Nghiên cứu giải pháp cải thiện môi trường nước làng nghề dệt nhuộm nha xá xã mộc nam huyện duy tiên tỉnh hà nam

1

M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Hà Nam là m t t nh có s làng ngh cao. Theo k t qu kh o sát, s làng ngh
c a Hà Nam t 94 làng ngh n m 2001 lên 299 làng ngh n m 2010 và ph n l n s
xã trong t nh có ngh ph , v i các ngh chính nh : th công m ngh , ch bi n th c
ph m, d t nhu m, mây tre đan….Trong c c u làng ngh nói chung, làng ngh d t
nhu m chi m v trí quan tr ng. Nó không ch t o ra nh ng giá tr v m t kinh t xã
h i mà còn t o ra nh ng giá tr v n hóa tinh th n sâu s c.
Làng ngh d t nhu m Nha Xá, xã M c Nam, huy n Duy Tiên là m t trong
nh ng làng ngh d t nhu m truy n th ng đi n hình c a đ ng b ng B c B nói
chung và t nh Hà Nam nói riêng. V i 23 c s s n xu t, ngày nay làng ngh Nha Xá
cung c p cho th tr

ng kho ng 100.000m v i d t nhu m/tháng.

c a các làng ngh là các c s n xu t th

c tr ng s n xu t

ng n m xen k trong khu dân c nên vi c

thu gom, x lý ch t th i cho t ng c s g p nhi u khó kh n. Hi n nay, h th ng h
t ng k thu t và x lý ô nhi m môi tr

ng

s t y nhu m làng ngh đã x ra môi tr
kho ng 200 m3/ngày, v i hàm l

đây còn r t l c h u. Hàng ngày, các c
ng bên ngoài m t l

ng n

c th i l n

ng các ch t ô nhi m cao nh đ màu lên t i 420

Pt-Co, BOD 5 là 250mg/l, COD là 460mg/l,…. đã và đang làm ô nhi m môi tr
n

c m t t i đ a ph

n

c ng m. Tình tr ng ô nhi m môi tr

môi tr

ng, theo th i gian s

nh h

ng

ng làm ô nhi m đ t và ngu n

ng đã gây nh h

ng x u đ n c nh quan

ng xã M c Nam và tác đ ng tiêu c c rõ r t đ n s c kh e c ng đ ng. ây là

nguyên nhân khi n hàng lo t các c n b nh trong làng nh b nh hô h p, ngoài da,
tiêu hóa…. t ng nhanh trong m t vài n m tr l i đây.
Theo quy đ nh t i Kho n 1, i u 4, Thông t s 46/2011/TT-BTNMT các c
s làng ngh d t nhu m Nha Xá, xã M c Nam là đ i t

ng thu c nhóm B “Các c

s thu c lo i hình s n xu t có m t ho c m t s công đo n s n xu t có ti m n ng
gây ô nhi m môi tr

ng cao, không đ

c phép thành l p m i nh ng công đo n này

trong khu dân c ; n u đang ho t đ ng thì ph i đ u t , áp d ng các bi n pháp x lý


2

n

c th i t i ch ho c ph i di d i vào khu s n xu t t p trung đ đ u t h th ng x

lý n

c th i đ t Quy chu n QCVN 13:2008/BTNMT và QCVN 40:2011/BTNMT”.

Vì v y, đ phát tri n s n xu t b n v ng đi đôi v i b o v môi tr

ng c n ph i di d i

các c s s n xu t làng ngh Nha Xá vào khu s n xu t t p trung đ đ u t xây d ng
tr m x lý n

c th i, đ m b o n

c th i sau x lý đ t tiêu chu n.

Do đó, “Nghiên c u gi i pháp c i thi n môi tr

ng n

c làng ngh d t

nhu m Nha Xá – xã M c Nam – huy n Duy Tiên – t nh Hà Nam” là m t b

c đi

đúng đ n và c n thi t hi n nay.
2. M c đích c a đ tài
ánh giá hi n tr ng môi tr
c i thi n môi tr

ng n

3. Ph m vi và đ i t

ng n

c và đ xu t các gi i pháp x lý ô nhi m;

c các khu v c đã b ô nhi m t i làng ngh d t nhu m Nha Xá.
ng nghiên c u

Formatted: Font: Times New
Roman

Ph m vi nghiên c u: T p trung ch y u vào ph n gianh gi i đ a lý c a làng
ngh d t nhu m Nha Xá, xã M c Nam, huy n Duy Tiên.
it

ng nghiên c u: Nh ng tác đ ng c a ô nhi m môi tr

ng n

c làng

ngh Nha Xá t i kinh t , xã h i và s c kh e c ng đ ng.
4. Ph

ng pháp nghiên c u
- Ph

ng pháp thu th p, phân tích và t ng h p s li u.

Thu th p, t ng h p t t c các s li u liên quan đ n qu n lý môi tr

ng làng

ngh , khu v c nghiên c u. Các thông tin có th thu th p t các c quan ch c n ng,
qua sách báo, qua ngu n tra c u trên internet k t h p v i vi c đi u tra th c đ a.
Trên c s các k t qu có đ

c do thu th p, phân tích đánh giá t ng h p các

thông tin đ đ a ra các gi i pháp và k t lu n.
- Ph

ng pháp đi u tra, kh o sát th c đ a.

i u tra, kh o sát các thông tin v ngu n th i, ngu n ti p nh n, tình hình x
lý n

c th i đang có t i làng ngh Nha Xá

Formatted: Space Before: 6 pt,
After: 6 pt, Line spacing: 1,5 line
Formatted: Font: Times New
Roman


3

- Ph

ng pháp phân tích, th ng kê

Qua quá trình t ng h p s li u, đi u tra, kh o sát th c đ a ti n hành phân
tích, th ng kê nh ng s li u quan tr ng và có liên quan t i làng ngh Nha Xá. T đó
làm c s ti n hành các ph
- Ph

ng pháp ti p theo.

ng pháp k th a.
tài đã k th a và phát tri n các k t qu nghiên c u tr

xu t, l a ch n các gi i pháp x lý ô nhi m, c i thi n môi tr

ng n

c đây đã có đ đ
c làng ngh d t

nhu m Nha Xá.
5. N i dung c a lu n v n
(1) T ng quan v làng ngh và ô nhi m làng ngh t i Vi t Nam.
(2) Gi i thi u làng ngh d t nhu m Nha Xá và đánh giá hi n tr ng môi
tr

ng n

c làng ngh d t nhu m Nha Xá.

