Báo cáo an ninh con người trong pháp luật quốc tế

nghiên cứu - trao đổi

Ths. Chu Mạnh Hùng *

n ninh con ngi phn ỏnh bc phỏt

m bo t 7 thnh t: kinh t, sc kho,

trin mi trong mụi trng an ninh
truyn thng.(1) An ninh truyn thng quan
tõm n vic bo v lónh th, li ớch quc
gia hay nhng giỏ tr ct lừi ca nh nc
nhng ngy nay an ninh cũn ng ngha vi
vic bo v cho ngi dõn trỏnh c nhng
mi e do ca bnh tt, xung t xó hi
cng nh nguy c do bin ng ca mụi

mụi trng, lng thc, an ton cỏ nhõn, trt
t cng ng v mụi trng chớnh tr. Cỏc
thnh t ny cú mi quan h mt thit v tỏc
ng qua li vi nhau to thnh khỏi nim an
ninh con ngi. C th nh sau:
Th nht, yu t kinh t: Ngy nay an
ninh kinh t c coi l b phn hu c ca
an ninh quc gia vi ni dung ch yu l

trng. Vỡ vy, an ninh v quan nim v an
ninh cn phi thay i theo hai hng c
bn: T m bo an ninh lónh th sang chỳ
trng hn n an ninh con ngi; t an ninh
bng v trang n an ninh thụng qua phỏt

trin bn vng nh tinh thn ca Bỏo cỏo
phỏt trin con ngi ca Chng trỡnh phỏt

m bo cỏc iu kin nn kinh t quc
gia phỏt trin mt cỏch bn vng, ỏp ng
nhu cu v vic lm cho ngi dõn v cú kh
nng i phú cao, thớch ng c vi bin
ng ca tỡnh hỡnh kinh t quc t cng nh
trong nc. Tuy nhiờn, m bo iu kin
kinh t vi vai trũ l nhõn t ca an ninh con

trin Liờn hp quc (UNDP) a ra nm
1994.(2) Trờn phng din i ni, con ngi
l mc tiờu v ng lc ca quỏ trỡnh phỏt
trin,(3) trong chớnh sỏch i ngoi, con
ngi phi l i tng tham chiu thay vỡ
ch tp trung vo cỏc vn ch quyn lónh
th.(4) Nh vy, dự trong chớnh sỏch i ni
hay i ngoi, vi mi quc gia hoc cng

ngi li c hiu tng i hp so vi vn
kinh t trong kinh t hc. Nú khụng
hng ti vic duy trỡ hay thỳc y tng
trng kinh t, khụng nhm bo v hng hoỏ
trong nc khi s cnh tranh ca hng nc
ngoi, cng khụng bn cỏc vn ti chớnh,
thu quan m hng vo vic bo m mc
thu nhp c bn ca con ngi. tiờu chớ

ng quc t thỡ vn con ngi v an ninh

con ngi luụn úng vai trũ quan trng nh
s tn ti ho bỡnh ca mi quc gia trong
cng ng quc t.
Theo Bỏo cỏo phỏt trin con ngi nm
1994, an ninh con ngi c cu thnh v

ny, vn vic lm úng vai trũ quan
trng. Trong nhng nm gn õy, dõn s th
gii tng mnh, s tin b nhanh chúng ca
khoa hc v cụng ngh ó cho ra i nhiu

A

tạp chí luật học số 9/2011

* Ging viờn Khoa phỏp lut quc t
Trng i hc Lut H Ni
27


nghiªn cøu - trao ®æi

ngành sản xuất mới đòi hỏi nguồn nhân lực

nhiên, đảm bảo sức khoẻ con người không

có trình độ cao. Các ngành sản xuất sử dụng
nhiều lao động ngày càng thu hẹp khiến cho
sức ép cạnh tranh việc làm ngày càng lớn,

chỉ đơn thuần là việc giúp cho con người
chữa khỏi bệnh tật mà quan trọng hơn là tạo
cơ chế để có thể phòng tránh được bệnh tật,

