khoa học xã hội và nhân văn việt nam thời hội nhập trường hợp ngành văn hóa học

KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN V N
VI T NAM TH I H I NH P:

TR

NG H P NGÀNH V N HÓA
H C
Nguy năV năHi u*

*

Ti năs ,ăTr

ng KhoaăV năhóaăh c, Tr

ng HăKHXH-NV,ă HQGăTP.HCM

1


D N NH P

Các nhà nghiên c uă th ng nh n m nhă đ nă tínhă đ c thù, tính vùng mi n
c a khoa h c xã h iăvàănhânăv nătrongăsoăsánhăv i tính chung, tính ph quát c a
khoa h c t nhiên.
úngălàăxétătrongăl ch s , khoa h c xã h i vàănhânăv n đãăphátătri n theo
dân t c, ch y u nghiên c u nh ng v nă đ qu c gia [Nhi u tác gi 2007: 20],
nh ngă khôngă vìă th chúng ta b qua tính ph quát c a khoa h c xã h i và nhân
v năv iăt ăcáchălàăm t ngành khoa h c.ă óălàăch aăk t n a sau th k XX khoa
h c xã h iăvàănhânăv năngàyăcàngăth hi năđ c tính khoa h c khi coi tr ng quan
đi m liên ngành, k t h păcácăph ngăpháp nghiên c uăđ nh tính v iăcácăph ngă

pháp nghiên c uăđ nhăl ngăđ khám phá nh ng quy lu t ho c nh ngăđ căđi m có
tính quy lu t c a xã h iăvàăconăng i,ăđ ng th iăquaăđóăchoăth yătínhăđ c thù, g n
v i m t xã h i ậ l ch s c th nàoăđó.
Chính v i đ căđi m trên, nh t là trong b i c nh hi n nay, m i th y h i nh p
qu c t là nhu c u t t y u c a khoa h c xã h iăvàănhânăv năđ phát tri n và qua h i
nh p, thành t u khoa h c xã h i vàănhânăv nă các qu c gia, dân t c, vùng mi n
v i nh ng v năđ c th - đ c thù c a nó s góp ph n quan tr ng cho s phát tri n
c a khoa h c xã h iăvàănhânăv năth gi i. C ăs đ h i nh p chính là nh ng n n
t ng, nh ng thành t u có tính ph quát c a khoa h c xã h iăvàănhânăv năv các
quanăđi m lý thuy t, các khung lý lu n,ăcácăph ngăpháp nghiên c u,…ăth hi n
đ c tính hi u qu trong vi c ti p c n, nghiên c u các v năđ xã h iăvàănhânăv n.ă
Không th quá nh n m nhăđ nătínhăđ c thù, tính vùng mi n c a khoa h c xã h i và
nhânăv năđ né tránh nhu c u h i nh păđ phát tri n, nh t là n c ta khi thành
t u khoa h c xã h iăvàănhânăv năcònăkháăh n ch , c v ph ngădi n lý lu n l n
th c ti n nghiên c u.
Trong khuôn kh bài vi t này tôi ch điăvàoăm t s v năđ v khoa h c xã
h iăvàănhânăv năVi t Nam g n v i m t ngành c th : ngành V năhóaăh c.

2


V NăHịAăH C: V Nă

THU T NG

Còn khá m i so v i các ngành khoa h c xã h iă vàă nhână v nă khácă Vi t
Nam,ă nh ngă V nă hóaă h c v iă t ă cáchă làă m t khoa h c chuyên ngành, c trong
nghiên c u l năđàoăt o cácătr ngăđ i h c và các viên nghiên c u,ăc ngăđãăcóă
l ch s
Vi t Nam trên m t th p niên. T th p niên cu i c a th k tr căđãăxu t