(3) Nghiên c u, đ xu t gi i pháp c i thi n môi tr
nhu m Nha Xá.

ng n

c làng ngh d t


4

CH

NG 1:

T NG QUAN V LÀNG NGH VÀ Ô NHI M MÔI TR

NG LÀNG

NGH T I VI T NAM
1.1 T ng quan v làng ngh và ô nhi m môi tr

ng làng ngh t i Vi t Nam

1.1.1 Làng ngh v i phát tri n kinh t xã h i t i Vi t Nam
1.1.1.1 Khái ni m và tiêu chí làng ngh .
 Khái ni m làng ngh
Quá trình phát tri n c a làng ngh là m t quá trình phát tri n c a ti u th
công nghi p nông thôn. Lúc đ u t m t vài gia đình, r i đ n c h và sau đó lan
r ng ra c làng. Hi n nay ch a có khái ni n chính th c v n còn nhi u quan ni m

khác nhau v làng ngh c ng nh các tiêu chu n đ công nh n làng ngh .
Quan ni m th nh t: Làng ngh là mô hình s n xu t đ c thù trong nông
thôn, n i mà h u h t m i ng

i trong làng đ u ho t đ ng cho ngh

y và l y đó

làm ngh s ng ch y u. Nh ng v i quan ni m nh v y thì làng ngh đó hi n nay
không còn nhi u. Ví d nh ngh G m ch có Ph Lãng (B c Ninh), Bát Tràng (Hà
N i),

ông Tri u (Qu ng Ninh)… ó là nh ng làng thu n nh t không làm ru ng,

còn đ i đa s là v a làm ru ng v a làm ngh .

đây th công ch là ngh ph đ

t ng thu nh p mà thôi.
Quan ni m th hai: Làng ngh là c truy n làm ngh th công,
nh t thi t t t c dân làng đ u s n xu t hàng th công. Ng
c ng là ng
nh ng ng

đây không

i th th công nhi u khi

i làm nông nghi p. Nh ng do yêu c u chuyên môn hoá cao đã t o
i th chuyên môn s n xu t th công truy n th ng ngay t i làng ngh

hay ph ngh n i khác. V i quan ni m nh v y ch a đ vì không ph i b t c làng
nào có vài gia đình làm ngh nào đó đ u là làng ngh .

xác đ nh làng đó có ph i

là làng ngh hay không c n xem xét t tr ng lao đ ng hay s h làm ngh so v i
toàn b lao đ ng và h
c a làng.

làng hay t tr ng thu nh p t ngành ngh so v i thu nh p


5

T các quan ni m trên, trong
phát tri n b n v ng

tài c p B “M t s chính sách ch y u

Vi t Nam” c a Vi n Nghiên c u qu n lý kinh t Trung

ng

n m 2010 đã rút ra đ nh ngh a nh sau: Làng ngh là m t thi t ch kinh t xã h i,
là m t c m ho c nhi u c m dân c sinh s ng trong m t thôn (làng), có m t hay
m t s ngh đ

c tách ra kh i nông nghi p đ s n xu t kinh doanh đ c l p và t n

t i trong m t không gian đ a lý nh t đ nh. Thu nh p t các ngh chi m t tr ng cao
trong t ng giá tr s n ph m c a toàn làng.
 Khái ni m làng ngh truy n th ng
Quan ni m th nh t: Làng ngh truy n th ng là m t c ng đ ng dân c c
trú trong m t ph m vi m t đ a bàn t i các vùng nông thôn tách r i kh i s n xu t
nông nghi p, cùng làm m t ho c nhi u ngh th công truy n th ng lâu đ i, đ s n
xu t ra m t ho c nhi u lo i s n ph m bán ra th tr

ng đ thu l i.

Quan ni m th hai: Làng ngh truy n th ng là nh ng làng có tuy t đ i b
ph n dân s làm ngh c truy n, nó đ
trong l ch s , đ

c hình thành, t n t i và phát tri n lâu đ i

c n i ti p t th h này sang th h khác ki u cha truy n con n i

ho c ít nh t cùng t n t i hàng ch c n m. Trong làng s n xu t mang tính t p trung, có
nhi u ngh nhân tài hoa.

ng th i s n xu t ra nh ng s n ph m mang tính tiêu bi u

đ c đáo, tinh s o, n i ti ng, đ m nét v n hoá dân t c.
Nhìn chung các quan đi m v làng ngh truy n th ng nói trên ch a đ y đ .
Các quan ni m m i th hi n đ

c y u t truy n th ng lâu đ i nh ng ch a đ c p đ n

nh ng làng ngh m i nh ng tuân th các y u t truy n th ng c a vùng hay c a khu

v c.
T vi c ti p c n trên, làng ngh truy n th ng đ

c hi u nh sau: Làng ngh

truy n th ng là làng ngh có l ch s phát tri n lâu đ i có m t hay nhi u ngh th
công đ
đ

c truy n t đ i này qua đ i khác, tr i qua th i gian c a l ch s nó v n

c b o t n gìn gi và phát tri n.. Có s n xu t t p trung, có nhi u ngh nhân, có

quy trình công ngh nh t đ nh. S n ph m làm ra tinh x o có tính m

thu t n i tr i,


6

ch a đ ng các y u t v t ch t và y u t tinh th n và tr thành hàng hoá có giá tr
đ c thù trên th tr

ng.

(Ngu n:

tài c p B “M t s chính sách ch y u phát tri n b n v ng

Vi t Nam” c a Vi n Nghiên c u qu n lý kinh t Trung

ng n m 2010)

 Tiêu chí công nh n làng ngh
Theo Thông t s 116/2006/TT-BNN ngày 18/12/2006 c a B NN&PTNT,
làng ngh đ

c công nh n ph i đ t 3 tiêu chí sau:

- Có t i thi u 30% t ng s h trên đ a bàn tham gia các ho t đ ng ngành
ngh nông thôn.
- Ho t đ ng s n xu t kinh doanh n đ nh t i thi u 2 n m tính đ n th i đi m
đ ngh công nh n.
- Ch p hành t t chính sách, pháp lu t c a Nhà n

c

 Tiêu chí phát tri n b n v ng làng ngh
Nh trong

tài “M t s chính sách ch y u phát tri n b n v ng

Vi t

Nam” đã ch ra r ng, tiêu chí v phát tri n b n v ng làng ngh là s k t h p các tiêu
chí v : phát tri n kinh t , n đ nh xã h i và b o v tài nguyên, môi tr

ng.

V phát tri n kinh t :

- T ng tr

ng kinh t làng ngh có th nhanh, nh ng ph i mang tính n đ nh;

- Luôn nâng cao hàm l

ng tinh x o trong giá tr s n ph m;

- Có s g n k t c ng đ ng gi a các đ n v kinh t trong làng ngh ( h gia
đình, doanh nghi p, h p tác xã...) theo m t th ch . S n ph m s n xu t ra có th
t ng nhanh v s l

ng, nh ng ch t l

ng, m u mã ph i gi đ

c tính nét v n hóa

truy n th ng c a làng.
V xã h i:
- Xã h i làng ngh ph i h

ng t i v n minh, n n p và lành m nh;

- Các ho t đ ng sinh ho t xã h i trong làng ngh đ
giá tr s n ph m đ c tr ng c a làng;

c g n v i tôn vinh các

7

- T o t o c h i bình đ ng đ m i ng

i dân trong làng ngh đ

vi c làm c a làng, xóa b đói nghèo và làm giàu; m i ng
h

i dân đ u đ

c ti p c n
c tham gia

ng l i t các d ch v công nh : đào t o nâng cao k n ng, tay ngh , tham gia

các ho t đ ng xã h i, v n hoá, chính tr di n ra trong làng.
V b o v tài nguyên môi tr

ng:

- S d ng h p lý, ti t ki m các ngu n nguyên li u đ u vào, các ngu n nhiên,
v t li u trong s n xu t ra các s n ph m, s d ng các nguyên li u tái t o;
- Khai thác và s d ng h p lý, ti t ki m tài nguyên đ t, n

c, khoáng s n;

- Có h th ng x lý ch t th i cho các ho t đ ng s n xu t c a làng ngh .
1.1.1.2

c đi m chung c a làng ngh
Theo Báo cáo môi tr

ng làng ngh 2008- B tài nguyên và Môi tr

ng,

m i làng ngh tuy bao gi c ng có s khác nhau v quy mô s n xu t, quy trình công
ngh , tính ch t s n ph m nh ng đ u có chung m t s đ c đi m sau:
-L cl

ng lao đ ng trong làng ngh đa s là ng

i dân s ng trong làng.

