo dục, áp dụng PPDH
dựa trên đời sống xã hội của trẻ em, đó là phương pháp làm việc theo
nhóm. PPDH theo nhóm của R.Cousinet dựa trên 3 nguyên tắc chủ yếu: trẻ
phải hoạt động, trẻ phải hợp tác, trẻ phải tự do. Phương pháp do Cousinet
đề xướng có những ưu điểm nhất định. Trong quá trình làm việc theo nhóm
trẻ biết lụa chọn công việc, biết phát huy hết tiềm năng bản thân, biết đoàn
kết một cách tích cực, biết chấp nhận kỷ luật, biết chấp nhận cộng đồng,
nói cách khác trẻ đã được xã hội hóa nhờ hành động [29, tr 31].
Trong cuốn “Học và dạy cách học” do giáo sư Nguyễn Cảnh Toàn chủ


18
biên, các tác giả quan niệm thảo luận là PPDH theo nhóm nhỏ. Mặc dù không
cắt nghĩa một cách cụ thể nhưng các tác giả cho rằng dạy học thảo luận nhóm
là một phương pháp nhưng đồng thời là một hình thức dạy học được mong
đợi nhất trong các nhà trường hiện nay, “là phương pháp mà chuyển một số
việc kiểm tra sang cho SV đảm nhiệm” [27, tr 238].
Trong cuốn Giáo dục Đại học phương pháp dạy và học, tác giả Lê Đức
Ngọc cho rằng: “thảo luận nhóm là một sự trao đổi ý tưởng, quan điểm, nhận

thức giữa các học viên, để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nội dung phù
hợp với hoạt động đào tạo” [23, tr 43].
Theo tác giả Phan Trọng Ngọ: “Thảo luận nhóm là phương pháp trong
đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành
viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra
ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó” [22, tr 223].
Có thể nói, về mặt lý luận mỗi tác giả đều có những cách tiếp cận ở các
góc độ khác nhau, cách gọi khác nhau, tuy nhiên tựu chung lại đều thống nhất
quan điểm PPDH thảo luận nhóm chính là phương pháp học tập hợp tác, tức
là ở đó có sự hợp tác giữa thầy và trò, giữa trò và trò để giải quyết một nhiệm
vụ học tập mà mỗi cá nhân không đủ khả năng hoàn thành, cần có sự hợp tác
của nhiều người. Từ những quan điểm trên theo chúng tôi: PPDH thảo luận
nhóm là một PPDH, trong đó lớp học được chia thành các nhóm nhỏ để SV
trong nhóm tích cực, chủ động thảo luận những nhiệm vụ học tập dưới sự
hướng dẫn điều khiển của GV.
* Hình thức thảo luận nhóm
Trong QTDH theo nhóm, thảo luận nhóm là khâu cơ bản, chủ yếu, là
giai đoạn quan trọng của toàn bộ quá trình. Thảo luận nhóm chính là sự bàn
bạc, trao đổi ý kiến, trình bày quan điểm mỗi cá nhân về một vấn đề học tập
dưới sự tổ chức, hướng dẫn của GV. Có nhiều hình thức thảo luận nhóm, hiệu


19
quả của chúng tùy thuộc vào ý đồ và tính chất sử dụng của người dạy. Dưới
đây là một số hình thức thảo luận nhóm phổ biến.
-Nhóm nhỏ thông thường
GV chia lớp học thành các nhóm nhỏ (3 đến 5 người) để thảo luận một
vấn đề cụ thể nào đó và nhanh chóng đưa ra kết luận tập thể về các vấn đề đó.
Hình thức này thường được sử dụng kết hợp với các kĩ thuật dạy học khác
trong một bài học, tiết học. Nội dung thảo luận của nhóm thông thường là các

