NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN TÂM LÝ LỨA TUỔI

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

M U

OBO
OKS
.CO
M

Lý do chn ủ ti

i sng tõm lý cng nh th cht ca con ngi, t khi mi hỡnh
thnh ủn khi cht, tri qua nhiu giai ủon phỏt trin, mi giai ủon l mt
s ủỏnh du nhng bin ủi c v cht v lng ca c th ngi y . Tõm
lý hc la tui hay Tõm lý hc phỏt trin l mt chuyờn ngnh ca tõm lý
hc, ủi sõu nghiờn cu cỏc ủng lc phỏt trin tõm lý theo la tui con
ngi, s phỏt trin cỏ th ca cỏc quỏ trỡnh tõm lý, phm cht tõm lý trong
nhõn cỏch ca con ngi ủang ủc phỏt trin. Theo tõm lý hc Mỏc xớt,
la tui ủc coi l mt thi k phỏt trin nht ủnh, ủúng kớn mt cỏch
tng ủi m ý ngha ca nú ủc quan ủim bi v trớ ca nú trong ton b
quỏ trỡnh phỏt trin chung, v ủú nhng quy lut phỏt trin chung bao gi
cng ủc th hin mt cỏch ủc ủỏo v cht. Tuy nhiờn, s phỏt trin ca
cỏc giai ủon la tui khụng hon ton ủng nht vi trỡnh ủ phỏt trin
tõm lý. Do ủú, mt trong nhng vai trũ ca tõm lý hc phỏt trin l ủúng
gúp nhng c s lý lun c bn v cỏc ủc ủim phỏt trin tõm lý tng giai
ủon la tui nhm phc v ủc lc s phỏt trin tõm lý, nhõn cỏch cỏ nhõn
thụng qua giỏo dc.

KI L

Tui thanh niờn (t 14, 15 ủn 18 tui) l th gii th 3 theo ngha
ủen ca t ny, tn ti gia tui tr em v tui ngi ln (I.X.cụn) chớnh do
ủc ủim trờn m la tui thanh niờn l giai ủon phỏt trin phc tp v
nhiu mt ca cỏ th. Cú rt nhiu cỏc nghiờn cu ủc thc hin nhm ủi
sõu tỡm hiu, tng kt v ủa ra cỏc ủnh hng giỏo dc m khỏch th nm
trong ủ tui thanh niờn mi ln.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

Nhỡn chung, ủa s thanh niờn mi ln (t 14, 15

18 tui) tham gia

vo chng trỡnh giỏo dc bc trung hc ph thụng hay cp 3. Vỡ vy, cỏc

OBO
OKS
.CO
M

nghiờn cu v thanh niờn mi ln (thanh niờn hc sinh) ủc s dng
nhiu trong giỏo dc, trong ủnh hng ngh gúp phn hon thin nhõn
cỏch cho thanh niờn la tui ny v chun b tớch cc cho cỏc em bc vo
giai ủon phỏt trin tip theo.

Da trờn cỏc nghiờn cu v ủc ủim tõm lý la tui thanh niờn mi
ln (hc sinh trung hc ph thụng) v mt s thc trng xó hi cú liờn quan
ủn la tui ny.

Vỡ vy, tụi thc hin ủ ti ny nhm ủi sõu tỡm hiu, tng kt mt s
nột tõm lý la tui c bn v ủa ra mt vi ý kin cỏ nhõn v cỏc vn ủ
cú liờn quan, hng ủn cng c kin thc cỏ nhõn v giỳp mi ngi tip

KI L

cn vn ủ mt cỏch thun li hn.

1



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

NI DUNG NGHIấN CU

OBO
OKS
.CO
M

I. KHI NIM HC SINH TRUNG HC PH THễNG.
Hc sinh Trung hc ph thụng l thut ng ủ ch nhúm hc sinh
ủu tui thanh niờn (t 15, 16 tui ủn 17, 18 tui). Theo tõm lý hc la
tui, tui thanh niờn l giai ủon phỏt trin bt ủu t lỳc dy thỡ v kt thỳc
khi bc vo tui mi ln. Tui thanh niờn l thi k t 14, 15 tui ủn 25
tui, trong ủú chia ra lm 2 thi k.

T 14, 15 tui ủn 17, 18 tui: giai ủon ủu tui thanh niờn (giai

ủon hc sinh Trung hc ph thụng).

T 17, 18 tui ủn 25 tui: giai ủon hai ca tui thanh niờn (giai
ủon thanh niờn - sinh viờn).

Khi xem xột nhiu yu t tỏc ủng hỡnh thnh cỏc ủc ủim phỏt
trin la tui ny, xut phỏt t nhng quan nim, nhng trng phỏi khỏc
nhau, cú nhiu lý lun khỏc nhau v la tui thanh niờn.

Cỏc lý lun tõm lý hc tp trung xem xột nhng quy lut tin húa ca
tõm lý l cỏi c bn quyt ủnh s phỏt trin cỏc nh phõn tõm hc quan
tõm nhiu ủn s phỏt trin ca tớnh dc v s chi phi ca nú ủi vi s

KI L

phỏt trin ca la tui ny.

Cỏc nh xó hi hc li chỳ ý trc ht ủn tớnh xó hi hoỏ ca giai
ủon phỏt trin ny v coi mc ủ xó hi hoỏ ca mi cỏ th l tiờu chớ ch
yu quyt ủnh s phỏt trin ny. Nhiu nh tõm lý hc hin ủi cho rng
cn nghiờn cu la tui ny mt cỏch phc tp, cỏc yu t sinh hc, phõn
tõm hc v xó hi hc ủu ủc xem xột v xỏc ủnh rừ vai trũ v trớ ca nú,

2



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

tỡm ra nhng quy lut hot ủng bờn trong cng nh mi tỏc ủng qua li

ca chỳng.

Lí LA TUI.

OBO
OKS
.CO
M

II. NHNG YU T NH HNG N S PHT TRIN TM

1. Yu s sinh hc.

T 15, 16, 17 ủn 18 tui l thi k m s phỏt trin th cht ca con
ngi ủang ủi vo giai ủon hon chnh, tuy nhiờn s phỏt trin ny cũn
kộm so vi s phỏt trin c th ca ngi ln. Giai ủon ny bt ủu thi
k phỏt trin tng ủi ờm v mt sinh lý.

Nhp ủ tng trng v chiu cao ủó chm li, cỏc em gỏi ủt ủc
s tng trng ca mỡnh trung bỡnh vo khong tui 16, 17 ( 13 thỏng),
cỏc em trai khong tui 17, 18 ( 10 thỏng). iu ny giỳp hỡnh thnh mt
c th cõn ủi, ủp, kho ca thanh niờn.

Trng lng c th phỏt trin nhanh, cõn nng ca thanh niờn 16, 17
tui cú th gp ủụi cõn thiu niờn. Cỏc t cht th lc nh sc mnh, sc
bn, d do dai ủc tng cng.

thao.