hi n cu n V n hóa h c (1997) khá dày d n c aă oànăV năChúc.ăTr căđó,ătrongă
Giáo trình môn h c C s v n hóa Vi t Nam (1995) biên so nătheoăch ngătrình
giáo d c đ iăh c đ i c ngăc a B giáo v vàă àoăt o, Tr n Ng c Thêm xácăđ nh
đãăti p c n t V năhóaăh c và xem giáo trình này có th đ c d yă“nh ăm t môn
h căđ c l p cho SV m iăngành,ănh ngăc ngăcóăth xemănh ăm t môn h c trong h
th ng c a b mônă V Nă HịAă H C”ă [Tr nă Ng că Thêm 1996: 10]. Trong công
trình này Tr n Ng căThêmăc ngăb căđ uăxácăđ nh các b ph n c aăV năhóaăh c
nh ăC s v n hóa, L ch s v n hóa, a lý v n hóa, V n hóa h c đ i c ng, và
cácă chuyênă đ điă sâuă vàoă t ng v nă đ v nă hóa,ă t ngă vùngă v nă hóaă [Tr nă Ng că
Thêm 1996: 10-11]. V đàoăt o thì t n mă2000ăTr ngă HăKhoaăh c xã h i và
Nhânăv năậ HQGăTP.HCMăđãăcóăch ngătrìnhăđàoăt o Th căs ăV năhóaăh c và
t đóăđ nănayătr ngănàyăđãăcóăm tăKhoaăV năhóaăh căđàoăt oăchuyênăngànhăV nă
hóa h c c ba h : c nhân, th căs ,ăti năs ;ăriêngăh th căs ,ăđ nănayătr ngăđãăđàoă
t o trên 10 khóa v iăhàngătr măth căs ăV năhóaăh căđãăt t nghi p.
n nay khó th k h t các giáo trình, công trình nghiên c uăđ c vi t ho c
đ c gi i thi uă quaă conă đ ng d ch thu t. Nhi uă tr ngă đ i h c và vi n nghiên
c u Vi tăNamăc ngăđãăcóăb ph năđàoăt o, nghiên c uăV năhóaăh c.ă âyălàăđi u
đángăm ngăvìăV năhóaăh călàăngànhăđangăphátătri n m nh trên th gi i,ăđ t nhi u
thành t u, Vi tăNamăngànhănàyăc ngăđãăchoăth y tính khoa h c và hi u qu c a
nó trong vi c nghiên c u các v năđ khoa h c xã h iăvàănhânăv nă Vi t Nam. Tuy
nhiên t gócăđ h i nh p, ngay t đ uăđãăxu t hi n v năđ t gócăđ thu t ng ,
khái ni m và không ch d ng l i v năđ thu t ng , khái ni m.
Khi qu c t hóa khái ni m/ thu t ng V n hóa h c qua ti ng Anh, chúng ta
ch n khái ni m/ thu t ng nào, Culturology theo cách dùng ph bi n Nga hay
Cultural Studies theo truy n th ng nghiên c uă v nă hóaă Âuă M ?ă âyă làă đi u
không th tùy ti n,ăsaoăc ngăđ c vì Culturology và Cultural Studies không th t
gi ng nhau trong cách quan ni m v đ iăt ng nghiên c u,ăquanăđi măvàăph ngă
pháp nghiên c u cùng nhi u bình di n h u quan khác.