Các ngành ngh phi nông nghi p trong làng s t o ra s n ph m giúp cho ng

i dân

t ng thu nh p trong lúc nông nhàn.
- H gia đình là đ n v c b n c a s n xu t v i ngu n nhân l c t thành viên
trong gia đình và c s h t ng t có. Nh vào nhân l c đã t o ra cho các h gia
đình kh n ng thu nh p không phân bi t l a tu i và gi i tính vì nó đáp ng nhu c u
chung c a các thành viên trong gia đình. Do đó, nó có th huy đ ng m i ng

i

trong gia đình tham gia tích c c vào vi c t ng s n ph m s n xu t c a gia đình.
- C s s n xu t d ch v t i làng xã là n i có nhi u h gia đình cùng tham
gia.

i u này t o nên tính ch t riêng bi t c a làng ngh , d n đ n xu th đ c quy n

nh ng ngh nghi p, s n ph m.
- Tính chuyên môn hóa và s ph thu c l n nhau trong các làng ngh r t rõ
r t. M t s tr

ng h p, s phân chia lao đ ng trong làng ngh ph thu c vào t ng

khâu trong quy trình s n xu t. Ngh càng ph c t p, càng có nhi u công đo n s n


8

xu t thì tính chuyên môn hóa càng cao. S phân chia này không ch trong m t làng
mà còn có th m r ng trong nhi u làng.
Ph n l n k thu t-công ngh c a làng ngh còn l c h u, ch y u v n s d ng
các thi t b th công, bán c khí ho c đã đ

c c i ti n m t ph n, đa s mua l i t

các c s công nghi p qu c doanh, các thi t b này đã c , không đ ng b , không
đ m b o tiêu chu n k thu t và đi u ki n làm vi c cho ng

i lao đ ng.

- Bi t t n d ng nguyên v t li u và nhân l c thông qua k n ng lao đ ng và
s khéo léo đ t o thu nh p trong đi u ki n thi u v n.
1.1.1.3 S l

ng, c c u và phân b làng ngh

Làng ngh là m t trong nh ng th c th kinh t -xã h i đ c thù c a nông thôn
Vi t nam, nhi u s n ph m đ
th

c s n xu t tr c ti p t i các làng ngh đã tr thành

ng ph m hàng hóa có giá tr , góp ph n c i thi n đ i s ng ng

c p hàng hóa tiêu dùng cho xã h i.

i dân và cung

a s các làng ngh đã tr i qua l ch s phát

tri n hàng tr m n m, song song v i quá trình phát tri n kinh t , xã h i và v n hóa
c a các vùng nông thôn c n
bàn nông thôn c n

c.

c. Làng ngh phân b trên không đ ng đ u trên đ a


9

Hình 1.1: Hi n tr ng phân b làng ngh trên c n

Ngu n: Báo cáo Môi tr

c

ng làng ngh 2008, B Tài nguyên Môi tr

Theo s li u đi u tra c a C c Ch bi n,Th

ng

ng m i nông lâm th y s n và

ngh mu i – B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn và t ch c Jica Vi t Nam có
2017 làng ngh s n xu t ra các s n ph m khác nhau và đ
n

c phân b r ng kh c c

c nh ng không đ u. S làng ngh truy n th ng chi n kho ng 15% t ng s làng

ngh c n

c còn l i là các ngh m i hình thành.


10

B ng 1.1: S l
STT

ng và c c u làng ngh Vi t Nam theo vùng

S l

Vùng

1

T ng s c n

2
3

c

ng

T tr ng (%)

2017

100

ng b ng sông H ng

866

42,9

ông B c

164

8,1

4

Tây B c

247

12,2

5

B c trung B

341

16,9

6

Nam Trung B

87

4,3

7

ông Nam B

101

5

211

1,5

ng b ng sông C u Long

8

Ngu n: H i Th o M i làng m t s n ph m - C c Ch bi n,Th

ng m i NLTS

và ngh mu i -B NN và PTNT và t ch c Jica Vi t Nam. ngày 15/9/2009
Vùng đ ng b ng Sông H ng là n i t p trung s l

ng làng ngh l n nh t

v i 866 làng ngh chi m 42,9% t ng s làng ngh c n

c, đang đ t ra yêu c u

phát tri n b n v ng làng ngh theo h

ng b o t n và phát tri n làng ngh truy n

th ng, phát tri n làng ngh truy n th ng k t h p du l ch.

ây c ng là khu v c này

có r t nhi u doanh nghi p t nhân c ng nh doanh nghi p nhà n
tri n ngành ngh th công nh khu công nghi p Ch

c tham ra phát

ng M ( Hà n i) , CCN làng

ngh B c Ninh...
Vùng B c Trung b là khu v c có s làng ngh đ ng th hai v i 341 làng
ngh chi m 16,9 % t ng s làng ngh c n

c. B c Trung B có nhi u khoáng s n

quý , đ c bi t là đá vôi nên có đi u ki n phát tri n ngành khai thác khoáng và s n
xu t v t li u xây d ng. Ngoài ra vùng còn có các ngành khác nh ch bi n g , c
khí, d t may, ch bi n th c ph m, nh ng phân b không đ ng đ u.
Vùng tây B c là n i t p trung các s n ph n th công m ngh đ c s c mang
b n s c v n hóa c a đ ng bào các dân t c trong vùng, là vùng đúng th ba v s
l

ng v i 247 làng ngh , chi m 12,2% t ng s làng ngh c a c n

các làng ngh c a khu v c này m i phát tri n do tr

c đó ng

c. Tuy nhiên

i dân trong vùng ch


11

làm ra các s n ph m ph c v cho nhu c u tiêu dùng cá nhân, m t ph n d th a thì
mang đi bán, ch a h
h ng t ng đ

ng đ n vi c t o ra hàng hóa đ trao đ i m t ph n do c s

ng giao thông vùng này th p kém, đi l i khó kh n.

ng b ng sông C u Long là khu v c có s làng ngh đ ng th t c n
v i 211 làng ngh chi m 10,5 % t ng s làng ngh c n

c

c, là khu v c t p trung

nhi u doanh nghi p s n xu t kinh doanh hàng th công ho t đ ng do có nhi u
thu n l i trong vi c ti p c n th tr

ng trong n

c, th tr

ng ngoài n

c nên các

doanh nghi p này ch y u s n xu t các m t hàng xu t kh u. Các t ch c cung c p
d nh v phát tri n kinh doanh c ng hình thành và phát tri n v i s l
m ng l

i xu t kh u hàng th công m nh thúc đ y s l

ng l n t o ra

ng ngành ngh và làng

ngh phát tri n.
1.1.1.4 Phân lo i và đ c tr ng s n xu t c a các làng ngh .
Theo ngành ngh ho t đ ng, th tr
làng ngh n

ng nguyên v t li u và tiêu th có th chia

c ta ra thành 6 nhóm ngành chính.

