Giải pháp phát triển kinh tế hộ gia đình khu vực nông thôn huyện đông triều, tỉnh quảng ninh

L IC M
Qua th i gian h c t p

tr

ng

sâu s c đ n t t c các th y/ cô trong Tr

N

i h c Thu l i, tôi mu n g i l i c m n
ng đã truy n đ t cho tôi nh ng ki n th c

b ích v khoa h c công ngh , k thu t và xã h i.
Tôi xin chân thành c m n các th y/ cô trong khoa Kinh t và Qu n lý đã
truy n đ t cho tôi nh ng ki n th c chuyên sâu v chuyên ngành và giúp đ tôi t n
tình trong su t th i gian theo h c c ng nh th i gian làm lu n v n.
c bi t, tôi xin g i l i c m n chân thành đ n PGS.TS
gi ng viên khoa Kinh t và Qu n lý, Tr
và h

ng

ng Tùng Hoa –

i h c Thu l i đã t n tình giúp đ

ng d n tôi trong su t quá trình th c hi n lu n v n này.
Cu i cùng, tôi xin đ

c g i l i c m n t i gia đình và b n bè đã đ ng viên

tích c c, luôn chia s và h tr tôi hoàn thành lu n v n này.
M t l n n a tôi xin chân thành c m n!

Hà N i, ngày tháng

n m 2015

Tác gi lu n v n

Nguy n Ti n D ng


L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan lu n v n là k t qu nghiên c u c a riêng tôi, không
sao chép c a ai. N i dung lu n v n có tham kh o và s d ng các tài li u,
thông tin đ

c đ ng t i trên các tác ph m, t p chí theo danh m c tài li u c a

lu n v n.

Tác gi lu n v n

Nguy n Ti n D ng


DANH M C HÌNH V

Hình 2.1: S đ v trí khu v c huy n ông Tri u, t nh Qu ng Ninh .......................22
Hình 2.1: Bi u đ c c u nhóm h theo thu nh p .....................................................34
Hình 2.3: Bi u đ c c u gi i tính c a ch h .........................................................36
Hình 2.4: S đ các ngu n phát sinh ch t th i r n nông nghi p...............................52


DANH M C B NG
B ng 2. 1. C c u kinh t huy n ông Tri u giai đo n 2005 – 2013 (

n v %) ...27

ng gia súc, gia c m trên đ a bàn huy n ông Tri u (

n v : con) 28

B ng 2.2. S l

B ng 2.3 : Các m c phân nhóm h đi u tra ..............................................................33
B ng 2.4: Phân nhóm h theo thu nh p ....................................................................34
B ng 2.5: Tình hình c b n các h đi u tra ..............................................................35
B ng 2.6. Phân lo i theo xu t x c a ch h ............................................................35
B ng 2.7: Trình đ h c v n các ch h đi u tra .......................................................36
B ng 2.8: Th c tr ng đ t đai các h phân nhóm theo thu nh p ................................37
B ng 2.9: Quy mô lao đ ng c a các h đi u tra .......................................................38
B ng 2.10: Trình đ h c v n c a ch h phân theo nhóm h ..................................39
B ng 2.11: T ng h p chi phí ho t đ ng s n xu t c a các nhóm h đi u tra n m 2014 40
B ng 2.12: Chi phí tr ng tr t theo nhóm h .............................................................41
B ng 2.13: T ng h p chi phí cho ch n nuôi theo nhóm h ......................................42
B ng 2.14: K t qu m t s cây tr ng chính n m 2014 chia theo nhóm h ..............43
B ng 2.15: K t qu ch n nuôi c a h n m 2014 ......................................................44

B ng 2.16: T ng h p ngu n thu c a các nhóm h đi u tra ......................................45
B ng 2.17: C c u thu nh p theo nhóm h ...............................................................47
B ng 2.18: Ch t l

ng ngu n n

c n, sinh ho t c a h .........................................48

B ng 2.19: i u ki n nhà v sinh gia đình ...............................................................49
B ng 2.20: i u ki n v sinh chu ng tr i ch n nuôi ................................................49
B ng 2.21: Bi n pháp x lý rác th i t i các h ........................................................ 50
B ng 2.22: Tình hình s d ng phân bón và thu c BVTV c a các h ......................56
B ng 3.1: Tóm t t các gi i pháp v chính sách và qu n lý hành chính ....................71


M CL C
PH N M

U .........................................................................................................8

CH

NG 1: T NG QUAN V PHÁT TRI N KINH T H GIA ÌNH VÀ MÔI

TR

NG NÔNG THÔN ...........................................................................................1

1.1. C s lý lu n v kinh t h gia đình ....................................................................1
1.1.1. Khái ni m v h nông dân và kinh t h nông dân ...........................................1

1.1.2. Quan đi m v phát tri n, phát tri n kinh t h gia đình, phát tri n b n v ng ..........5
1.1.3. T ng quan v phát tri n khu v c nông thôn trong quá trình công nghi p hóa,
hi n đ i hóa .................................................................................................................8
1.1.4. Môi tr
1.2. Các y u t

ng khu v c nông thôn .......................................................................10
nh h

ng đ n kinh t h gia đình và môi tr

ng nông thôn ..........12

1.2.1. Y u t t nhiên ................................................................................................12
1.2.2. Y u t kinh t ,v n hóa và xã h i .....................................................................13
1.2.3. Y u t chính sách ............................................................................................14
1.3. Các kinh nghi m trong vi c phát tri n kinh t h gia đình ................................15
1.3.1. N n nông nghi p m t s n

c Châu Á ...........................................................15

1.3.2. N n nông nghi p m t s n

c Châu Âu .........................................................16

1.4. Quan đi m nghiên c u và các ch tiêu đánh giá ................................................18
1.4.1. Quan đi m nghiên c u ....................................................................................18
1.4.2. Các ch tiêu đánh giá phát tri n kinh t h gia đình........................................18
K t lu n ch
CH

ng 1 .....................................................................................................21

NG 2: TH C TR NG PHÁT TRI N KINH T H GIA ÌNH KHU V C

NÔNG THÔN HUY N ÔNG TRI U ...................................................................22
2.1.

c đi m đ a bàn nghiên c u .............................................................................22

2.1.1. i u ki n t nhiên ...........................................................................................22
2.1.2. Các ngu n tài nguyên thiên nhiên ...................................................................23
2.1.3. i u ki n phát tri n kinh t - xã h i chung c a huy n ông Tri u ................25
2.2. Th c tr ng phát tri n kinh t h gia đình và môi tr

ng nông thôn huy n

ông

Tri u ................................................................................................................................. 32
2.2.1. Th c tr ng phát tri n kinh t h gia đình ........................................................32


2.2.2. Th c tr ng v môi tr

ng khu v c nghiên c u...............................................47

2.3. M i quan h gi a phát tri n kinh t h gia đình v i môi tr

ng nông thôn ......55

2.3.1. Th c tr ng tình hình s d ng phân bón và thu c b o v th c v t ..................55
2.3.2. M i quan h gi a thu nh p tr ng tr t và môi tr

ng khu v c nghiên c u trong

quá trình phát tri n kinh t h gia đình .....................................................................57
2.4. Nh ng nh h

ng đ n môi tr

ng t phát tri n kinh t h gia đình .................58

2.4.1.

i v i môi tr

ng đ t ....................................................................................58

2.4.2.

