Báo cáo " An ninh con người trong tiến trình hình thành cộng đồng ASEAN " docx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
9
/2007

23




Ths. Chu Mạnh Hùng *
Trịnh Xuân An **
ri qua 40 nm hỡnh thnh v phỏt
trin, ASEAN l t chc liờn kt khu
vc thnh cụng trờn th gii c bit trong
lnh vc an ninh. An ninh l mt trong
nhng vn quan trng nht ca quan h
quc t ngy nay.
Trong phỏp lut quc t cha cú nh
ngha c th v an ninh, trong ting Vit,
an ninh c hiu l tỡnh trng yờn n,
khụng ln xn, khụng nguy him
(1)
hoc
an ninh l trng thỏi bỡnh yờn ca nh
nc, s n nh vng chc ca ch xó
hi.
(2)
Trong ting Anh security mt mt

ch trng thỏi ca an ninh, tc l trỏnh c
nguy him, khụng phi lo s, mt khỏc cũn
cú hm ý bo v an ninh, ch bin phỏp an
ninh v c cu an ninh.
(3)
Nh vy, c trong
ting Vit v ting Anh, thut ng an
ninh cú ngha c bn ging nhau, ú l
khụng tn ti s e do v nguy him.
An ninh khụng ch cp hin trng
khỏch quan m cũn cp mt trng thỏi
tõm lớ cm giỏc an ton (asense of
security). Vi cỏch tip cn nh vy, an
ninh bao gm hai mt ch quan v khỏch
quan. Di gúc tõm lớ, mt khỏch quan
ch hin trng bờn ngoi, mt ch quan th
hin trng thỏi tõm lớ ca con ngi. Vỡ vy,
cú th nhn xột an ninh v khỏch quan l
khụng cú s uy hip v v ch quan khụng
cú s lo s. Vi ý ngha nh vy an ninh
quc gia c hiu l khụng cú s nguy
him hoc khụng cú s e do i vi quc
gia, an ninh quc t l khụng cú s nguy
him hoc khụng cú s uy hip i vi cỏc
thnh viờn ca cng ng quc t.
(4)

Xột trờn khớa cnh lớ thuyt, cỏc trng
phỏi khỏc nhau ca quan h quc t cú
nhng quan nim c bn khỏc nhau v vn

an ninh. Trng phỏi ch ngha hin
thc (Realism) nhỡn nhn an ninh t khớa
cnh sc mnh quõn s v cỏc mi e da
quõn s t bờn ngoi; trng phỏi ch ngha
t do (Liberalism) li tip cn khỏi nim an
ninh theo ngha rng bao gm c sc mnh
quõn s v phi quõn s, bao gm c cỏc
nguy c quõn s v phi quõn s cng nh
cỏc mi e do c bờn trong ln bờn ngoi.
Nhng thay i c bn ca bi cnh kinh
t v chớnh tr th gii thi kỡ hu chin
tranh lnh di tỏc ng mnh m ca ln
súng khoa hc v cụng ngh, c bit l
cụng ngh thụng tin cng nh quỏ trỡnh ton
cu hoỏ ó v ang lm cho khỏi nim an
T

* Ging viờn Khoa lut quc t
Trng i hc Lut H Ni
** V cụng tỏc lp phỏp - Vn phũng Quc hi



nghiên cứu - trao đổi
24



tạp chí luật học số
9

/2007


ninh c m rng t an ninh truyn thng
n an ninh phi truyn thng.
An ninh truyn thng ly nh nc lm
n v v ch yu cp nhng quan h
chớnh tr, tng quan sc mnh quõn s
gia cỏc nh nc, trong khi ú an ninh phi
truyn thng xem xột nhng vn vt ra
ngoi cỏc quan h chớnh tr v quõn s
thụng thng gia cỏc nh nc. i vi an
ninh phi truyn thng mi quan tõm khụng
ch l quc gia m cũn l cỏ nhõn v cng
ng. Theo quan nim ny, nn an ninh ca
mt dõn tc khụng ch b e do bi cỏc yu
t chớnh tr hay quõn s truyn thng m
cũn chu sc ộp ca cỏc yu t kinh t, xó
hi, sc tc, tụn giỏo hay thiờn tai, dch
bnh. Hn na, nn an ninh quc gia khụng
ch gúi gn trong khỏi nim ton vn lónh
th, bo m ch quyn hay c lp chớnh
tr m ó bao hm c vn m bo n
nh h thng kinh t v gi gỡn cỏc giỏ tr
cn bn ca dõn tc.
Trong thi kỡ chin tranh lnh, vn
an ninh ca mi quc gia luụn luụn xoay
quanh vn bo v ch quyn lónh th
trc s e do v v lc ca cỏc quc gia
khỏc. Bn thõn mi quc gia khu vc

