Văn hoá nam bộ phiên bản mới của văn hoá truyền thống việt nam

V NăHÓăNAMăB :

PHIÊNăB NăM I
C AăV NăHÓăTRUY NăTH NGăVI Tă
NAM

TS.ăLÝăTỐNGăHI U
(KhoaăV năhoáăh c, Tr ngă iăh că
KHXH & NV,ă HQG TP.HCM)

1


1. M đ u
Trong ti ng Vi t hi n đ i, “phiên b n m i” là t ng ch m t s n ph m k
thu t ho c ngh thu t ra đ i trên c s nâng c p, c i ti n m t s n ph m g c mà
không làm m t đi nguyên b n. ó chính là đi u chúng tôi mu n nói v v n hoá Nam
B hôm nay: ó là m t n n v n hoá Vi t mà không thu n Vi t, m t n n v n hoá Vi t
Nam nh ng không thu n tuý Vi t Nam.
Có th có nhi u cách lý gi i khác nhau đ i v i s b o t n và s bi n đ i c a
v n hoá truy n th ng Vi t Nam trên đ a bàn Nam B . Nh ng nhìn t góc đ đ a v n
hoá, s b o t n và s bi n đ i c a v n hoá truy n th ng Vi t Nam trên đ a bàn này
c ng nh b t c đ a bàn nào khác tr c h t b t ngu n t hai nhân t then ch t: đi u
ki n đ a lý t nhiên và đi u ki n giao l u v n hoá. i u ki n đ a lý t nhiên quy đ nh
cách th c con ng i thích nghi, ng phó v i t nhiên và xã h i đ duy trì cu c s ng.
i u ki n giao l u v n hoá cung c p cho h nh ng ph ng ti n m i, cách ng phó
m i, làm giàu, làm m i hành trang v n hoá c a h trên nh ng ch ng đ ng thu n
hoá thiên nhiên. N u đi u ki n đ a lý t nhiên bi n đ i, đi u ki n giao l u v n hoá
bi n đ i, cách th c con ng i thích nghi, ng phó v i t nhiên và xã h i c ng t t y u
bi n đ i, kéo theo s bi n đ i t ng ng c a n n v n hoá truy n th ng c a c ng
đ ng ng i đó.

D i đây, chúng tôi s th đi m qua nh ng đ c tr ng v n hoá chính th hi n
s b o t n và s bi n đ i c a v n hoá truy n th ng Vi t Nam trên đ a bàn Nam B
b t ngu n t hai nhân t t nhiên và v n hoá đã nêu. Và đ cho n i dung trình bày
đ c t p trung, chúng tôi xin đ c b qua nh ng thông tin chi ti t v đ a lý, l ch s ,
các t c ng i thi u s , và ch gi i h n ph m vi kh o sát trong c ng đ ng ng i Vi t
c a vùng đ t Nam B .
2. Thiên nhiên Nam B : nhân t phátăhuyăv năhoá truy n th ng Vi t Nam trên
vùngăđ t m i
Ng i ta th ng nói Nam B là vùng đ t đ c thiên nhiên u đãi. Theo chúng
tôi, đó là m t cách nói không th t đúng. B i vì không ph i đâu trên vùng đ ng
b ng châu th này đi u ki n t nhiên c ng thu n l i cho cu c s ng. Và b i vì không
ph i t c ng i nào c ng có th nhìn th y và khai thác đ c nh ng ti m n ng c a
vùng đ ng b ng châu th đa d ng y. B ng ch ng là các t c ng i thi u s c trú
mi n ông và mi n Tây Nam B đã t ng b tr ng đ i b ph n đ a bàn Nam B trong
su t nhi u th k t sau khi n n v n hoá Óc Eo tàn l i vào cu i th k th VIII. Ch
sau khi di dân Vi t t Trung B r i B c B n i ti p nhau ti n vào Nam B , cùng
nhau khai kh n, đào kinh, canh tác, đ nh c , buôn bán, vùng đ t hoang vu r ng l n
này m i d n d n bi n thành nh ng vùng nông nghi p trù phú và nh ng đô th s m
u t hôm nay. ó là do, sau hàng ngàn n m khai phá các đ ng b ng B c B và
Trung B , c dân Vi t đã tr thành m t c dân nông nghi p đi n hình, r t s tr ng
trong vi c hoán c i nh ng đ ng b ng châu th sình l y thành ru ng thành v n, s
tr ng trong vi c l n bi n và khai thác th y s n g n b . Ch m t c ng đ ng c dân
có truy n th ng v n hoá nh v y thì m i có th tìm th y trên vùng đ t này m t s u
2


đãi c a thiên nhiên, tìm th y n i đây nh ng môi tr ng giúp phát huy đ n m c t i
đa truy n th ng nông nghi p lúa n c mà h đã kh i t o trên đ ng b ng B c B và
B c Trung B , c ng nh truy n th ng ng nghi p bi n và truy n th ng lâm nghi p
núi r ng mà h đã ti p bi n và sáng t o đ ng b ng Trung và Nam Trung B .