Hình 1.2: Làng ngh Vi t Nam theo nhóm ngành ngh s n xu t chính

Ngu n: BC môi tr

ng làng ngh 2008, B tài nguyên và môi tr

Nhóm làng ngh ch bi n l

ng th c, th c ph m: có s l

20% t ng s làng ngh , phân b khá đ u trên c n

ng

ng l n, chi m

c, ph n nhi u s d ng lao đ ng

lúc nông nhàn, không yêu c u trình đ cao, hình th c s n xu t th công và g n nh
ít thay đ i v quy trình s n xu t so v i th i đi m khi hình thành ngh . Ph n l n các
làng ch bi n l

ng th c, th c ph m n

c ta có truy n th ng n i ti ng nh n u


12

r

u, làm bánh đa nem, đ u ph , mi n dong, bún, bánh đ u xanh, bánh gai,... v i

nguyên li u chính là g o, ngô, khoai, s n, đ u và th
nuôi

ng g n v i ho t đ ng ch n

quy mô gia đình.
m t , thu c da: chi m 17 % t ng s làng

Nhóm làng ngh d t nhu m,

ngh nhi u làng có t lâu đ i, có các s n ph m mang tính l ch s , v n hóa, mang
đ m nét đ a ph

ng. nh ng s n ph m nh l a t t m, th c m, d t may,... không

ch là nh ng s n ph m có giá tr mà còn là nh ng tác ph m ngh thu t đ
giá cao. T i các làng ngh nhóm này, lao đ ng ngh th

c đánh

ng là lao đ ng chính

(chi m t l cao h n lao đ ng nông nghi p).
Nhóm làng ngh s n xu t v t li u xây d ng và khai thác đá: chi m 5% t ng s
làng ngh , hình thành t hàng tr m n m nay, t p trung

vùng có kh n ng cung c p

nguyên li u c b n cho ho t đ ng xây d ng. Lao đ ng g n nh th công hoàn toàn,
quy trình công ngh thô s , t l c khí hóa th p, ít thay đ i. Khi đ i s ng đ

c nâng

cao, nhu c u v xây d ng nhà c a, công trình ngày càng t ng, ho t đ ng s n xu t v t
li u xây d ng phát tri n nhanh và tràn lan

các vùng nông thôn.

Nhóm làng ngh tái ch ph li u: Chi m 4% t ng s làng ngh , ch y u là
các làng ngh m i hình thành, s l

ng ít, nh ng l i phát tri n nhanh v quy mô và

lo i hình tái ch (ch t th i kim lo i, gi y, nh a, v i đã qua s d ng). Ngoài ra các
làng ngh c khí ch t o và đúc kim lo i v i nguyên li u ch y u là s t v n, s t thép
ph li u c ng đ

c x p vào lo i hình làng ngh này.

phía b c, công ngh s n xu t đã t ng b

cđ

a s các làng ngh n m

c c khí hóa.

Nhóm làng ngh th công m ngh : bao g m các làng ngh g m, sành s
th y tinh m ngh ; ch m kh c đá, s n xu t mây tre đan, đ g m ngh , s n mài,
d t chi u…

ây là nhóm làng ngh chi m t tr ng l n v s l

ng (g n kho ng

39% t ng s làng ngh ), có truy n th ng lâu đ i, s n ph m có giá tr cao, mang đ m
nét v n hóa, và đ c đi m đ a ph

ng, dân t c. Quy trình s n xu t ít thay đ i, lao

đ ng th công đòi h i tay ngh cao, chuyên môn hóa, t m và sáng t o.
Các nhóm ngành khác: chi m 15% t ng s làng ngh , bao g m các làng ngh
ch t o nông c thô s nh cày b a, cu c x ng, li m hái, m c gia d ng, đóng thuy n,


13

làm qu t gi y, dây th ng, đan vó, đan l

i, làm l

i câu,… nh ng làng ngh nhóm

này xu t hi n t lâu, s n ph m ph c v tr c ti p cho nhu c u sinh ho t và s n xu t
c a đ a ph

ng. lao đ ng ph n l n là th công v i s l

ng và ch t l

1.1.1.5 Vai trò c a làng ngh trong quá trình CNH, H H

ng n đ nh.

Vi t Nam.

Trong công cu c công nghi p hóa hi n đ i hóa nông nghi p nông thôn các
làng ngh không ch là n i s n xu t kinh doanh mà là n i t ch c các ho t đ ng
tr ng bày s n ph m ngành ngh truy n th ng lâu đ i c a t ng dòng h . Làng ngh
m i đang gi a vai trò n ng c t phát tri n công nghi p đ a ph

ng và phát tri n v n

hóa c ng đ ng, du l ch sinh thái,…
(1) Các làng ngh góp ph n s d ng hi u qu ngu n l c lao đ ng, ti n
v n, nguyên li u… và gia t ng giá tr s n ph m hàng hoá c a n n kinh t .
V n đ v n đ u t đ i v i các làng ngh thông th

ng không đòi h i quá

l n, b i nhi u ngh ch c n công c th công, thô s mà nh ng ng
làng ngh có th t s n xu t ho c ch t o đ

i th trong các

c. M t khác, s n xu t trong các làng

ngh là quy mô nh , c c u v n và lao đ ng ít nên r t phù h p v i kh n ng huy
đ ng v n và các ngu n l c v t ch t khác c a các h gia đình. C ng t đ c đi m
c a làng ngh là các nguyên li u s n có k c vi c t n d ng các lo i ph li u, ph
th i… nên chúng đ
n i

c s d ng hi u qu nh t. Các làng ngh n i s n xu t c ng là

c a h nên l c l

đ ng trong, trên, d

ng lao đ ng đ

c t n d ng và thu hút t i đa nhi u lo i lao

i đ tu i lao đ ng, t n d ng lao đ ng th i v này nhàn, tranh

th các th i gian nhàn r i. Các y u t khác c a quá trình s n xu t
c ng đ

các làng ngh

c huy đ ng ph c v hi u qu nh t nh vi c t n d ng đ t đai, c s v t

ch t k thu t, nh ng k n ng, k x o c a ng

i lao đ ng.

Ngày nay s n xu t c a làng ngh phát tri n theo chi u h

ng chuyên môn

hoá, đa d ng s n ph m đã góp ph n đáng k vào thúc đ y kinh t hàng hoá
thôn. V i quy mô không l n nh ng đ

c phân b r ng kh p

hàng n m các làng ngh s n xu t ra m t kh i l

nông

các vùng nông thôn,

ng hàng hoá khá l n đóng góp đáng

k cho n n kinh t qu c dân nói chung và t ng đ a ph

ng nói riêng.

Làng ngh đã t o ra đ i ng lao đ ng có kh n ng thích ng v i quá trình


14

CNH, H H nông nghi p, nông thôn và t o c s v tinh cho phát tri n các doanh
nghi p hi n đ i. Hi n các làng ngh đang gi i quy t vi c làm cho kho ng 11 tri u
lao đ ng, bao g m c lao đ ng th

ng xuyên và lao đ ng không th

ng xuyên.