ụng Nam cng nh ASEAN cng luụn
ng trc nguy c b cun vo xu th i
u ca cỏc cng quc. Vỡ vy, trong thi
kỡ chin tranh lnh, s hp tỏc trong khuụn
kh ASEAN ch yu phng din an ninh
truyn thng. Bc sang thp k 90 ca th
k XX khi quan h quc t ó chuyn hng
t i u sang i thoi thỡ s hp tỏc ca
ASEAN cng cú s thay i: Khụng ch
n thun l s hp tỏc trong khuụn kh
ca ASEAN m bờn cnh ú l s hp tỏc
ca ASEAN vi hu ht cỏc cng quc
trờn th gii thụng qua Din n khu vc
ASEAN (ARF). Vic hỡnh thnh ARF l c
hi tt m rng quan h quc t bi õy
l din n i thoi chớnh tr, bn lun cỏc
vn an ninh mang tớnh cht ton din.
Vi vai trũ l ng lc chớnh ca ARF,
ASEAN ó v ang l trung tõm tp hp,
thu hỳt cỏc ý kin, quan im khỏc nhau
dn xp cỏc bt ng, xung t vỡ mc tiờu
ho bỡnh, n nh chõu - Thỏi Bỡnh
Dng. Tuy nhiờn, ARF vn ch l din n
i thoi trong khi ú nhng thỏch thc i
vi bn thõn ASEAN cng nh mi quc
gia thnh viờn li ngy cng tr nờn gay gt
ú l: S cnh tranh chin lc ca cỏc
cng quc ngy cng tng; vn sc tc
tụn giỏo, khng b bo lc ngy cng din
bin phc tp; quỏ trỡnh ton cu hoỏ v

liờn kt khu vc; thm ho thiờn tai, dch
bnh v ụ nhim mụi trng, chờnh lch v
trỡnh phỏt trin v vn gim úi
nghốo Thc t ú ũi hi ASEAN cn cú
s t phỏ trong hp tỏc cú th gii
quyt c nhng vn trong ni b cng
nh gia ASEAN vi cng ng quc t v
cỏc cng quc. thớch ng vi bi cnh
quc t mi v ỏp ng nhu cu liờn kt
mc cao hn, cỏc nc ASEAN di s
ch trỡ v xut ca Indonesia ó thụng
qua Tuyờn b Bali II (Ho hp ASEAN II)
vo thỏng 11/2003, trong ú vch ra


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
9
/2007

25

phng hng thit lp cng ng ASEAN
da trờn ba tr ct l Cng ng kinh t
(AEC), Cng ng an ninh (ASC) v Cng
ng vn hoỏ - xó hi (ASCC). trin
khai xõy dng ASC, ASEAN ó thụng qua
Chng trỡnh hnh ng Cng ng an
ninh ASEAN (ASC POA) ti Hi ngh cp
cao ASEAN-10 ti Viờngchn thỏng

11/2004, trong ú nhn mnh n hp tỏc
chớnh tr, xõy dng lũng tin v hỡnh thnh
c ch gii quyt tranh chp ng thi cho
rng an ninh ton din
(5)
m trng tõm l an
ninh con ngi l phng cỏch thớch hp
nht nhm t c cỏc mc tiờu phỏt trin
hi ho v bn vng trong ASEAN.
An ninh con ngi phn ỏnh bc phỏt
trin mi trong mụi trng an ninh truyn
thng.
(6)
An ninh truyn thng quan tõm
n vic bo v lónh th, li ớch quc gia
hay nhng giỏ tr ct lừi ca nh nc.
Ngy nay an ninh ng ngha vi vic bo
v cho ngi dõn trỏnh c nhng mi e
do ca bnh tt, úi khỏt, tht nghip, xung
t xó hi cng nh nhng nguy c do bin
ng ca mụi trng. Vỡ vy, an ninh cn
phi thay i theo hai hng c bn: T
m bo an ninh lónh th sang chỳ trng
hn n an ninh con ngi; t an ninh bng
v trang sang an ninh thụng qua phỏt trin
bn vng. Trờn phng din i ni, con
ngi l mc tiờu v ng lc ca quỏ trỡnh
phỏt trin,
(7)
trong chớnh sỏch i ngoi con