Nh ng môi tr ng đó là vùng rìa cao nguyên r ng nh t n c mi n ông Nam B ,
vùng đ ng b ng châu th l n nh t n c mi n Tây Nam B , và vùng bi n trù phú
nh t n c bao quanh ba phía. i u ki n đ a lý t nhiên y v a phát huy n n v n hoá
truy n th ng mà các th h di dân ng i Vi t mang theo, v a quy đ nh cách th c mà
h ch n l a đ thích nghi, ng phó v i t nhiên và xã h i.
Tr c h t, do đi u ki n đ a lý đ c thù, nên cách th c ho t đ ng s n xu t c a
c dân Vi t trên vùng đ t phì nhiêu r ng l n này mang đ c tr ng đ ng b ng sông
n c rõ nét nh t, đ ng th i c ng đa d ng nh t so v i t t c các vùng mi n khác.
Di n tích có th tr ng lúa hai vùng châu th sông C u Long và sông
ng Nai là
l n nh t n c và c ng phì nhiêu nh t n c. Sông C u Long l i có t c đ dâng n c
và t c đ dòng ch y th p, nên ng i ta không c n ph i đ p đê ng n l nh
đ ng
b ng sông H ng mà ng c l i còn t n d ng ngu n n c này vào mùa l t đ đ a
n c ng t và phù sa vào ru ng, r a phèn vùng tr ng, đánh b t thu s n, v.v. Nh
đó mà n i đây, truy n th ng nông nghi p ĺa n c c a ng i Vi t đã đ c phát
huy m c t i đa: Nam B s n xu t đ n 50% lúa c n c, và góp ph n chính y u vào
s n l ng g o xu t kh u h ng n m trên 4 tri u t n c a c n c. Nhi u th ng hi u
lúa g o c a Nam B r t n i ti ng trên th tr ng trong và ngoài n c, nh g o Tài
Nguyên, g o Nàng H ng Ch
ào (C n
c, Long An), v.v. Nam B c ng là n i
s n xu t đ n 70% tŕi cây c n c. Các t nh mi n ông có s u riêng, mít, b i,
m ng c t, vú s a, chôm chôm… Long An có đ c s n d a h u Long Trì, d a B n
L c. B n Tre có cam, quít, s u riêng, chu i, chôm chôm, m ng c t, mãng c u, xoài
cát, bòn bon, khóm, vú s a, b i da xanh, tr ng nhi u Ch Lách, Gi ng Trôm, M
Cày và Châu Thành. V nh Long n i ti ng kh p Vi t Nam v i đ c s n b i N m Roi,
v.v. Nam B c ng là vùng tr ng cây công nghi p l n nh t n c. Các t nh mi n ông
có cao su, đi u, đ u ph ng… Các t nh mi n Tây có d a, mía, đ u ph ng, thu c lá,
tiêu… Long An tr ng nhi u đ u ph ng

c Hoà, tr ng mía Th Th a. B n Tre
có g n 40.000ha d a, cho r t nhi u trái và l ng d u cao. Ngoài n c u ng và d u,
d a còn cho các s n ph m khác là than d a, v d a làm th m d a, dây d a, k o d a.
Mía đ c tr ng nhi u t i các vùng đ t phù sa ven sông r ch t i M Cày, Gi ng
Trôm. Di n tích tr ng thu c lá t p trung M Cày, n i có lo i thu c th m n i ti ng.
Ngoài ra huy n Ch Lách (B n Tre) còn là n i tr ng các lo i hoa ki ng, bonsai n i
ti ng.
S h u m t vùng sông n c l m thu sinh và đ c bi n bao quanh ba phía,
Nam B c ng là m t ng tr ng giàu có nh t n c, là c s đ phát tri n ćc ngh
đ́nh b t, nuôi tr ng và ch bi n thu s n. ánh b t thu s n phát tri n c vùng đ u
ngu n, vùng c a sông và vùng bi n. Ch bi n thu s n r t phát tri n TP. H Chí
Minh, V ng Tàu, Phú Qu c. N c m m Phú Qu c là m t th ng hi u n i ti ng c
n c và qu c t . Ngh nuôi cá bè trên sông phát tri n
ng Nai, Châu
c...
Ngoài ra, do tôm cá d i dào nên Nam B c ng là n i có nhi u sân chim nh t trong c
n c. H u nh t nh nào mi n Tây c ng có sân chim, trong đó n i ti ng nh t là các
sân chim B n Tre, ng Tháp, B c Liêu, Cà Mau. M i sân chim là n i trú ng c a
3