đe doạ trực tiếp tới việc đảm bảo thu nhập
cho mỗi cá nhân. Ngoài ra, còn các nguy cơ
đe dọa tới sự ổn định kinh tế như chênh

được chăm sóc y tế, được đảm bảo môi trường
sống tốt cho sức khoẻ con người.
Thứ ba, yếu tố môi trường: Sự tồn tại của

lệnh về trình độ phát triển giữa các vùng,
miền, giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ; chênh

con người phụ thuộc vào môi trường sống tự
nhiên và hiện nay môi trường đang trở thành

lệnh về mức sống giữa nông thôn và thành
thị; khoảng cách giàu ngh o ngày càng
tăng. An ninh con người cũng khó có thể

vấn đề toàn cầu. Tăng trưởng kinh tế kéo
theo sự khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên
thiên nhiên và tiến trình đô thị hóa diễn ra

đảm bảo khi con người không được đảm
bảo về thu nhập hoặc những biến động do
khủng hoảng kinh tế. Như vậy, đảm bảo đầy
đủ về mặt kinh tế không chỉ là việc quốc gia

đó đáp ứng được nhu cầu cơ bản của người

nhanh chóng ở kh p các châu lục nhưng lại
thiếu sự quan tâm thích đáng hoặc có nhưng
không đầy đủ từ phía chính phủ các nước
vào việc phục hồi môi trường, khiến cho môi
trường sinh thái ngày càng xấu đi, nguồn

dân mà nền kinh tế của quốc gia đó phải có
khả năng đối phó một cách linh hoạt và hiệu
quả với những tác động từ bên ngoài, phải

nước bị ô nhiễm, biến đổi khí hậu, sự nóng
dần lên của trái đất
Theo Báo cáo phát triển con người năm

đảm bảo việc làm, giảm sự chênh lệnh mức
sống giữa thành thị và nông thôn, thu hẹp
khoảng cách giàu ngh o.
Thứ hai, yếu tố sức khoẻ: Sức khoẻ là
một trong những yếu tố quan trọng của an

2006, ngày nay có tới 1,1 tỉ người ở các
nước đang phát triển không được tiếp cận
nguồn nước một cách đầy đủ và khoảng 2,6
tỉ người thiếu các điều kiện vệ sinh cơ bản.(5)
Thiên nhiên ngày càng trở nên kh c nghiệt

ninh con người. Ở các nước đang phát triển,
mỗi năm có hàng triệu người chết do các căn

bệnh truyền nhiễm và liên quan đến kí sinh
trùng. Còn ở các nước phát triển, các yếu tố
gây chết người thường liên quan đến hệ tuần
hoàn máu (do lối sống) và ung thư. Ở cả hai
nhóm nước này, mối đe doạ tới sức khoẻ con
người đều hiện hữu đặc biệt trong cộng đồng
dân cư ngh o khổ, những người sinh sống ở
nông thôn và nhất là trẻ em và phụ nữ. Tuy

mà phần lớn b t nguồn từ những hoạt động
của con người. Ví dụ: sự nóng lên của trái
đất là do lượng khí thải gây nên hiệu ứng
nhà kính hoặc lũ lụt và hạn hán b t nguồn từ
việc khai thác quá mức nguồn tài nguyên
rừng. Vấn đề an ninh môi trường nghiêm
trọng tới mức UNDP đã dành toàn bộ Báo
cáo phát triển con người năm 2007, 2008 để
bàn về chủ đề này. Báo cáo khẳng định điều
tương đối rõ ràng là con người đang gặp phải

28

t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011


nghiªn cøu - trao ®æi

ngày càng nhiều các trận bão lớn, lụt lội và

xuất ra ở một số nơi là dư thừa.

hạn hán; chúng đang huỷ hoại cơ hội của con
người và làm gia tăng bất bình đẳng. Thế
giới đang tiến sát tới thời điểm không thể