vấn đề ngắn, thời lượng ít (5 đến 10 phút).
- Nhóm rì rầm
Giáo viên chia lớp học thành các nhóm “cực nhỏ”, khoảng 2- 3 người
(thường là cùng bàn) để trao đổi (rì rầm) và thống nhất trả lời một câu hỏi,
giải quyết một vấn đề, nêu một ý tưởng, một thái độ…Để nhóm rì rầm có hiệu
quả, GV cần cung cấp đầy đủ, chính xác các dữ liệu, các gợi ý và nêu rõ yêu
cầu đối với câu trả lời để các thành viên tập trung vào giải quyết. Việc chia
lớp thành những nhóm nhỏ hoặc nhóm “rì rầm” là biện pháp khắc phục
“người ngoài cuộc” làm tăng hiệu quả của PPTLN.
- Nhóm kim tự tháp
Đây là hình thức mở rộng của nhóm rì rầm. Sau khi thảo luận theo cặp
(nhóm rì rầm); các cặp (2-3 nhóm rì rầm) kết hợp thành nhóm 4-6 người để
hoàn thiện một vấn đề chung.
- Nhóm đồng tâm (nhóm bể cá)
Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm: nhóm thảo luận và nhóm quan sát
(sau đó hoán vị cho nhau). Nhóm nhỏ hơn 6- 10 người có nhiệm vụ thảo luận
và trình bày vấn đề được giao, còn các thành viên khác trong lớp đóng vai
người quan sát và phản biện. Hình thức nhóm này rất có hiệu quả đối với việc
làm tăng ý thức trách nhiệm cá nhân trước tập thể và tạo động cơ cho những
người trình bày ý tưởng của mình trước tập thể.


20
- Nhóm khép kín và nhóm mở
Nhóm khép kín là các thành viên trong nhóm làm việc trong khoảng
thời gian dài, thực hiện trọn vẹn một hoạt động học tập, từ giai đoạn đầu tới
cuối cùng. Nhóm mở là các thành viên có thể tham gia một hoặc vài giai đoạn
phù hợp với khả năng và sở thích của mình. Hình thức này mang lại cho
người học nhiều khả năng lựa chọn vấn đề và chủ động về thời gian, năng lực
và sở trường của mình.

Như vậy, để tiến hành PPTLN, GV cần phải chia lớp học thành nhiều
nhóm nhỏ và sử dụng nhiều hình thức chia nhóm khác nhau. Để việc vận dụng
PPDH thảo luận nhóm có hiệu quả GV cần thực hiện phương châm là sử dụng
linh hoạt nhiều hình thức thảo luận nhóm phù hợp với các tình huống dạy học,
đồng thời tích cực phối hợp nhiều hình thức thảo luận nhóm với nhau.
Tóm lại, có nhiều hình thức thảo luận theo nhóm, mỗi hình thức có đặc
điểm và ưu thế nổi trội của mình. Tùy thuộc vào tính chất, nội dung của bài học
cũng như các điều kiện dạy học khác mà người GV có thể lựa chọn cho mình
một hình thức thảo luận theo nhóm phù hợp hoặc cũng có thể lựa chọn nhiều
hình thức thảo luận theo nhóm kết hợp với nhau một cách linh hoạt.
1.1.3. Nguyên tắc thảo luận nhóm
Cũng như bất kỳ một quy trình hoạt động nào, thảo luận nhóm phải
tuân theo những nguyên tắc nhất định mới mang lại kết quả tối ưu. Căn cứ
vào lý luận chung của QTDH và đặc trưng riêng của PPTLN, việc tổ chức,
điều khiển quá trình thảo luận nhóm cần tuân thủ những nguyên tắc sau đây:
- Đảm bảo được mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh
Đó là mối quan hệ biện chứng gắn bó chặt chẽ giữa vai trò tổ chức điều
khiển thảo luận của GV với tính tích cực, chủ động và tự giác khi tham gia
thảo luận của HS.


