khả năng tự đánh giá phù hợp đối với thái độ học tập và thái độ tập thể ở học sinh các lớp 5,7,9

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
NI DUNG

I. Mt s nột tng quan v vn ủ nghiờn cu
Trong nhng nm gn ủõy, vn ủ t ủỏnh giỏ luụn thu hỳt s quan tõm

OBO
OKS
.CO
M

chỳ ý ca cỏc nh Tõm lý hc ủc bit l nghiờn cu kh nng t ủỏnh giỏ ca
hc sinh cỏc la tui khỏc nhau. Nhỡn chung cỏc cụng trỡnh nghiờn cu ủu
cho rng: T ủỏnh giỏ l hỡnh thc phỏt trin cao ca t ý thc, l thnh phn
quan trng ca s phỏt trin nhõn cỏch.
1. Liờn Xụ

Cỏc cụng trỡnh nghiờn cu kh nng t dỏnh giỏ ca hc sinh cỏc la
tui khỏc nhau ủ cp ti bn cht, con ủng hỡnh thnh t dỏnh giỏ v vai trũ
ca t ủỏnh giỏ trong s hỡnh thnh v phỏt trin nhõn cỏch.

- Nm 1986 cụng trỡnh nghiờn cu "tớnh phờ phỏn v t ủỏnh giỏ trong
hot ủng hc tp ca A.I.Rubach cho rng "T ủỏnh giỏ l thnh phn khụng
th tỏch ri ca t ý thc ca s phn ỏnh chớnh bn thõn mỡnh cng nh mi
quan h ca mỡnh vi ngi khỏc, vi ngi xung quanh. Cỏc tỏc gi ủng thi
khng ủnh mi quan h gia t ý thc v t dỏnh giỏ: t ủỏnh giỏ l hỡnh thc
phỏt trin cao nht ca t ý thc.

- Trong mt nghiờn cu ca mỡnh A.I.Lipkina ủó ủa ra quan nim ca
mỡnh v t ủỏnh giỏ ca hc sinh ph thụng nh sau "t ủỏnh gớa l thỏi ủ ca

con ngi ủi vi cỏc nng lc ca mỡnh, vi nhng kh nng v nhng phm
cht nhõn cỏch cng nh ủi vi b mt bờn ngoi ca mỡnh". B ủó nờu ra mt

KI L

s ủc ủim sau: Vic ủa cỏc em vo ủỏnh giỏ hot ủng ca chớnh mỡnh v
ủỏnh giỏ sn phm ca cỏc bn khỏc l to cho cỏc em mt thỏi ủ ủỳng ủn
trong vic phờ bỡnh, ủỏnh giỏ sn phm ca mỡnh v ca ngi khỏc. Do ủú hỡnh
thnh cho cỏc em quan nim ủỳng ủn v nhng thnh cụng hay tht bi ca
mỡnh.

- E.A.Cebracova: nghiờn cu vai trũ ca t ủỏnh giỏ trong vic hỡnh thnh
nim tin ca hc sinh, nim tin vo chớnh mỡnh v nhnh ủiu kin hỡh thnh nú

-1-



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
(Luận án phó tiến sĩ năm 1986). Bà ñã coi niềm tin vào mình như một trong
những thành phần của tự ñánh giá. Bà và những cộng sự ñã nghiên cứu:
+ Tự ñánh giá của học sinh lớp 4,5,6 có ñặc ñiểm gì?
+ Tự ñánh giá ñược phát hiện có phải là ñặc tính cho hoạt ñộng này hay là

OBO
OKS
.CO
M

ñược biểu hiện trong các hoạt ñộng khác. Qua các nghiên cứu của bà ñã nêu

ñược ý nghĩa: ñối với tự ñánh giá ở học sinh cần phải tổ chức như thế nào ñể nó
có thể hình thành thái ñộ ñúng ñắn với mình.

- P.I.Ivasenco nghiên cứu: những ñặc ñiểm của tự ñánh giá của học sinh
lớp lớn trong hoạt ñộng lao ñộng (Tạp chí những vấn ñề tâm lý số 5) tác giả cho
rằng "những học sinh có thành tích học tập khác nhau sẽ tự ñánh giá khác nhau.
Sự tự ñánh giá của các cá nhân không chỉ khác nhau về mức ñộ phù hợp mà còn
khác nhau trong việc lựa chọn luận cứ ñể tự ñánh giá.

- X.L.Rubinxtein cho rằng: trong sự phát triển của tự ý thức ñã hình thành
và phát triển hàng loạt các mức ñộ từ nhận thức ñơn giản về bản thân tới sự nhận
thức ngày càng sâu sắc hơn. Trong mức ñộ nhận thức sâu sắc ñó gắn với một sự
tự ñánh giá.

- B.G.Ananhev ñã nghiên cứu khả năng tự ñánh giá của học sinh cà ñưa ra
kết luận: sự xuất hiện khả năng tự ñánh gía những phẩm chất nhân cách của trẻ
em gắn liền với trình ñộ phát triển ngày càng cao hơn, gắn với sự lĩnh hội ngôn
ngữ những quy tắc chuẩn mực và những mối quan hệ xã hội trong trò chơi, trong
tập thể

- A.V.Petrovxki cũng ñề cập ñến vấn ñề tự ñánh giá trong ñó ông nêu ra 2

KI L

phương thức tự ñánh giá của học sinh:

+ So sánh mức ñộ kì vọng của mình với kết quả ñạt ñược
+ So sánh về mặt xã hội-so sánh kết quả ñạt ñược của mình với ý kiến của
những người xung quanh về bản thân mình
2. Các nước khác

Có nhiều công trình nghiên cứu về tự ñánh giá khác của các nha Tâm lý
học trên thế giới

-2-



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
- R.J.Shavelson, J.I.Hubner, G.C.Stanton coi tự ñánh giá là quá trình chú
thể nhận thức hình ảnh bản thân mình theo các cấp ñộ:
+ Hình ảnh chung về bản thân
+ Hình ảnh bản thân có tính phân hóa ở nhà trường, xã hội và thể chất

OBO
OKS
.CO
M

+ Hình ảnh bản thân có tính tổng quát ñược xem xét ở bình diện giá trị
của bản thân trong nhóm, trong cộng ñồng

- Một số tác giả ở Tây Âu như D.R.Krathwohl, B.B.Maria cho rằng: Tự
ñánh giá là khả năng tự biết quan sát mình về các mặt thể chất, tâm lý có ở bản
thân.