i v i môi tr

ng n

c ................................................................................59

2.5. M t s v n đ t n t i trong vi c phát tri n kinh t nông nghi p .......................60
K t lu n ch
CH

ng 2 .....................................................................................................62

NG 3:

XU T GI I PHÁP PHÁT TRI N KINH T

H

GIA

ÌNH

KHU V C NÔNG THÔN HUY N ÔNG TRI U, T NH QU NG NINH ........64
3.1.C s đ xu t gi i pháp .......................................................................................64
3.1.1. Ch tr

ng, chính sách c a nhà n

c v phát tri n kinh t đ i v i huy n

ông Tri u ................................................................................................................64
3.1.2. Ch tr

ng, chính sách c a nhà n

c v phát tri n kinh t đ i v i h nông

dân ...................................................................................................................... 65
3.1.3. Ph

ng h

ng phát tri n kinh t c a Huy n ông Tri u đ n n m 2020 .......66

3.2. M t s gi i pháp nh m phát tri n kinh t h gia đình g n li n v i b o v môi
tr

ng ................................................................................................................. 69

3.2.1. Nhóm gi i pháp v chính sách ........................................................................69
3.2.2. Nhóm gi i pháp v quy ho ch đ t đai .............................................................73
3.2.3. Nhóm gi i pháp v v n ...................................................................................75
3.2.4. Nhóm gi i pháp v phát tri n ngu n nhân l c ................................................77
3.2.5. Nhóm gi i pháp v

ng d ng khoa h c công ngh m i .................................81

3.2.6. Nhóm gi i pháp xây d ng và hoàn thi n k t c u h t ng nông thôn ..............83
3.2.7. Gi i pháp qu n lý b o v môi tr
K t lu n ch

ng trong nông thôn m i............................85

ng 3 .....................................................................................................89

K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................................................90


DANH M C T

Ngh a đ y đ

Ch vi t t t
KT-XH
UBND

VI T T T

Kinh t xã h i
y ban nhân dân

Q

Quy t đ nh

TT

Thông t

N

N ng su t gieo tr ng

Q

S nl

S

Di n tích gieo tr ng

CNTKSVN

Công nghi p than khoáng s n Vi t Nam

KHHG

K ho ch hóa gia đình

VT

ng thu ho ch

n v tính

SL

S l

ng

BVTV

B o v th c v t

IPA

Ban xúc ti n và h tr đ u t

TCVN

Tiêu chu n Vi t Nam

TTHCC

Trung tâm hành chính công


PH N M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Chi n l
đ ađ tn

c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam đã đ ra m c tiêu t ng quát là

c ra kh i tình tr ng kém phát tri n, nâng cao đ i s ng v t ch t, v n hóa

và tinh th n c a nhân dân, t o ra n n t ng đ đ n n m 2020 Vi t Nam c b n tr
thành m t n

c công nghi p theo h

tr ng tâm, là ph
tr

ng hi n đ i. Phát tri n kinh t là nhi m v

ng ti n ch y u đ nâng cao m c s ng đ ng bào dân t c. T ng

ng kinh t ph i d a trên nguyên t c hài hòa xã h i, s d ng tài nguyên thiên

nhiên và b o v môi tr
s s ng c a con ng

ng lâu b n. B i môi tr

ng sinh thái vô cùng c n thi t cho

i và m i loài sinh v t, là c s t nhiên không th thi u đ

c

cho s phát tri n b n v ng c a các ngành nông – lâm – ng nghi p.
X Th c tr ng t i Vi t Nam
Nh ng n m g n đây, các ho t đ ng nông nghi p cùng v i nh ng ho t đ ng
d ch v , sinh ho t đã làm xu t hi n nhi u v n đ môi tr
tác đ ng m nh m và lâu dài đ n các h sinh thái
s phát tri n b n v ng trong t
nh h

ng. Nh ng v n đ này gây

khu v c nông thôn, nó c n tr

ng lai. Nó ngày càng tr nên ph bi n r ng rãi và

ng đ n m i ho t đ ng s n xu t và sinh ho t th

nông thôn. Quan tr ng nh t, hi n tr ng môi tr

ng nh t c a ng

i dân

ng trên tác đ ng x u đ n s c kho

c ng đ ng dân c nông thôn và đ l i h u qu lâu dài đ i v i th h mai sau.
Tình tr ng thoái hóa đ t đai và tài nguyên r ng nói chung v n đang ti p t c
gia t ng.

a hình còn có đ d c l n, dòng ch y m nh và do r ng b tàn phá nghiêm

tr ng nên hi n t

ng đ t b xói mòn, s t l ,… x y ra th

ng xuyên, nh h

ng tr c

ti p đ n s n xu t và đ i s ng c a đ ng bào các dân t c.
B o v , c i thi n môi tr

ng là y u t quan tr ng không tách r i trong quá

trình phát tri n kinh t . Coi yêu c u b o v môi tr

thi u trong các chi n l

c, các chính sách, các ch

h i. Phát tri n b n v ng là s nghi p c a c n

ng là m t tiêu chí không th
ng trình phát tri n kinh t – xã

c, nh ng tr

c h t là c a đ ng bào

các dân t c. Phát tri n b n v ng là trách nhi m c a các c p y
các c p, các ngành,…c a m i ng

i dân và c a toàn xã h i.

ng, chính quy n


X Th c tr ng t i khu v c nghiên c u
ông Tri u n m

phía Tây t nh Qu ng Ninh, phía B c giáp huy n S n

ng và huy n L c Nam t nh B c Giang, phía Nam giáp huy n Th y Nguyên –
thành ph H i Phòng và huy n Kinh Môn t nh H i D
Uông Bí, phía Tây giáp huy n Chí Linh t nh H i D

ng, phía

ông giáp th xã

ng. Theo s li u ki m kê đ t

n m 2009, t ng di n tích đ t t nhiên c a huy n ông Tri u là 39.657,01 ha.
ông Tri u là huy n có đ i núi trung du xen l n đ ng b ng, có 9 dân t c
đang chung s ng trong đó dân t c Kinh chi m 97,8% dân s , còn l i là các dân t c:
Tày 1,3%, Sán Dìu 0,5%, Hoa 0,2%, các dân t c Nùng, Dao, M
Cháy ch chi m 0,2%. M t đ dân s toàn huy n 415 ng

ng, Thái và Sán

i/km2. Ho t đ ng s n

xu t ch y u là nông – lâm nghi p và công nghi p. Kinh t c a huy n có nhi u thay
đ i đáng k nh ng s phát tri n còn
kinh t xã h i n
nghi p, ng

c ta hi n nay.

m c th p so v i th c t tình hình phát tri n

thu đ

c k t qu cao trong s n xu t nông – lâm

i dân đã dùng m i bi n pháp (s d ng phân hóa h c, thu c tr sâu,…

k c nh ng ch ph m b c m ho c đã quá th i h n cho phép s d ng) ho c s d ng
b a bãi các ch ph m này làm t ng n ng su t cây tr ng, v t nuôi mà lãng quên đ n
môi tr

ng sinh thái hi n nay đang b đe d a. Có nhi u ng

i dân bi t đ

nguy h i c a các ch ph m hoá h c không nên s d ng đ i v i môi tr
n

c và không khí nh ng v n ph i s d ng vì m c đích kinh t . Tr

cs

ng đ t,

c th c t đang

di n ra nh v y, tác gi l a ch n nghiên c u đ tài: “Gi i pháp phát tri n kinh t h
gia đình khu v c nông thôn huy n

ông Tri u, t nh Qu ng Ninh” nh m m c tiêu

v a phát tri n kinh t h nông dân đ ng th i b o v môi tr

ng sinh thái khu v c

nông thôn huy n ông Tri u.

