Bệnh chung của người và động vật

Bệnh chung của người và động vật

Bệnh chung của người và
động vật
Bởi:
Nguyễn Bá Tiếp
Bệnh chung của người và động vật (hay bệnh lây giữa người và động vật) là khái niệm
chỉ bất kỳ một bệnh truyền nhiễm nào có khả năng truyền lây từ động vật sang người
hoặc ngược lại, từ người sang động vật. Động vật mang bệnh chung có thể là động vật
nuôi hay động vật hoang dã.
Bệnh chung (hay bệnh lây) giữa động vật và người có tên gọi zoonosis là một từ ghép
gốc Hy lạp từ hai từ đơn "zoon" (có nghĩa là động vật) và "nosos" ( có nghĩa là bệnh).
Đôi khi từ zoonose được dùng thay cho zoonosis. Các bệnh chung (zoonoses) là đối
tượng nghiên cứu của nhiều lĩnh vực khoa học như y học, nông nghiệp, môi trường v.v.
và trở thành một mảng nghiên cứu lớn trong y học dự phòng (preventive medicine)
Ta cũng có thể hiểu rằng bệnh lây giữa người và động vật là những bệnh tồn tại trong
cơ thể động vật nhưng có khả năng lây sang người.
Giả thuyết về nguồn gốc của các bệnh chung này xuất phát từ lịch sử về sự xuất hiện
và tiến hóa của loài người. Người ta cho rằng các nhóm người trước đây sinh sống chủ
yếu dựa vào săn bắn và họ thường tập trung thành từng nhóm nhỏ đồng thời rất ít tiếp
xúc với các nhóm khác. Trong điều kiện đó, một loại bệnh xuất hiện trong nhóm và
truyền lây "hết lượt" sẽ không thể lây sang nhóm khác. Để tồn tại, các yếu tố gây bệnh
(vi khuẩn và virus) sẽ phải tìm "nơi cư trú" cho bản thân mình để chờ cơ hội tiếp theo.
Sự "lựa chọn" của chúng nhắm vào các đối tượng là động vật hoang dã. Cũng như vậy,
những vi sinh vật gây bệnh đang có mặt ở cơ thể động vật hoang dã có điều kiện tiếp
xúc với những người đi săn, xâm nhập vào cơ thể họ bằng nhiều con đường khác nhau
và trở thành những "vị khách không mời mà đến". Trong nhiều trường hợp, người trở
thành vật chủ chịu chết cuối cùng nhưng cũng có khi người chỉ là những vật trung gian
mang mầm bệnh và mắc bệnh.
Như vậy, yếu tố quan trọng đối với sự lây lan của bệnh là sự tiếp xúc của con người với
các động vật hoang dã trong những nơi họ tìm đến để săn bắn, hái lượm. Phương thức

sống du canh du cư, đốt rừng để trồng trọt và chăn nuôi, làm nơi cư trú có tạo thuận lợi
cho các bệnh lây thuộc nhóm này.
1/2


Bệnh chung của người và động vật

Nhiều nghiên cứu cho rằng hoạt động thâm canh trong trồng trọt và chăn nuôi cũng góp
phần không nhỏ trong việc làm mất ổn định và cân bằng của các ổ sinh thái, làm mất
nơi cư trú của động vật hoang dã và bắt buộc chúng phải tiếp xúc với vật nuôi và với
con người. Như vậy chính con người đã tạo điều kiện cho sự xuất hiện của các bệnh lây
truyền này.
Cho đến nay nhiều bệnh lây giữa động vật và người đã được xác định như bệnh cúm gia
cầm, cúm lợn, bệnh nhiệt thán, bệnh do liên cầu khuẩn v.v.

2/2