- Đặc biệt là công trinh nghiên cứu của tiến sĩ Tâm lý học S.Fraz "khả
năng tự ñánh giá phù hợp ñối với thái ñộ học tập và thái ñộ tập thể ở học sinh
các lớp 5,7,9

Năm 1982 Franz cho xuất bản cuốn sách"phát triển tự ñánh giá của học
sinh", bà ñã ñưa ra ý kiến:

+ Nghiên cứu và so sánh khả năng tự ñánh giá của học sinh về thái ñộ học
tập và thái ñộ ñối với tập thể

+ Đề ra phương án ñể phát triển khả năng tự ñánh gía của học sinh
3. Ở Việt Nam

Trong những năm gần ñây, việc nghiên cứu mới bắt ñầu ñược chú ý quan
tâm, ñặc biệt là ñối với học sinh

- Công trình nghiên cứu của PTS. Lê Ngọc Lan "Mối quan hệ giữa khả
năng tự ñánh giá phù hợp của học sinh với thái ñộ học tập và ñộng cơ học tập

KI L

(1982). Trong công trình này tác giả ñã phát hiện ra một số ñặc ñiểm sau:
+ Sự tự ñánh giá có liên quan chặt chẽ với những yếu tố bên trong của
nhân cách, sự tự ñánh giá về thái ñộ học tập có liên qua chặt chẽ với ñộng cơ
học tập

+ Khả năng tự ñánh giá với thái ñộ học tập ở lớp 6 và lớp 8 còn chưa phát
triển ñầy ñủ

+ Sự khác nhau về khả năng ñánh giá phù hợp với các môn học khác nhau
không rõ ràng
-3-

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
+ Các em gái đánh giá thái độ học tập của mình phù hợp hơn các em trai
- Cơng trình nghiên cứu của tác giả Vũ Thị Nho và các cộng sự "Một số
đặc điểm về khả năng tự đánh giá của học sinh cuối bậc tiểu học". Bài viết bàn
về khái niệm tự đánh gía đăng trên tạp chí Tâm lý học số 3/1998

OBO
OKS
.CO
M

- Một số cơng trình nghiên cứu về Tự đánh giá của một số tác giả khác
như: Đỗ Ngọc Khanh (2005) "Nghiên cứu sự tự đánh giá của học sinh chung
học cơ sở ở Hà Nội". Ngồi ra còn có các luận án, khóa luận tốt nghiệp quan
tâm và nghiên cứu vấn đề này cũng như bước đầu rút ra những nhận xét về mối
quan hệ giữa tự đánh giá bản thân với những thành tích học tập, phẩm chất đạo
đức, lựa chọn nghề nghiệp...

II. Các khái niệm liên quan tới đề tài
1. Khái niệm đánh giá

Có rất nhiều các định nghĩa khác nhau về đánh giá, mỗi tác giả xuất phát
từ các góc độ khác nhau đều đưa ra các định nghĩa khác nhau nhằm nhấn mạnh
khía cạnh nào đó của vấn đề

- Theo nhà giáo dục học Mỹ Kalftyler: Đánh giá là một q trình xác định
được các mức độ thực hiện của các mục tiêu trong chương trình giáo dục
- Nhà giáo dục Pháp Robert Mager cho rằng: Đánh giá là mơ tả tình hình
học sinh và giáo viên để dự đốn cơng việc và giúp học sinh tiến bộ

- Theo GS. Trần Trọng Thủy: Đánh giá là cơ chế tâm lý quan trọng trong
q trình nhận thức và lĩnh hội các khách thể của hiện thực như một giá trị. Nó
được hiểu là hành động lý tính nhờ đó con người thực hiện được việc lựa chọn

KI L

giữa các khách thể để xếp một bộ phận của chúng vào một giá trị
- GS. Trần Bá Hồnh quan niệm: Đánh giá là một q trình hình thành
những nhận định phán đốn về kết quả cơng việc dựa vào sự phân tích những
thơng tin thu được đối chiếu với mục tiêu đề ra nhằm đề xuất những quyết định
thích hợp để cải thiện thực trạng, điều chỉnh, nâng cao chất lượng và hiệu quả
cơng việc.

Từ những định nghĩa trên chúng tơi có thể nhận xét thấy rằng:
- Đánh giá là một q trình được tiến hành một cách có hệ thống
-4-



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
- Đánh giá ñể xác ñịnh mức ñộ ñạt ñược của học sinh về mục tiêu ñào tạo
dựa vào sự phân tích những thông tin thu ñược và ñối chiếu với mực tiêu ñề ra
- Đánh giá bao gồm sự mô tả về mặt ñịnh tính hat ñịnh lượng những hành
vi (hoạt ñộng) của người học cùng với những nhận xét về hành vi này

OBO
OKS
.CO
M

- Đánh giá nhằm ñề xuất những quyết ñịnh thích hợp ñể cải thiện tình
trạng ñiều chỉnh nâng cao hiệu quả của hoạt ñộng
2. Khái niệm Tự ñánh giá

"Tự ñánh gía là giai ñoạn phát triển cao của tự ý thức" (Theo
V.Plecôvich). Bởi vậy khi nghiên cứu vấn ñề tự ñánh gía ta phải xuất phát từ
vấn ñề tự ý thức
2.1. Tự ý thức

Trong quá trình phát triển ý thức cá nhân và hình thành nhân cách có một
thời ñiểm nhận thức ra cái Tôi - nảy sinh tự ý thức của cá nhân.Tự ý thức là gì?
Có rất nhiều các quan ñiểm khác nhau về tự ý thức:

- Theo từ ñiển Tâm lý học của Liên Xô, xuất bản năm 1983 tự ý thức
ñược coi là "Thái ñộ có ý thức của cá nhân ñối với nhu cầu, năng lực, ý hướng
và ñộng cơ hành vi, các rung cảm hay trải nghiệm của bản thân mình" là "thái ñộ
ñối với bản thân như một chủ thể hoạt ñộng có ý thức xã hội".
- Trong từ ñiển thuật ngữ Tâm lý học và phân tâm học ( xuất bản ở New
york năm 1966) tự ý thức ñược hiểu theo 3 nghĩa:

+ Điều kiện cảm xúc của sự tập trung chú ý cao ñến ấn tượng về những
người khác và do ñó về những hành vi của bản thân xem như nền tảng của

KI L

những ấn tượng ñó

+ ý thức về bản thân mình

+ ý thức về sự tồn tại của bản thân mình như một cá nhân có bản sắc riêng

Như vậy về mặt thuật ngữ trong các từ ñiển chuyên ngành khác nhau ñều
có chung một sự thống nhất:

+ Tự ý thức là ý thức của cá nhân hướng vào chính bản thân mình
+ Tự ý thức ñi ñến xác ñịnh ñược vị trí, vai trò, giá trị của bản thân trong
mối quan hệ với người khác và với xã hội
-5-



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
- Theo V.A.Kruchetxki: T ý thc l s nhn thc v bn thõn nh mt
thnh viờn ca cỏc mi quan h vi th gii xung quanh, vi nhng ngi khỏc
v hnh vi, hnh ủng, suy ngh, cm giỏc, ton b cỏc phm cht ủa dng ca
nhõn cỏch