ngi phi l i tng tham chiu thay vỡ
ch tp trung vo cỏc vn ch quyn,
lónh th.
(8)
Nh vy, dự trong chớnh sỏch
i ni hay i ngoi v vi bn thõn mi
quc gia hoc cng ng quc t thỡ vn
con ngi v an ninh con ngi luụn úng
vai trũ quan trng nh s tn ti ho bỡnh
ca mi quc gia trong cng ng quc t.
Xột trờn phng din lớ lun cng nh
thc tin thỡ cú nhiu cỏch hiu khỏc nhau v
khỏi nim an ninh con ngi. Cú quan nim
cho rng an ninh con ngi l nhm m
bo cho con ngi khi nhng ni s hói v
nhng ham mun vt cht; hoc an ninh con
ngi gm ba nhõn t l s sinh tn, ca ci
vt cht v s t do ca con ngi. Mi
quan nim u cú cỏch nhỡn nhn, ỏnh giỏ
riờng v an ninh con ngi, tuy vy chỳng
ta vn cú th xỏc nh c mt s c
im chung ca an ninh con ngi.
Th nht, cỏc quan nim u cú i
tng tham chiu l con ngi. Xỏc nh
nh vy nhng hu ht cỏc quan nim
khụng ph nhn vai trũ ca nh nc cng
nh cỏc quan nim truyn thng v an ninh
quc gia. Bo m an ninh con ngi khụng
th thay th vic bo v biờn gii, lónh th;
bo v cuc sng v ti sn ca nhõn dõn

vn thuc trỏch nhim ca quc gia. An
ninh quc gia chớnh l iu kin tiờn quyt
bo m an ninh núi chung cng nh s
sng v nhõn phm ca mi ngi. Cỏc
quc gia nh Canada, Nauy hoc Nht Bn
ó a khỏi nim an ninh con ngi vo
trong chớnh sỏch i ngoi v theo h thỡ an
ninh con ngi khụng th t ra ngoi
khuụn kh ca ch quyn quc gia.
(9)

Th hai, khỏi nim an ninh c xem


nghiên cứu - trao đổi
26



tạp chí luật học số
9
/2007


xột trờn bỡnh din rng nờn an ninh con
ngi hm cha mt lot nhng nguy c
tim tng. Theo bỏo cỏo phỏt trin nhõn lc
ca Chng trỡnh phỏt trin Liờn hp quc
(UNDP) nhng nguy c trờn gm: Tht
nghip, ma tuý, ti phm, ụ nhim mụi

trng, vi phm nhõn quyn v nhng lo
ngi truyn thng l chin tranh v bo lc
cú t chc. Vỡ vy nhng mi e do i
vi an ninh con ngi gm: An ninh kinh
t, an ninh lng thc, an ninh y t, an ninh
mụi trng, an ninh cỏ nhõn, an ninh cng
ng v an ninh chớnh tr.
(10)

Khỏi nim an ninh theo ngha rng
khụng nhng lm mt i tớnh chớnh xỏc ca
cỏch tip cn an ninh truyn thng m cũn
bo m c tớnh bao quỏt ca cỏch tip
cn mi i vi nhng vn an ninh mang
tớnh phi quõn s ca thi kỡ hu chin tranh
lnh. Cỏch tip cn mi ly an ninh con
ngi lm trung tõm cú th cho phộp xõy
dng nhng u tiờn trong chớnh sỏch mang
tớnh ng b v tng th. Xu th ch o
trong quan h quc t ngy nay chng t
bi cnh mi ó bin nhiu vn phỏt
trin thnh cỏc nhõn t chớnh cú tỏc ng
trc tip ti s n nh chớnh tr v nn an
ninh nhiu cp nh cỏ nhõn, cng
ng, quc gia, khu vc hay ton cu. Xột
gúc cu trỳc an ninh ton cu, s n nh
v trt t ca h thng quan h quc t ly
quc gia lm trung tõm ngy cng b e do
v chu tỏc ng tiờu cc t tỡnh trng
nghốo kh, suy thoỏi mụi trng, khan him

ngun lc v hn ch trong qun lớ, iu
hnh quc gia. Xột cp cỏ nhõn, bờn
cnh cỏc nguy c nghốo úi, bnh tt, thiờn
tai thỡ s an sinh v cuc sng ca mi
ngi dõn ngy cng b e da bi tỡnh
trng xung t v bt n nh bờn trong mi
quc gia do chờnh lch v ngun lc phỏt
trin v kh nng thớch nghi. Vỡ vy an ninh
con ngi ch cú th c bo m trờn nn
tng l an ninh kinh t nht l trong bi
cnh ton cu hoỏ ngy nay. Nú phn ỏnh
kh nng ca mi quc gia, khu vc vo
mt th gii ngy cng rng m v ph
thuc ln nhau.
Th ba, an ninh con ngi ghi nhn s
tu thuc ln nhau v an ninh. Mt mi e
do i vi an ninh con ngi mt ni
trờn th gii cú liờn quan n con ngi
khp mi ni. Nguy c i vi an ninh hin
nay nh úi khỏt, bnh tt, ụ nhim mụi
trng, xung t sc tc v phõn hoỏ xó hi
khụng cũn l nhng vn riờng bit ca
mi quc gia. Vỡ vy, cn cú s hp tỏc
i phú vi cỏc nguy c núi trờn. Tớnh phc
tp ca mụi trng sng ca con ngi v
cỏc nhõn t tỏc ng n an ninh con ngi
cú mi quan h qua li v b sung cho
nhau. An ninh con ngi ũi hi nhng nhu
cu thit yu ca con ngi phi c ỏp
ng nhng ng thi an ninh con ngi

cng khng nh vai trũ ca nn ho bỡnh
th gii m ú cú s phỏt trin kinh t bn
vng, cỏc quyn v t do c bn ca con
ngi c tụn trng, cụng bng xó hi