hàng tr m ngàn chim thú hoang d i nh , cò, v c, s u… cùng v i th m th c v t
phong phú c a môi tr ng đ ng b ng và ven bi n nhi t đ i gió mùa.
Không ch th , sông n c n i đây còn là ti n đ phát tri n các ngh buôn bán
trên sông, v n t i đ ng sông, v.v. Vi c giao th ng c a vùng đ t Nam B mang đ c
thù sông n c r t rõ ràng. T x a, các trung tâm giao th ng l n c a vùng đ u đ c
hình thành ven b sông r ch, thu n l i cho vi c v n chuy n hàng hoá: Nông N i i
ph , M Tho i ph , Sài Gòn, C n Th … c bi t mi n Tây còn có ćc ch n i
mà toàn b ho t đ ng đ u di n ra trên sông n c. Ch n i Long Xuyên (An Giang)
là n i hàng tr m ghe xu ng t t p đ buôn bán hàng hoá nông s n nh bánh canh

ng t, l t, bánh t m, bánh bò, h ti u, chè đ u đ , cà phê... Ch n i Cái R ng (C n
Th ) t h p hàng tr m ghe t t m sáng, bán đ lo i s n ph m mi t v n mà hàng
m u đ c treo trên m t cây sào c m tr c m i ghe g i là "cây b o". T ng t là ch
n i Cái Bè (Ti n Giang), ch n i Ph ng Hi p (H u Giang)… Là n i "dân th ng h "
lui t i m u sinh, ch n i đã tr thành m t nét sinh ho t v n hoá r t đ c thù c a mi n
Tây sông n c, và đ c ngành du l ch khai thác nh m t s n ph m du l ch đ c đáo
dành cho du khách.
Cách th c t ch c x̃ h i c truy n c a ng i Vi t Nam B c ng đ c đi u
ch nh phù h p v i đi u ki n t nhiên. nh c trên vùng đ t m i, ng i Vi t Nam
B c ng theo truy n th ng, t ch c qu n c thành làng p. Tuy nhiên, v n i dung
và hình th c, làng p c a ng i Vi t Nam B có nhi u đi m khác bi t v i làng quê
đ ng b ng B c B và Trung B . V n i dung, làng p c a ng i Vi t Nam B là
m t t p h p c dân đ n t nhi u v̀ng, nhi u h t c kh́c nhau, g n bó v i nhau
không ph i do quan h dòng h mà ch y u là do quan h ĺng gi ng. T p h p c
dân c a m i làng p c ng th ng xuyên bi n đ ng h n, k đ n ng i đi đ i ch cho
nhau, nên không có s phân bi t đáng k gi a dân chính c v i dân ng c . V hình
th c, đ ti n vi c đi l i, làng p Nam B th ng hình thành d c theo kinh r ch
ho c tr c l , không có lu tre làng đóng kín. Do đó, tính c k t c ng đ ng c a làng
p Nam B l ng l o h n làng quê đ ng b ng B c B và Trung B .
Tín ng ng, phong t c và l h i c a ng i Vi t Nam B c ng mang nh ng
s c thái m i, do đi u ki n t nhiên và do v n hoá. V tín ng ng, là m t vùng đ t đa
t c ng i, Nam B c ng là n i g p g các tín ng ng tôn giáo s n có t B c B ,
Trung B , đ ng th i là cái nôi sinh thành nh ng tín ng ng tôn giáo m i. Vì v y,
đây chính là v̀ng đ t phong ph́ nh t v tín ng ng tôn gío Vi t Nam. Ti p n i
truy n th ng c a ng i Vi t đ ng b ng Trung và Nam Trung B , ng i Vi t Nam
B c ng dành u tiên cho đ o Ph t, k t h p v i tín ng ng v n v t h u linh và th
ćng t tiên. Chùa chi n có m t kh p đ ng b ng, đ c bi t là nh ng vùng đ i núi
sót, có s n thu h u tình: chùa Bà en núi Bà en, chùa Ph t L n Th t S n, v.v.
o Ph t k t h p v i đ o Lão, đ o Kh ng, đ o Kitô, đ o Thánh M u, là c s hình
thành đ o Cao ài Tây Ninh, v i 2,7 tri u tín đ trên vùng đ t Nam B và c

n c.
o Ph t c ng là c s hình thành đ o Hoà H o An Giang, v i kho ng 2
tri u tín đ . Các tôn giáo trên c ng là c s làm hình thành nhi u “đ o” khác, tuy ít
tín đ nh ng c ng góp ph n gi i quy t nhu c u tâm linh c a c dân trên vùng đ t
m i trong lúc các tôn giáo l n ch a phát tri n trong vùng: đ o Ông Tr n xã Long
S n, thành ph V ng Tàu, t nh Bà R a - V ng Tàu; đ o D a c n Ph ng thu c xã
4