KI L

-C bp, sc lc phỏt trin mnh d ủt nhng thnh tớch trong th

-S phỏt trin ca h thn kinh cú nhng thay ủi quan trng do cu
trỳc bờn trong ca nóo phc tp v cỏc chc nng nóo phỏt trin. Cu trỳc
ca t bo bỏn cu ủi nóo cú nhng cu trỳc nh trong cu trỳc t bo nóo
ca ngi ln. S lng dõy thn kinh liờn hp tng lờn, liờn kt cỏc phn
khỏc nhau ca v ủi nóo li. iu ủú to tin ủ cn thit cho s phc tp

3



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

hố hoạt động phân tích, tổng hợp… của vỏ bán cầu đại não trong q trình
học tập.

OBO
OKS
.CO
M

-Đây là thời kỳ trưởng thành về giới tính. Đa số các em đã vượt qua
thời kỳ phát dục, những khủng hoảng tuổi dậy thì chấm dứt để chuyển sang
thời kỳ ổn định hơn, cân bằng hơn, xét cả trên các mặt hoạt động hưng
phấn, ức chế của hệ thần kinh cũng như các mặt phát triển khác của cơ thể
về thể chất.

Ngun nhân của những thay đổi về sinh lý học trên chính là hoạt

động của các nội tiết tố, đặc biệt là vai trò của nội tiết tố sinh trưởng và nội
tiết tố giới tính.

Nội tiết tố sinh trưởng được sản xuất và duy trì từ lúc con người sinh
ra cho đến lúc chết. Mức sản xuất nội tiết tố này tăng trưởng đột ngột vào
lúc tuổi dậy thì bắt đầu và duy trì ở mức độ ổn định khi cơ thể đã đạt được
sự tăng trưởng của xương, tất cả các cơ quan và hệ thống khác làm cơ thể
phát triển hài hồ. Song tuổi thanh niên, việc sản xuất nội tiết tố sẽ giảm
xuống mức duy trì và sửa chữa các tế bào, các mơ và các cơ quan, hồn
thiện cơ thể.

Nội tiết tố giới tính có nhiệm vụ tạo vóc dáng của cơ thể cho phù
hợp với sự phát triển sinh dục và sinh sản của một người đàn ơng hay phụ

KI L

nữ. Các nội tiết tố này, đã bị ngừng sản xuất sau khi thai nhi đã phát triển
trong tử cung, được tái sản xuất vào lúc bắt đầu tuổi dậy thì. Theo mệnh
lệnh của vùng dưới đồi, FSH (hormon của tuyến n tác động nên nỗn bào
của buồng trứng) và LH (hormon tạo thể vàng) được sản sinh, kích thích
các cơ quan sinh sản ra các nội tiết tố tại chỗ của riêng chúng: các tinh
hồn sản sinh các testosteron và buồng trứng sản sinh ra ostrogen và
progesteron. Các nội tiết tố nam và nữ tác động đến sự phát triển của các

4



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

ủc ủim gii tớnh bm sinh, v cỏc ủc ủim gii tớnh th phỏt, tc l to
ra tt c nhng khỏc bit v th cht gia c th nam v n.

OBO
OKS
.CO
M

2. Yu t xó hi.

Hot ủng ngy cng phong phỳ v phc tp nờn vai trũ nhng hng
thỳ xó hi ca la tui ny khụng ch m rng v s lng v phm vi m
cũn bin ủi c v cht lng, la tui hc sinh Trung hc ph thụng
xut hin ngy cng nhiu vai trũ ca ngi ln v cỏc em thc hin cỏc
vai trũ ủú ngy cng cú tớnh ủc lp v tinh thn trỏnh nhim hn.
Thanh niờn chim v trớ trung gian gia tr em v ngi ln. Cỏc em
khụng phi l nhng tr em na nhng cng cha phi l ngi ln, cỏc em
ủang tr thnh nhng ngi ln.

-Vai trũ xó hi thay ủi c bn: gia ủỡnh, thanh niờn ủó cú nhiu
quyn li v trỏch nhim ca ngi ln, cha m bt ủu trao ủi vi cỏc em
mt s vn ủ trong gia ủỡnh. V cỏc em cng bit quan tõm ủn nhiu mt
sinh hot trong gia ủỡnh. Vai trũ ủc lp v mc ủ trỏch nhim ủi vi gia
ủỡnh ngy cng rừ rt. H l anh ch ln trong gia ủỡnh, tham gia lao ủng,
cú ý thc vi vic chn ngh nghip tng lai. Nhiu em ủó lm ra ca ci
vt cht, cú vai trũ khỏ quyt ủnh ủi vi mt s vic trong gia ủỡnh.

KI L

T 14 tui, cỏc em ủ tui tham gia vo on thanh niờn cng sn.

Trong t chc on, cỏc em cú th tham gia cỏc cụng tỏc xó hi mt cỏch
ủc lp hn v cú trỏch nhim hn.
n 18 tui, cỏc em cú quyn bu c, cú chng minh th, cú ngha
v quõn s, ngha v lao ủng vi xó hi, chu trỏch nhim trc phỏp
lut v cỏc hnh vi ca mỡnh. Tt c cỏc em ủu ủng trc suy ngh v
vic chn ngnh ngh.

5



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

õy l giai ủon la tui m con ngi cú nhng ủiu kin th cht
thun li ủ hon thin v ủp hỡnh th ca mỡnh, to ủiu kin cho hot

OBO
OKS
.CO
M

ủng hc tp, lao ủng, th thao, ngh thut phỏt trin mnh m.
Thanh niờn mi ln cú hỡnh dỏng ngi ln, nhng cha phi l
ngi ln. Thanh niờn hc sinh cũn ph thuc vo ngi ln, ngi ln
cũn gi vai trũ quyt ủnh ni dung v xu hng chớnh ca hot ủng ca
cỏc em. C ngi ln v thanh niờn hot ủng ủu thy rng, cỏc vai trũ m
cỏc em thc hin khỏc v cht so vi vai trũ ca ngi ln. Cỏc em vn ủn
trng hc tp di s lónh ủo ca ngi ln, vn ph thuc b m v vt
cht. C trong nh trng v ngoi xó hi, thỏi ủ ca ngi ln thng th
hin tớnh cht hai mt: mt mt nhc nh cỏc em rng chỳng ủó ln, ủũi hi

chỳng tớnh ủc lp, ý thc trỏch nhim v thỏi ủ hp lý Mt khỏc li
ủũi hi chỳng phi thớch ng, nghe li b m, giỏo viờn.

-V trớ ny ca thanh niờn cú tớnh cht khụng xỏc ủnh. Nguyờn nhõn
l do hot ủng lao ủng ngy cng ủũi hi s phc tp v nhng k thut
tinh vi, thi gian ủo to kộo di ủỏng k, thng dn ủn tỡnh trng kộo di
giai ủon trng thnh, nờn vai trũ ca thanh niờn cũn ph thuc nhiu yu
t khỏc. Bi vy tớnh khụng xỏc ủnh v v trớ xó hi ca thanh niờn thng
din ra: trong hon cnh, ủiu kin ny cỏc em ủc coi l ngi ln,
nhng trang hon cnh, thi ủim khỏc, cỏc em li b coi l tr em. Tớnh

KI L

cht ủú v nhng yờu cu ủ ra cho cỏc em ủc phn ỏnh ủc ủỏo vo tõm
lý cỏc em. V trớ khụng xỏc ủnh ca thanh niờn l mt tt yu khỏch
quan. Ngi ln phi tỡm cỏch to ủiu kin cho vic xõy dng mt phng
thc sng mi phự hp vi mc ủ phỏt trin chung ca thanh niờn v
khuyn khớch s giỏo dc ln nhau trong tp th cỏc em.