Làng ngh phát tri n s gi i quy t vi c làm cho nông thôn; gìn gi và phát tri n
v n hóa truy n th ng; đ c bi t t o ra b m t
ly nông nh ng không ly h

TH m i cho nông thôn đ nông dân

ng và làm giàu trên quê h

ng mình. Ngoài ra, khu

v c kinh t làng ngh , đ c bi t là các ngh truy n th ng, còn có m t ý ngh a khác
là s d ng đ

c lao đ ng già c , khuy t t t, tr em mà các khu v c kinh t khác

không nh n.
Làng ngh phát tri n s thu hút l c l

ng lao đ ng l n và đ ng th i c ng s

t o ra m t đ i ng lao đ ng có tay ngh cao và l p ngh nhân m i. Chính thông
qua các l c l

ng này đ ti p thu nh ng ti n b khoa h c k thu t, công ngh vào

s n xu t, t ng ch t l
trên th tr

ng s n ph m, gi m giá thành nâng cao kh n ng c nh tranh

ng. Và khi đó tác phong công nghi p, tính t ch c, tính k lu t… c a

đ i ng lao đ ng c ng đ

c c i thi n thích ng v i đi u ki n và k thu t m i.

Chính vì v y, có th

th y, làng ngh đóng vai trò r t quan tr ng

thôn, tr c ti p gi i quy t vi c làm cho ng

nông

i lao đ ng trong lúc nông nhàn, góp

ph n t ng thu nh p, nâng cao ch t l

ng cu c s ng cho ng

i lao đ ng. Trên th c

t , quy mô làng ngh nhìn chung th

ng nh , ch a th c hi n đ

c c ch thu hút

lao đ ng có tay ngh cao, đ i v i các làng ngh s n xu t theo th i v thì th

ng

ch s n xu t vào lúc nông nhàn.
(2) Các làng ngh góp ph n t o l p c s v t ch t k thu t và chuy n d ch c
c u kinh t nông thôn theo h

ng CNH, H H.

S phát tri n c a làng ngh trong nh ng n m g n đây đã và đang góp ph n
đáng k trong chuy n d ch c c u kinh t
s ng c a ng

đ a ph

ng, c i thi n và nâng cao đ i

i dân làng ngh .

i b ph n dân c làm ngh th công nh ng v n

tham gia s n xu t nông nghi p

m t m c đ nh t đ nh. T i nhi u làng ngh , trong

c c u kinh t đ a ph

ng, t tr ng công nghi p và d ch v đ t t 60 - 80% và

ngành nông nghi p ch đ t 20- 40%.


15

Trong quá trình v n đ ng và phát tri n, các làng ngh đã có vai trò tích c c
trong vi c góp ph n t ng t tr ng c a công nghi p, ti u th

công nghi p và

d ch v , thu h p t tr ng c a nông nghi p, chuy n lao đ ng t s n xu t nông nghi p
có thu nh p th p sang ngành ngh phi nông nghi p có thu nh p cao h n. Th c t
trong l ch s , s ra đ i và phát tri n các làng ngh ngay t đ u đã làm thay đ i c
c u kinh t nông thôn. S tác đ ng này đã t o ra m t n n kinh t đa d ng

nông

thôn, v i s thay đ i v c c u, phong phú, đa d ng v lo i hình s n ph m. Làng
ngh không ch cung c p t li u s n xu t cho khu v c nông nghi p mà còn có tác
d ng chuy n d ch c c u trong n i b ngành nông nghi p. Ch ng h n khi ngành
ngh ch bi n phát tri n, yêu c u nguyên li u t nông nghi p ph i nhi u h n, đa
d ng h n và ch t l

ng cao h n. Do v y, trong nông nghi p hình thành nh ng khu

v c nông nghi p chuyên môn hoá, t o ra n ng su t lao đ ng cao và nhi u s n ph m
hàng hoá.
(3) Làng ngh góp ph n xóa đói gi m nghèo và xây d ng nông thôn m i
Vi c c i thi n đ i s ng nhân dân ch có th th c hi n đ
đ nh làm vi c và nâng cao thu nh p. Th c t cho th y, đ a ph
ngh thì m c s ng c a ng
lao đ ng

i dân n i đó th

ng

c trên c s

n

ng nào có làng

m c khá. Thu nh p c a ng

i

làng ngh hi n ph bi n kho ng 600.000 - 1.500.000 đ ng, cao h n

nhi u so v i l i nhu n t làm ru ng, Làng ngh Tân l ( Thái Bình) có t l h khá
gi u chi m g n 80% t ng s h c a đ a ph

ng, Làng Bát Tràng (Hà N i) m c thu

nh p bình quân c a các h th p nh t c ng đ t 10-20 tri u đ ng/n m, các h trung
bình là 40-50 tri u đ ng, còn các h cao thì đ t đ n hàng tr m tri u đ ng/n m. T
l h nghèo
n

khu v c có làng ngh ch chi m 3,7% trong khi m c bình quân c

c là 10,4%.
S phát tri n m nh m c a làng ngh hi n nay nó cùng t đòi h i ph có k t

c u h t ng kinh t và xã h i đ m b o. Vì v y, phát tri n làng ngh không ch t o
đi u ki n mà còn là nhân t kích thíc s phát tri n c s v t ch t k thu t và nâng
cao dan trí nông thôn, thúc đ y xã h i nông thôn ti n lên v n minh hi n đ i, thu

h p kh ng cách gi thành th và nông thôn.


16

1.1.2 Th c tr ng v làng ngh Vi t Nam hi n nay
1.1.2.1 V phát tri n kinh t
Các làng ngh hi n nay đang chuy n mình trong th i k h i nh p kinh t .
Nh ng thay đ i này v a mang l i nh ng thu n l i v a t o ra thách th c đ i v i các
làng ngh trong quá trình phát tri n. M c a, h i nh p, các làng ngh có c h i gi i
thi u s n ph m c a mình v i khách n
m nh c a n

c ngoài.

ó là nh ng m t hàng xu t kh u

c ta trong nhi u n m qua, mà ph n nhi u có xu t x t các làng ngh

truy n th ng trong c n

c, nh th công m ngh , thêu ren, g m s .... Theo th ng

kê, hi n hàng hóa c a các làng ngh n

c ta đã có m t

h n 100 n

c trên th gi i

v i kim ng ch xu t kh u ngày càng t ng. N u nh n m 2000 kim ng ch xu t kh u
m i đ t 273,7 tri u USD, thì n m 2008 đã t ng lên h n 850 tri u USD, s b n m
2009 đ t 900 tri u USD.
Hình 1.3: Kim ng ch xu t kh u s n ph m c a làng ngh
n v tính : tri u USD

Ngu n: - C c CBTM NLTS và ngh mu i; Báo cáo k ho ch 5 n m 20112015 ngành NN&PTNT – B NN và PTNT.
Cu c kh ng ho ng tài chính

M t cu i n m 2007 đã nhanh chóng lan r ng

ra các n n kinh t l n đã tác đ ng đ n kinh t Vi t Nam và làng ngh c ng không
là ngo i l , hàng lo t các làng ngh t i Hà N i, Thái Bình, Qu ng Nam,

ng nai,

Ðà N ng, B c Ninh... đang r i vào tình tr ng khó kh n. Nhi u h s n xu t, doanh


17

nghi p trong làng ngh ph i b ngh , m t s chuy n sang s n xu t đ th công đ n
thu n đ c m c ví d nh : Làng ngh th công m ngh g Bình Minh (Ð ng
Nai) t 100 h làm ngh g tinh x o nh làm thuy n bu m, máy bay, tranh ghép
xu t kh u, gi i quy t vi c làm cho h n m t nghìn lao đ ng, nay ch còn 20 h làm
c m ch ng. Nhi u doanh nghi p t i làng ngh đóng bàn gh g