Tân Th ch, huy n Châu Thành, t nh B n Tre, v.v. Ngoài ra, đ o Thiên Ch́a, đ o Tin
Lành c ng có đông tín đ . Bên c nh đó, ng i Vi t Nam B c ng duy trì tín ng ng
th ćng Bà Chúa X
núi Sam, th ćng Thành hoàng các đình mi u, th ćng
Cá Ông các làng ven bi n.
Phong t c c a ng i Vi t Nam B c ng có ngu n g c t đ ng b ng Trung và
Nam Trung B , nh ng có ti p bi n thêm nhi u y u t t phong t c c a ng i Khmer,
ng i Hoa. Ch ng h n, h u h t ng i Vi t Nam B v n gi t p quán gi y mã vào
ngày 25 tháng Ch p tr c khi làm l đón ông bà vào ngày 30 tháng Ch p âm l ch,
nh ng m t b ph n ng i Vi t Nam B c ng theo t p quán t o m vào ti t Thanh
minh tháng Ba âm l ch gi ng nh ng i Hoa. Tính cách c a ng i Vi t Nam B
c ng có nhi u nét khác bi t v i ng i Vi t đ ng b ng Trung và Nam Trung B : c i
m , không a s ràng bu c, chu ng s bình đ ng; trong m u sinh thì có tinh th n
m o hi m, b n ch i, đ u óc sáng t o, nhanh nh y v i cái m i; trong ng x thì b c
tr c, hào hi p, tr ng ngh a, khinh tài, phóng khoáng, bao dung, thích n ch i x láng,
v.v.
T ng ng v i v i s phong phú v cách th c ho t đ ng s n xu t và v tín
ng ng, l h i c a ng i Vi t Nam B c ng r t đa d ng, bao g m c b n lo i hình l
h i ch y u Vi t Nam: l h i nông nghi p - ng nghi p; l h i t ng ni m danh
nhân - anh hùng dân t c; l h i tín ng ng - tôn giáo; và h n h p. T t c đ u mang
s c thái Nam B m c dù nhi u l h i b t ngu n t Trung B .

các đình làng,
th ng xuyên có ćc l h i K yên ti n hành vào đ u n m và cu i n m, đ t n
Thành hoàng B n c nh, các th n linh và các b c ti n hi n, h u hi n có công khai
kh n, khai c , giúp dân an c l c nghi p. vùng ven bi n, l h i Nghinh Ông là s
ki n quan tr ng b c nh t trong đ i s ng v n hoá và tâm linh c a c dân. Bà R a V ng Tàu, n i có 10 đ n th cá voi, nhi u nh t mi n Nam, bên c nh l h i Nghinh
Ông còn có l L Cô Long H i t 10/2 đ n 12/2 âm l ch đ th cúng M u - N th n
và k t h p cúng th n bi n. B n Tre, l h i Nghinh Ông ti n hành vào ngày 16/6
âm l ch h ng n m t i các các làng ven bi n thu c huy n Bình
i, huy n Ba Tri.
Trong ngày h i, t t c tàu thuy n đánh cá đ u v t p trung đ nghinh Ông, t l , vui
ch i và n u ng. C n Gi (TP. H Chí Minh), Vàm Láng (Ti n Giang)… đ u có l
h i Nghinh Ông tr ng th h ng n m. L h i t ng ni m ćc danh nhân có công m
đ t nh Nguy n H u Kính, Nguy n V n Tho i (Tho i Ng c H u), Lê V n Duy t,
Tr n Th ng Xuyên… và l h i t ng ni m ćc anh h̀ng dân t c nh Tr ng nh,
Nguy n Trung Tr c, Võ Duy D ng,
c binh Ki u, Phan Công H n, Ngô Tán
c, Nguy n Thanh Long, Tr ng V n R ng, Tr n Công Th n… đ u là nh ng l
h i long tr ng do nhân dân t ch c, v i s b o tr c a chính quy n đ a ph ng. L
h i tín ng ng - tôn giáo bao g m h i đ n Linh S n Thánh m u núi Bà en; l h i
Vía Bà Chúa X
núi Sam; các l t t c truy n nh t t Nguyên đán, t t oan ng ;
các l h i th ng niên c a đ o Ph t, đ o Cao ài, đ o Hoà H o, đ o Thiên Chúa,
đ o Tin Lành… Trong s đó, l n nh t là l h i Vía Bà Chúa X
núi Sam, Châu
c, m t l h i đ c tr ng c a c dân Nam B , h ng n m thu hút đ n 2,5 tri u ng i
hành h ng và du khách.
V v n h c, ngh thu t, Nam B có m t kho tàng v n h c, v n ngh dân gian
phong phú. ó là các truy n dân gian ph n ánh s nghi p khai phá đ t đai, g n li n
5