6



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

Bên cạnh ñó, ñặc ñiểm hoạt ñộng giao tiếp có nhiều biến ñổi, mở
rộng phát triển các mối quan hệ cả về chất lượng và số lượng, vị trí của

OBO
OKS

.CO
M

thanh niên trong các mối quan hệ thay ñổi ảnh hưởng lớn ñến sự phát triển
tâm lý của lứa tuổi này.

Vai trò, trách nhiệm, quyền hạn xã hội thay ñổi về chất, ñược xã hội
thừa nhận một cách chính thức ñã làm tăng cường các hoạt ñộng xã hội, chi
phối quyết ñịnh sự phát triển của thanh niên về mội mặt. Theo Erik
Erikxơn, ñây là giai ñoạn người thanh niên trẻ ñang hình thành, tìm kiếm
cái bản sắc riêng có mục ñích xã hội của mình.

III. ĐẶC ĐIỂM TÂM LÝ HỌC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG.

1. Hoạt ñộng học tập và sự phát triển trí tuệ.

1.1. Đặc ñiểm hoạt ñộng học tập lứa tuổi học sinh Trung học phổ
thông.

Hoạt ñộng học tập là môt hoạt ñộng ñặc thù của con người, ñược
ñiều khiển bởi mục ñích tự giác - Con người bước vào hoạt ñộng học tập ở
nhà trường từ khá sớm, ở giai ñoạn 5-6 tuổi. Tuy vậy, mỗi giai ñoạn của
hoạt ñộng học tập có những ñặc ñiểm riêng, khác nhau cả về tính chất và

KI L

nội dung.

Hoạt ñộng học tập của học sinh Trung học phổ thông ñòi hỏi cao về

tính năng ñộng, tính ñộc lập, gắn liền với xu hướng học tập lên cao hay
chọn nghề, vào ñời… Đồng thời cũng ñòi hỏi muốn nắm ñược chương trình
học một cách sâu sắc thì cần phải phát triển tư duy lý luận, khả năng trừu
tượng, khái quát, nhận thức, phát triển…

7



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

Học sinh ở tuổi này trưởng thành hơn, sở hữu nhiều kinh nghiệm
sống hơn, các em ý thức được vị trí, vai trò của mình. Do vậy, thái độ có ý

OBO
OKS
.CO
M

thức của các em trong hoạt động học tập ngày càng được phát triển.
Thái độ của các em đối với các mơn học trở nên có chọn lựa hơn,
tính phân hố trong hoạt động học tập thể hiện rõ hơn, cao hơn, do xu
hướng chọn nghề, vào đời chi phối. Ở các em đã hình thành những hứng
thú học tập gắn liền với khuynh hướng nghề nghiệp. Cuối bậc Trung học
phổ thơng, các em đã xác định được cho mình một hứng thú ổn định đối
với một mơn học nào đó, hoặc một lĩnh vực tri thức nhất định. Hứng thú
này thường liên quan đến việc chọn một nghề nhất định của học sinh. Hơn
nữa, hứng thú nhận thức ở tuổi học sinh Trung học phổ thơng mang tính
chất rộng rãi, sâu và bền vững hơn học sinh trung học cơ sở.
Tuy vậy, thái độ học tập ở nhiều em còn có nhược điểm là một mặt,

các em rất tích cực học một số mơn mà các em cho là quan trọng đối với
nghề mình đã chọn, mặt khác các em lại xao nhãng các mơn học khác hoặc
chỉ học để đạt được điểm trung bình (học lệch). Do đó, giáo viên cần giúp
các em đó hiểu được ý nghĩa và chức năng giáo dục cơ bản, tồn diện, tạo
nền tảng vững chắc hình thành nhân sinh quan, thế giới quan khoa học của
con người cho các em trong bậc học phổ thơng.

KI L

Thái độ học tập có ý thức thúc đẩy sự phát triển tính chủ động của
các q trình nhận thức và năng lực điều khiển bản thân của học sinh sinh
viên trong hoạt động học tập.

1.2. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ của học sinh Trung học phổ
thơng.

8



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

Ở thanh niên mới lớn, tính chủ động được phát triển mạnh ở tất cả
các q trình nhận thức.

OBO
OKS
.CO
M

Quan sát trở nên có mục đích, có hệ thống và tồn diện hơn. Q
trình quan sát đã chịu sự điều khiển của hệ thống tín hiệu thứ hai nhiều hơn
và khơng tách khỏi tư duy ngơn ngữ. Tuy vậy, quan sát của các em cũng
khó có hiệu quả nếu thiếu sự chỉ đạo, định hướng của giáo viên. Giáo viên
cần quan tâm để định hướng quan sát của các em và một nhiệm vụ nhất
định, khơng vội vàng kết luận khi chưa tích luỹ đầy đủ các sự kiện…
-Ở tuổi này, ghi nhớ có chủ định giữ vai trò chủ đạo trong hoạt động
trí tuệ, đồng thời vai trò của ghi nhớ logic trừu tượng, ghi nhớ ý nghĩa ngày
một tăng rõ rệt (các em sử dụng tốt hơn các phương pháp ghi nhớ, tóm tắt ý
chính, so sánh, đối chiếu…). Đặc biệt, các em tạo được tâm thế phân hố
trong ghi nhớ. Các em phân biệt tài liệu nào cần nhớ từng chữ, cái gì hiểu
mà khơng cần nhớ… Bên cạnh đó, một số em còn ghi nhớ kiểu đại khái,
chung chung, hoặc chủ quan vào trí nhớ của mình mà đánh giá thấp việc ơn
tập tài liệu…

-Do cấu trúc của não phức tạp và chức năng của não phát triển, do sự
phát triển của các q trình nhận thức nói chung, do ảnh hưởng của hoạt
động học tập mà hoạt động tư duy của học sinh Trung học phổ thơng có

KI L

thay đổi quan trọng. Đó là sự phát triển mạnh của tư duy hình thức. Các em
có khả năng tư duy lý luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập sáng tạo
trong những đối tượng quen thuộc hoặc chưa quen thuộc. Tư duy của các
em nhất qn hơn, chặt chẽ hơn và có căn cứ hơn, có thể sử dụng vật liệu là
những khái niệm khoa học , trí thức dưới dạng thuật ngữ, mệnh đề… để tư
duy thốt ly với vật chất.