TP Biên Hòa,

Ð ng Nai đang đ ng bên b v c phá s n do hàng không tiêu th đ

c, nguyên li u

đ ng.
1.1.2.2 V xã h i
Hi n ngay các làng ngh Vi t Nam s d ng lao đ ng th công là chính . Do k
thu t công ngh còn thô s , l c h u h u h t các công đo n trong quá trình s n xu t
đ do lao đ ng th công đ m nhi m k c các công đo n n ng nh c và đ c h i. M t
khác do s n ph m c a nhi u làng ngh đòi h i trình đ k thu t, m thu t cao,
đ

ng nét t m , có trình đ k thu t cao và tay ngh khéo léo.
B ng 1.2: K t qu đi u tra v ngành ngh t i 14 t nh
Ch tiêu

STT

T ng c s
1

Lao đ ng bình quân /c s

2

Lao đ ng tham gia (%)

3

H 1

H 2

H 3

H 4

H 5

H 6

994

774

80

319

120

281

2,31

2,41

2,41

2,26

2,35

2,22

- Lao đ ng chuyên môn

37,98 31,38 20,16 38,69 37,16 22,94

- Lao đ ng bán chuyên

62,02 68,62 79,84 61,31 62,84 77,06

Trình đ tay ngh lao đ ng (%) bình quân/c s
-

i h c, cao đ ng

1,81

0,68

- Trung, s c p

0,16

0,39

- Th lành ngh

33,6

42,23 27,31

- Ngh nhân

0,12

- Lao đ ng ph thông
- Lao đ ng h c vi c

21

25

35,85

8,8

63,95 56,78 72,69
0,35

3,5

0,59

Ngu n: Quy ho ch phát tri n NNNT đ n 2015 và đ nh h

79

61,29

62,2

0,73

1,73

ng đ n n m 2020.


18

Ghi chú: H 1: Nhóm ngành ngh ch bi n b o qu n nông lâm th y s n;
H 2: S n xu t VLXD, đ g , gôm s d t may c khí; H 3: X lý ch bi n nguyên
li u ph c v s n xu t ngành ngh nông thôn; H 3: S n xu t hàng th công m
ngh ; H 5: Gây tr ng và kinh doanh sinh v t c nh; H 6: xây d ng v n t i trong
n i b xã và các d ch v s n xu t đ i s ng dân c nông thôn
Trong các làng ngh truy n th ng, vai trò c a các ngh nhân r t quan tr ng,
đ

c coi là nòng c t c a các quá trình s n xu t và s n ph m t o ra. Chính ngh

nhân là nh ng ng

i d y ngh , truy n ngh tr c ti p cho các thành viên trong gia

đình và dòng h . Vi c d y ngh đ
đ n này sang đ i khác.

c th c hi n theo ph

ng th c truy n ngh t

ó là bí quy t riêng mà m i thành viên ph i có trách nhi m

gìn gi .
1.1.2.3 V môi tr

ng

Trong nh ng n m qua, làng ngh Vi t Nam đã đóng góp cho xã h i m t s n
l

ng l n v s n ph n hàng hóa, gi i quy t công n vi c làm và t ng thu nh p cho

hàng tri u lao đ ng. tuy nhiên bên c nh nh ng m t tích c c thid ho t đ ng s n xu t
đang gây nh h

ng x u đ n môi tr

ng, s c kh a c ng đ ng.

Qua đi u tra kh o sát 52 làng ngh c a B tài nguyên và Môi tr
tr

ng môi

ng t nhiên t i h u h t các làng ngh đang b suy thoái tr m tr ng t p trung vào

7 lo i hình làng ngh đ c tr ng (ch bi n l

ng th c, th c ph m , v t li u xây d ng,

d t nhu m, tái ch gi y, tái ch nh a, tái ch kim lo i, th công m ngh ). K t Qu
cho th y 24 làng ngh b ô nhi m n ng (chi m 46,2%) 14 làng ngh ô nhi m v a
chi m 26, 9% và 14 làng ngh ô nhi m nh chi m 28,9%. Ch t l
t i các làng ngh đ u không đ t tiêu chu n , ng

ng môi tr

ng

i lao đ ng t i các làng ngh ph i

ti p xúc tr c ti p v i các nguy c cho s c kh e, trong đó có 95% là t b i, 85,9% t
nhi t và 59,6% t hóa ch t.
Nguyên nhân là ngh b ô nhi m do s phát tri n t phát và s d ng nh ng
công ngh s n xu t l c h u, quy mô s n xu t nh l phân tán. H u h t n
th i tr c ti p ra môi tr

c th i đ u

ng không qua x lý. Bên c nh đó ngu n ch t th i r n và khí

đ c h i trong quá trình s n xu t c ng h u nh không đ

c s lý, trong khi đó công

19

tác tri n khai quy ho ch làng ngh t i các đ a ph
chính sách v b o v môi tr

ng còn v

ng m c

ng ch m. Qua trình th c hi n
c ch và gi i pháp ( v c p đ t,

v n xây d ng c s h t ng, t i các khu làng ngh t p trung). Chi phí cho vi c kh c
ph c ô nhi m môi tr

ng làng ngh nh hi n nay là khá khiêm t n, làm t ng giá

thành và gi m kh n ng c nh tranh. Do v y, b o v môi tr

ng làng ngh là công

vi c khó kh n, đòi h i ph i có s h tr c a chính sách nhà và s tham gia tích c
c a c ng đ ng và các c p chính quy n.
1.1.3 Các v n đ t n t i trong các làng ngh hi n nay
Bên c nh m t tích c c, s phát tri n ho t đ ng s n xu t t i làng ngh c ng
mang l i nhi u b t c p, đ c bi t v v n đ môi tr

ng và xã h i. Nh ng t n t i t

nhi u n m qua trong quá trình phát tri n làng ngh có th coi là m t trong nh ng

nguyên nhân nh h

ng không nh không ch t i s phát tri n s n xu t b n v ng

làng ngh , mà c a c n n kinh t đ t n

c. ó là:

(1) H u h t các làng ngh có quy mô nh và v a. Các làng ngh có quy mô
nh chi n 60% , s l

ng làng ngh có quy mô v a chi m 36%, còn l i s làng

ngh có quy mô l n chi m kho ng 4% trên t ng s làng c a Vi t nam. Trong các c
s s n xu t, kinh doanh c a làng ngh , chi m ph n l n là các h gia đình (kho ng
trên 80%), còn l i là các t s n xu t và h p tác xã (kho ng 16%); s công ty và
doanh nghi p t nhân không nhi u (kho ng 4%). Quy mô s n xu t nói chung là nh
bé (ph n r t l n c s có quy mô d

i 50 lao đ ng); doanh thu th p và không đ ng

đ u, khó phát tri n vì m t b ng s n xu t ch t h p xen k v i khu v c sinh ho t. S n
xu t càng phát tri n thì nguy c l n chi m khu v c sinh ho t, phát th i ô nhi m t i
khu dân c

càng l n, d n đ n ch t l

(2) V n đ u t

c a các c

ng môi tr

ng khu v c càng x u đi.