2. M c đích nghiên c u c a đ tài
2.1. M c đích
tài đ xu t m t s gi i pháp nh m phát tri n kinh t c a h g n v i b o v
môi tr

ng nông thôn, góp ph n phát tri n b n v ng c a khu v c nông thôn huy n

ông Tri u.
2.2. M c tiêu
ánh giá th c tr ng kinh t h gia đình t i huy n ông Tri u.


Phân tích nh ng y u t
môi tr

nh h

ng đ n kinh t h gia đình và nh h

ng t i

ng nông thôn.
xu t m t s gi i pháp phát tri n kinh t h gia đình thân thi n v i môi

tr

ng.

3.

it

3.1.

ng và ph m vi nghiên c u

it

ng nghiên c u
tài đ

môi tr

c gi i h n trong vi c phát tri n kinh t h gia đình g n v i b o v

ng nông thôn t i khu v c nông thôn huy n ông Tri u.

3.2. Ph m vi nghiên c u
V n i dung: Phát tri n kinh t h gia đình
V không gian:

tài nghiên c u trên đ a bàn khu v c nông thôn huy n

ông Tri u, t p trung vào xã Vi t Dân, xã Th y An, xã Bình Khê
V th i gian: S li u đi u tra

huy n

ông Tri u ch y u trong n m 2013,

2014.
4. Ph

ng pháp nghiên c u
Ph

ng pháp thu th p s li u th c p:

Vi c thu th p s li u là ngu n s li u th c p nh báo cáo, v n b n…và s
li u s c p đi u tra qua th c đ a.
Ph

ng pháp tham kh o ý ki n chuyên gia:

Ph ng v n và trao đ i v i 3 chuyên gia v l nh v c phát tri n kinh t , môi
tr

ng nông thôn nh m thu đ

c nh ng kinh nghi m, tham kh o nh ng nh n xét và ý

ki n c a h .
Nghiên c u các bài vi t c a các chuyên gia có k t qu , n i dung liên quan
đ n đ tài.T đó rút ra các bài h c kinh nghi m có th áp d ng cho đ tài.
Ph

ng pháp đi u tra kh o sát th c đ a k t h p v i ph ng v n:

Ph

ng pháp ch n m u đi u tra là c n c vào danh sách 30 h nông dân trên

đ a bàn ti n hành phân lo i h theo tiêu chí h giàu, h khá, h trung bình và h nghèo
Xây d ng phi u đi u tra: Phi u đi u tra đ

c xây d ng cho h đi u tra, n i dung

c a phi u đi u tra bao g m nh ng thông tin ch y u v tình hình c b n c a nông h , v
tình hình ho t đ ng s n xu t, giá c và đ i s ng c ng nh nh n th c c a nông h .


Ph

ng pháp phân tích t ng h p và x lý s li u:
X lý s li u đã công b : D a vào các s li u đã đ

c công b , chúng tôi

t ng h p, đ i chi u đ ch n ra nh ng thông tin phù h p v i n i dung nghiên c u.
X lý s li u đi u tra: Toàn b s li u đi u tra đ
ch

c x lý trên máy tính theo

ng chình MICROSOFT EXCEL.

5. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a đ tài
5.1. Ý ngh a khoa h c
tài góp ph n vào c s lý lu n kinh t h gia đình g n v i b o v môi
tr

ng, đ xu t các gi i pháp có c s khoa h c c a đ tài mang ý ngh a quan tr ng

trong vi c qu n lý môi tr

ng nông thôn trong quá trình phát tri n kinh t xã h i.

5.2. Ý ngh a th c ti n
Nh ng k t qu phân tích đánh giá và đ xu t gi i pháp nghiên c u c a đ tài
s đóng góp thi t th c trong công tác phát tri n kinh t h gia đình và c i thi n môi
tr

ng

khu v c nông thôn huy n ông Tri u – Qu ng Ninh.

6. K t qu d ki n đ t đ

c

Các k t qu nghiên c u chính đ tài d ki n đ t đ

c g m:

H th ng hóa c s lý lu n v phát tri n kinh t h , môi tr
tác đ ng tiêu c c c a nó
Các y u t

nh h

ng nông thôn và

khu v c nông thôn huy n ông Tri u – Qu ng Ninh.
ng đ n phát tri n kinh t h và môi tr

ng nông thôn

trên đ a bàn nghiên c u.
xu t m t s gi i pháp phát tri n kinh t h gia đình góp ph n vào b o v
môi tr

ng nông thôn cho huy n ông Tri u.

7. N i dung nghiên c u c a lu n v n
Ngoài ph n m đ u, k t lu n, và ki n ngh , lu n v n g m 3 ch

ng chính :

Ch ng 1: T ng quan v phát tri n kinh t h gia đình và môi tr ng nông thôn
Ch ng 2: Th c tr ng phát tri n kinh t h gia đình khu v c nông thôn huy n ông Tri u
Ch

ng 3:

xu t gi i pháp phát tri n kinh t h gia đình khu v c nông thôn

huy n ông Tri u


1

CH

NG 1: T NG QUAN V PHÁT TRI N KINH T H
VÀ MÔI TR

GIA ÌNH

NG NÔNG THÔN

1.1. C s lý lu n v kinh t h gia đình
1.1.1. Khái ni m v h nông dân và kinh t h nông dân
1.1.1.1. Khái ni m h
H đã có t lâu đ i, cho đ n nay nó v n t n t i và phát tri n. Tr i qua m i
th i k kinh t khác nhau, h và kinh t h đ

c bi u hi n d

i nhi u hình th c

khác nhau song v n có b n ch t chung đó là “S ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a
các thành viên trong gia đình c g ng làm sao t o ra nhi u c a c i v t ch t đ nuôi
s ng và t ng thêm tích lu cho gia đình và xã h i”.
Qua nghiên c u cho th y, có nhi u quan ni m c a các nhà khoa h c v h .
Theo t đi n chuyên ngành kinh t và t đi n ngôn ng “H là t t c nh ng
ng

i cùng s ng chung trong m t mái nhà. Nhóm ng

cùng chung huy t t c và nh ng ng

i đó bao g m nh ng ng

i

i làm công”.