9

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

Sự phát triển mạnh của tư duy lý luận liên quan chặt chẽ đến tư duy
sáng tạo. Nhờ khả năng khái qt, thanh niên có thể tự mình phát hiện ra

OBO
OKS
.CO
M

như cái mới. Với các em, điều quan trọng là cách thức giải quyết các vấn
đề được đặt ra chứ khơng phải là loại vấn đề nào được giải quyết. Học sinh
cấp III đánh giá các bạn thơng minh trong lớp khơng dựa vào điểm số mà
dựa vào cách thức giải quyết các vấn đề học tập: giải bài tập, phương pháp
tư duy… Các em có xu hướng đánh giá cao các bạn thơng minh và những
thầy cơ có phương pháp giảng dạy tích cực, tơn trọng những suy nghĩ độc
lập của học sinh, phê phán sự gò ép, máy móc trong phương pháp sư phạm.
Đồng thời, tính phê phán của tư duy cũng phát triển. Các em có khả
năng đánh giá và tự đánh giá nhiều mối quan hệ, những sự vật, hiện tượng
xung quanh theo những thang giá trị đã được xác lập. Những đặc điểm đó
tạo điều kiện cho các em thực hiện được các thao tác tư duy tốn học phức
tạp, phân tích nội dung cơ bản của các khái niệm trừu tượng, nắm bắt mối
quan hệ nhân - quả trong tự nhiên và xã hội… Đó là cơ sở hình thành nên
thế giới quan, nhiều thang giá trị mới.

Tuy vậy, hiện nay số học sinh Trung học phổ thơng đạt tới mức tư
duy đặc trưng cho lứa tuổi như trên còn chưa nhiều. Nhiều khi các em chưa
chú ý phát huy hết năng lực độc lập suy nghĩ của bản thân, kết luận vội

vàng, cảm tính… Vì vậy, việc giúp các em phát triển nhận thức là một

KI L

nhiệm vụ quan trọng của người giáo viên.

Như vậy, ở tuổi học sinh Trung học phổ thơng, những đặc điểm của
con người về mặt trí tuệ thơng thường đã được hình thành và chúng vẫn
còn được tiếp tục hồn thiện.

2. Hoạt động giao tiếp, đời sống tính cảm và sự phát triển tâm lý.

10



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

Giao tip l quỏ trỡnh tip xỳc tõm lý gia con ngi v con ngi
nhm mc ủớch trao ủi tỡnh cm, vn sng, kinh nghim, k nng, k xo

OBO
OKS
.CO
M

ngh nghip, hon thin nng lc bn thõn.
Giao tip l phng thc tn ti ca con ngi, l phng tin c
bn ủ hỡnh thnh nhõn cỏch tr.

tui thanh niờn, ủi sng giao tip, tỡnh cm ca cỏc em phỏt trin
rt phong phỳ v ủúng vai trũ quan trng. Giao tip nhúm l loi giao tip
rt ph bin v cú ý ngha quan trng ủi vi vic hỡnh thnh nhõn cỏch v
phỏt trin tõm lý cỏc em. Ngi ta phõn bit nhúm chớnh quy v nhúm
khụng chớnh quy. Nhúm chớnh quy l nhúm ủc thnh lp theo mt quy
ủnh chung no ủú, vớ d: do lp, do giỏo viờn, hay mt t chc ch ủnh ra.
Nhúm khụng chớnh quy l nhúm do cỏc thnh viờn t hỡnh thnh ra. Trong
cỏc loi giao tip khụng chớnh quy cú loi ủc gi l giao tip nhúm quy
chiu (hay tham chiu). Cỏc thnh viờn ca nhúm ny cú quan h un
mch n nhp, ủng nht vi nhau ủn mc thnh viờn ny, ngi ny lm
cỏi gỡ (cú khi ngh gỡ, cm thy gỡ) cng xem xột ngi khỏc cú lm
khụng, lm nh th no (cú ngh, cm ging mỡnh khụng). Cỏc nhúm
khụng chớnh quy thng cú nh hng ln ủn s hỡnh thnh v phỏt trin
nhõn cỏch hc sinh Trung hc ph thụng.

KI L

2.1. Giao tip trong nhúm bn.

Tui thanh niờn mi ln l la tui mang tớnh cht tp th nht. iu
quan trng vi cỏc em l ủc sinh hot vi cỏc bn cựng la tui, l cm
thõý mỡnh cn cho nhúm, cú uy tớn, cú v trớ nht ủnh trong nhúm, cú uy v
trớ nht ủnh trong nhúm.

11



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

Trong các lớp học dần dần xảy ra một sự “phân cực” nhất định - xuất
hiện những người được lòng nhất (được nhiều người lựa chọn nhất) và

OBO
OKS
.CO
M

những người ít được lòng nhất. Những người có vị trí thấp nhất (ít được
lòng các bạn) thường băn khoăn và suy nghĩ nhiều về năng lực của mình.
Ở lứa tuổi này, quan hệ với bạn bè chiếm vị trí lớn hơn hẳn so với
quan hệ với người lớn tuổi hoặc người ít tuổi hơn. Điều này do lòng khao
khát muốn có vị trí bình đẳng trong cuộc sống chi phối.

Sự mở rộng phạm vi giao tiếp và sự phức tạp hố hoạt động riêng
của từng học sinh khiến cho số lượng nhóm quy chiếu của các em tăng rõ
rệt. Việc tham gia vào nhiều nhóm sẽ dẫn đến những sự khác biệt nhất định
và có thể có xung đột về vai trò nếu cá nhân phải lựa chọn giữa các vai trò
khác nhau ở các nhóm.

Do tầm ảnh hưởng của các nhóm quy chiếu trong cơng tác giáo dục
(cả giáo dục trong và ngồi nhà trường) cần chú ý đến mối quan hệ giao
tiếp giữa học sinh với các nhóm, hội tự phát: Chúng ta khơng thể qn
xuyến tồn bộ cuộc sống của các em, cũng khơng thể loại trừ được các
nhóm tự phát và các đặc tính của chúng, nhưng có thể tránh được các hậu
quả xấu của nhóm tự phát bằng cách tổ chức hoạt động của các tập thể
(nhóm chính thức) thật phong phú, sinh động… khiến cho các hoạt động đó

KI L

phát huy được tính tích cực của học sinh. Vì vậy, tổ chức Đồn có vai trò
đặc biệt quan trọng.

Trên tạp chí tâm lý học, số 8 ra tháng 8 năm 2006, tác giả Đặng
Thanh Nga (Trường Đại học Luật Hà Nội) đã có bài viết trình bày kết quả
nghiên cứu về một khía cạnh tâm lý của mối quan hệ bạn bè của người
chưa thành niên phạm tội như: nhu cầu giao tiếp bạn bè, sự gắn bó với bạn
bè và sự ảnh hưởng của nhóm bạn bè đến việc thực hành trên 100 người

12



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

cha thnh niờn phm ti ủang chp hnh hỡnh pht tự ti tri giam Hong
Tin v tri giam Ngc Lý do Cc V26 B Cụng an qun lý. Cỏc nh

OBO
OKS
.CO
M

nghiờn cu ủó s dng nhiu phng phỏp, trong ủú cú ủiu tra bng bng
hi. Bng hi gm 12 items, ủ tin cy tng ủi cao a = 0.85.
Sau ủõy l mt s kt qu thng kờ:
Nhu cu giao tip vi bn bố:

*Phn ln cỏc em cú vai trũ ngi bn thõn: 51%.
*Cú rt ớt ngi bn thõn: 30%

*Cú mt ngi bn thõn: 15%.