Thứ năm, yếu tố an toàn cá nhân: Trong
số những yếu tố cấu thành an ninh con
người, an toàn cá nhân và sự sống của con

tránh được thảm họa sinh thái.(6)
Thứ tư, yếu tố lương thực, thực phẩm:
Đảm bảo lương thực, thực phẩm là yếu tố

người được coi là cốt lõi. Trong những xã
hội bất ổn định, kém phát triển về kinh tế, sự
an toàn cá nhân rất dễ bị tổn thương. An toàn

cốt lõi để duy trì cuộc sống hàng ngày, do đó
đảm bảo an ninh con người đồng nghĩa với

cá nhân được hiểu là việc mỗi con người
không phải chịu những hành vi bạo lực hoặc

việc an ninh lương thực phải được bảo đảm.
Theo định nghĩa của Chương trình lương
thực thế giới (World Food Programme –

những tác động tới thân thể của cá nhân đó.
Ngày nay, vấn đề an toàn cho mỗi cá
nhân được đặc biệt quan tâm bởi xung đột vũ

WFP), an ninh lương thực là trạng thái mà
không lúc nào con người bị đói - nghĩa là họ
có đủ các chất dinh dư ng cho cuộc sống
hiệu quả, hoạt bát và khoẻ mạnh.(7) Đảm bảo
an ninh lương thực có nghĩa là tất cả mọi

trang, dịch bệnh, tội phạm, tệ nạn xã hội, bạo
lực và đặc biệt là sự gia tăng của hoạt động
khủng bố quốc tế đã và đang đe dọa đến tính
mạng con người, chất lượng cuộc sống
không được đảm bảo, quyền con người bị

người đều được sử dụng những thức ăn thiết
yếu để nuôi sống bản thân. Đủ thực phẩm là
điều kiện cần thiết của an ninh con người

xâm phạm. Vì thế an toàn cho từng cá nhân
trở thành yêu cầu cấp thiết và căn bản để
đảm bảo an ninh con người.

nhưng chưa phải là điều kiện đủ cho an ninh
con người, bởi con người v n có thể bị chết
đói khi lương thực dồi dào. Trong thế giới
tiến bộ như ngày nay v n còn hơn 800 triệu
người bị đói.(8) Vấn đề nằm ở chỗ việc phân

Thứ sáu, trật tự cộng đồng: Con người
g n vấn đề bảo vệ an toàn của mình với
nhóm người nhất định, chẳng hạn như gia

đình, cộng đồng dân cư, tổ chức hay nhóm
s c tộc. Nói cách khác, an ninh của một

phối lương thực kém hiệu quả và nhiều
người không có khả năng mua hàng. Ngoài
những yếu tố ảnh hưởng đến nguồn cung
lương thực cũng như khả năng phân phối
thực phẩm như thiên tai, khả năng sản xuất
lương thực kém do điều kiện khí hậu, địa
lí thì chính sách và trình độ quản lí kinh
tế yếu kém của các chính phủ cũng có thể
gây nên tình trạng mất cân bằng lương thực
nghiêm trọng ngay cả khi lương thực sản

người chỉ có thể được bảo đảm khi trật tự
của cộng đồng được xác lập trên khuôn khổ
an ninh của quốc gia. Nếu nhóm hay cộng
đồng nào đó được an toàn thì khả năng mỗi
thành viên trong cộng đồng cũng được an
toàn là rất cao. Tuy nhiên, từ sau chiến tranh
lạnh, khuynh hướng xung đột giữa các cộng
đồng tăng lên, ví dụ như cuộc chiến tranh ở
Kosovo, xung đột của người Kurd ở miền
B c Iraq, hệ quả của chúng là làm giảm mức

t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011

29

nghiªn cøu - trao ®æi

độ an toàn đối với các cộng đồng đó và với

quyền của mình cũng như đáp ứng được nhu

từng cá nhân sống trong cộng đồng.
Bên cạnh đó, trật tự cộng đồng còn bị đe
dọa bởi sự bùng nổ về dân số. Năm 1950 dân