OBO
OKS
.CO
M

- I.Checxcụnụva cng ủ cp ti t ý thc v nhn mnh chc nng ủiu
khin hnh vi ca nú. B ủó ủi ủn kt lun: "Ta ý thc vi t cỏch l mt dng
ủc bit ca ý thc trong ủi sng tõm lý nhõn cỏch cú chc nng t ủiu khin
ý thc bn thõn v mi quan h ca chớnh mỡnh"

A.V.Pờtrụpski quan niờm rng: "T ý thc l mt cu trỳc tõm lý phc tp
bao gm: ý thc v tớnh ủng nht ca mỡnh, ý thc v cỏi Tụi ca bn thõn, ý
thc v nhng thuc tớnh v phm cht tõm lý ca mỡnh, mt h thng xỏc ủnh
nhng ý kin t ủỏnh giỏ v mt ủo ủc xó hi"

- Theo nh tõm lý hc c S.Franz thỡ t ý thc l "s nhn thc v chớnh
bn thõn mỡnh, l s tr lờn cú ý thc v nhng nhn thccm xỳc riờng ca bn
thõn

- Theo PGS.Trn Trng Thy, t ý thc biu hin cỏc mt sau:
+ Cỏ nhõn nhn thc v bn thõn mỡnh t bờn ngoi ủn ni dung tõm
hn, ủn v th v cỏc quan h xó hi

+ Cú thỏi ủ ủi vi bn thõn, t nhn xột, t ủỏnh giỏ

+ T ủiu chnh, ủiiờự khin hnh vi theo mc ủớch t giỏc
- Phm Hong Gia trong bi "ý thc v t ý thc" ủó k ra nhng biu
hin ca t ý thc v chc nng ca nú: "T ý thc biu hin ra du hiu t

KI L

nhn thc v mỡnh (v b ngoi, ni dung tõm hn, quan h xó hi...), cú thỏi ủ
ủi vi mỡnh (t phờ bỡnh, t ủỏnh giỏ,...) v cú kh nng t kim ch, t thỳc
ủy v t kim tra.

- PGS. Lờ Vn Hng trong cun "Tõm lý hc la tui v tõm lý hc s
phm" khi bn v t ý thc cng ủó vch ra ni dung ca t ý thc bao gm:
+ T ý thc v ủc ủim c th
+ T ý thc v hnh vi
+ T ý thc v nhng phm cht ủo ủc, tớnh cỏch v kh nng ca mỡnh
-6-

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nh vy l khi núi ủn t ý thc l núi ủn vic nhn thc chớnh bn thõn
mỡnh, h tỏch mỡnh ra khi chớnh mỡnh ủ nhỡn nhn, so sỏnh ủỏnh giỏv t thỏi
ủ ủi vi bn thõn, t nhn xột, t ủỏnh giỏ. Khi cú kh nng t ý thc con
ngi tin hnh t ủiu chnh, t giỏo dc nhm t hon thin mỡnh. Do ủú t ý

OBO
OKS
.CO
M

thc ủc hỡnh thnh v phỏt trin tựy theo mc ủ nhn thc th gii khỏch
quan v nhn thc th gii ch quan ca mi cỏ nhõn. T ý thc hỡnh thnh v
phỏt trin trong mi quan h gn bú vi ý thc ca cỏ nhõn. T ủỏnh giỏ l mt
mt biu hin, l mc ủ phỏt trin cao ca t ý thc. T ý thc phỏt trin ti
mt giai ủon nht ủnh thỡ t ủỏnh giỏ mi hỡnh thnh. S t ủỏnh giỏ v bn
thõn mi con ngi, mi la tui l rt khỏc nhau, mi cỏ nhõn nhn thc v
mỡnh cng cú nhng khỏc bit so vi ngi khỏc ủỏnh giỏ v h.
2.2. T ủỏnh giỏ

2.2.1. nh ngha

T ủỏnh giỏ l mt trong nhng phm cht quan trng, mt trỡnh ủ phỏt
trin cao ca nhõn cỏch, nú l ch s ca mc ủ phỏt trin t nhn thc v l
thnh phn c bn ca t ý thc; trong bc thang phn ỏnh thỡ ủõy l trỡnh ủ
phn ỏnh ca phn ỏnh (t phn ỏnh). Trong th bc ca nhn thc, t ủỏnh giỏ
nm bc thanh cui cựng khi con ngi t nhỡn nhn, phờ phỏn ủỏnh giỏ chớnh
mỡnh. Vỡ cú vai trũ, ý ngha quan trng nh vy t xa xa con ngi ủó c gng
vn ti trỡnh ủ phỏt trin cao ny ca nhõn cỏch

T ủỏnh giỏ ủỳng ủn cú giỏ tr ủnh hng, ủiu chnh hot ủng, hnh vi
ca ch th nhm ủt mc tiờu, mc ủớch, lý tng sng mt cỏch t giỏc. Nú

KI L

giỳp con ngi khụng ch cú kh nng lm ch ủc t nhiờn, xó hi m cũn
lm ch chớnh bn thõn mỡnh. Nng lc "bit ngi, bit mỡnh" tr thnh mt
ủũi hi tt yu cn ủc hỡnh thnh v phỏt trin tr em núi riờng ca con
ngi núi chung

Vy t ủỏnh giỏ l gỡ? õy l mt khỏi nờm cha ủc thng nht, cú
nhiu quan nim khỏc nhau khi bn ti vn ủ "T ủỏnh giỏ"
- Trong cun T ủin Tõm lý hc ca tỏc gi V Dng (ch biờn) ủó ủa
ra quan nim nh sau: T ủỏnh gớa l "cỏ nhõn ủỏnh giỏchớnh mỡnh, dỏnh giỏ
-7-



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nhng nng lc, phm cht v v trớ ca mỡnh so vi nhng ngi khỏc", "l s
ủiu chnh quan trng hnh vi ca cỏ nhõn, mi quan h qua li ca con ngi
vi nhng ngi xung quanh, tớnh t phờ phỏn, tớnh ủũi hi ca bn thõn, mi
vo t ủỏnh giỏ".