*Ch 4 em khụng cú ngi bn thõn no: 4 %

iu ny cú th khng ủnh, nhu cu giao tip vi bn bố ca ngi
cha thnh niờn phm ti l rt cao. Giao tip vi nhúm bn bố chim mt
thi gian rt ln trong qu thi gian hng ngy ca ngi cha thnh niờn.
Cỏc em tham gia vo nhng nhúm bn bố cựng khu vc sinh sng, nhng
bn cú cựng s thớch hoc cựng hon cnh, cựng s thớch, nguyn vng
hoc nhng ủc ủim cỏ nhõn ging nhau. Cú ti 92% s em ủc hi cho
rng cú thi gian ri thng t tp vi bn bố, ủi ung ru bia, ngi la c
cỏc quỏn, chi cỏc trũ chi ủin t ch cú 2% cho rng thi gian ri

KI L

dnh cho vic ủc sỏch, chi th thao.

Ngi cha thnh niờn ủỏnh giỏ v vai trũ ca bn bố (so vi gia
ủỡnh).

Nghiờn cu ch ra ngi cha thnh niờn phm ti ủỏnh giỏ vai trũ
ca bn bố cao hn so vi vai trũ ca gia ủỡnh trong lnh vc giao tip. H
thớch giao tip vi bn bố nhiu hn, v khi tip xỳc vi vi bn bố h cm
thy thoi mỏi d chu hn. Cú ti 84% s ngi ủc hi cho rng, thớch

13



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

tâm sự với bạn bè hơn là cha mẹ và những người thân khác trong gia ñình,
75% nhận thấy bạn bè thường hiểu và thông cảm với em hơn là cha mẹ,

OBO
OKS
.CO
M

65% cảm thấy gần gũi với bạn bè hơn cha mẹ. Điều này phù hợp với thực
tế vì người chưa thành niên phạm tội và bạn bè của họ là người cùng lứa
tuổi, có những ñặc ñiểm tâm lý tương ñồng. Trong nhóm bạn bè, các em có
ñiều kiện hơn ñể hành ñộng, ñể có thể tâm sự, tìm thấy ñược sự thông cảm,
ñược chia sẻ, và hiểu biết lẫn nhau. Hơn nữa, trong môi trường bạn bè, các
em ñược bình ñẳng, ñược chấp nhận và ñược tôn trọng, ñiều này các em rất
cần nhưng rất khó ñạt ñược khi ở bên cạnh cha mẹ. Phần lớn số người chưa
thành niên phạm tội cho rằng, mức ñộ hiểu biết và thông cảm của bạn bè
với nhau. Chính ñiều này ñã khiến các em càng xa cách gia ñình, mà ñi tìm
nguồn ñộng viên an ủi, tìm sự thông cảm, chia sẻ ở những người bạn. Bạn
bè chính là sự bù ñắp lại những thiếu hụt về nhu cầu giao tiếp của người
chưa thành niên phạm tội mà với cha mẹ hay với những người thân khác
khó có thể ñáp ứng ñược. Điều này có thể giải thích ñược trong trường hợp
có 61% số người ñược hỏi thừa nhận là chịu ảnh hưởng của bạn bè nhiều
hơn cha mẹ, và 53% thường nghe lời khuyên của bạn bè nhiều hơn là cha
mẹ. Theo khảo sát thực tế thì các em thường kết bạn với những người bạn
xấu, nghe theo lời rủ rê, lôi kéo của những người này mà có tới 51% số
người chưa thành niên phạm tội ñược hỏi ñã bỏ học.

KI L

-Sự cảm nhận về bạn bè.

Theo kết quả thu ñược từ khảo sát thực tiễn, người chưa thành niên
phạm tội ñánh giá rất cao vai trò của bạn bè ñối với họ trong cuộc sống.
Điều này ñược thể hiện ở chỗ, có tới 46% số người chưa thành niên phạm
tội ñược hỏi cho rằng bạn bè là quan trọng nhất; 54% có thể làm tất cả mọi
cái vì bạn bè và 43% nhận ñịnh rằng quan hệ bạn bè là quan trọng hơn các
quan hệ khác.

14



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

Do ñánh giá quá cao vai trò của bạn bè nên người chưa thành niên
phạm tội thường có xu hướng mong muốn giống bạn bè của mình về nhiều

OBO
OKS
.CO
M

mặt trong cuộc sống, trong ñó phải kể ñến có tới 84% số người cho rằng,
họ và bạn bè có nhiều sở thích giống nhau.
STT

Các loại sở thích

Số lượng

Tỷ lệ %

54

54

1

Hút thuốc lá

2

Chơi trò chơi ñiện tử

64

64

3

Đánh nhau

25

25

4

Uống rượu

24

24

5

Chơi cờ bạc

29

29

6

Nghiện ma tuý

13

13

7

Không có những sở thích trên

8

8

Bảng các sở thích của bạn bè của người chưa thành niên

Bảng số liệu trên cho thấy phần lớn bạn bẻ của người chưa thành
niên phạm tội có những sở thích tiêu cực. Phần lớn các em ở lứa tuổi chưa
thành niên ñều muốn khẳng ñịnh mình trước bạn bè, không chịu thua kém
bạn bè và rất cần sự chấp nhận, ñồng tình của bạn bè. Để có ñược sự chấp
nhận của bạn bè, người chưa thành niên thường a dua, bắt chước lẫn nhau.
77% số người ñược hỏi luôn cố gắng làm những ñiều ñể không làm bạn bè
khó chịu, 79% sợ bạn bè chê cười. Do ñó, khi tiếp xúc với nhóm bạn có

KI L

những sở thích tiêu cực, người chưa thành niên rất dễ nhiễm những thói hư
tật xấu. Hơn nữa, ñể tồn tại lâu dài trong nhóm bạn bè thì các em buộc phải
thích nghi với nhóm bạn bè dưới nhiều hình thức khác nhau, ngay cả việc
buộc các em phải chấp nhận những thói hư tật xấu một khi ñã là chuẩn mực
của nhóm bạn bè. Cũng chính vì vậy mà có tới 39% số người ñược hỏi cho

15



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

rng, nu ủc bn bố chp nhn thỡ vic gỡ cng lm, thm chớ c nhng
ủiu sai trỏi.

OBO
OKS
.CO
M

Thc t cho thy, nhiu trng hp cỏc em chu nh hng trc tip
t cỏc li sng ca bn bố nh t tp, n ung cỏc hng quỏn, chi cỏc trũ
chi n tin, chi trũ chi ủin t cm giỏc mnh Nhng trũ chi gii trớ
tiờu khin ny ủũi hi phi tiờu tn rt nhiu tin, trong ủú bn thõn cỏc em
cha cú kh nng kim tin. Vỡ by, cỏc em phi tỡm mi cỏch xoay x
k c vic thc hin hnh vi phm ti nhm cú tin ủ tho món nhng nhu
cu tiờu cc trờn. Trong nhiu v ỏn trm cp ti sn, cp ti sn Khi
hi v nguyờn nhõn vỡ sao cỏc em thc hin hnh vi phm ti tr li v vỡ
ủi chi cựng bn bố khụng cú tin v b bn bố xỳi gic.
2.2. Giao tip trong gia ủỡnh.