T i H i th o Qu c t l n th 2 v qu n lý nông tr i t i Hà Lan (n m 1980)
các đ i bi u nh t trí cho r ng: “H là đ n v c b n c a xã h i có liên quan đ n s n
xu t, tiêu dùng, xem nh là m t đ n v kinh t ”(Ph m Anh Ng c, 2008).
ây m i ch y u nêu lên nh ng khía c nh v khái ni m h tiêu bi u nh t,
m nh khía c nh này hay khía c nh khác ho c t ng h p khái quát chung nh ng v n
còn có ch ch a đ ng nh t. Tuy nhiên t các quan ni m trên cho th y h đ

c hi u

nh sau:
Tr

c h t, h là m t t p h p ch y u và ph bi n c a nh ng thành viên có

chung huy t th ng, tuy v y c ng có cá bi t tr
ph i cùng chung huy t th ng (con nuôi, ng

ng h p thành viên c a h không

i tình nguy n và đ

c s đ ng ý c a

các thành viên trong h công nh n cùng chung ho t đ ng kinh t lâu dài...).
H nh t thi t là m t đ n v kinh t (ch th kinh t ), có ngu n lao đ ng và
phân công lao đ ng chung; có v n và ch

ng trình, k ho ch s n xu t kinh doanh

chung, là đ n v v a s n xu t v a tiêu dùng, có ngân qu chung và đ

c phân ph i

l i ích theo tho thu n có tính ch t gia đình. H không ph i là m t thành ph n kinh


2

t đ ng nh t, mà h có th thu c thành ph n kinh t cá th , t nhân, t p th , Nhà
n

c...
H không đ ng nh t v i gia đình m c d u cùng chung huy t th ng b i vì h là

m t đ n v kinh t riêng, còn gia đình có th không ph i là m t đ n v kinh t (ví d gia
đình nhi u th h cùng chung huy t th ng, cùng chung m t mái nhà nh ng ngu n sinh
s ng và ngân qu l i đ c l p v i nhau....
1.1.1.2. H nông dân
n

c ta, có nhi u tác gi đ c p đ n khái ni m h nông dân. Theo tác gi

Lê ình Th ng (1993) thì: “Nông h là t bào kinh t xã h i, là hình th c kinh t c

s trong nông nghi p và nông thôn”. ào Th Tu n (1997) cho r ng: “H nông dân
là nh ng h ch y u ho t đ ng nông nghi p theo ngh a r ng, bao g m c ngh r ng,
ngh cá và ho t đ ng phi nông nghi p

nông thôn”. Còn theo tác gi Nguy n Sinh

Cúc (2001), trong phân tích đi u tra nông thôn cho r ng: “H nông nghi p là nh ng
h có toàn b ho c 50% s lao đ ng th

ng xuyên tham gia tr c ti p ho c gián ti p

các ho t đ ng tr ng tr t, ch n nuôi, d ch v nông nghi p (làm đ t, thu nông, gi ng
cây tr ng, b o v th c v t,...) và thông th

ng ngu n s ng chính c a h d a vào

nông nghi p”)
Nghiên c u nh ng khái ni m trên đây v h nông dân c a các tác gi và theo
nh n th c cá nhân, tác gi cho r ng:
H nông dân là nh ng h s ng

nông thôn, có ngành ngh s n xu t chính là

nông nghi p, ngu n thu nh p và sinh s ng ch y u b ng ngh nông. Ngoài ho t
đ ng nông nghi p, h nông dân còn tham gia các ho t đ ng phi nông nghi p (nh
ti u th công nghi p, th

ng m i, d ch v ...)

các m c đ khác nhau.

H nông dân là m t đ n v kinh t c s , v a là m t đ n v s n xu t v a là
m t đ n v tiêu dùng. Nh v y, h nông dân không th là m t đ n v kinh t đ c l p
tuy t đ i và toàn n ng, mà còn ph i ph thu c vào các h th ng kinh t l n h n c a
n n kinh t qu c dân. Khi trình đ phát tri n lên m c cao c a công nghi p hoá, hi n
đ i hoá, th tr

ng, xã h i càng m r ng và đi vào chi u sâu, thì các h nông dân

càng ph thu c nhi u h n vào các h th ng kinh t r ng l n không ch trong ph m


3

vi m t vùng, m t n

c.

i u này càng có ý ngh a đ i v i các h nông dân n

c ta

trong tình hình hi n nay.
1.1.1.3. Kinh t h nông dân
H nông dân là th c th kinh t v n hoá xã h i ch y u

nông thôn, vì v y

c n ph i h th ng lý thuy t v phát tri n kinh t h nông dân làm n n t ng cho vi c
phân tích, đánh giá và xây d ng chi n l

c phát tri n kinh t nông thôn.

Theo Hemery, Margolin (1988) thì “xã h i nông dân l c h u không nh t thi t
ph i đi lên ch ngh a t b n, mà có th phát tri n lên ch đ xã h i khác b ng con
đ

ng phi t b n ch ngh a” .
Các tác gi c a thuy t dân tuý cho r ng có nhi u con đ

l ch s , l ch s không ph i ch có m t con đ

ng phát tri n c a

ng phát tri n mà nó ti n hoá b ng các

chu k , mang tính ch t vùng, có các th i k trì tr và ti n lên. Do đó các n
có th đu i k p, th m chí có th v

t các n

c đi tr

c đi sau

c. Ph i đi lên ch ngh a xã h i

b ng cách ph c h i n n v n minh nông dân, ch y u là c ng đ ng nông thôn và h p
tác xã th công nghi p. Ph i ti n hành công nghi p hoá do nhà n
cách này m i công nghi p hoá mà tránh đ

c các nh

c. Ch có b ng

c đi m c a ch ngh a xã h i.

Khái ni m g c đ phân tích kinh t gia đình là s cân b ng lao đ ng – tiêu
dùng gi a s tho mãn các nhu c u c a gia đình và s n ng nh c c a lao đ ng. S n
l

ng chung c a h gia đình hàng n m tr đi chi phí s là s n l

ng thu n mà gia

đình dùng đ tiêu dùng, đ u t s n xu t và ti t ki m. M i h nông dân c g ng đ t
đ

c m t tho mãn nhu c u thi t y u b ng cách t o m t s cân b ng gi a m c đ

tho mãn nhu c u c a gia đình v i m c đ n ng nh c c a lao đ ng. S cân b ng
này thay đ i theo th i gian, theo cân b ng sinh h c, do t l gi a ng
ng

i tiêu dùng và

i lao đ ng quy t đ nh.
V nđ đ

c tranh lu n ch y u là, trong quá trình phát tri n s n xu t hàng

hoá, xã h i nông thôn phân hoá thành t b n nông nghi p, ng
nghi p hay là ng

i nông dân s n xu t nh , có đ t đai, t li u s n xu t kinh doanh

b ng lao đ ng gia đình v n t n t i vì có đ
ch ngh a.

i làm thuê nông

c nông s n r h n các nông tr i t b n


4

N m 1989, Lipton cho r ng trong khoa h c xã h i v phát tri n nông thôn
hi n nay, ph bi n ba cách ti p c n, đó là cách ti p c n macxit phân tích (Roemer –
1985); ti p c n c đi n m i (Krueger, 1974) và ti p c n hàng hoá t p th (Olson,
1982): Theo (Ph m Anh Ng c, 2008). Ba ti p c n trên v m t lý lu n, trong th c
ti n đ u thu c v quan h gi a nhà n
các h

c và nông dân. M i quan h đó, th

ng theo

ng là t ng th ng d kinh t c a nông thôn; chuy n th ng d t ngành này

sang ngành khác; rút th ng d và thúc đ y vi c luân chuy n. Nhìn chung b t c

m t quá trình phát tri n nào c ng ph i t ng th ng d , quá trình này c n s tác
đ ng c a Nhà n

c.