OBO
OKS
.CO
M

quan h qua li ủi vi nhng thnh tớch v tht bi ca ngi ủú ủu ph thuc

- A.I.Lifkina quan nim: "T ủỏnh gớa l thỏi ủ ca con ngi vi nhng
nng lc ca mỡnh, nhng kh nng v nhng phm cht nhõn cỏch cng nh
ủi vi b mt bờn ngoi ca mỡnh"

B cũn cho rng: "T ủỏnh giỏ l mt cu trỳc phc tp, nú phn ỏnh cỏi
m ủa tr nhn ra v mỡnh t nhng ngi khỏc v c nhng tớch cc riờng
ủang ln mnh hng vo s nhn thc cỏc hnh ủng, cỏc phm cht nhõn cỏch
ca mỡnh"

Nh vy theo tỏc gi ủa tr t ch nhn thcủc hnh ủng v cỏc
phm cht nhõn cỏch t ngi khỏc v t tớnh tớch cc ca ủa tr m nú t thỏi
ủ vi nhng phm cht nng lc nhõn cỏch v b mt bờn ngoi ca nú
- Theo I.A.Polụva thỡ: thut ng t ủỏnh giỏ l biu tng ca con ngi
v chớnh mỡnh ủó ủc hỡnh thnh mt cỏch bn vng. Th ủn ủú l quỏ trỡnh
t ủỏnh giỏ mỡnh m ủú l biu tng ca nhõn cỏch v mỡnh ủc ny sinh.
ễng nhn mnh "Biu tng v nhõn cỏch ca mỡnh nh sn phm ca t ủỏnh
giỏ nh mt quỏ trỡnh to ra nhng ủiu kin cho nhau khi to thnh s thng
nht"

Nh vy Polụva ủó ch ra ủc bn cht ca t ủỏnh giỏ l giai ủon phỏt

KI L

trin cao, l biu hin ca t ý thc bao gm quỏ trỡnh nhn thc chớnh mỡnh v
thỏi ủ vi chớnh mỡnh.

- V.P.Lepcovich, E.I.Xavụnkụ cho rng: T ủỏnh giỏ ủú l s ý thc
chớnh bn thõn v sc mnh th lc, nng lc trớ tu, ủng c, mc ủớch hot
ủng, thỏi ủ ca bn thõn ủi vi mi ngi xung quanh, vi hin thc khỏch
quan v vi chớnh bn thõn mỡnh.

- R.J.Shavelslon, J.J.Hubner, G.C.Stanton coi t ủỏnh giỏ l quỏ trỡnh ch
th nhn thc hỡnh nh bn thõn theo cỏc cp ủ:
-8-



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
+ Hỡnh nh chung v bn thõn
+ Hỡnh nh bn thõn cú tớnh phõn húa nh trng, xó hi v th cht
+ Hỡnh nh bn thõn cú tớnh tng quỏt ủc xem xột bỡnh din giỏ tr
ca bn thõn trong nhúm, cng ủng

OBO
OKS
.CO
M

- S.Franz ủó phõn tớch bn cht ca t ủỏnh giỏ mt cỏch sõu sc v ton
din xut phỏt t phm trự ý thc v t ý thc. Theo b: "S t ủỏnh giỏ l mt
hỡnh thc ủc bit ca hot ủng nhn thc ca nhõn cỏch", "s t ủỏnh giỏ l
mt ch s ca mc ủ t nhn thc ca mt nhõn cỏch".

S.Franz phõn tớch t ủỏnh giỏ trong quỏ trỡnh cu thnh t ý thc:
+ ng gúc ủ phn ỏnh, t ủỏnh gớa l mt quỏ trỡnh nhn thc hng
vo bn thõn mỡnh vi kt qu ca quỏ trỡnh ủú. T nhn thcl mt quỏ trỡnh
phong phỳ v phc tp bao gm cỏc thnh phn sau:
1. Quỏ trỡnh cung cp ti liu

2. Quỏ trỡnh dn ti s xỏc ủnh ủn gin v bn thõn

3. Quỏ trỡnh dn ti s ủỏnh giỏ

4. T phờ phỏn, t thỏi ủ vi bn thõn

+ ng gúc ủ nhn thc, B coi t ủỏnh giỏ l mt quỏ trỡnh cu thnh
ca nhn thc, l mc ủ phỏt trin cao ca nú. B cho rng: "T ủỏnh giỏ l
mt dng ủc bit ca nhn thc, ca nhõn cỏch". "T ủỏnh giỏ l phỏt biu ca
cỏ nhõn v mc ủ biu hin ca nhng hin tng tõm lý, ủc ủim tõm lý v
cú th cú nhng phng thc thỏi ủ ủang tn ti bn thõn".
Túm li vic ủa ra mt s quan nim v kh nng t ủỏnh giỏ cho thy

KI L

mi tỏc gi xut phỏt t gúc ủ ca mỡnh ủó nhn mnh ni dung ny hay ni
dung khỏc trong khỏi nim t ủỏnh giỏ. Ngi thỡ nhn mnh mt thỏi ủ, ngi
thỡ nhn mnh mt nhn thc, ngi thỡ nhn mnh mt quan h... song h ủu
thng nht mt ủim ủu coi t ủỏnh giỏ cú bn cht l s nhn xột, ủỏnh giỏ
v chớnh mỡnh, l s phỏt biu cut ch th v chớnh mỡnh, t ủỏnh giỏ l mt b
phn, mt giai ủon phỏt trin cao ca t ý thc.
Cỏc tỏc gi cng ủó nờu ra ủc tớnh ton din ca t ủỏnh giỏ, ngha l t
ủỏnh gỏi v bn thõn bao gm c nhng yu t v din mo, th cht cng nh
-9-



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
nhng ủc ủim, nhng phm cht tõm lý nhõn cỏch.Cỏc tỏc gi cng thng nht
mt ủiu l ủi tng ca t ủỏnh giỏ chớnh l bn thõn ch th, l nhng biu
hin ca th gii ni tõm mi con ngi. T ủỏnh giỏ l ủiu kin bờn trong
ca t ý thc, t hon thin nhõn cỏch.

OBO
OKS
.CO
M

K tha nhng thnh tu nghiờn cu v t ủỏnh giỏ ca cỏc tỏc gi ủi
trc PTS. V Th Nho cng ủó ủa ra mt ủnh ngha v t ủỏnh giỏ ủc ủng
trờn Tp chớ tõm lý hc s 3/1998. Tỏc gi cho rng: "T ủỏnh giỏ l mt hot
ủng nhn thc ủc bit ca con ngi, trong ủú ủi tng nhn thc chớnh l
bn thõn ch th, l quỏ trỡnh ch th thu thp, x lý thụng tin v chớnh mỡnh ch
ra ủc mc ủ giỏ tr nhõn cỏch tn ti bn thõn t ủú cú thỏi ủ, hnh ủng,
hot ủng phự hp nhm t ủiu chnh, t giỏo dc ủ hon thin v phỏt trin".
nh ngha trờn ủó ch ra ủc:

- T ủỏnh giỏ l mt hot ủng cú ủi tng. Nu ủi tng ca ủỏnh giỏ
l hin thc khỏch quan tn ti ngoi ch th thỡ ủi tng ca t ủỏnh giỏ chớnh
l cỏi Tụi, cỏi bn ngó ca ch th.

- ủỏnh giỏ ủc ch th phi tin hnh hot ủng nhn thc: thu thp
thụng tin v chớnh mỡnh, phõn tớch so sỏnh, tng hp, khỏi quỏt,...cỏc thụng tin
ủ rỳt ra nhng nhn ủnh, kt lun v mỡnh, ch ra ủc nhõn cỏch cú bn
thõn.