Trong mi quan h gia ủỡnh, cựng vi s trng thnh nhiu mt,
quan h da dm, ph thuc vo cha m dn dn ủc thay th bng quan
h bỡnh ủng, t lp. Trong hon cnh giao tip t do, ri rói, trong tiờu
khin, trong vic phỏt trin nhu cu, s thớch, thanh niờn hng vo bn bố
nhiu hn l vo cha m. Nhng khi bn ủn nhng giỏ tr sõu sc hn nh
chn ngh, th gii quan, nhng giỏ tr ủo ủc thỡ nh hng ca cha m
li mnh hn rừ rt. Mi quan h ca cỏc em vi cha m cú nhiu thay ủi.

KI L

Mt ủc ủim ph bin ca tui ny l tõm lý mun mỡnh lm ngi
ln, coi mỡnh l ngi ln. Cỏc em khụng cũn thớch lm nng, khụng qun
quýt, ủũi ủc thc khuya, n mc sinh hot theo ý thớch. ụi lỳc chỳng
cm thy tht vng, m c vỡ cho rng cha m cha nhn thy chỳng ủó
ln, vn coi chỳng l tr con, chỳng thy cha m khụng cho chỳng th hin
ủc nhng suy ngh, tõm t tỡnh cm ca mỡnh. Do ủú, chỳng khụng cũn
tõm s vi cha m nhiu nh hi cũn bộ. Cha m cú th cm nhn ủc

16

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

những thay ñổi ấy nơi thanh niên. Và nếu như cha mẹ không hiểu, thông
cảm và có cách cư xử hợp lý, lo lắng thái quá dễ dẫn ñến nhưng phản ứng

OBO
OKS
.CO
M

quá mạnh. Cuối cùng, khoảng cách thế hệ ngày càng xa, con cái không còn
hỏi ý kiến bố mẹ nữa. Chúng không ñủ tin tưởng và tự tin khi chia sẻ với
bố mẹ cuộc sống của mình. Còn cha mẹ sẽ thấy lo lắng, bất lực, bực tức và
cho rằng mình ñã thất bại trong việc giáo dục con cái. Trước tình hình ñó,
thanh niên phản ứng lại bằng cách im lặng (không tâm sự, không hỏi han,
không thích sinh hoạt chung với gia ñình…), ñôi lúc cãi bướng hoặc làm
trái lời cha mẹ…

Còn cha mẹ từ nỗi lo âu ấy, họ ñi tìm những phương pháp giáo dục
mới, nửa năn nỉ, nửa doạ nạt, ngăn cấm, thay ñổi các thói quen, nhu cầu
sinh hoạt, vui chơi của con, quản lý chúng bằng những hình phạt… Khi tất
cả những biện pháp ấy ñều vô ích, cha mẹ căng thẳng, buồn bã và một là
cũng im lặng với con, hai là giận giữ hơn trước, ba là thả nổi chúng. Thực
tế, ñể có thể làm chủ tình hình, cha mẹ nên ñể con cái có những khu vực
riêng tư của chúng, không nên dồn ép nhưng cũng nên cho con biết rằng
cha mẹ luôn bên con bất cứ khi nào con cần, sẵn sàng trao dổi với con mọi
việc, luôn sẵn sàng là bạn của con.

2.3. Đời sống tình cảm.

KI L

Đời sống tình cảm của học sinh Trung học phổ thông rất phong phú.
Đặc biệt của nó ñược thể hiện rõ nhất trong tình bạn của các em, vì ñây là
lứa tuổi mà những hình thức ñối xử có lựa chọn ñối với mọi người trở nên
sâu sắc và mặn nồng.

Ở lứa tuổi này nhu cầu về tình bạn, tâm tình cá nhân ñược tăng lên rõ
rệt. Tình bạn sâu sắc ñã ñược thể hiện bắt ñầu từ tuổi thiếu niên, nhưng
sang tuổi này tình bạn của các em trở nên sâu sắc hơn nhiều. Các em có

17



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

yờu cu cao hn ủi vi tỡnh bn: yờu cu s chõn tht, lũng v tha, s tin
tng,tụn trng ln nhau, sn sng giỳp ủ ln nhau, hiu bit ln nhau.

OBO
OKS
.CO
M

Trong quan h vi bn, cỏc em cng nhy cm hn: khụng ch cú kh nng
xỳc cm chõn tỡnh, m cũn phi cú kh nng ủỏp ng li xỳc cm ca ngi
khỏc (ủng cm).

Tỡnh bn la tui ny rt bn vng. Tỡnh bn la tui ny cú th
vt qua mi th thỏch v cú th kộo di sut cuc ủi.

la tui 15, 16 nam n thanh niờn ủu coi tỡnh bn l nhng mi
quan h quan trng nht ca con ngi. Bờn cnh tớnh bn vng, tỡnh bn
ca cỏc em cũn mang tớnh xỳc cm cao. Thanh niờn thng lý tng hoỏ
tỡnh bn. Cỏc em ngh v bn thng vi ủiu mỡnh mong mun bn hn
l thc t. S quyn luyn mnh m v mt cm xỳc khin cỏc em ớt nhn
thy nhng ủc ủim thc t bn.

thanh niờn mi ln, s khỏc bit gia cỏc cỏ nhõn trong tỡnh bn
rt rừ. Quan nim ca thanh niờn v tỡnh bn v mc ủ thõn tỡnh trong tỡnh
bn cú s khỏc nhau. Nguyờn nhõn kt bn cng rt phong phỳ (vỡ phm
cht tt bn, vỡ tớnh tỡnh tng phn, vỡ cú hng thỳ, s thớch chung).
Mt ủiu cn chỳ ý na l thanh niờn mi ln, quan h gia thanh
niờn nam n tớch cc hoỏ mt cỏch rừ rt. Phm vi quan h bn bố ủc m

KI L

rng. Bờn cnh cỏc nhúm thun nht, cú khỏ nhiu nhúm pha trn (c nam
v n). Do vy, nhu cu v tỡnh bn vi cỏc bn khỏc gii ủc tng cng.
V mt s em ủó xut hin nhng lụi cun ủu tiờn khỏ mnh m, xut
hin nhu cu chõn chớnh v tỡnh yờu v tỡnh cm sõu sc. Tỡnh yờu nam n,
mt loi tỡnh cm rt ủc trng, bt ủu xut hin ủ tui ny. D quan
sỏt thy nhng biu hin ca s phi lũng, thm chớ cú s xut hin nhng
mi tỡnh ủu ủy lóng mn. Nhng biu hin ca loi tỡnh cm ny nhỡn

18

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

chung rất phức tạp, không ñồng ñều. Theo những nghiên cứu về giới tính,
người ta thấy rằng các em gái bộc lộ sớm hơn các em trai, ít lúng túng hơn

OBO
OKS
.CO
M

và cũng thường gặp ít những xung ñột hơn, trong khi ở các em trai biểu
hiện của tình cảm khác giới này thường thể hiện sự khó khăn, lúng túng. Sự
không ñồng ñều còn thể hiện ở chỗ trong khi một số em bộc lộ mạnh mẽ
nhu cầu ñối với người khác giới thì nhiều em khác vẫn tỏ ra thờ ơ, bình
chân như vại. Điều này không chỉ phụ thuộc vào yếu tố phát dục, trưởng
thành mà còn phụ thuộc nhiều vào kế hoạch ñường ñời của mỗi cá nhân
con người trẻ tuổi, phụ thuộc vào ñiều kiện giáo dục của gia ñình, nhà
trường và xã hội.