s s n xu t t i các làng ngh quá th p, khó có đi u

ki n phát tri n ho c đ i m i công ngh theo h

ng thân thi n v i môi tr

ng. S n

xu t mang tính t phát, không có k ho ch lâu dài, nên khó huy đ ng tài chính và
v n đ u t l n t các ngu n khác (qu tín d ng, ngân hàng).
(3) Công ngh s n xu t và thi t b ph n l n

trình đ l c h u ch p vá, ki n th c

tay ngh không toàn di n d n t i tiêu hao nhi u nhiên nguyên li u, làm t ng phát th i
nhi u ch t ô nhi m môi tr

ng n

c, đ t, khí nh h

ng t i giá thành s n ph m và


20

ch t l

ng môi tr

ng. Trình đ k thu t

các làng ngh ch y u là th công, bán c

khí. Hoàn toàn ch a có làng ngh nào có áp d ng t đ ng hoá.
(4) N p s ng ti u nông c a ng
nh h

i ch s n xu t nh có ngu n g c nông dân đa

ng m nh t i s n xu t t i làng ngh , làm t ng m c đ ô nhi m môi tr

Không nh n th c đ

ng

c tác h i lâu dài c a ô nhi m, ch quan tâm đ n l i nhu n tr

m t, các c s s n xu t t i làng ngh th

c

ng l a ch n quy trình s n xu t thô s t n

d ng nhi u s c lao đ ng, trình đ th p. H n th , nh m h

giá thành s n ph m,

t ng tính c nh tranh, nhi u c s s n xu t còn s d ng các nhiên li u r ti n, hoá
ch t đ c h i (k c đã m s d ng), không đ u t ph

ng ti n, d ng c b o h lao

đ ng, không đ m b o đi u ki n lao đ ng nên đã làm t ng m c đ ô nhi m t i đây.
1.1.4 Xu th phát tri n làng ngh đ n n m 2015
Các y u t chính tác đ ng đ n s phát tri n c a làng ngh bao g m các y u t
ch quan nh n i l c s n xu t và các y u t khách quan nh chính sách c a Nhà
n

c, v n đ th tr

ng….

Các y u t chính sách tác đ ng đ n s phát tri n c a làng ngh :
Có 5 y u t chính làm cho làng ngh có th đ

c hình thành, phát tri n ho c b

mai m t:
(1) N i l c s n xu t, trong đó đóng vai trò quan tr ng là: ng

i đ ng đ u c s

s n xu t, c s v t ch t và m t b ng, công ngh s n xu t, nguyên nhiên li u, b n s c
v n hóa, v n và n ng l c kinh doanh c a m t c s s n xu t trong làng ngh .

(2) Chính sách Nhà n
lý t TW đ n đ a ph

c, bao g m các th ch và chính sách c a các c p qu n

ng, nh t ch c hi p h i, chính sách thu , h tr v n, h u

thu n c a các c quan qu n lý đ a ph
(3) Tác đ ng c a th tr

ng.

ng và v n đ h i nh p qu c t .

(4) Y u t xã h i nh t o công n vi c làm, đa d ng hóa lo i hình kinh t , b o
t n giá tr v n hóa.
(5) Y u t môi tr

ng nh tác h i c a ô nhi m t i s c kh e c ng đ ng, c nh

quan gây t n th t kinh t , xã h i.
Các y u t này đ

cl

ng hóa b ng đánh giá c a các chuyên gia trong nhi u

l nh v c, s cho bi t xu th phát tri n c a các lo i hình làng ngh . Vì quá nhi u nhân

21

t khó có th l

ng tr

cđ

c nên k t qu d đoán s ch là xu th trong m t t

ng

lai g n v i m t gi thi t nh t đ nh.
B ng 1.3: Xu th phát tri n làng ngh
D t nhu m,
Vùng kinh t

mt ,
thu c da

ng b ng

Vi t Nam t i các vùng

Ch bi n

S n xu t

LT-TP,

Tái ch ph

Th công

ch n nuôi,

li u

m ngh

VLXD, khai
thác đá

gi t m

2

1

2

2

-1

1

1

0

1

0

Tây b c b

1

1

0

1

0

B c trung b

1

2

1

2

1

Nam trung b

2

2

1

2

1

Tây Nguyên

1

0

0

2

1

ông Nam b

1

1

1

2

-1

1

1

1

2

-1

sông H ng
ông b c b

ng b ng sông
C u Long

Ghi chú: -1: suy thoái; 0: duy trì, không phát tri n;
1: phát tri n v a; 2: phát tri n m nh
(Ngu n: Báo cáo môi tr

ng qu c gia 2008)

K t qu phân tích xu th phát tri n làng ngh đ
th nh n th y s l

ng các làng ngh

c trình bày trong b ng, có

các vùng nói chung có xu h

ng t ng lên,

tr ngành VLXD có xu th gi m 1 chút do b c nh tranh nhi u v i s n ph m công
nghi p. S l
B có xu h

ng làng ngh các khu v c đ ng b ng sông H ng, Trung B và Nam
ng t ng nhi u h n so v i các khu v c ông B c và Tây B c.

Khu v c đ ng b ng sông H ng có s l
60% t ng s làng ngh c n
đ
t il

ng làng ngh l n nh t (kho ng g n

c) và v n ti p t c t ng tr

ng nên khu v c này s

c coi là đ i di n cho xu th phát tri n làng ngh trong các d u báo ti p theo và
ng m c đ ô nhi m môi tr

ng.

22

1.2 T ng quan v làng ngh d t nhu m t i Vi t Nam
1.2.1 S l

ng và phân b làng ngh d t nhu m t i Vi t Nam

Các làng ngh truy n th ng, trong đó có ngh d t nhu m, đóng vai trò r t
quan tr ng trong s phát tri n ngh và làng ngh nói chung t i Vi t Nam. Theo
tài c p B “M t s chính sách ch y u phát tri n b n v ng
Nghiên c u qu n lý kinh t Trung

ng n m 2010, c n

Vi t Nam” c a Vi n

c hi n có 173 làng ngh

d t nhu m, chi m kho ng 20% t ng s làng ngh . Các làng ngh d t nhu m t p
trung nhi u nh t

phía B c, chi m t i 85,5% s làng ngh d t nhu m. S n La và

Hà Tây là hai t nh có s làng ngh d t nhu m nhi u nh t là 46 làng và 22 làng.
Công ngh đ

c s d ng t i các làng ngh d t nhu m khá phong phú. T i các vùng,

mi n khác nhau, th

ng có công ngh s n xu t và m t hàng truy n th ng khác

nhau, mang nét đ c tr ng riêng. Có th k tên m t s làng ngh d t nhu m n i ti ng
nh : Làng d t l a V n Phúc - Hà
nhu m kh n m t Thái Ph

ông, nhu m s i ch Tân Tri u - Hà N i, d t

ng - Thái Bình, d t nhu m Hòa H u - Lý Nhân-Hà

Nam,

m t C Ch t - Nam

nh hay d t nhu m T

1.2.2

c tr ng ô nhi m t i làng ngh d t nhu m

ng Giang - B c Ninh….