- Sau khi ủó xỏc ủnh ủc giỏ tr nhõn cỏch ca bn thõn ch th s t
thỏi ủ vi chớnh mỡnh: t ho hay bi quan, chỏn nn; hi lũng hay khụng hi
lũng... v nhng cỏi ủú

KI L

- T ủỏnh giỏ khụng phi dng li mc bit, cú tớnh th ủngm nú
mang tớnh tớch cc, cú giỏ tr ủnh hng, ủiu chnh hnh vi, hot ủng ca ch
th nhm vn ti mc hon thin hn.
T ủỏnh giỏ quan nim nh trờn l mt trỡnh ủ cao ca s phỏt trin nhõn
cỏch, nú cú vai trũ ý ngha rt ln trong vic t giỏo dc, t hon thin. T ủỏnh
giỏ nh vy khụng phi l cỏi "vn cú, cỏi t cú" m l sn phm ca quỏ trỡnh
sng, hot ủng, giao lu, hc tp ca ch th vi nhúm v cng ủng ngi.

- 10 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nh vy l mc ủ hon thin ca t ủỏnh giỏ ph thuc vo kh nng, trỡnh ủ
phỏt trin ca mi cỏ nhõn, mi la tui.
Nm trong phm trự nhn thc, t ủỏnh giỏ ca con ngi cng phỏt trin
theo mt quy trỡnh, mt logic nht ủnh. Lỳc ủu t ủỏnh giỏ mi ch dng li

OBO
OKS
.CO
M

mc ủ hiu bit nhng ủc ủim bn thõn bờn ngoi, hỡnh thc nh:gii tớnh,
hỡnh dỏng... ngha l cỏ nhõn cú th t gii thiu: Tụi l ai? Tip theo con ngi
mi dn dn t nhn thc v nhng phm cht tõm lý, nhõn cỏch tn ti mỡnh,
phõn tớch, so sỏnh ủ thymc ủ ca mỡnh so vi cỏc thang giỏ tr m xó hi
tha nhn. ú l giai ủon t ủỏnh gớa nhm tr li cho cõu hi: Tụi l ngi
nh th no? Tụi cú nhng nng lc v phm cht gỡ? Tụi cú xng ủỏng
khụng?... Cui cựng t ủỏnh giỏ l cỏ nhõn t suy ngm, phõn tớch, phờ phỏn ủ

khỏi quỏt lờn nhngủim mnh, ủim yu ca mỡnh, tỡm nguyờn nhõn ủ lý gii
nhng ủiu ủú. Mt quỏ trỡnh t ủỏnh giỏ nh vy l c s, ủiu kin bờn trong
dn ti vic t giỏo dc, t hon thin mỡnh mt cỏch t giỏc, tớch cc ủ vn
lờn ngy cng cao hn trong s phỏt trin.
2.2.2. c ủim ca t ủỏnh giỏ

T cỏc gúc ủ nghiờn cu khỏc nhau cỏc tỏc gi ủó nờu ra nhng ủc ủim
khỏc nhau ca t ủỏnh giỏ:

a. Tớnh phự hp ca t ủỏnh giỏ

T ủỏnh giỏ l hỡnh nh v nhng ủc ủim, phm cht, nng lc, thỏi
ủ... ca bn thõn trong cỏc tỡnh hung ca hin thc khỏch quan. Tớnh phự hp
ca t ủỏnh giỏ din t s t ủỏnh giỏ ủỳng, khỏch quan, chớnh xỏc nhng hin

KI L

tng ủc ủỏnh giỏ.C th cỏ nhõn ủỏnh giỏ ủỳng mc ủ ca cỏc hin tng
tõm lý cú bn thõn.

Cỏ nhõn mun bit xem mỡnh cú ủỏnh giỏ ủỳng mỡnh hay khụng thỡ phi
da vo ý kin ủỏnh giỏ ca ngi xung quanh. Cỏ nhõn ủỏnh giỏ ủỳng bn thõn
ủc coi l t ủỏnh giỏ.Cỏ nhõn ủỏnh giỏ ngi khỏc v ngi khỏc ủỏnh giỏ cỏ
nhõn gi l ủỏnh giỏ bờn ngoi. S ủỏnh giỏ ny phi phự hp vi thc t khỏch
quan m ca nhõn cú. T ủỏnh giỏ ủc coi l khụng phự hp khi t ủỏnh giỏ quỏ
cao hay quỏ thp so vi nhng cỏi vn cú ca mỡnh.
- 11 -

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
b. Tớnh phõn bit v khỏi quỏt ca t ủỏnh giỏ
Trong cỏc lnh vc hot ủng khỏc nhau, mc ủ biu hin ca cỏc phm
cht,nng lc... ca cỏ nhõn l cú s khỏc nhau hay núi cỏch khỏc l cỏ nhõn cú
t ủỏnh giỏ, phõn bit vi cỏc dng hot ủng khỏc. T s nhn xột tng mt, cỏ

OBO
OKS
.CO
M

nhõn cú s ủỏnh giỏ chung v nhgn phm cht, nng lc, nhng thuc tớnh...
ca nhõn cỏch, khi ủú t ủỏnh giỏ cú tớnh khỏi quỏt. Gia tớnh khỏi quỏt v tớnh
phõn bit ca t ủỏnh giỏ luụn cú s thng nht cht ch vi nhau.
c. cao, thp ca t ủỏnh giỏ:

cao thp ca t ủỏnh giỏ cú ngha l ủ cp ti tiờu chun ca t ủỏnh
giỏ ca mi ngi, tiờu chun y ủc xõy dng trờn c s nhng chun mc,
quy tc xó hi ca tp th.Tiờu chun ủỏnh giỏ ủc xó hi tha nhn thụng qua
lng kớnh ch quan ca mi ngi, cỏ nhõn tip nhn nú, ủi chiu mỡnh vi nú
ủ nhn bit ủc nhng biu hin riờng ca mỡnh vo v trớ no ủú trong h
thng chun mc ủnh sn. Thụng qua mc ủ cỏ nhõn ch ra chỳng ta bit ủc
ủ cao, thp ca t ủỏnh giỏ.

d. Tớnh bn vng ca t ủỏnh giỏ

Tớnh bn vng ca t ủỏnh giỏ ủc xỏc ủnh trong mi liờn h vi nhng
yờu cu khỏc nhau v nhng khong thi gian khỏc nhau, nú liờn quan ti mt
s ủc ủim tõm lý cỏ nhõn: ph thuc vo tớnh bn vng ca s t khng ủnh
trong nhõn cỏch v tớnh bn vng v mt xó hi ca nhúm, tớnh bn vng ca

hỡnh nh bn thõn gn lin vi tớnh bn vng ca tỡnh cm cỏ nhõn.
2.2.3. Ni dung ca t ủỏnh giỏ