Một ñiều rất rõ mà khoa học và thực tiễn cuộc sống ñã khẳng ñịnh lại
ở ñộ tuổi này, sự chín muồi về sinh lý, về tình dục ñã ñi trước một bước,
còn sự trưởng thành về tâm lý, về xã hội, kinh nghiệm sống chậm hơn
nhiều. Bởi vậy, những ñiều kiện cần và ñủ cho việc ñi vào cuộc sống tình
yêu nam nữ ở ñộ tuổi này chưa ñược hội tụ. Đó cũng là lý do chủ yếu giải
thích tại sao nhiều mối tình ñầu ở giai ñoạn này dễ bị tan vỡ, dễ bị trở thành
bi kịch. Trong ñiều kiện gia ñình, nhà trường và xã hội là những môi
trường tốt, lành mạnh, trong sáng, những biểu hiện của tình yêu nam - nữ
ban ñầu ở ñộ tuổi ñầu thành niên thường trở thành những kỷ niệm ñẹp, một

sự tập dượt nhẹ nhàng cho một mối tình ñằm thắm, sâu sắc sau này trong

KI L

cuộc sống của họ.

Bên cạnh ñó, ở học sinh Trung học phổ thông cũng bắt ñầu lộ rõ hơn
nhiều tình cảm ñạo ñức như khâm phục, kính trọng những con người dũng
cảm, kiên cường, coi trọng những giá trị ñạo ñức cũng như lương tâm. Các
em có mong muốn làm ñược một ñiều gì ñó mang lại lợi ích cho mỗi
người, thể hiện sức mạnh thanh xuân của mình. Những tình cảm cao ñẹp
khác về trí tuệ, thẩm mĩ cũng ñược hình thành một cách khá sâu sắc. Nhiều

19



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

em say mê văn học nghệ thuật hoặc những môn khoa học khác nhau và
phấn ñấu vì nó một cách không mệt mỏi.

OBO
OKS
.CO
M

3. Hoạt ñộng lao ñộng, chọn nghề.

Bên cạnh hoạt ñộng học tập ở học sinh ñầu tuổi thanh niên xuất hiện

những nhu cầu, nguyện vọng, những ñòi hỏi trực tiếp của một hoạt ñộng
mới. Đó là những hoạt ñộng liên quan ñến việc chọn nghề. Các em ñang
ñứng trước một sự thúc bách ñối với việc chọn cho mình một nghề cụ thể,
một chuyên ngành nhất ñịnh cho tương lai gần sau khi tốt nghiệp Trung
học phổ thông. Đời sống tâm lý của học sinh Trung học phổ thông bị sự chi
phối không nhỏ của hoạt ñộng này.

Việc lựa chọn nghề nghiệp ñã trở thành một công việc khẩn thiết của
học sinh Trung học phổ thông. Càng cuối cấp thì sự lựa chọn càng nổi bật.
Các em hiểu rằng cuộc sống tương lai phụ thuộc vào chỗ mình có biết lựa
chọn nghề nghiệp một cách ñúng ñắn hay không? Việc lựa chọn không chỉ
ñề cập ñến khía cạnh họ “sẽ là ai?” mà còn ñề cập ñến khía cạnh “sẽ là
người như thế nào?”. Việc chọn nghề dựa trên sự cân nhắc giữa sở thích,
năng lực của bản thân với yêu cầu của xã hội. Nhưng bên cạnh ñó, nhiều
em vẫn chưa có những ñịnh hướng cụ thể, rõ ràng và ñúng ñắn về việc
chọn nghề trong tương lai.

KI L

Tuy vậy, hiện nay thanh niên học sinh còn ñịnh hướng một cách
phiến diện vào việc học tập ở ñại học. Đại ña số các em ñều hướng vào các
trường ñại học hơn là học nghề. Tâm thế chuẩn bị bước vào ñại học như thế
sẽ dễ có ảnh hưởng tiêu cực ñối với các em, nếu dự ñịnh của các em không
thực hiện ñược. Điều ñó cũng cho thấy các em (hoặc vô tình hay cố ý)
không chú ý ñến yêu cầu của xã hội ñối với các ngành nghề khác nhau và
mức ñộ ñào tạo của các ngành nghề trong khi quyết ñịnh ñường lối. Những

20

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

điều đó phần lớn là do cơng tác hướng nghiệp của gia đình, nhà trường và
tồn xã hội làm chưa thật tốt.

OBO
OKS
.CO
M

Hoạt động lao động tập thể có vai trò to lớn trong sự hình thành nhân
cách thanh niên mới lớn. Hoạt động lao động được tổ chức đúng đắn sẽ
giúp các em hình thành tinh thần tập thể, lòng u lao động, tơn trọng lao
động, người lao động và thành quả lao động, đặc biệt là có được nhu cầu và
nguyện vọng lao động.

4. Những đặc điểm nhân cách chủ yếu.

Do sự phát triển về thể lực, sự hồn thiện về trí tuệ, cũng như tính xã
hội hố ngày càng cao, nhân cách học sinh lứa tuổi Trung học phổ thơng có
những nét phát triển mới, khác về chất so với trước. Sau đây là một số đặc
điểm nhân cách nổi bật của lứa tuổi này.

4.1. Sự phát triển của tự ý thức, sự tự đánh giá bản thân.
Khả năng tự ý thức phát triển khá sớm ở con người và được hồn
thiện từng bước, đến 15-16 tuổi thì phát triển mạnh, trở thành một đặc điểm
nổi bật trong sự phát triển của thanh niên mới lớn, có ý nghĩa to lớn đối với
sự phát triển tâm lý lứa tuổi này. Biểu hiện đặc trưng là thanh niên nhận
thức được những đặc điểm và phẩm chất của mình trong xã hội, trong cộng

KI L

đồng, ở mức cao hơn, đó là khả năng tự đánh giá về mình theo những
chuẩn mực của xã hội trên bình diện thể chất, tâm lý, đạo đức.
Tự ý thức có liên quan mật thiết đến sự đánh giá bản thân. Sự tự
đánh giá bản thân có thể hiểu là cá nhân đánh giá chính mình về các mặt
như: “cái tơi trường học” (năng lực nhận thức, năng lực học tập), “cái tơi xã
hội” (năng lực giao tiếp, năng lực thích ứng xã hội), “cái tơi thể chất” (sức
khoẻ, hình dạng), “cái tơi cảm xúc” (sự hài lòng về bản thân mình)…

21



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

T ủin tõm lý hc cú ủnh ngha v s t ủỏnh giỏ bn thõn, ủú l
quỏ trỡnh cỏ nhõn ủỏnh giỏ chớnh mỡnh, ủỏnh giỏ nhng nng lc, phm