v i nh ng danh th ng, di tích và nhân v t l ch s . ó là kho tàng ca dao và dân ca
v i các đi u hò, đi u lý, các bài hát huê tình, hát ru em, hát đ ng dao, hát s c bùa, hát
thài, hát r i, hát v ng c , hát tài t , v.v. c bi t, h́t v ng c và h́t tài t r t đ c
ng i Nam B a thích. Ngoài ra, Nam B còn có m t s th lo i v n h c dân gian
đ c s c khác là nói vè, nói tu ng, nói th . ây là lo i hình t s dân gian khá ph
bi n, nó thông tin nhanh nh ng n i ni m, tâm s . Trong đó, vè chi m v trí quan
tr ng, có nh ng vè tiêu bi u nh vè Chàng Lía, vè Tr nh Hâm, vè th y Thông
Chánh… Truy n th và hình th c di n x ng nói th c ng là m t ho t đ ng v n
ngh dân gian ph bi n t i Nam B , v i các truy n th n i ti ng nh L c Vân Tiên,
Ph m Công - Cúc Hoa, Tho i Khanh - Châu Tu n, Lâm Sanh - Xuân N ng, Th ch
Sanh - Lý Thông, D ng Ng c, Hoàng Tr u, T m Cám, H u Vân Tiên… H́t b i
(tu ng) t mi n Trung đ a vào đã phát tri n m nh m trên đ t Nam B . H u h t các
l h i th ng có kèm theo hát b i. Ca nh c tài t phát sinh t Gia nh r i lan đ n
các t nh mi n Tây, là m t trong nh ng c i ngu n c a ngh thu t c i l ng là lo i
hình sân kh u m i ra đ i t i Nam B vào đ u th k XX. Trên c s khai thác đ c
đi m ng âm Nam B và nh ng thành t u c a ca nh c, sân kh u dân gian và ca nh c
tài t Nam B , cùng v i s ti p bi n lo i hình sân kh u k ch nói ph ng Tây, c i
l ng đã nhanh chóng tr thành m t trong ba lo i hình sân kh u dân t c ph bi n
Vi t Nam.
V n hó b́c h c Nam B c ng b c đ u phát tri n v i nh ng thi đàn, thi xã
nh Tao đàn Chiêu Anh Các, Bình D ng Thi xã, B ch Mai Thi xã, tr ng t th c
c a Gia nh X s Võ Tr ng To n Hoà H ng… Tao đàn Chiêu Anh Các còn đ
l i tác ph m Hà Tiên th p v nh. “Gia nh tam gia” là Tr nh Hoài
c, Lê Quang
nh và Ngô Nhân T nh là tác gi các công trình biên kh o Hoàng Vi t nh t th ng
d đ a chí, Gia nh Thành thông chí… Ông nghè đ u tiên c a Nam B là Phan
Thanh Gi n đã làm T ng tài biên so n b Khâm đ nh Vi t s thông gím c ng m c.
Trong th i k c n đ i, Nam B có nhi u nhà th , nhà v n, nhà báo, nhà nghiên c u
n i ti ng, nh Nguy n ình Chi u, Phan V n Tr , Bùi H u Ngh a, H Huân Nghi p,