Tóm l i, có th th y kinh t nông h là m t hình th c c b n và t ch trong
nông nghi p. Nó đ

c hình thành và phát tri n m t cách khách quan, lâu dài, d a trên

s t h u các y u t s n xu t, là lo i hình kinh t có hi u qu , phù h p v i s n xu t
nông nghi p, thích ng, t n t i và phát tri n trong m i ch đ kinh t xã h i.
1.1.1.4. Phân lo i h nông dân
H nông dân hoàn toàn t c p không có ph n ng v i th tr

ng. Lo i h

này có m c tiêu là t i đa hoá l i ích, đó là vi c s n xu t các s n ph m c n thi t đ
tiêu dùng trong gia đình.
c t l c và đó c ng đ

có đ s n ph m, lao đ ng trong nông h ph i ho t đ ng

c coi nh m t l i ích, đ có th t c p t túc cho sinh ho t,

s ho t đ ng c a h ph thu c vào:
- Kh n ng m r ng di n tích đ t đai.
- Có th tr

ng lao đ ng đ h mua nh m l y lãi.

- Có th tr

ng lao đ ng đ h bán s c lao đ ng đ có thu nh p.

- Có th tr

ng s n ph m đ trao đ i nh m đáp ng nhu c u c a mình.

H nông dân s n xu t hàng hoá ch y u: lo i h này có m c tiêu là t i đa hoá
l i nhu n đ

c bi u hi n rõ r t và h có ph n ng gay g t v i th tr

ng v n, ru ng

đ t, lao đ ng. Theo tính ch t c a ngành s n xu t h nông dân g m có:
- H thu n nông: là lo i h ch thu n tuý s n xu t nông nghi p.
- H chuyên nông: là lo i h chuyên làm các ngành ngh nh c khí, m c
n , rèn, s n xu t nguyên v t li u xây d ng, v n t i, th công m ngh , d t, may, làm
d ch v k thu t cho nông nghi p.


5

- H kiêm nông: là lo i h v a làm nông nghi p v a làm ngh ti u th công
nghi p, nh ng thu t nông nghi p là chính.
- H buôn bán:

n i đông dân c , có qu y hàng ho c buôn bán

ch .

Các lo i h trên không n đ nh mà có th thay đ i khi đi u ki n cho phép, vì
v y s n xu t công nghi p nông thôn, phát tri n c c u h t ng s n xu t và xã h i
nông thôn, m r ng m ng l

i th

ng m i và d ch v , chuy n d ch c c u kinh t

nông nghi p nông thôn đ chuy n h đ c canh thu n nông sang đa ngành ho c
chuyên môn hoá. T đó làm cho lao đ ng nông nghi p gi m, thu hút lao đ ng d
th a nông thôn ho c làm cho đ i t

ng phi nông nghi p t ng lên.

S phân bi t các h giàu, nghèo d a vào quy đ nh chung c a c n

c ho c quy

đ nh c a đ a ph ng. Trong lu n v n này đ đ n gi n cho vi c phân lo i h nông dân
theo thu nh p, đ tài chia thành 3 nhóm nh sau:
- Nhóm thu nh p cao: H có thu nh p l n h n 50 tri u t i th i đi m đi u tra (8 h )
- Nhóm thu nh p khá: H có thu nhâp nh h n 50 tri u và l n h n 30 tri u (12 h )

- Nhóm thu nh p th p: H có thu nh p nh h n 30 tri u t i th i đi m đi u tra (10
h )
1.1.2. Quan đi m v phát tri n, phát tri n kinh t h gia đình, phát tri n b n v ng
1.1.2.1. Quan đi m v phát tri n và phát tri n kinh t

Theo quan đi m c a Patchanee Napracha and Alexxandra Steppens trong
cu n “Tallking hold of ruallif” thì “Phát tri n là m t quá trình thay đ i. Nó đòi
h i s hoàn thi n trong các l nh v c mà các nhân t này nh h

ng đ n ch t l

cu c s ng” (Ph m Anh Ng c, 2008). Ngh a là nó đáp ng nhu c u c a con ng

ng
i

m c đ cao trong m i l nh v c, c v đ i s ng v t ch t và đ i s ng tinh th n, c
phát tri n kinh t và phát tri n xã h i theo h

ng v n minh nhân lo i.

Phát tri n kinh t là quá trình t ng ti n v m i m t c a n n kinh t trong m t
th i k nh t đ nh. Trong đó bao g m c s t ng lên v quy mô s n l

ng và ti n b

m i m t c a xã h i hình thành c c u kinh t h p lý.
1.1.2.2. Nh ng đi u ki n phát tri n kinh t nông h c a n

c ta

Chính sách ru ng đ t là m t trong nh ng đi u ki n quan tr ng hàng đ u đ i
v i vi c phát tri n kinh t h nông dân, b i vì đ t đai là t li u s n xu t đ c bi t,

6

luôn g n li n v i s n xu t nông nghi p.
Tr

c ta đã ti n hành các cu c c i cách ru ng đ t nh m

c n m 1975, n

th c hi n ng

i cày có ru ng, đ c bi t đ n n m 1988 c n

10 c a B Chính tr v “

i m i qu n lý trong nông nghi p”, vai trò ch th c a h

nông dân và v n đ ru ng đ t m i c b n đ

c đ t ra v i nh n th c m i phù h p

v i đi u ki n c a n n kinh t theo c ch th tr
theo đ nh h

c th c hi n Ngh quy t

ng có s qu n lý c a Nhà n

c

ng xã h i ch ngh a.

V n đ ru ng đ t đ

c gi i quy t t ng b

c thông qua: Lu t đ t đai 1988,

Lu t đ t đai 1993, Lu t đ t đai s a đ i và b sung tháng 12/1998, tháng 12/2000.
Tr ng tâm c a v n đ là: quy n s d ng lâu dài và 5 quy n là, chuy n đ i, chuy n
nh

ng, cho thuê, th ch p và th a k .
Nh v y ta có th k t lu n:Chính sách đ t đai c a

ng và Nhà n

c đã gi i

quy t quan h gi a quy n s d ng và quy n s h u, là đ ng l c m i thúc đ y kinh
t h phát tri n. Nh v y h nông dân yên tâm s n xu t, yên tâm đ u t , m t b
ph n nông dân thoát kh i tình tr ng s n xu t ti u nông, s n xu t nh lên s n xu t
hàng hoá. Tuy nhiên 5 quy n trong lu t ch a phù h p chung trong c n
đ i v i t ng đ a ph

ng c th , trong đó có quy n chuy n nh

c, nh t là

ng, quy n cho thuê

đang b th l ng.
Các h nông dân c n đ ng trên quan đi m qu n lý s d ng đ t đai b n v ng
trong quy n s d ng lâu dài ru ng đ t c a h nông dân, nh m:
- Duy trì nâng cao s n l

ng.

- Gi m r i ro s n xu t.
- B o v ti m n ng, ng n ng a thoái hoá đ t và n

c.

- S d ng đ t đai có hi u qu h n.
-

c xã h i và c ng đ ng ch p nh n.

Ki m soát đ
ki m soát và có s h

c th tr

ng đ t: m t th tr

ng đ t t t y u s hình thành, c n

ng d n c a các c p qu n lý Nhà n

c.

Gi i quy t v n đ h nông dân không có đ t và s hình thành kinh t trang tr i.
Chuy n giao khoa h c k thu t cho h nông dân ch có th thành công n u
xu t phát t nhu c u và l i ích c a ng

i ti p nh n khoa h c k thu t đó, trong đó


7

vi c k t h p gi a các ki n th c hàn lâm và ki n th c b n đ a là r t quan tr ng.
i v i h nông dân, v n đ chuy n giao khoa h c k thu t ph i đ ng trên
các quan đi m sau đây:
- Có tính kh thi v k thu t.
- Chi phí th p, phù h p v i đ u t c a h nông dân.
- áp ng nhu c u c a nông dân đ a ph
- Tôn tr ng quy n c a ng

ng.

i s d ng.