21
Trong QTDH, người GV luôn đúng vai trò chủ đạo (tổ chức, điều khiển,
điều chỉnh) và HS đóng vai trò tích cực, chủ động (tự tổ chức, tự điều khiển, tự
chiếm lĩnh). Do vậy, quy trình thảo luận nhóm trong QTDH cũng phải được
xây dựng sao cho vai trò tổ chức, điều khiển của GV phải kết hợp hài hòa với
hoạt động thảo luận của HS và ngược lại, quá trình thảo luận trong các nhóm
học tập của HS phải tích cực thúc đẩy vai trò điều khiển thảo luận của GV.
- Đảm bảo được sự kết hợp hài hòa giữa các hình thức dạy học
Trong quá trình thảo luận nhóm thì một nguyên tắc cơ bản là phải kết

hợp được hình thức học cá nhân với hình thức học tập thể và hình thức học
theo nhóm. Đây là ba hình thức dạy học cơ bản trong quá trình học tập. Tuy
nhiên, mỗi hình thức dạy học có ưu thế và cả những hạn chế nhất định. Vì
vậy, trong một giờ học hay buổi học không thể chỉ áp dụng một hình thức học
tập nào đó vì điều này sẽ không phát huy được những điểm mạnh của các
hình thức dạy học. Bởi vậy, khi xây dựng quy trình thảo luận nhóm phải đảm
bảo sao cho tất cả các lợi thế của các hình thức dạy học phải được khai thác
triệt để. Đây là một nguyên tắc cơ bản trong việc thảo luận nhóm.
- Đảm bảo tính hệ thống
Trong quá trình thảo luận, mỗi nhóm, mỗi cá nhân sẽ trình hày một ý
kiến có thể đồng tình hoặc phản bác, nhưng cuối cùng các ý kiến đó phải
được thống nhất, xâu chuỗi thành một hệ thống khoa học. Quy trình thảo luận
nhóm muốn đảm bảo được tính hệ thống thì phải phân chia quy trình ấy thành
các giai đoạn từ giai đoạn đầu đến giai đoạn cuối, ở mỗi một giai đoạn lại bao
gồm các bước và các thao tác phản ánh lôgíc tiến trình dạy học. Trong quá
trình thảo luận nhóm mỗi nhóm phải giải quyết một vấn đề nhưng phải phải
đảm bảo được tính hệ thống của bài học.
- Đảm bảo được tính toàn diện
Quy trình thảo luận nhóm muốn được sử dụng rộng rãi và đảm bảo
được tính khả thi của mình thì không chỉ đảm bảo mối quan hệ biện chứng


22
giữa vai trò tổ chức điều khiển của GV với tính tích cực, chủ động, tự giác khi
tham gia thảo luận của HS; không chỉ đảm bảo được sự kết hợp hài hòa giữa
các hình thức dạy học; không chỉ đảm bảo tính hệ thống; không chỉ đảm bảo
tính thực tiễn mà quy trình này còn phải được đảm bảo cả tính toàn diện nữa,
nghĩa là:
Thứ nhất: Quy trình phải tác động tới tất cả các thành tố của QTDH,
làm cho các thành tố này mang lại hiệu quả dạy học cao nhất.

Thứ hai: Quy trình phải mang lại hiệu quả về giáo dục, phải giúp người
học lĩnh hội được tri thức, kỹ năng sâu sắc bền vững nhất.
Thứ ba: Quy trình phải mang lại hiệu quả về kinh tế, nghĩa là việc sử
dụng quy trình này không tốn kém nhiều về thời gian sức lực của cả thầy và
trò cũng như sự đầu tư của nhà nước trong điều kiện ngân sách chia cho giáo
dục còn hạn chế.
1.2. Sự cần thiết vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy
học môn Chính trị
1.2.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học trong giai đoạn
hiện nay
Để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện Đảng và Nhà nước ta đặc
biệt chú trọng đến việc đổi mới PPDH trong các nhà trường hiện nay. Vì vậy,
định hướng đổi mới PPDH được thể hiện trong hầu hết các Văn kiện, Nghị
quyết của Đảng qua các thời kỳ.
Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12-1996) đã chỉ rõ: “Tiếp tục đổi
mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một
chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các
phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy - học, đảm
bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho HS, nhất là SV đại học”
[11, tr 41]. Trong chỉ thị số 15/1999/CT - BGD& ĐTngày 20/4/1999 của Bộ