Nguy n Thông, H Bi u Chánh, Tr n Chánh Chi u, S ng Nguy t Anh, Tr ng
V nh Ký, Hu nh T nh C a, v.v. Là vùng đ t m i, nh ng Nam B c ng là n i có
nhi u di tích l ch s - v n hó nh V n mi u Tr n Biên, đ n th Nguy n H u C nh
ng Nai; di tích R ch G m-Xoài Mút, di tích p B c, lu Pháo ài, l ng Hoàng
Gia, l ng Tr ng nh, l ng T Ki t Ti n Giang; V n Mi u V nh Long, v.v. G n
đây, m t s đ a ph ng Nam B đã ti n hành ph c d ng, trùng tu các di tích này
đ tôn vinh nh ng ng i có công đ i v i l ch s và v n hoá c a vùng đ t ph ng
Nam.
Cách th c n, m c, , đi l i c a ng i Vi t Nam B c ng đ c đi u ch nh
phù h p v i đi u ki n t nhiên. Tr c h t, m th c c a ng i Vi t Nam B c ng
theo truy n th ng b o đ m cân b ng âm d ng và theo quy lu t ng hành t ng sinh
t ng kh c c a ng i Vi t nói chung. Tuy nhiên, do đi u ki n đ a lý đ c thù và giao
l u ti p bi n v n hoá, c c u b a n thông th ng c a ng i Vi t n i đây đã đ c
đi u ch nh t c m - rau - cá - th t thành c m - canh - rau - tôm cá.
cân b ng v i
khí h u nóng n c, ng i Vi t n i đây r t chu ng n canh, và do ti p bi n các món
canh chua c a ng i Khmer, nên các món canh chua Nam B c c k phong phú. Do
ngu n thu s n d i dào, thành ph n thu s n nh cá, tôm, cua, rùa, r n, nghêu, sò,
6


c, h n, l n… gi vai trò quan tr ng trong c c u b a n. C ng do môi tr ng l m
tôm cá, nên các lo i m m n i đây phong phú h n h n các vùng mi n khác: m m cá
lóc, m m cá s c, m m cá linh, m m tôm chua, m m r i, m m còng, m m ba khía,
m m ru c, m m nêm… Cách ch bi n c ng r t đa d ng và đ c s c: m m s ng, m m
kho, m m ch ng, l u m m, bún m m… T các ngu n nguyên li u thu s n này k t
h p v i các lo i rau trái phong phú, ng i Nam B đã s d ng các k thu t n u
n ng khác nhau nh n ng, h p, ch ng, lu c, kho, xào, khô, m m... đ ch bi n ra
các lo i món n khác nhau v i nh ng h ng v đ c đáo. V trang ph c, do s ng
trong môi tr ng sông n c, nông dân ng i Vi t Nam B , c nam và n , r t thích

chi c ́o bà ba và chi c kh n r n. Chi c áo bà ba g n nh r t ti n d ng khi chèo ghe,
b i xu ng, l i đ ng, tát m ng, tát đìa, c m câu gi ng l i, và có túi đ có th đ ng
m t vài v t d ng c n thi t. Chi c kh n r n đ c dùng đ che đ u, lau m hôi, và có
th dùng qu n ngang ng i đ thay qu n. Nhà c a ng i Vi t Nam B có ba lo i
chính: nhà đ t c t d c theo ven l , nhà sàn c t d c theo kinh r ch, và nhà n i trên
sông n c. Nhà n i trên sông n c là n i c trú đ ng th i là ph ng ti n m u sinh
c a nh ng gia đình theo ngh nuôi cá bè, v n chuy n đ ng sông, buôn bán các
ch n i, bán s và bán l trên sông. Vi c đi l i, v n chuy n càng ph thu c vào đ a
hình đ c tr ng c a không gian Nam B . trên đ t li n thì các c dân Nam B dùng
xe bò, xe ng a, xe đ p, xe th , xe t i... vùng sông n c thì dùng xu ng, ghe, t c
ráng, v lãi, tàu, bè, b c (phà), c … mi n Tây sông n c, xu ng ghe có vai trò đ c
bi t quan tr ng, v a là ph ng ti n v n chuy n ti n d ng cho t t c m i ng i, v a
là ph ng ti n m u sinh và ph ng ti n c trú c a m t s l n c dân làm ngh đò
ngang, đò d c, buôn bán và nuôi cá trên sông. Hình nh dòng sông, con đò vì v y đã
ph bi n đ n m c tr thành m t hình t ng v n h c, m t bi u t ng c a không gian
Nam B .

7


3. Giaoăl uăti p bi năv năhoá: nhân t bi năđ iăv năhoá truy n th ng Vi t Nam
ph ngăNam
S b o t n và s bi n đ i c a v n hoá truy n th ng Vi t Nam trên đ a bàn
Nam B còn b t ngu n t đi u ki n giao l u v n hoá c c k đa d ng: ây là n i duy
nh t Vi t Nam mà t c ng i Vi t cùng chia s không gian v n hoá đ ng b ng v i
ba t c ng i thi u s có n n v n hoá phát tri n và có nh ng th m nh v n hoá khác
nhau: Hoa, Khmer, Ch m; ch a k các nhóm c dân khác. ây c ng là n i mà ng i
Vi t ti p xúc thu n l i nh t v i ông Nam Á, và là n i v n hoá Vi t ti p xúc lâu dài
nh t v i v n hoá ph ng Tây. Vì v y, đây là n i v n hoá vùng có đ c tr ng đa s c,
trong khi v n hoá Vi t c ng mang m t s c thái m i, v a t ng đ ng v a khác bi t