3

Trong truy n th ng, nhi u nhà nghiên c u Âu M đãăxemă“Culturology”ălàă
m t t v ng v , ng ng n (a clumsy word).
i v i h , ch cóă“CulturalăStudies”ă
m iălàăchuyênăngànhăv năhóaăh c th c s . n nay v n còn nhi u nhà nghiên c u
Âu M ho c nhăh ng truy n th ng nghiên c uăv năhóaă Âu M v n gi cách
nhìn này, ho c cùng l m cho r ngă “Culturology”ă làă cáiă cóă th hìnhă dungă đ c
nh ngăkhôngăth y g năg i,ăquenăthu că(unfamiliar).ăRõăràngăđi u này nhăh ng
không nh đ n giaoăl uăvà h i nh p qu c t . Không ít nhà khoa h c Vi t Nam
trongăn căthìădùngă“Culturology” trên danh thi p, ch ng h nănh ătrongă“Facultyă
of Culturology”,ănh ngăkhiăđiăn c ngoài thì dùng danh thi păkhác,ătrênăđóăghiălàă
“Culturală Studies”.ă Th m chí có nhà khoa h c dùng c hai thu t ng trên danh
thi p, ch ng h n dùng “Culturology” và trong ngo tă đ nă làă “Cultural Studies”,ă
ho căng c l i.ă âyălàăđi u có th chia s đ c, c tăđ d h nătrongăti p xúc, giao
l uăvàăh i nh p,ănh ngăqu là g i lên r t nhi uăđi u v h i nh p qu c t c a ngành
V năhóaăh c Vi t Nam. óălàăch aăk , còn không ít v năđ liênăquanăđ năđ i
t ng nghiên c u,ă quană đi m ti p c n và ph ngăphápă nghiênă c u c aă V nă hóaă
h c Vi t Nam c ngă c nă đ că traoă đ iă thêm,ă ítă raă làă xétă trongă t ngă quană v i
Culturology và Cultural Studies.
V NăHịAăH C: CÁC TRUY N TH NG NGHIÊN C U
S khác nhau trong s l a ch n thu t ng Culturology và Cultural Studies
th c ra xu t phát t hai truy n th ng nghiên c u [Mikhail Epstein 2007]. Theo tôi,
gi i nghiên c u Âu M không s d ng thu t ng “Culturology”,ă vàă cùngă đóă làă
“culturologist”ă- v năđ căLeslieăA..ă Whiteă đ aăraă và phân tích khá thuy t ph c
trong công trình The Science of Culture: A Study of Man and Civilization (1949)
[Leslie A. White 1949: 410-412] - vì Âu M đãă cóă truy n th ngă lâuă đ i c a
Nhân h că v nă hóaă (Culturală Anthropology)ă vàă c a nhi u ngành nghiên c uă v nă
hóa h uăquanănh ăXãăh i h căv năhóaă(Cultural Sociology), Tâm lý h căv năhóaă
(Culturală Psychology),…ă Thayă vìă đó,ă khiă n y sinh nhu c u nghiên c uă v nă hóaă

đ ngă đ i m t cách h th ng, l y v n hóa làmă đ iă t ng chính và ph iă “đ aă
nghiên c uă v nă hóaă lênă b nă đ c a tri th c”ă [xemă thêm: Mikhail Epstein 2007],
m t s nhà nghiên c u v nă hóaă đ i h c Birmingham đãă thànhă l p Trung tâm
nghiên c uăv năhóaăđ ngăđ i (Contemporary Cultural Studies) n mă1964ăvàăquaă
n mă 1972ă Trungă tâmă nàyă đãă cóă n b nă đ u tiên Working papers in Cultural
Studies. Cultural Studiesă rõă ràngă đãă khôngă quáă b n tâm trong vi c gi i quy t
nh ng v nă đ c tă lõiă cóă tínhă “b n th lu n”ă v v nă hóaă vìă đãă cóă b dày truy n
th ng nghiên c u v năhóaătr căđóăvàădànhănhi u th iăgianăh năchoănh ng nghiên