23
trưởng Bộ Giáo dục - Đào tạo chỉ rõ: “Đổi mới phương pháp giảng dạy và
học tập trong trường sư phạm nhằm tích cực hóa hoạt động học tập, phát huy
tính chủ động, sáng tạo và năng lực tự học, tự nghiên cứu của HS, SV. Nhà
giáo giữ vai trò chủ đạo trong việc tổ chức, điều khiển, định hướng QTDH,
còn người học giữ vai trò chủ động trong quá trình học tập và tham gia nghiên
cứu khoa học” [7, tr 625]. Luật giáo dục, điều 5 chương I quy định rõ về
phương pháp giáo dục: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự

giác, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho họ năng lực tự học, khả
năng thự hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”.
Như vậy, trong các Văn kiện, Nghị quyết của Đảng đều nhất quán định
hướng đổi mới PPDH là: Nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo, tự
học, kỹ năng vận dụng vào thực tiễn, phù hợp với môn học, khắc phục lối
truyền thụ một chiều các kiến thức có sẵn, phát huy cao độ năng lực tự học,
học tập suốt đời trong mọi thời đại. Tăng cường học tập cá thể phối hợp với
hợp tác, tăng cường hơn nữa việc gắn lý thuyết với thực tiễn, tư duy và hành
động, nhà trường và xã hội.
1.2.2. Vai trò của phương pháp dạy học thảo luận nhóm đối với
việc phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh
Thảo luận nhóm là một PPDH tích cực, phát huy cao độ vai trò chủ thể
của người học. Đây là phương pháp thỏa mãn nhu cầu hoạt động, nhu cầu tự
nhận thức của HS. Trên cơ sở chú trọng đến hoạt động độc lập của HS, hướng
vào HS, phát huy cao độ tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS. Trong quá
trình thảo luận nhóm, HS được tự do bày tỏ quan điểm, ý kiến của mình, lắng
nghe ý kiến của bạn, hợp tác với nhau trong việc giải quyết những nhiệm vụ
chung của cả nhóm. Được tham gia thảo luận, bàn bạc HS chủ động hơn, tích
cực hơn trong học tập, nâng cao tinh thần trách nhiệm với mọi người. Trong
hoạt động chung của nhóm mỗi HS phải đảm nhận một vai trò, một nhiệm vụ


24
nhất định, họ ý thức rất rõ thành tích cá nhân của bản thân có ảnh hưởng trực
tiếp tới thành tích chung của toàn nhóm. Điều đó buộc HS phải tích cực hoàn
thành trách nhiệm cá nhân của mình, không trông chờ và ỷ lại người khác.
Hơn nữa sự tác động qua lại giữa các HS trong nhóm còn giúp cho HS chiếm
lĩnh tri thức một cách có hiệu quả, khuyến khích HS tranh luận ứng dụng
những gì đã học vào thực tiễn. Nhờ đó mà thẩm thấu và chuyển hoá được
những kiến thức đã lĩnh hội thành vốn kinh nghiệm vững chắc của bản thân.