v i v n hoá Vi t mi n B c, mi n Trung.
Do không gian v n hoá Nam B là ph n m r ng c a không gian v n hoá Vi t
Nam trên m t vùng đ t m i mà đó, chung tay khai phá v i ng i Vi t còn có các
t c ng i b n đ a và các t c ng i di dân, nên ngay t đ u, v n hó c a c dân Vi t
Nam B , mà trong đó đã có s n y u t Ch m, đã giao l u m t thi t v i v n hó
c a ćc c dân Khmer, Hoa… Trong th i c n đ i và hi n đ i, trong su t m t th i
gian dài v̀ng đ t này l i ch u nh h ng c a v n hó Pháp r i ti p đó là v n hó
M . Và t n m 1975, n i đây c ng tr thành m t đ a bàn bi n đ ng m nh m v
thành ph n t c ng i không kém Tây Nguyên. T t c đã bi n Nam B thành m t
vùng đ t mà giao l u, ti p bi n v n hoá di n ra v i t c đ r t nhanh. H qu là h u
nh không có hi n t ng v n hoá nào n i đây còn nguyên ch t thu n Vi t mà luôn
có bóng dáng c a nh ng n n v n hoá khác, đã h i t n i đây trong h n ba th k qua.
Cho nên, có th nói, bên c nh nh ng đ c tr ng chung c a v n hoá Vi t, v n hoá Nam
B có thêm m t đ c tr ng m i là s giao thoa v n hoá. c tr ng này khi n cho v
đ i th , v n hoá Nam B v a t ng đ ng l i v a khác bi t v i c i ngu n c a nó là
v n hoá Vi t đ ng b ng B c B và Trung B .
Tuy nhiên, đi u đó không có ngh a là v n hoá Nam B ch là con s c ng các
lu ng v n hoá đã h i t n i đây. Trong quá trình giao thoa v n hoá, c dân Vi t n i
đây đã không ti p thu tr n gói các n n v n hoá khác mà ch nh ng y u t đáp ng
các nhu c u v t ch t và tinh th n đ b sung vào hành trang v n hoá mang theo. Tiêu
bi u là nh ng s n ph m v n hoá g c ph ng Tây ho c có nh h ng c a ph ng
Tây nh ch Qu c ng , nhà in, báo chí, ti u thuy t, th m i, tr ng h c ki u ph ng
Tây, Âu ph c, áo dài... Nh ng s n ph m y đ u đ c Vi t hoá tr c ho c trong quá
trình du nh p vào Nam B và ph bi n đ n các vùng mi n khác. Vì v y mà có th
nói r ng, dù v n hoá Vi t n i đây ít ch t thu n Vi t nh ng nó v n không t đánh m t
mình. úng h n, nó v a t thân bi n đ i đ thích ng v i các giá tr v n hoá m i mà
nó thu n p đ c, v a tái t o các giá tr v n hoá m i đó theo h ng làm cho chúng
8

thích ng v i v n hoá Vi t, v i nhu c u c a ng i Vi t trên vùng đ t m i. Nh v y,
s tái t o các giá tr v n hoá m i c ng là m t đ c tr ng c a v n hoá n i đây.

9


4. K t lu n
Nói tóm l i, do hình thành trên m t vùng đ ng b ng sông n c và trên m t
vùng đ t đa t c ng i, v n hoá Nam B có hai đ c tr ng ch đ o là đ c tr ng đ ng
b ng sông n c và đ c tr ng ti p bi n v n hoá. Xét v m c đ , nh ng đ c tr ng ch
đ o này c ng là nh ng nét đ c thù c a vùng v n hoá Nam B . B i vì m c dù đ c
tr ng đ ng b ng sông n c c ng có m t trong các vùng v n hoá đ ng b ng B c B
và Trung B , nh ng ch Nam B y u t sông n c m i n i lên thành m t đ c tr ng
ch đ o, chi ph i toàn di n cu c s ng c ng nh các thành t v n hoá c a các c ng
đ ng c dân. Và m c dù các vùng v n hoá đ ng b ng B c B và Trung B đ u có
ti p bi n v n hoá c a các t c ng i khác nhau, nh ng ch Nam B v n hoá các t c
ng i thi u s c ng c và v n hoá n c ngoài m i đ s c khúc x v n hoá c a c
dân Vi t trong vùng đ n m c làm cho nó tr nên v a quen v a l đ i v i chính ng i
Vi t đ n t mi n B c, mi n Trung.
Nói cách khác, t nhiên và v n hoá, hai nhân t đó đã ph i h p đ v a phát
huy, v a bi n đ i các giá tr v n hoá truy n th ng Vi t Nam, bu c v n hoá Vi t c ng
nh v n hoá c a các c dân khác sinh t trên đ a bàn Nam B ph i t c u trúc l i,
l c b nh ng giá tr không còn phù h p v i môi tr ng m i, phát tri n ho c sáng
t o nh ng giá tr m i giúp con ng i có th t n t i và phát tri n trên m t vùng đ ng
b ng sông n c, đan xen nh ng t c ng i khác bi t nhau v v n hoá.