OBO
OKS
.CO
M

cht v v trớ ca mỡnh so vi ngi khỏc.
Hc sinh Trung hc ph thụng cú kh nng t ý thc khỏ cao, do cú
trỡnh ủ hc vn, khi lng tri thc, kinh nghim sng mc tng ủi
cao, cú th to ủiu kin cho t ý thc phỏt trin mnh. õy l la tui luụn
mun t phỏt hin ra mỡnh nờn luụn t ủt ra nhng cõu hi t ý thc, ủng

thi cỏc em thớch t th thỏch nng lc ca mỡnh: ủt ra cỏc kỡ vng, so
sỏnh kt qu vi kỡ vng ủó ủt ra, nhm phỏt hin khng ủnh bn thõn.
Quỏ trỡnh t ý thc rt phong phỳ, phc tp v ton din nhng la
tui ny ni lờn mt s ủc ủim c bn sau:

-Hn bt c la tui no, hc sinh Trung hc ph thụng cú ý thc v
hỡnh nh c th bn thõn rt t m, nghiờm khc (hay soi gng, chỳ ý sa
t th, qun ỏo,). Thng cỏc em rt khụng hi lũng vi mỡnh v chiu
cao (quỏ cao hoc quỏ thp), vúc dỏng thõn th (quỏ gy hoc quỏ bộo),
Cỏc em thng m c mỡnh cú mt ủp hn, mi cao hn, ming duyờn
dỏng hn Nhng em bộo ph, cú trng cỏ trờn mt, thỡ thng t ra lo
lng, tht vng. Nhng ni kh ủau ny thng b du kớn v l nguyờn
nhõn ca s giy vũ bn thõn ni cỏc em, dn ủn Nhng bi kch v tiờu

KI L

chun, hỡnh thc m thng ngi ln xung quanh ớt hoc khụng quan
tõm. Ngoi ra, ý thc v gii v nhng phm cht gii tớnh cng biu hin
rừ rt. Cỏc em thng c gng phn ủu ủ tr thnh nhng nam thanh n
tỳ, nhng ngi ủn ụng thc th, nhng thiu n du dang, theo tiờu
chun cỏi ủp.

-S hỡnh thnh t ý thc tui hc sinh Trung hc ph thụng l mt
quỏ trỡnh lõu di, tri qua nhng mc ủ khỏc nhau, tui ny, quỏ trỡnh

22



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

phỏt trin t ý thc din ra mnh m, sụi ni v cú tớnh ủc thự riờng: thanh
niờn mi ln cú nhu cu tỡm hiu v ủỏnh giỏ nhng ủc ủim tõm lý ca

OBO
OKS
.CO
M

mỡnh theo quan ủim v mc ủớch cuc sng v hoi bóo ca mỡnh. Chớnh
ủiu ny khin cỏc em quan tõm sõu sc ủn ủi sng tõm lý, phm cht
nhõn cỏch v nng lc riờng ca bn thõn.

-c ủim quan trng ca t ý thc thanh niờn mi ln l nú xut
phỏt t yờu cu ca cuc sng v hot ủng - ủa v mi m trong tp th,
nhng mi quan h mi vi th gii xung quanh buc cỏc em phi ý thc
ủc nhng ủc ủim nhõn cỏch ca chớnh mỡnh. Cỏc em hay ghi nht kớ,
so sỏnh mỡnh (cú th l vụ thc) vi nhõn vt ủc xem l hỡnh mu, tm
gng (cỏc em thng chỳ ý ủi chiu mỡnh vi ủng c v rung ủng ca
h nhiu hn l vi c ch, hnh vi ca h nh thiu niờn).
Ni dung ca t ý thc khỏ phc tp. Cỏc em khụng ch nhn thc v
cỏi tụi ca mỡnh trong hin ti nh thiu niờn m cũn nhn thc v v trớ
ca mỡnh trong xó hi, trong tng lai, v cỏc mi quan h ca mỡnh vi
nhng ngi xung quanh (Mỡnh cn tr thnh ngi nh th no? Mi
ngi cú yờu quý/chp nhn mỡnh khụng? Cn lm gỡ ủ tt hn?). Nu
thiu niờn cú th hiu rừ mỡnh nhng phm cht nhõn cỏch bc l rừ
(lũng yờu lao ủng, tớnh cn cự, dng cm) thỡ thanh niờn cũn cú th hiu
rừ nhng phm cht phc tp, biu hin nhng quan h nhiu mt ca nhõn

KI L

cỏch (tinh thn trỏch nhim, lũng t trng, tỡnh cm ngha v,).
khng ủnh v t ủỏnh giỏ mỡnh, cỏc em cú xu hng hnh ủng
theo mt trong nhng cỏch sau:
-T nguyn nhn nhng nhim v khú khn, c gng hon thnh nú.
Tuy nhiờn, do cũn hn ch v kinh nghim sng, nờn vic t ủỏnh giỏ gp
khụng ớt khú khn v ủụi khi gõy ra nhng ng nhn. Vớ d: bng bnh,

23



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

ngang tàng được hiểu lầm là gan góc, dũng cảm; sự càn quấy được xem
như một điều lạ, một cách thể hiện sự anh hùng…

OBO
OKS
.CO
M

-Ngầm so sánh với những người xung quanh, đối chiếu ý kiến của
mình với ý kiến của những người lớn, nhất là những người các em ngưỡng
mộ, lắng nghe ý kiến của những người xung quanh về mình…
Đơi khi, thanh niên tự quan sát, tự xem xét bản thân mình, tự phản
tỉnh về bản thân. Điều này thể hiện rõ trong việc ghi nhật kí của các em.
Nội dung những nhật kí của các em cho thấy nhiều khi chúng rất nghiêm
khắc, khắt khe với bản thân, tự hối hận, tự xỉ vả mình về một ý nghĩ hay
hành vi nào đó mà các em cho là sai trái hoặc khơng được chấp nhận.

Thế giới nội tâm của lứa tuổi này thường rất phong phú, phức tạp. Sự
tự ý thức và đánh giá về cái tơi cũng vậy. Nó khơng chỉ bao hàm một vài
yếu tố đơn giản nào đó mà là một sự đan xen phức tạp, biện chứng và
thường thay đổi theo những điều kiện, hồn cảnh cụ thể, ở đầu tuổi thanh
niên , sự ý thức có những biến chuyển và chưa thật sự ổn định. Cái tơi đang
có, cái tơi đang biến động và cái Tơi mơ ước, lý tưởng, thậm chí cái tơi
huyễn tưởng thường cùng tồn tại trong một cá nhân. Điều quan trọng là xu
hướng vươn lên của cái Tơi đó được hướng dẫn, chỉ đạo bởi những điều
kiện giáo dục, mơi trường xã hội thế nào sẽ quyết định phẩm chất của sự tự

KI L

đánh giá, tự ý thức của các em như vậy.

Nhìn chung, đa số học sinh Trung học phổ thơng nếu được giáo dục
trong bầu khơng khí đạo đức lành mạnh, trong tổ chức Đồn, nơi có những
hoạt động tập thể học sinh thân ái thì sự phát triển của các em cũng thường
tích cực, tốt đẹp. Ngược lại, nếu các em bị lơi kéo vào những nhóm tự phát
khơng lành mạnh, các em dễ bị hư hỏng, lơi kéo làm điều sai trái, vì tâm lý
chung của lứa tuổi là ham thích cái mới lạ và khả năng kiềm chế, kiểm sốt

24