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
9
/2007

27

c bo m. Bi vy, an ninh quc t
trong ú s hp tỏc gia cỏc quc gia trờn
nn tng ho bỡnh l iu kin cn thit
m bo v phỏt trin an ninh con ngi.
Th t, an ninh con ngi mang tớnh
ch ng tớch cc. An ninh con ngi s cú
hiu qu hn v chi phớ ớt hn nu s dng
cỏc bin phỏp phũng nga
(11)
khi khng
hong rừ rng s xy ra. Vớ d, chi phớ
kim soỏt s lõy lan ca bnh HIV/AIDS
thụng qua cỏc u t vo chm súc sc
kho ban u v giỏo dc k hoch hoỏ gia
ỡnh s ch chim mt phn rt nh trong
tng chi phớ gii quyt cn bnh mt khi
nú ó tr thnh i dch. An ninh con ngi

s khụng c bo m khi con ngi
khụng th phỏt trin do khụng cú mc sng
ng hong v khi xó hi khụng n nh. Vỡ
vy, bo m duy trỡ s phỏt trin con
ngi mt cỏch bn vng s bo m c
an ninh con ngi.
ASEAN ra i trong bi cnh ca thi
kỡ chin tranh lnh nờn quan nim ban u
ca ASEAN ch yu tp trung vo cỏc vn
an ninh truyn thng (chớnh tr, quõn s)
trong mi quan h gia cỏc quc gia v khu
vc. Tuy nhiờn, cựng vi xu th ho bỡnh,
hp tỏc v phỏt trin, nhn thc v an ninh
ca ASEAN ó c m rng sang nhng
vn phi truyn thng. Nhng yu t tin
cho tin trin trong nhn thc ca
ASEAN v an ninh cũn do tỏc ng ca xu
th ton cu hoỏ, s m rng ca ASEAN
cng nh s iu chnh chớnh sỏch ca cỏc
nc ln vi ASEAN.
Xột trờn phng din hc thuyt, cú ba
s la chn cho mụ hỡnh an ninh ca quỏ
trỡnh hp tỏc ú l: Cỏch tip cn ca ch
ngha kin to (Constructivism), cỏch tip
cn An ninh hoỏ ca trng phỏi
Cụpenhagen v cỏch tip cn An ninh con
ngi theo UNDP.
(12)
Cỏch tip cn an
ninh con ngi l rng hn c vi ch th l

cỏ nhõn v cng ng ch khụng n thun
ch gia cỏc nh nc - quc gia. i vi
ASEAN, cỏch tip cn ny cho phộp xõy
dng chun mc chung nõng cao hiu
qu v ý ngha ca quỏ trỡnh hp tỏc tin ti
xõy dng thnh cụng cng ng ASEAN
trong tng lai./.

(1).Xem: Nguyn Nh í, i t in ting Vit, Nxb.
Vn hoỏ - thụng tin, H Ni, 1999.
(2). Xem: T in lut hc, Nxb. T in bỏch khoa,
H Ni 1999.
(3). Websters Ninth, New Collegiate Dictionary.
(4). Xem: Vng Dt Chõu, An ninh quc t trong
thi i ton cu hoỏ, Nxb. Chớnh tr Quc gia, H
Ni, 2004, tr.99.
(5). Hc vin quan h quc t, Thut ng an ninh
chõu - Thỏi Bỡnh Dng, H Ni, 2003, tr.120.
(6), (9), (11).Xem: PGS.TS. Nguyn Xuõn Thng,
Chờnh lch phỏt trin v an ninh kinh t ASEAN,
Nxb. Khoa hc xó hi, H Ni, 2006, tr.34.
(7).Xem: Vn kin i hi i biu ton quc ln th
IX, X ca ng Cng sn Vit Nam.
(8) An ninh con ngi: An ton ca con ngi trong
mt th gii ang thay i (Ottawa: B ngoi giao v
thng mi thỏng 4/1999), tr. 1.
(10). B t phỏp - Vin nghiờn cu khoa hc phỏp lớ,
T in lut hc, Nxb. T in Bỏch khoa , Nxb. T
phỏp, H Ni, 2006.
(12). Sd, tr. 73.