- Gi m s ph thu c vào bên ngoài.
- N ng đ ng và cho phép ng phó khi đi u ki n thay đ i.
- Làm gi m s n ng nh c trong lao đ ng đ i v i ph n và tr em.
làm đ

c t t công tác khuy n nông c n ph i:

- T ch c t t h th ng khuy n nông c s .

- ào t o khuy n nông viên t i ch .
- Biên so n, tài li u, các ch

ng trình ph c p truy n thông khuy n nông

ph c v cho công tác khuy n nông.
- L ng ghép công tác khuy n nông vào các nhi m v c a chính quy n, t
ch c xã h i, c quan nghiên c u...
- Xoá đói gi m nghèo
ói nghèo hi n nay là v n đ tr ng tâm nan gi i
ngu n c a m i v n đ . Vi t Nam là n

c nghèo, đ c bi t

nông thôn, đây là c i
các vùng sâu, vùng xa

và phân b không đ ng đ u gi a các vùng.
Nguyên nhân c a đói nghèo ch y u là do ngu n l c h n ch , trình đ nh n
th c th p, k thu t canh tác l c h u, nhi u t p quán chi ph i, không bi t cách làm
n, thi u d ch v , thông tin, khoa h c k thu t, đi u ki n t nhiên khuy n khích,
thiên tai, bão l t...
gi i quy t v n đ này, quan đi m c b n ph i là: làm th nào đ h nông
dân t mình thoát ra kh i c nh đói nghèo thông qua vi c h tr cho h , v i m c
tiêu: nâng cao đ i s ng v t ch t tinh th n c a nhân dân trong vùng, t o đi u ki n đ
h thoát nghèo đói và l c h u, hoà nh p v i s phát tri n chung c a c n

c.

8

M c tiêu n m 2013 c a Chính ph là: gi m t l đói nghèo, cung c p đ
n

c sinh ho t, nâng cao ki n th c v n hoá, đ i s ng, ki m soát d ch b nh, phát

tri n giao thông, phát tri n tiêu th s n ph m và tín d ng nông thôn, có nh v y m i
t o đi u ki n đ các h nông dân đói nghèo phát tri n kinh t .
Các v n đ khác nh : c s h t ng, giáo d c, y t , ph n và tr em...Nh ng v n
đ này c ng luôn luôn ph i đ

c quan tâm m t cách có h th ng và đ ng b v i các

v n đ trên, nh m t o ra đi u ki n đ m b o cho s phát tri n kinh t nông nghi p,
nông thôn nói chung và kinh t h nông dân nói riêng.
1.1.3. T ng quan v phát tri n khu v c nông thôn trong quá trình công nghi p
hóa, hi n đ i hóa
Nông thôn là vùng đ t đai r ng v i m t c ng đ ng dân c ch y u làm nông
nghi p (nông, lâm, ng nghi p), có m t đ dân c th p, c s h t ng kém phát
tri n, có trình đ v n hóa, khoa h c k thu t, trình đ s n xu t hàng hóa th p và thu
nh p m c s ng c a dân c th p h n đô th . Trong công cu c phát tri n đ t n
chúng ta ch tr

ng t ng tr

c,

ng kinh t g n v i nâng cao phúc l i, gi m đói nghèo

và b o đ m công b ng xã h i. Tuy v y, t ng tr

ng kinh t ch là đi u ki n c n đ

nâng cao đ i s ng c a dân và gi m s h đói nghèo, đi u quan tr ng là nh ng thành
qu c a t ng tr

ng đ

c phân ph i nh th nào đ tránh tình tr ng thi u công

b ng, t o đi u ki n cho m t s ng

i giàu lên, còn đa s ng

nghèo kh , chênh l ch giàu – nghèo gia t ng.
v c th h

i khác v n s ng trong

i v i nông thôn, nông dân là khu

ng ít nh t k t qu c a đ i m i, đang còn nhi u khó kh n và là b

ph n b thi t thòi nh t khi n
thôn b n v ng đ

c ta gia nh p WTO, thì nhi m v phát tri n nông

c đ t ra l i càng c p bách.

1.1.3.1. Phát tri n kinh t nông thôn
V kinh t , đó là phát tri n nông nghi p theo h

ng thâm canh, t ng n ng su t

lao đ ng và n ng su t ru ng đ t, t o ra nh ng vùng chuyên canh g n v i công nghi p
ch bi n đ nâng cao giá tr s n ph m nông nghi p, t ng thu nh p cho nông dân. ó
c ng là quá trình phát tri n thêm nhi u ngành ngh , làng ngh , các lo i hình doanh
nghi p s n xu t công nghi p, ti u th công nghi p cùng v i các t ch c ho t đ ng
d ch v

nông thôn.


9

Phát tri n kinh t nông thôn nh t thi t ph i đ t đ
h i và môi tr

c hi u qu kinh t – xã

ng. Hi u qu kinh t đòi h i ph i s n xu t ngày càng nhi u nông s n

ph m và s n ph m hàng hóa v i giá thành h , ch t l

ng s n ph m và n ng su t lao

đ ng cao, tích l y và tái s n xu t m r ng không ng ng.
Hi u qu xã h i đòi h i đ i s ng c a ng

đ

i dân nông thôn không ng ng

c nâng cao, lao đ ng có vi c làm v i thu nh p ngày càng t ng, th c hi n xóa đói

gi m nghèo. Hi u qu môi tr

ng đòi h i môi tr

ng sinh thái ngày càng đ

cc i

thi n.
Phát tri n nông thôn v i kinh t nhi u thành ph n theo c ch th tr
s qu n lý c a Nhà n
s n ph m, th tr
v ,…

c. Vi c hình thành và phát tri n các y u t th tr

ng có
ng nông

ng đ t đai, v t t , v n, s c lao đ ng, khoa h c, công ngh , d ch

nông thôn là h t s c quan tr ng.
Phát tri n nông thôn m t cách toàn di n có tính đ n l i th so sánh c a các

vùng khác nhau và theo h

ng công nghi p hóa, hi n đ i hóa. Chuy n d ch c c u

kinh t nông thôn theo h

ng gi m t tr ng nông nghi p, t ng t tr ng các ngành

công nghi p và d ch v . Phát tri n công nghi p ch bi n nông s n đ nâng cao giá
tr nông s n ph m, nông s n hàng hóa và xu t kh u. Phát tri n nông nghi p k t h p
phát tri n lâm nghi p, gi m b t tính ch t đ c canh, phát tri n cây công nghi p, đ c
bi t các lo i cây tr ng v t nuôi mang tính ch t đ c s n c a vùng.
1.1.3.2. Phát tri n v n hóa, xã h i
V v n hóa, đó là phát tri n và m r ng các hình th c nâng cao trình đ v n
hóa, k n ng lao đ ng cho nông dân, đ h ti p c n v i yêu c u m i c a s n xu t,
kinh doanh. Quan tr ng h n n a là giáo d c ngh nghi p cho nh ng nông dân vùng
b thu h i đ t. Các thi t ch v n hóa

nông thôn c n đ

c c ng c và phát tri n;