4


c uă v nă hóaă đ ngă đ i.ă Chínhă vìă đi u này nhìn t bên ngoài d th y Cultural
Studies có v l ng l o, thi u h th ng, th c t có th th yăng c l i n uăđ c nh ng
côngătrìnhăcóătínhătr ng l p, h c thu t c aăCuturalăStudiesăd i d ng giáo trình
đ i h c, ch ng h n Relocating Cutural Studies – Developments in Theory and
Research ậ Routledge, London, 1993; Cultural Studies & The Study of Popular
Culture (1996) c a John Storey ậ Edinburgh Univesity Press; Cultural Studies
(2007) c a Chris Rojek - PolityăPress,ăCambridge;…ă
Trong khi đó, theo A. Ia. Phlier, khác v i truy n th ng nghiên c uăv năhóaă
Âu M hi uăv năhoáăthiên v ýăngh aăxãăh i-dân t c h c và có nh ng khoa h c
c ăb n v v năhóa,ă Nga khái ni măv năhoáătr c h t g n v i th c ti n và m ng
đ tài ngh thu t và giáo d c [A. Ia. Phlier 2004] nên khi xây d ng khoa h c v
v năhóa,ăcácănhàănghiênăc uăv năhóaă Nga th y c n xây d ng m t ngành th t s
v i c h th ng lý thuy t v a mang t m tri t h c gi i quy t nh ng v năđ có tính
b n th lu n c a v năhóa,ăv aăcóăýăngh aăth c ti n trong nghiên c u các v năđ ,
các n năv năhóaăc th .ăTrênăc ăs nh ng thành t u trong truy n th ng nghiên c u
v năhóaă Nga t nh ng công trình c a Nikolai Danilevski (1822-1885) và Pavel
Florensky (1882-1937), phát tri năđ năđ nh cao trong nh ng th p niên 1960-1980
v i nh ng công trình c a Mikhail Bakhtin (1895-1975), Aleksei Losev (18931988), Yuri Lotman (1922-1993), Vladimir Bibler (1918-?), Georgy Gachev

(1929-?), và Sergei Averintsev (1937-?) [Mikhail Epstein 2007], t nh ngă n mă
1960 các nhà nghiên c uăv năhóaăNgaăđãăch n thu t ng “Culturology”ăchoăngànhă
nghiên c u m i này v v nă hóa. Culturology c a Nga phát tri n m nh m , có
nhi uăđóngăgópăchoăkhoaăh c xã h iăvàănhânăv năth gi i.ăTrongăcácătr ngăđ i
h c Nga, Culturology hi năđangălàăm t trong nh ng ngành h c chính c a khoa h c
nhână v nă Ngaă th i h u Xô Vi t. C ngă theoă A. Ia. Phlier, Nga hi nă c ngă đangă
g p ph i v năđ chuy năngh aăt ngăđ ngăthu t ng “Culturology” sang các th
ti ng châu Âu và gi i thích n iădungăđ yăđ c a nó.
i u thú v là hi n nay thu t ng “Culturology” đãăkháăph bi n ph ngă
Tây. châuăÂuăđãăcóănhi u công trình dùng thu t ng Culturologyăđ ch ngành
chuyên nghiên c u v v nă hóaă ậ V nă hóaă h c, tiêu bi uă nh ă trongă côngă trìnhă
Social science under debate: a philosophical perspective xu t b nă n mă 1998 t i
Canada,ăMarioăBungeăđãădànhănguyênăm tăch ngătrênă100ătrangăchoăCulturology,
cácă ch ngăkiaă làă Sociology, Political Science, History, Law,…ă T i M c ngă đãă
vàăđangăcóănh ng nhà nghiên c uăđangăn l c gi i thi u Cuturology v iăt ăcáchălàă
m t ngành nghiên c u v v năhóaă(V năhóaăh c) g n v i thành t u nghiên c uăv nă

5


hóa c a khoa h cănhânăv năNgaăvàăb căđ uăsoăsánhăt ngăđ ng và khác bi t gi a
Culturology và Cultural Studies. Tiêu bi u trong s này là Mikhail Epstein - hi n
làăgiáoăs ăv Lý lu năv năhóaăvàăv năh c Nga t iăTr ngă i h c Emory, Atlanta,
Georgia v i công trình tiêu bi uă liênă quană đ nă ph ngă di nă nàyă nh ă After The
Future: The Paradoxes of Postmodernism and Contemporary Russian Culture University
of
Massachusetts
Press,
1995;
Transcultural Experiments: Russian and American Models of Creative

Communication - NewăYork:ăSt.ăMartin’săPress,ă1999 - mà chúng tôi có d p trích
d ch gi i thi u [Mikhail Epstein 2007].