Khi tham gia vào thảo luận nhóm, HS được tiếp xúc với nhiều cách giải thích
và các chiến lược giải quyết khác nhau cho cùng một vấn đề. Vì vậy, những
hiểu biết của HS không chỉ bó hẹp trong phạm vi cá nhân mà được mở rộng
ra rất nhiều và được xã hội hoá ở mức độ cao. Thông qua hoạt động nhóm,
các em có thể cùng làm với nhau những công việc mà một mình các em
không thể tự làm được trong một thời gian nhất định. Thảo luận nhóm rèn
luyện cho HS thói quen bạo dạn hoạt bát trước đám đông, đây là phẩm chất
của con người trong xã hội hiện đại: tự chủ, năng động, sáng tạo.
Sử dụng phương pháo dạy học thảo luận nhóm còn tạo nhiều cơ hội cho
GV có thông tin phản hồi về người học để từ đó có định hướng điểu chỉnh
phù hợp cho hoạt động dạy của mình. Mặt khác, GV còn có thể thu được tri
thức và kinh nghiệm từ phía người học, qua các phát biểu có suy nghĩ và sáng
tạo của người học. Đây là một trong những ưu điểm nổi trội của PPTLN so
với các PPDH khác. Trong bất cứ QTDH nào, nhất là QTDH ở Đại học và
Cao đẳng, giảng viên luôn giữ một vai trò quan trọng đặc biệt. Đó là sự tổ
chức, điều khiển, hướng dẫn, chỉ đạo hoạt động học tập của SV. Nhưng thực
tế cho thấy rằng, dù giảng viên có kiến thức uyên thâm, sâu rộng đến đâu,
PPDH hay đến mấy mà SV không chịu khó học hỏi, đầu tư thời gian suy nghĩ,
nghiên cứu, không có sự lao động của cá nhân, không có niềm khao khát với
tri thức, say mê học tập, không có kế hoạch và phương pháp học tập hợp lý,
v.v.. thì việc học tập không đạt kết quả cao được.


25
Từ những ưu điểm nổi trội của PPDH thảo luận nhóm các nhà nghiên
cứu giáo dục trên thế giới đã tuyên bố rằng, cho dù nội dung môn học như thế
nào thì SV làm việc theo từng nhóm nhỏ cũng có khuynh hướng học được
nhiều hơn những gì được dạy và nhớ lâu hơn so với các hình thức dạy học
khác. Điều đó không có nghĩa là chúng ta phủ nhận tầm quan trọng của cách
dạy truyền thống, nhưng hiện nay phần lớn GV đã thấy được giá trị to lớn của

việc phân HS được làm việc cộng tác theo nhóm, nó giúp người học nắm
vững các tri thức, hình thành nhiều kỹ năng học tập quan trọng, đặc biệt là
phát huy cao độ tính tích cực chủ động của người học.
Như vậy, qua thực tế nghiên cứu chúng tôi có thể khẳng định, hoạt
động thảo luận nhóm luôn có một vai trò quan trọng trong quá trình học tập
của HS. Sử dụng PPTLN trong dạy học là góp phần đổi mới PPDH theo
hướng tích cực hóa hoạt động người học, phù hợp với mục tiêu, nội dung
chương trình hiện nay.
1.2..3. Vận dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm là hướng đi
phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Chính trị
Để thực hiện tốt mục tiêu đào tạo người dạy có thể kết hợp nhiều
phương pháp. Mỗi phương pháp đều có vị trí, vai trò, những ưu, nhược điểm
nhất định. Những phương pháp dạy - học truyền thống người thầy làm trung
tâm phát thông tin và HS bị động tiếp nhận thông tin đã trở nên lạc hậu. Đứng
trước những đổi mới trong mục tiêu đào tạo, bản thân phương pháp giảng dạy
cũng phải thay đổi phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Mục tiêu của quá trình
tìm kiếm, áp dụng các PPDH môn Chính trị chính là nhằm phát huy tính tích
cực, chủ động sáng tạo của người học nâng cao chất lượng dạy và học môn
Chính trị trong giai đoạn hiện nay. Và PPTLN được xem là phương pháp đầu
tiên phù hợp.
Đối với môn Chính trị, mục tiêu trọng tâm là trang bị cho người học
nhận thức cơ bản về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; nghiên