cầu của bản thân.
Như vậy, các yếu tố cấu thành an ninh
con người bao quát phạm vi hết sức rộng lớn

số thế giới là 2,75 tỉ người, năm 2003 tăng
lên 6 tỉ người, dự báo năm 2020 dân số thế
giới có thể tăng lên 8 tỉ người và năm 2050

liên quan đến hầu hết các lĩnh vực của quan
hệ quốc tế do pháp luật quốc tế điều chỉnh.
Hơn thế nữa, an ninh con người cũng đòi hỏi

có thể trên 8,92 tỉ người.(9) ự gia tăng
nhanh về dân số có tác động tiêu cực và gây

mỗi quốc gia với tư cách là chủ thể luật quốc
tế phải nỗ lực rất lớn vì vậy khó có thể cùng

ra hậu quả to lớn đối với an ninh và trật tự
cộng đồng như làm trầm trọng thêm vấn đề

ngh o đói, bất bình đẳng giới, giảm sút thu

một lúc giải quyết được tất cả nên cần phải
có chiến lược hợp tác để xác định ưu tiên
nhằm từng bước bảo đảm an ninh con người

nhập, ảnh hưởng tới chất lượng giáo dục,
phúc lợi xã hội, an ninh lương thực, làm gia
tăng ô nhiễm môi trường
Thứ bảy, môi trường chính trị: Môi
trường chính trị đảm bảo an ninh con người

trên cơ sở pháp luật quốc tế.
Mặc dù có phạm vi rộng lớn nhưng
chúng ta v n có thể thấy an ninh con người
có những đặc điểm sau:
Một là an ninh con người có đối tượng

được Liên hợp quốc g n với việc "xã hội tôn
trọng các quyền cơ bản của con người”.(10)
Theo nghĩa này, môi trường chính trị được

tham chiếu là con người nhưng không phủ
nhận vai trò của nhà nước. Bảo đảm an ninh
con người không thể thay thế việc bảo vệ

mở rộng rất nhiều bởi lẽ bản thân quyền con
người đã bao hàm cả quyền chính trị. Điều
đó đồng nghĩa với việc vi phạm nhân quyền,
là thể hiện sự bất ổn định của môi trường

chính trị. Tuy nhiên, tạo lập môi trường

biên giới, lãnh thổ; bảo vệ cuộc sống và tài
sản của người dân v n thuộc trách nhiệm của
quốc gia. An ninh quốc gia chính là điều
kiện tiên quyết bảo đảm an ninh nói chung
cũng như sự sống và nhân phẩm của mỗi

chính trị còn bao hàm việc làm sao để con
người không phải chịu sự đàn áp, ngược đãi
của các lực lượng n m giữ quyền lực nhà
nước, đặc biệt là lực lượng cảnh sát và quân
đội. Thậm chí tỉ lệ ngân sách quốc phòng so
với chi phí cho giáo dục, chăm sóc sức khoẻ
và các dịch vụ xã hội khác cũng được coi là
tiêu chí để đánh giá mức độ an ninh chính
trị. An ninh chính trị nếu được đảm bảo sẽ là
môi trường tốt để con người có thể phát huy

người. Các quốc gia như Canada, Na Uy,
Nhật Bản đã đưa an ninh con người vào
trong chính sách đối ngoại và theo họ thì an
ninh con người không thể đặt ra ngoài khuôn
khổ của chủ quyền quốc gia.(11)
Hai là khái niệm an ninh được xem xét
trên bình diện rộng nên an ninh con người
hàm chứa hàng loạt những nguy cơ tiềm
tàng. Theo Báo cáo phát triển nhân lực của
Chương trình phát triển Liên hợp quốc,