10


TÀI LI U THAM KH O

1. Chu Xuân Diên (2008), C s v n hoá Vi t Nam, in l n đ u n m 1999, tái b n
l n th hai n m 2008, TP. H Chí Minh: NXB
i h c Qu c gia TP. H Chí
Minh.
2.

inh Th Dung (2008), a v n hó và ćc v̀ng v n hó Vi t Nam, bài gi ng l p
Cao h c v n hoá h c, Tr ng i h c Khoa h c Xã h i và Nhân v n TP. H Chí
Minh.

3. Hu nh Công Bá (2008), C s v n hó Vi t Nam, Hu : NXB Thu n Hoá.
4. Hu nh L a ch biên & Lê Quang Minh & Lê V n N m & Nguy n Ngh &
H u Nghi m (1987), L ch s khai ph́ v̀ng đ t Nam B , TP. H chí Minh: NXB
Thành ph H Chí Minh.
5. Lê Quang nh (2005), Hoàng Vi t nh t th ng d đ a chí, nguyên tác ch Hán
hoàn t t n m 1806, Phan ng d ch, chú gi i và gi i thi u, NXB Thu n Hoá &
Trung tâm V n hoá Ngôn ng
ông Tây.
6. Lê Trung Hoa (2003), V n hó Nam B , bài gi ng cao h c, Tr
Khoa h c Xã h i và Nhân v n TP. H Chí Minh.

11

ng

i h c


7. Li Tana (1999), X
àng Trong: L ch s kinh t - xã h i Vi t Nam th k 17 và

18, Lu n án ti n s t i i h c Qu c gia Australia tháng 9/1992, nguyên b n ti ng
Anh, b n d ch ti ng Vi t c a Nguy n Ngh , TP. H Chí Minh: NXB Tr .
8. Nhà Xu t b n S th t (1978), Vi t Nam đ t n

c giàu đ p, t p I, NXB S th t.

9. Nhi u tác gi (2000), V n hó Nam B trong không gian xã h i
TP. H Chí Minh: NXB i h c Qu c gia TP. H Chí Minh.

ông Nam Á,

10. Nhi u tác gi (2001), Nam B x a & nay, NXB Thành ph H Chí Minh & T p
chí X a & Nay.
11. Ph m
c D ng (2000), V n hó Vi t Nam trong b i c nh
N i: NXB Khoa h c Xã h i.

ông Nam Á, Hà

12. Qu c s quán tri u Nguy n (1992), i Nam nh t th ng chí, nguyên tác ch Hán
hoàn t t n m 1882, b n d ch ti ng Vi t c a Ph m Tr ng i m, Hu : NXB Thu n
Hoá.
13. S n Nam (2007), t Gia nh - B n Nghé x a & Ng
2, TP. H Chí Minh: NXB Tr .

i Sài Gòn, tái b n l n th

14. Tr n Ng c Thêm (1999), C s v n hó Vi t Nam, tái b n l n th 2, NXB Giáo
d c.
15. Tr n Ng c Thêm (2001), Tìm v b n s c v n hoá Vi t Nam. Cái nhìn h th ng lo i hình, in l n th 3, s a ch a và b sung, NXB Thành ph H Chí Minh.

16. Tr n Qu c V ng (1998), Vi t Nam ći nhìn đ a v n hó, Hà N i: NXB V n hoá
Dân t c & T p chí V n hoá Ngh thu t.
17. Tr n Qu c V

ng (2003), V n hó Vi t Nam tìm tòi và suy ng m, NXB V n h c.

18. Tr n Qu c V

ng ch biên (1998), C s v n hó Vi t Nam, NXB Giáo d c.

19. Tr nh Hoài
c (1999), Gia nh Thành thông chí, nguyên tác ch Hán hoàn t t
n m 1820,
M ng Kh ng & Nguy n Ng c T nh d ch, ào Duy Anh hi u
đính và chú thích, NXB Giáo d c.
20. V Th Bình ch biên (2000), Non n c Vi t Nam. Śch h
l n th 3, Trung tâm Công ngh Thông tin Du l ch, Hà N i.

12

ng d n du l ch, in


13


14


15