đi u quan tr ng là b o t n và phát huy nh ng giá tr v n hóa truy n th ng, nh ng
làng ngh truy n th ng c a t ng vùng. C n t ch c nh ng sinh ho t v n hóa, phát
huy truy n th ng dòng h , làng xã; m t khác, nâng cao trình đ th m m c a c dân
nông thôn, kh c ph c tình tr ng xâm nh p c a th hi u v n hóa không lành m nh.
V xã h i, đó là gi i quy t vi c làm, yêu c u c p thi t hi n nay

khu v c

nông thôn. Cùng v i quá trình công nghi p hóa, lao đ ng nông nghi p s gi m c v


10

c c u và s l

ng (d ki n n m 2020, lao đ ng nông nghi p ch còn chi m d

i

50% lao đ ng xã h i so v i hi n nay là kho ng 70%). Vì v y, gi i quy t vi c làm
cho nông dân không ch là yêu c u c p bách đ t n d ng lao đ ng nông thôn lúc
nông nhàn, t ng thu nh p cho h , mà c p bách h n n a là
h i, tránh tình tr ng s ng

i này

nh ng vùng đ t b thu

t chuy n vào thành ph , gây ra nhi u v n đ xã

h i r t khó gi i quy t.
Nh ng vi c nói trên đòi h i s quan tâm đ c bi t c a Nhà n

c v i tinh th n

coi s phát tri n b n v ng c a nông thôn là n n t ng c a s phát tri n b n v ng c a
c n

c. Nông dân là nhân v t trung tâm, đ nông thôn và nông dân t n d ng và

phát huy h t ngu n l c c a h trong công cu c công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t
n

c.

1.1.4. Môi tr
1.1.4.1. Môi tr
Môi tr

ng khu v c nông thôn
ng
ng là m t t h p các y u t bên ngoài c a m t h th ng nào đó.

Chúng tác đ ng lên h th ng này, xác đ nh xu h
Môi tr
tính t

ng và tình tr ng t n t i c a nó.

ng có th coi là m t t p h p, trong đó h th ng đang xem xét c n ph i có
ng tác v i nó. Trong sinh v t h c môi tr

ng có th đ nh ngh a là t h p c a
ng tác đ ng lên c th s ng và

các y u t khí h u, sinh thái h c, xã h i và th nh
xác đ nh các hình th c sinh t n c a chúng.
Tuyên ngôn c a UNESCO (1981): “Môi tr

và các h th ng do con ng

ng là toàn b h th ng t nhiên

i t o ra xung quanh mình, trong đó con ng

i sinh s ng

và b ng lao đ ng c a mình đã khai thác các tài nguyên thiên nhiên ho c nhân t o
nh m th a mãn các nhu c u c a con ng

i”.

Trong i u 1 – Lu t B o v môi tr
Vi t Nam n m 1993 quy đ nh: “Môi tr

ng c a n

c C ng hòa xã h i ch ngh a

ng bao g m các y u t t nhiên và các y u

t v t ch t nhân t o, quan h m t thi t v i nhau, bao quanh con ng
h

ng t i đ i s ng, s n xu t, s t n t i và phát tri n c a con ng

Môi tr

ng sinh thái vô cùng c n thi t cho s s ng c a con ng

v t, là c s t nhiên không th thi u đ
ngành nông – lâm – ng nghi p.

i, có nh

i và thiên nhiên”.
i và m i loài sinh

c cho s phát tri n b n v ng c a các


11

Nh v y, môi tr

ng s ng c a con ng

i theo ngh a r ng là t t c các nhân

t t nhiên và xã h i c n thi t cho s sinh s ng, s n xu t c a con ng
nguyên thiên nhiên, không khí, đ t, n
V i ngh a h p, thì môi tr

c, ánh sáng, c nh quan, quan h xã h i,…

ng s ng c a con ng

và nhân t xã h i tr c ti p liên quan t i ch t l
m2 nhà , ch t l

i nh tài

ng b a n hàng ngày, n

i ch bao g m các nhân t t nhiên
ng cu c s ng c a con ng

i nh : s

c s ch, đi u ki n vui ch i gi i trí,…

bao g m:
Môi tr

ng t nhiên: G m các nhân t thiên nhiên nh v t lý, hoá h c, sinh
i nh ng c ng ít nhi u ch u tác đ ng c a con

h c, t n t i ngoài ý mu n c a con ng

i. ó là ánh sáng m t tr i, núi sông, bi n c , không khí, đ ng và th c v t, đ t và

ng
n

c,… Môi tr

ng t nhiên cho ta không khí đ th , đ t đ xây nhà c a, tr ng c y,

ch n nuôi, cung c p cho con ng

i các lo i tài nguyên khoáng s n ph c v cho s n

xu t và tiêu th .
Môi tr

ng xã h i là t ng th các m i quan h gi a con ng

ó là lu t l , th ch , cam k t, quy đ nh
Ngoài ra, môi tr

i v i con ng

i.

các c p khác nhau.

ng nhân t o, bao g m t t c các nhân t do con ng

it o

nên, làm thành nh ng ti n nghi trong cu c s ng nh ô tô, máy bay, nhà , công s ,
các khu đô th , công viên,…
1.1.4.2. Môi tr
Môi tr

ng nông thôn
ng nông thôn th c ch t là các khía c nh sinh thái nông nghi p và

phát tri n nông thôn. Liên quan đ n khía c nh sinh thái nông nghi p ho c ho t đ ng

s nxu t nông nghi p là các v n đ :
n

i u ki n sinh thái đ ng ru ng, kh n ng c p

c, đi u ki n canh tác, s d ng phân bón và thu c tr sâu.
Môi tr

ng sinh thái càng đa d ng, phong phú, s cân b ng c a môi tr

ng

càng b n v ng thì kh n ng đa d ng hóa ch ng lo i s n ph m càng có nhi u ti m
n ng t o ra các s n ph m đ c s n có ch t l

ng đ c đáo, có giá tr cao và là c s

đ phát tri n m t n n nông nghi p b n v ng bao g m các v n đ sau:
Q y đ t và ch t l ng đ t gi m sút. Hi n t ng thoái hóa, b c m u đ t canh tác
khá ph bi n do s d ng không h p lý, đ c canh cây lúa, và s d ng các ph ng ti n c
gi i.


12

Ch u nhi u thiên tai nh bão, l , h n hán. H u qu tác đ ng t ng h n khi
đ ng ru ng b chia c t nh , manh mún, ph

ng th c canh tác l c h u.

Sâu b nh phát tri n m nh, lây lan làm gi m n ng su t cây tr ng. H th ng th y
l i đôi lúc không phát huy tác d ng tích c c mà còn tác đ ng x u t i môi tr

ng v lâu

dài.
Vi c s d ng nhi u phân hóa h c và thu c tr sâu… nh h

ng x u t i h

sinh thái nông nghi p và s c kho c ng đ ng.
Khu v c nông thôn t l dân đ

cc pn

c s ch còn th p. Ngu n n

ch y u là gi ng kh i, gi ng khoan, sông su i. Tình tr ng hi m n

c

c n

các vùng

cao vào mùa khô là r t l n.
T l t ng dân s

khu v c nông thôn cao, nhu c u đ t đai và sinh ho t ngày

càng t ng nhanh, trong khi c s h t ng nông thôn th p, m c thu nh p c a nông dân
th p.