6


THAY L I K T: V NăHịAăH C VI T NAM VÀ V Nă

H I NH P

V năhóaăh c Vi t Nam v n là ngành khoa h căcònăđangăđ căđ nh hình.
Chúng ta v năch aăcóănh ng công trình nghiên c uăcóătínhăđ t n n móng lý thuy t
choăV năhóaăh c Vi t Nam.
Gi aăCultulrologyăvàăCulturalăStudies,ătôiăngh ,ăV năhóaăh c Vi t Nam nên
theoă h ng c a Culturology c a Ngaă vìă chúngă taă c ngă khôngă cóă b dày nghiên
c uăv năhóaăvàăc n ph i xây d ng ngành h c m i này t n nămóng,ătr c h t là
phù h p v i th c ti n nghiên c uăv năhóaă Vi t Nam.
Tuy nhiên, Culturology v n mang dáng d p quá hàn lâm, thiên v lý thuy t.
V năhóaăh c Vi t Nam c n h c t p Cultural Studies vi căquanătâmăđ năv năhóaă
đ ngăđ iăvàătínhăn ngăđ ng c a Cultural Studies trong vi c bám sát v i th c ti n
v năhóaănh ăm i quan h gi aăv năhóaăvàăquy n l c,ăv năhóaăvàăkinhădoanh,…
Ch c s còn r t lâu thu t ng “V năhóaăh c”ă(ti ng Vi t) m i có th có tên
trên b nă đ nghiên c uă v nă hóa.ă Chúngă taă cóă quy n hy v ng khi Vi t Nam có
nh ng lý thuy t, nh ngă tr ng phái nghiên c uă V nă hóaă h că đ c th gi i bi t
đ n,ă“V năhóaăh c”ăs có ch đ ng. Hi nătrongăđàoăt o ch c ch năđãăcóăcácăt p
bài gi ngăhayăgiáoătrìnhăl uăhànhăn i b , nh ngăchúngătaăc n có thêm nh ng công
trình d ch thu t, gi i thi u có h th ng các giáo trình, các nghiên c u có tính
tr ng l p, h th ng v V năhóaăh c ậ Culturology l n Cultutal Studies ậ trên c
hai bình di n: lý thuy tăvàăph ngăphápănghiênăc u.ăTrênăc ăs đó,ăt ngăb c xây
d ng h th ng lý thuy tăV năhóaăh c Vi t Nam v a khoa h c, hi năđ i, v a phù

h p v iăđi u ki n, b i c nh c a nghiên c u khoa h c Vi tăNam.ăCóănh ăth ,ăV nă
hóa h c Vi t Nam m i có th h i nh p qu c t và trong lâu dài có th cóăđóngăgópă
choăV năhóaăh c th gi i trên c bình di n lý lu n l n nghiên c u th c ti n.

7


TÀI LI U THAM KH O
1. Nhi u tác gi (Chu Ti năÁnhăvàăV ngăToànăd ch), Khoa h c xã h i trên
th gi i, NXBă i h c Qu c gia Hà N i, 2007
2. Tr n Ng c Thêm, C s v n hóa Vi t Nam (in l n 2), Tr
h p TP.HCM xu t b n, 1996.

ngă HăT ng

3. Mikhail Epstein (Nguy năV năHi u d ch), V n hóa h c: Culturology và
Cultural Studies, T păchíăV năhóaăNgh thu t, s 9 ậ 2007.
4. Leslie A. White, The Science of Culture: A Study of Man and Civilization,
New York, Farrar, Straus and Cudahy, 1949.
5. A. Ia. Phlier, V n hóa h c là gì ?, t păchíăV năhóaăNgh thu t s 2.2004.

8


9


10

11


12


13