KI L

T ủỏnh giỏ cú tớnh ton din, ngha l t ủỏnh giỏ v bn thõn bao hm
c nhng yu t v din mo, th cht cng nh nhng ủc ủim, phm cht tõm
lý nhõn cỏch. "Cú th núi tt c nhng gỡ thuc v cỏ nhõn ủu tr thnh ủi
tng ca s t ủỏnh giỏ. T ủỏnh giỏ cú ni dung rt phong phỳ v ủa dng:
nhng ủc ủim v th cht, kh nng riờng, nhng biu hin thỏi ủ riờng l,
nhng phng thc thỏi ủ v thuc tớnh nhõn cỏch núi chung... Tuy nhiờn tựy
theo yờu cu ca hot ủng, do nhng ủc ủim la tui m trong mt thi ủim,

- 12 -



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
một giai đoạn nhất định của cuộc đời, tự đánh giá của cá nhân chủ yếu hướng
vào một hoặc một số nội dung".
T.V.Dragunova trong cơng trình nghiên cứu về tâm lý học lứa tuổi đã chỉ
ra rằng: ở lứa tuổi thiếu niên, khi tự đánh giá về bản thân chúng thường nhằm

OBO
OKS
.CO
M

vào các đặc điểm hình thức bên ngồi. Càng lớn lên cá nhân càng chú ý tới
những phẩm chất nhân cách hơn, đều đi sâu phân tích thế giới nội tâm, đánh giá

những phẩm chất tâm lý, những nét tính cách bản thân

Nhà Tâm lý học Nga I.A.Palaxova đã vạch ra những bước cụ thể trên con
đường phát triển của nội dung tự đánh giá như sau:

- Khả năng dự đốn trước kết quả của những hành động riêng lẻ
- Khă năng đánh giá về những năng lực riêng của mình
- Có sự hình dung khái qt về nhiều khả năng của mình, những khát
vọng đạt được mục đích ở những mức độ nhất định

- Sự hình dung của cá nhân về nhân cách bản thân

Theo R.R.Tramata các nội dung của tự đánh giá khơng xuất hiện cùng
nhau ở cá nhân, nó diễn ra theo 2 giai đoạn:

- Giai đoạn 1: Đứa trẻ đánh giá mình hạn chế trong những hành động của
những hành vi

- Giai đoạn 2: Tự đánh giá bao gồm cả những trạng thái nội tâm, khả năng
và những phẩm chất đạo đức. Sự hình thành giai đoạn thứ 2 - giai đoạn cao của
tự đánh giá bắt đầu từ tuổi vị thành niên và kéo dài suốt cuộc đời con người
cùng với sự tích lũy kinh nghiệm xã hội và sự phát triển trí não của cá nhân.

KI L

Trong cơng trình nghiên cứu "Sự tự đánh giá phù hợp về thái độ học tốn
của học sinh cao đẳng sư phạm Hà Nội" tác giả Nguyễn Thị Lan Hương đã nhận
xét: "Nội dung của tự đánh giá như một bức tranh đầy biến động. Tính phong
phú, đa dạng và nội dung đánh giá quan hệ gắn bó với tính chất phức tạp của
hoạt động theo các giai đoạn tuổi. Hoạt động càng đa dạng và mang tính gián

tiếp thì nhân cách càng phát triển và do đó nội dung tự đánh giá cũng như khả
năng tự đánh giá của cá nhân càng được nâng cao. Chính vì vậy khi xem xét tự
đánh giá của mỗi người phải dựa trên cơ sỏ hoạt động của người đó".
- 13 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ni dung ca t ủỏnh giỏ khụng ch dng li vic xỏc ủnh mc ủ tn
ti giỏ tr ca nhõn cỏch mỡnh, khụng ch dng li mc bit ủ m bit cú tớnh
th ủng m nú cũn mang tớnh tớch cc. Cỏ nhõn tỡm ra nguyờn nhõn lý gii ti
thin mỡnh.

OBO
OKS
.CO
M

sao mỡnh li nh th v t ủú ủ ra bin phỏp, cỏch thc khc phc ủ t hon
Túm li, ni dung ca t ủỏnh giỏ khụng phi l cỏi "nht thnh bt bin"
m nú tựy thuc vo tớnh cht hot ủng ca mi cỏ nhõn, vo s phỏt trin ca
ý thc, nhõn cỏch m cỏ nhõn t ủỏnh giỏ mỡnh ni dung no. Vic xỏc ủnh
ni dung t ủỏnh giỏ s giỳp cỏ nhõn xỏc ủnh ủc nhng vn ủ cn cú trong
vic xõy dng h thng giỏ tr riờng ca cỏ nhõn cú hiu qu.
2.3. T ủỏnh giỏ bn thõn

S t ủỏnh giỏ bn thõn ủó ủc nghiờn cu t nhng nm 90 ca th k
XIX. Mt trong nhng ngi ủu tiờn nghiờn cu v t ủỏnh giỏ bn thõn l
William James. Phõn tớch nhng tri nghim ca khỏch th v tm quan trng
ca cỏi Tụi, tỏc gi kt lun rng: nhng thnh tớch ủt ủc trong nhng lnh

vc hot ủng no ủú v nhng nguyn vng cú ý ngha quan trng ti s ủỏnh
gớa bn thõn. Trong hot ủng ngi ta luụn so sỏnh thnh tớch ủt ủc vi
nguyn vng ủ ra. Nu thnh tớch ca hot ủng ủt ủc nh nguyn vng cỏ
nhõn ủ ra thỡ s cú s t ủỏnh giỏ bn thõn cao; nu cú s chờnh lch thỡ s
ủỏnh giỏ l thp hn. Theo James thỡ s t ủỏnh giỏ bn thõn=Thnh cụng/kh
nng.

Nh xó hi hc G.H.Mead thỡ cho rng nguyờn nhõn ca quỏ trỡnh cỏ nhõn

KI L

gia nhp vo nhúm xó hi l do cỏ nhõn ni tõm húa nhng ý tng v thỏi ủ
ủc th hin bi nhng nhõn vt quan trng trong cuc sng ca cỏ nhõn ủú,
chp nhn chỳng (mt cỏch vụ thc) v th hin chỳng ra ngoi nh l cỏi riờng
ca mỡnh. Cỏ nhõn ủỏnh giỏ cao bn thõn khi ủc nhng ngi khỏc chp nhn;
ủỏnh giỏ thp v h mỡnh xung khi h bỏc b, t chi hoc h thp ngi ủú.
Cỏ nhõn tng bc tr thnh mt con ngi xó hi trong tri nghim riờng ca
mỡnh v c x vi bn thõn theo kiu nh vy, khi ủú cỏ nhõn c gng hỡnh
dung bn thõn nh cỏc giỏ tr v tớnh cỏch m nhng ngi khỏc quy cho h.
- 14 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
From Mead cho rng s t ủỏnh giỏ bn thõn ủc xỏc ủnh t s ủỏnh
giỏ ca ngi khỏc. Mead cho rng khụng cú mt ngi no l mt hũn ủo
trong s ủỏnh giỏ ca mỡnh. Mt ngi dự tin tng vo tớnh ủc lp ca mỡnh
hoc khộp kớn ủn chng no anh ta cng phi mang theo mt cỏi gng phn

OBO

OKS
.CO
M

chiu t nhúm xó hi ca mỡnh. Cỏ nhõn s ủt cho bn thõn giỏ tr cao khi ủc
nhng ngi trong nhúm ca anh ta ủi x mt cỏch tụn trng; s ủt bn thõn
v trớ thp hn nu nhng ngi thuc nhúm ủú ủi x vi anh ta nh l cp
di.