30

t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011


nghiên cứu - trao đổi

nhng nguy c trờn gm: tht nghip, ma

quan h qua li v b sung cho nhau. An

tuý, ti phm, ụ nhim mụi trng, vi
phm nhõn quyn v nhng lo ngi truyn
thng l chin tranh v bo lc cú t chc.

ninh con ngi ũi hi nhng nhu cu thit
yu ca con ngi phi c ỏp ng
nhng ng thi an ninh con ngi cng

Cỏch tip cn ly an ninh con ngi lm
trung tõm cú th cho phộp xõy dng nhng
u tiờn trong chớnh sỏch mang tớnh ng b

khng nh vai trũ ca nn ho bỡnh th gii
m ú cú s phỏt trin kinh t bn vng,
cỏc quyn v t do c bn ca con ngi

v tng th. Xột gúc cu trỳc an ninh
ton cu, s n nh v trt t ca h thng

c tụn trng, cụng bng xó hi c bo
m.(12) Bi vy, an ninh quc t trong ú

quan h quc t ly quc gia lm trung tõm
ngy cng b e do v chu tỏc ng tiờu
cc t tỡnh trng ngh o kh v suy thoỏi

s hp tỏc gia cỏc quc gia trờn nn tng
ho bỡnh l iu kin cn thit m bo
v phỏt trin an ninh con ngi.

mụi trng, khan him ngun lc v hn
ch trong qun lớ, iu hnh quc gia. Xột
gúc cỏ nhõn, bờn cnh cỏc nguy c
ngh o úi, bnh tt thỡ an sinh v cuc
sng ca mi ngi dõn ngy cng b e

Bn l an ninh con ngi mang tớnh ch
ng tớch cc. An ninh con ngi s cú hiu
qu hn v chi phớ ớt hn nu s dng cỏc
bin phỏp phũng nga khi khng hong rừ
rng s xy ra:(11) Chi phớ kim soỏt s

do bi tỡnh trng xung t v bt n nh
bờn trong mi quc gia do chờnh lch v
trỡnh v ngun lc phỏt trin. Do ú, an

lõy lan ca bnh HIV/AID thụng qua u
t cho vic chm súc sc kho ban u v
giỏo dc k hoch hoỏ gia ỡnh s ch chim

ninh con ngi ch cú th c m bo
trờn nn tng ca phỏt trin kinh t mt
cỏch bn vng.
Ba l an ninh con ngi ghi nhn s tu
thuc l n nhau. Mi e do i vi an ninh

phn rt nh trong tng chi phớ gii quyt
cn bnh khi nú ó tr thnh i dch. An
ninh con ngi s khụng c bo m khi
con ngi khụng th phỏt trin do mc sng
cha y v khi xó hi khụng n nh. Vỡ

con ngi mt ni trờn th gii cú liờn
quan n con ngi kh p mi ni. Nguy
c i vi an ninh hin nay nh úi khỏt,
bnh tt, ụ nhim mụi trng, xung t s c
tc v phõn hoỏ xó hi khụng cũn l nhng
vn riờng bit ca mi quc gia. Vỡ vy,
cn phi cú s hp tỏc i phú vi cỏc
nguy c núi trờn. Tớnh phc tp ca mụi
trng sng ca con ngi v cỏc nhõn t
tỏc ng n an ninh con ngi cú mi

vy, phỏt trin con ngi l mc ớch m
bo an ninh con ngi.
An ninh con ngi l khỏi nim mi
xut hin nhng nm 90 th k XX v cũn
nhiu quan im khỏc nhau ca cỏc quc
gia khi tip cn khỏi nim ny. Tuy nhiờn,

cú th nhn thy rng cỏc nguy c e do
ti an ninh con ngi v cỏc bin phỏp
bo m cho an ninh con ngi u ó trc
tip hoc giỏn tip c th hin trong phỏp

tạp chí luật học số 9/2011

31


nghiên cứu - trao đổi

lut quc t. Nu nhỡn nhn an ninh con

trũ rt quan trng. Hin nay, Hip hi cỏc

ngi trờn gúc quyn con ngi thỡ
chỳng ta thy cng ng quc t ó cú B
lut nhõn quyn quc t vi ý ngha l c s

quc gia ụng Nam (A EAN) ang trong
quỏ trỡnh xõy dng Cng ng A EAN da
trờn ba tr ct: Cng ng chớnh tr - an ninh

phỏp lớ m bo cho quyn con ngi trờn
quy mụ ton cu; phng din khỏc, m
bo an ninh con ngi khụng ch thun tuý