T i m i vùng mi n khác nhau, s n ph m d t nhu m s có nh ng nét truy n
th ng khác nhau. Tuy nhiên, quy trình s n xu t c ng nh đ c tr ng v ngu n th i
t i các làng ngh d t nhu m t i Vi t Nam là g n gi ng nhau. Theo Báo cáo môi
tr

ng làng ngh n m 2008 c a B TN&MT, đ c tr ng ô nhi m t s n xu t c a

làng ngh d t nhu m nh sau:
iv in

c th i: Do quá trình s n xu t có s d ng nhi u n

thu c nhu m nên thành ph n các ch t ô nhi m trong n

c, hóa ch t,

c th i làng ngh d t nhu m

bao g m: các t p ch t t nhiên (tách ra t s i v i), ch t b n, d u, sáp, h p ch t ch a
nit , pectin (trong quá trình n u t y), chu i t và các hóa ch t (s d ng trong quy
trình x lý v i nh

h tinh b t, NaOH, H 2 SO 4 , HCl, Na 2 CO 3 ,) các lo i thu c

nhu m, ch t t y gi t. Kho ng 10 - 30% l
th i ra ngoài cùng v i n

ng thu c nhu m và hóa ch t s d ng b

c th i, gây ô nhi m môi tr

l n nh t đ i v i các làng ngh d t nhu m.

ng. ây là v n đ môi tr

ng

23

i v i khí th i:

các làng ngh này ch y u là b i và h i hóa ch t. B i

bông sinh ra trong quá trình giàn s i, đánh ng, xe s i, d t v i. H i hóa ch t phát
sinh trong quá trình n u, t y, nhu m do s d ng hóa ch t

nhi t đ cao và h u h t

các thi t b s n xu t đ u là thi t b h . H i hóa ch t ch y u là baz , HCl, Cl 2 ,
CH 3 COOH, ch t t y gi t. Khí th i lò đ t ch a nhi u thành ph n ô nhi m môi
tr

ng không khí nh CO 2 , SO 2 , CO, NO x và b i.
i v i ch t th i r n: Bao g m b i, bông, v i v n t xe s i, d t, c t may; bã

kén t
l

m t , kéo s i; x than, bao bì, thùng đ ng hóa ch t, ph li u…Tuy nhiên

ng ch t th i không l n và t i các làng ngh này, ch t th i r n đ

c t n d ng t i

m c t i đa, ph n còn l i có th mang đi chôn l p ho c đ t th công (Ví d : làng

ngh

m t – B o L c – Lâm

ng)

Các d ng ô nhi m khác: Ô nhi m ti ng n, đ

m, …. Do c s h t ng k

thu t t i các vùng làng, nông thôn còn l c h u, kinh t còn h n ch .
1.2.3 Tác h i c a ô nhi m môi tr

ng làng ngh d t nhu m đ n s c kh e c ng

đ ng và kinh t xã h i
(1)

i v i s c kh e c ng đ ng:

T i các làng ngh d t nhu m,

m t ti ng n, b i, n

các hóa ch t đ c h i là các y u t gây ô nhi m môi tr
h

ng t i s c kh e con ng

i. M t s c n b nh th

c th i ch a Javen và

ng và có nguy c gây nh

ng g p đ i v i ng

i dân s ng

trong khu v c làng ngh là b nh v hô h p, ngoài da, đau đ u, b nh v m t, b nh
tiêu hóa…. M t k t qu đi u tra t i làng ngh d t l a V n Phúc (Hà N i) v t l
ng

i m c b nh c p và mãn tính v v n đ ô nhi m môi tr

các b nh c p tính thì b nh đau đ u, m t ng , suy nh

ng là khá cao. Trong s

c th n kinh chi m t l cao

nh t 41%. Và trong s các b nh mãn tính thì b nh hô h p c ng chi m t l cao nh t
32 %.


24

B ng 1.4 : Th ng kê tình hình b nh t t t i làng ngh V n Phúc (Hà N i)
(T ng s dân làng ngh V n Phúc: 5.588 ng

Lo i b nh

STT

i)

T l m c b nh
(%)

A

B nh c p tính

16,9

1

B nh đau đ u

41

2

Tieu ch y, tai m i h ng

7

3

B nh tiêu hóa

11

4

B nh s ng kh p

4

5

B nh ngoài da

37

B

B nh mãn tính

19,8

1

B nh x

2

B nh d dày-đ i tràng

19

3

B nh v m t

18

4

B nh hô h p

32

5

Ung th

2

ng kh p

29

(Ngu n: Trung tâm y t Qu n Hà ông n m 2010)
(2)

i v i kinh t xã h i:

Ô nhi m môi tr

ng do s n xu t và ho t đ ng xã h i gây ra bao gi c ng gây

thi t h i v kinh t dù l n hay nh . Xét riêng v ô nhi m môi tr
các làng ngh d t nhu m, thi t h i v kinh t ch y u là:

ng do s n xu t t i


25

- Ô nhi m môi tr

ng gây tác đ ng x u t i s c kh e ng

i lao đ ng và c ng

đ ng s ng trong làng. Gia t ng chi phí khám ch a b nh, gi m n ng su t lao đ ng do
ngh b nh t t và ch t non.
- Ô nhi m môi tr

ng làm gi m quá trình phát tri n kinh t , gi m n n su t

s n xu t nông nghi p t i các làng ngh . Nhi u ao h , sông ngòi, đ ng ru ng…nay
đ u b hoang do ô nhi m n
- Ô nhi m môi tr
l

c th i, khí th i t i các làng ngh .

ng làng ngh làm gi m s c thu hút đ i v i du l ch, gi m

ng khách du lich d n đ n các thi t h i v kinh t .
Nguyên nhân ô nhi m môi tr

ng làng ngh :

Vi c QLMT t i các làng ngh c a các c quan ch c n ng còn l ng l o, ch a
chú tr ng t i v n đ BVMT làng ngh .
Làng ngh th

ng t p trung ch y u

th , d c theo b sông hay g n đ

các n i dân c đông đúc, g n các đô

ng giao thông nên thi u m t b ng s n xu t. Quy

mô s n xu t nh , không t p trung, mang tính t phát nên công tác qu n lý, giám sát,
x lý ô nhi m khó kh n
Các c s s n xu t n m xen k trong khu dân c gây khó kh n cho vi c b
trí thu gom và x lý ch t th i.
Công ngh s n xu t l c h u, ch t th i
lý đã th i tr c ti p vào môi tr
nhiên và s c kh e c a ng

ng gây nh h

ph n l n làng ngh ch a qua khâu x
ng nghiêm tr ng đ n môi tr

i dân trong khu v c làng ngh .

Dân trí t i các làng ngh còn th p, kinh t ng
tuyên truy n, giáo d c v b o v môi tr
kém, d n đ n ng

ng t

i dân còn eo h p. Công tác

ng làng ngh trong khu v c còn r t y u

i dân trong khu v c làng ngh không có ý th c BVMT.

Trình đ h c v n và chuyên môn th p: t i các làng ngh ch có kho ng 7%
th gi i, trên 55 % lao đ ng không có chuyên môn (Báo cáo môi tr
2008).

ng làng ngh