Theo Carl Rogers ụng khụng tho lun nhng ngun gc ca s ủỏnh giỏ
trc tip, Rogers gi thuyt rng tt c mi ngi phỏt trin hỡnh nh bn thõn ủ
phc v cho vic dn dt v duy trỡ s thớch nghi ca h ti th gii bờn ngoi.
ễng cho rng trong s chn lc cỏc thnh t ca hỡnh vi xu, t ủỏnh giỏ bn
thõn ca cỏ nhõn s cú nh hng nguy hi.ễng cng cho rng mt bu khụng
khớ chp nhn ủc, bu khụng khớ cho phộp biu hin mt cỏch t do cỏc ý
tng v cm xỳc, khụng dựng ủn s nghiờm khc v cỏc so sỏnh nhm ủnh
giỏ thng xuyờn cho phộp con ngi nhn bit v chp nhn bn thõn. Mõu
thun cú th ủc ngn chn nu cha m v nhng ngitng nhúm xó hi ủú
chp nhn tm nhỡn v cỏc giỏ tr ca tr, mc dự h khụng cn thit phi ủng ý
vi chỳng. Theo cỏch ủú tr em cú th tr lờn tụn trng bn thõn, ginh ủc s
yờn tõm trong s tha hng cỏc giỏ tr ca riờng mỡnh v hc cỏch tin tng
bn thõn.

Nh xó hi hc Morris Rosenberc khi nghiờn cu trờn 5 nghỡn hc sinh,

KI L

ụng thy rng: ủi v xó hi liờn quan mt cỏch yu t ti s t ủỏnh giỏ bn
thõn v nhúm dõn tc thiu s khụng liờn quan ti s t ủỏnh giỏ. iu ny
chng t cỏ nhõn tham gia vo quỏ trỡnh t ủỏnh giỏ. Thanh thiu niờn cú mi

quan h gn gi vi cha ca mỡnh thỡ cú s ủỏnh giỏ bn thõn cao hn nhng
ngi cú mi quan h lng lo, khụng bn cht. Tụn giỏo v th t sinh cng cú
liờn quan ti s t ủỏnh giỏ bn thõn.
Theo Stanley Coopersmith khi nghiờn cu v ngun gc ca s t ủỏnh
giỏ cho rng ủú l do:
- 15 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
- S chp nhn ca cha m ủi vi tr
- Cỏc ni quy v gii hn ủi vi tr ủc quy ủnh rừ
- S tụn trng cỏc hnh ủng cỏ nhõn tn ti trong gii hn ủó ủc quy
ủnh trc ủú

OBO
OKS
.CO
M

Khi ủú cha m ca nhng ủa tr cú s t ủỏnh giỏ cao thỡ quan tõm v
xõy dng mt cuc sng phự hp vi cỏch thc m h cho l phự hp v cho
phộp mt mc ủ t do tng ủi trong khuụn kh cho phộp. Khi gii hn ủc
xỏc ủnh rừ s cho phộp tr ủỏnh giỏ ủc rừ cỏc thnh tớch hin cú cng nh so
sỏnh cỏc hnh vi thỏi ủ trc ủú. iu ny s giỳp cho ủa tr cú s ủỏnh giỏ
bn thõn cao.

Túm li cha cú mt lý thuyt hon chnh no v s t ủỏnh giỏ bn thõn.
Cỏc quan ủim ca cỏc tỏc gi k trờn v "t ủỏnh giỏ bn thõn" cho chỳng ta
thy ủc rng: S t ủỏnh giỏ bn thõn l cỏ nhõn ủỏnh giỏ chớnh mỡnh nh:

"cỏi Tụi trng hc (nng lc nhn thc, nng lc hc tp)", "cỏi Tụi xó hi
(nng lc giao tip, nng lc thớch nghi xó hi)", "cỏi Tụi th cht (sc khe,
hỡnh dỏng...)", "cỏi Tụi cm xỳc (s hi lũng v bn thõn)"...

Trong t ủin Tõm lý hc cú ủnh ngha nh sau: T ủỏnh giỏ bn thõn l
cỏ nhõn ủỏnh giỏ chớnh mỡnh, ủỏnh giỏ nhng nng lc, phm cht v v trớ ca
mỡnh so vi ngi khỏc.

T ủỏnh giỏ bn thõn l s ủỏnh giỏ tng th v giỏ tr ca bn thõn vi t
cỏch l con ngi. ú l mt s ủỏnh giỏ m cỏ nhõn cúủc v giỏ tr ca
mnh. T ủỏnh giỏ bn thõn ủúng vai tr quan trng trong s pht trin từm lý

KI L

v nht l s pht trin nhừn cch ca c nhừn. T ủỏnh giỏ bn thõn l ủỏnh giỏ
v bn thõn, v kh nng v phm cht ca bn thõn cng nh v trớ ca mnh
gia nhng ngi khỏc v l ht nhõn quan trng trong vic pht trin nhừn
cch c nhừn.

3. Mt s ủc ủim tõm - sinh lý c bn ca hc sinh trung hc ph
thụng (THPT)

Hc sinh THPT cú ủ tui ch yu t 16-20 tui. ú l giai ủon ủu ca
tui thanh niờn. lỏ tui ny cỏc em ủó cú mc ủ trng thnh v lý tng,
- 16 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
tõm lý, l thi k t xỏc ủnh v mt xó hi v tớch cc tham gia vo cuc sng

lao ủng v hc tp ủ chun b cho tng lai. õy l thi kỡ nhõn cỏch ủang
trng thnh v tin ti n ủnh.
3.1. c ủim v th cht

OBO
OKS
.CO
M

ủ tui 17-18 thanh niờn ủó cú mt c th phỏt trin gn ngang bng
vi c th trng thnh. Cựng vi s hon thin ca c th, cỏc chc nng sinh
lý cng ủt ti s n ủnh. Th lc ca cỏc em phỏt trin mnh giỳp cho vic
thc hin cỏc cụng bvic nng nhc, cỏc cụng vic ủũi hi cú k thut cao hn.
3.2. c ủim v tõm lý

3.2.1. c dim v th cht, trớ tu

Do s hon thin v cu to v chc nng ca h thn kinh Trung ng v
cỏc giỏc quan do s tớch ly phong phỳ kinh nghim sng v tri thc; do yờu cu
ngy cng cao ca hot ủng hc tp lao ủng xó hi ủó giỳp cho quỏ trỡnh nhn
thc ca hc sinh THPT cú nhng nột mi v cht; cm giỏc, tri giỏc ủt ti mc
ủ tinh nhy; trớ nh cú ch ủnh chim u th, nng lc chỳ ý cú ch ủnh cng
phỏt trin. T duy lý lun phỏt trin mnh v cú tớnh cht ch, nht quỏn, c cn
c hn hc sinh trung hc c s. Cỏc thao tỏc trớ tu phõn tớch, so sỏnh, tng
hp, trỡu tng hỏo v khai quỏt húa phỏt trin mnh giỳp cỏc em lnh hi ủc
khỏi nim phc tp v trỡu tng ca chng trỡnh.