(A C); Cng ng kinh t (AEC) v Cng
ng vn hoỏ-xó hi (A CC).(14) Trong cỏc

mc tiờu, bin phỏp v l trỡnh xõy dng ba

t trỏch nhim ca nh nc v quc gia m
nú cũn chu tỏc ng rt ln ca cỏc vn

tr ct ny, an ninh con ngi u c
cp cỏc mc khỏc nhau, c bit i vi

ton cu. An ninh con ngi s g n lin vi
s tn ti v phỏt trin ca mi quc gia
ỳng nh khng nh ca Ch tch nc

ASCC, an ninh con ngi l mc tiờu ct lừi
c th hin thụng qua chin lc phỏt
trin con ngi./.

Cng ho xó hi ch ngha Vit Nam
Nguyn Minh Trit ti Hi ngh cp cao
APEC ln th 15 ydney (Australia): An
ninh con ngi l vn mang tớnh sng
cũn, gn lin vi s n nh v thnh vng

(1).Xem: PGS.TS. Nguyn Xuõn Th ng, Chờnh lch
phỏt trin v an ninh kinh t ASEAN, Nxb. Khoa

ca mi quc gia v nn kinh t.(13) Do ú,
nhn thc ỳng v an ninh con ngi trong
xu th ton cu hoỏ ngy nay cú vai trũ rt

hc xó hi, H Ni, 2006, tr. 34.

(2).Xem: 1994/
(3).Xem: Vn kin i hi i biu ton quc ln th
XI ca ng cng sn Vit Nam.
(4). B ngoi giao v thng mi Canada, An ninh
con ngi: An ninh con ngi trong mt th gii ang
thay i, 4/1999, tr. 1.

quan trng, c th l:
1) Nhn din bao quỏt v ton din hn
v an ninh quc gia v ch quyn quc gia
trong xu th ton cu hoỏ.
2) Nhn thc ỳng cỏc nguy c cú tớnh

(5).Xem: 2006/
(6).Xem: />who-we-are/history/
(7).Xem: World Food Programme, World Hunger
Series 2006: Hunger and learning, page 10.
(8).Xem: />
cht ton cu e do ti an ninh con ngi
v xõy dng cỏc chin lc, gii phỏp hu
hiu nhm m bo an ninh con ngi.
3) Tng cng hn na n lc hp tỏc quc
t ca cỏc quc gia v cỏc t chc quc t.
4) Khng nh v trớ ca phỏp lut quc
t trong vic to lp c s phỏp lớ nhm m
bo an ninh con ngi.
Vi Vit Nam v cỏc nc khu vc
ụng Nam , an ninh con ngi úng vai
32

(9).Xem: United Nations: Economic $ ocial affairs:
World Population to 2300, New York 1994, page. 15
(10).Xem: Commission on Human ecurity, Human
security now, New York 2003, page 32.
(11).Xem: PGS.TS. Nguyn Xuõn Th ng, Chờnh lch
phỏt trin v an ninh kinh t ASEAN, Nxb. Khoa
hc xó hi, H Ni, 2006, tr. 34.
(12).Xem: PGS.TS. Nguyn Xuõn Th ng, Sd, tr. 34.
(13).Ngun: />efaul t.asp?Newid=10487
(14). Tuyờn b ho hp A EAN II (Tuyờn b Bali II)
nm 2003.
tạp chí luật học số 9/2011