ô th hóa, công nghi p hóa nông thôn ch m, nh t là nông thôn mi n núi. Rác

th i ch a đ

c x lý, th

ng v t b vào các ao, h , sông su i cùng v i ngu n n

c

sinh ho t…
1.2. Các y u t

nh h

ng đ n kinh t h gia đình và môi tr

ng nông thôn

1.2.1. Y u t t nhiên
V trí đ a lý có nh h

ng tr c ti p đ n s n xu t nông nghi p, s phát tri n

c a kinh t h nông dân và môi tr
g nđ

ng. Nh ng h nông dân có v trí thu n l i nh :

ng giao thông, g n các c s ch bi n nông s n, g n th tr

ng tiêu th s n

ph m, g n trung tâm các khu công nghi p, đô th l n... s có đi u ki n phát tri n
kinh t .
S n xu t ch y u c a h nông dân là nông nghi p, đ t đai là t li u s n xu t
đ c bi t và không th thay th trong quá trình s n xu t. Do v y quy mô đ t đai, đ a
hình và tính ch t nông hoá th nh
ph m, t i s l
đ

ng và ch t l

ng có liên quan m t thi t t i t ng lo i nông s n

ng s n ph m, t i giá tr s n ph m và l i nhu n thu

c.
Khí h u th i ti t có nh h

th i ti t, khí h u, l

ng m a, đ

ng tr c ti p đ n s n xu t nông nghi p.

i u ki n

m, nhi t đ , ánh sáng... có m i quan h ch t ch đ n

s hình thành và s d ng các lo i đ t. Th c t cho th y

nh ng n i th i ti t khí h u


13

thu n l i, đ

c thiên nhiên u đãi s h n ch nh ng b t l i và r i ro, có c h i đ phát

tri n kinh t .
Môi tr
ngu n n

ng đ n phát tri n h nông dân, nh t là

c. B i vì nh ng lo i cây tr ng và gia súc t n t i theo quy lu t sinh h c,

n u môi tr
ng

ng sinh thái c ng nh h

ng thu n l i cây tr ng, con gia súc phát tri n t t, n ng su t cao, còn

c l i s phát tri n ch m, n ng su t ch t l

ng gi m t đó d n đ n hi u qu s n

xu t th p kém.
Khí h u th i ti t là nhân t

nh h

ng tr c ti p đ n môi tr

Hi n nay khí h u trái đ t ngày càng nóng lên, hi n t

ng nông thôn.

ng b ng tan đã khi n m c

n

c bi n t ng nhanh. Thiên tai l l t ngày càng nhi u và di n bi n ph c t p.

h

ng đ n đ i s ng, đ t đai canh tác, mùa v c a bà con nông dân.

nh

1.2.2. Y u t kinh t ,v n hóa và xã h i
ây là nhóm y u t có liên quan đ n th tr

ng và các ngu n l c ch y u có

ý ngh a vô cùng quan tr ng trong phát tri n kinh t nói chung và phát tri n kinh t
h nông dân nói riêng.
Ng

i lao đ ng ph i có trình đ h c v n và k n ng lao đ ng đ ti p thu

nh ng ti n h khoa h c k thu t và kinh nghi m s n xu t tiên ti n. Trong s n xu t,
ph i gi i chuyên môn, k thu t, trình đ qu n lý m i m nh d n áp d ng thành t u
khoa h c k thu t vào s n xu t nh m mang l i l i nhu n cao.
tr ng, nh h

i u này là r t quan

ng tr c ti p đ n k t qu trong s n xu t kinh doanh c a h , ngoài

ra còn ph i có nh ng t ch t c a m t ng

i dám làm kinh doanh.

Trong s n xu t nói chung và s n xu t nông nghi p nói riêng,v n là đi u ki n
đ m b o cho các h nông dân v t li u s n xu t, v t t nguyên li u c ng nh thuê
nhân công đ ti n hành s n xu t. V n là đi u ki n không th thi u, là y u t c b n
c a quá trình s n xu t và l u thông s n ph m.
Trong quá trình s n xu t nói chung và s n xu t nông nghi p nói riêng, công
c lao đ ng có vai trò quan tr ng đ i v i vi c th c hi n các bi n pháp k thu t s n
xu t. Mu n s n xu t có hi u qu , n ng su t cao c n ph i s d ng h th ng công c
phù h p. Ngày nay v i k thu t canh tác tiên ti n, công c s n xu t nông nghi p đã
không ng ng đ

c c i ti n và đem l i hi u qu cao cho các h nông dân trong s n


14

xu t. N ng su t cây tr ng, v t nuôi không ng ng t ng lên, ch t l
h n, do đó công c s n xu t có nh h

ng s n ph m t t

ng r t l n đ n k t qu và hi u qu trong s n

xu t c a các nông h .
C s h t ng ch y u trong nông nghi p nông thôn bao g m: đ
thông, h th ng thu l i, h th ng đi n, nhà x

ng giao

ng, trang thi t b nông nghi p...,

đây là nh ng y u t quan tr ng trong phát tri n s n xu t c a kinh t h nông dân,
th c t cho th y, n i nào c s h t ng phát tri n n i đó s n xu t phát tri n, thu
nh p t ng, đ i s ng c a các nông h đ
Nhu c u th tr

c n đ nh và c i thi n.

ng s quy t đ nh h s n xu t s n ph m gì? V i s l

bao nhiêu và theo tiêu chu n ch t l

ng nh th nào? Trong c ch th tr

các h nông dân hoàn toàn t do l a ch n lo i s n ph m mà th tr

ng
ng,

ng c n

trong đi u ki n s n xu t c a h . T đó, kinh t h nông dân m i có đi u ki n
phát tri n.
- Hình th c và m c đ liên k t h p tác trong m i quan h s n xu t kinh doanh:
đáp ng yêu c u c a th tr

ng v s n ph m hàng hoá, các h nông dân

ph i liên k t h p tác v i nhau đ s n xu t, h tr nhau v v n, k thu t và giúp
nhau tiêu th s n ph m. Nh có các hình th c liên k t, h p tác mà các h nông dân
có đi u ki n áp d ng các thành t u khoa h c k thu t và công ngh m i vào s n
xu t nh m nâng cao n ng su t cây tr ng, con gia súc và n ng su t lao đ ng.
1.2.3. Y u t chính sách
1.2.3.1. Nhóm nhân t thu c khoa h c k thu t và công ngh
Do đi u ki n t nhiên, kinh t , xã h i c a m i vùng óc khác nhau, v i yêu c u
gi ng cây, con khác nhau đòi h i ph i có k thu t canh tác khác nhau. Trong nông
nghi p, t p quán, k thu t canh tác c a t ng vùng, t ng đ a ph

ng có nh h

ng

tr c ti p đ n hi u qu s n xu t nông nghi p và phát tri n kinh t nông h .
S n xu t c a h nông dân không th tách r i nh ng ti n b khoa h c k thu t, vì
nó đã t o ra cây tr ng v t nuôi có n ng su t cao, ch t l

ng t t. Th c t cho th y

nh ng đ nh y c m v i ti n b k thu t v gi ng, công ngh s n xu t, hi u bi t th
tr

ng, dám đ u t l n và ch p nh n nh ng r i ro trong s n xu t nông nghi p, h

giàu lên r t nhanh. Nh có công ngh mà các y u t s n xu t nh lao đ ng, đ t đai,