S phỏt trin trớ tu ca ca hc sinh THPT ủó ủt mc ủ cao v ủang
ủc hon thin dn trong qỳa trỡnh hc tp. Cng lờn lp cui cp, nng lc trớ
tu cng phỏt trin. iu ny to c hi cho kh nng t duy ủc lp, t duy khỏi

cỏc em.

KI L

quỏt húa, t duy sỏng to, chun b cho hc tp lờn cao hc ngh v vo ủi ca
3.2.2. S phỏt trin t ý thc
la tui ny kh nng t ủỏnh giỏ, t ý thc ủó phỏt trin mnh. Biu
hin ủc trng l thanh niờn nhn thc ủc nhng ủc ủim v phm cht ca
mỡnh trong xó hi, trong cng ủng. mc ủ cao hn ủú l kh nng t ủỏnh
giỏ mỡnh theo nhng chun mc ca xó hi trờn bỡnh dinth cht, tõm lý, ủo
ủc.
- 17 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
la tui ny cú hai loi t ý thc ni bt
- T ý thc v hỡnh nh bn thõn: ủú l nim t ho hat l kh tõm v din
mo bờn ngoi ca mỡnh.
- T ý thc v nhng phm cht gii tớnhca mỡnh, hc sinh THPT cú th
mỡnh.

OBO
OKS
.CO
M

ý thc ủc mt mnh, mt yu ca mỡnh, luụn luụn khao khỏt t ho0n thin
3.2.3. c ủim tỡnh cm, xỳc cm

i sng tỡnh cm, xỳc cm ca hc sinh ủu tui thanh niờn rt phong
phỳ, ủa dng. la tui ny, nhng tỡnh cm ủo ủc bt ủu ủc bc l rừ.
Nhng tỡnh cm cao ủp khỏc v trớ tu, thm m cng ủc hỡnh thnh mt
cỏch khỏ sõu sc. Song ni bt la tui ny l quan h tỡnh cm gia ủỡnh, tỡnh
bn v tỡnh yờu nam n.

- Quan h tỡnh cm gia ủỡnh: i vi cỏc bc cha m v ngi ln núi
chung trong tỡnh cm cu hc sinh la tui ny thng biu l rừ tớnh t lp,
cú nột riờng ủc ủỏo ca cỏi Tụi.

- Quan h bn bố: la tui ny s giao lu bn bố v nhúm bn thõn gi
vai trũ quan trng trong ủi sng tỡnh cm ca cỏc em. Tỡnh bn ủ tui THPT
cú c s, cú lý trớ v bn vng hn tui thiu niờn. i vi cỏc em bn bố tr
thnh ch ủa tinh thn ht sc quan trng, l ch tõm tỡnh th l nhng vng
mc, thm kớn, cho li khuyờn ca bn bố nhiu khi cú ý ngha quyt ủnh ủi
vi vic gii quyt nhng vn ủ quan trng ca cỏc em.

- Quan h vi cỏc bn khỏc: Tỡnh yờu nam n xut hin, phỏt trin t quan

KI L

h thõn thit trong tỡnh bn, tỡnh cm ny thng mang tớnh lóng mn, th mng.
c bit la tui ny cỏc em thng m mng, cỏc em thng thớch tỡm cho
mỡnh nhng thn tng trong lnh vc ngh thut v th thao: nhng ca s ni
ting, ngụi sao ủin nh, nhng siờu sao búng ủỏ... ủ thy ủú l tm gng noi
theo. Do vy gia ủỡnh v nh trng cn hng cỏc em ti nhng con ngi c
th, gn givi cỏc em ủ cỏc em thy ủú lm nhng tm gng sỏng ủ hc tp,
lao ủng hay sỏng to ngh thut m noi theo phn ủu
3.2.5. í thc ngh nghip
- 18 -

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Khỏc vi cỏc lc tui khỏc hc sinh THPT l nhng ngi ủang hc
nhng lp cui ca h giỏo dc ph thụng. Vi h nhng cõu hi: Hc lờn ủi
hc hay hc ngh? Vo trng ủi hc no? Vỡ sao li chn ngnh ngh ủú?... l
nhng cõu hi thng xuyờn lm h bn tõm, vỡ vic chn ngh gỡ s liờn quan

OBO
OKS
.CO
M

ti ton b k hoch ủng ủi ca h nờn khỏc vi thiu niờn, ý thc chn
ngh tui hc sinh THPT cú ý ngha nghiờm tỳc, trc tip, cp bỏch.
í thc ngh nghip v s la chn k hoch sng tng lai ca hc sinh
THPT cng b quy ủnh v chi phi bi xu hng ca nn kinh t, xó hi ca
tng thi k v s phỏt trin ca ủt nc.

III. S phỏt trin tõm lý ca hc sinh THPT v s t ý thc bn thõn
Vic phõn ủon quỏ trỡnh phỏt trin tõm lý ngi phỏc ha cho chỳng ta
thy rừ nhng nột tõm lý ủc trng cho tng la tui trong mi giai ủon phỏt
trin cỏc nột tõm lý ủc trng ny sinh trờn c s kt hp cỏc ủiu kin khỏch
quan v ch quan. Trong s cỏc ủiu kin khỏch quan v th xó hi ca ch th
cú ý ngha vụ cựng quan trng. Nhng thay ủi v th xó hi s lm ny sinh nhu
cu phỏt trin mi. Bi vy quỏ trỡnh phỏt trin tõm lý ca con ngi l mt quỏ
trỡnh liờn tc, va mang tớnh k tha va mang tớnh phỏt trin. Trong khuụn kh
ca ủ ti chỳng tụi ch ủ cp ti mt s ủc ủim tõm lý ủc trng ca hc sinh
THPT nh hng ti t ủỏnh giỏ bn thõn ca h.

1. Mt s nột tõm lý ủc trng ca hc sinh THPT
1.1. V th xó hi ca thanh niờn

V th xó hi ca la tui hc sinh THPT cú nhiu thay ủi so vi la tui

KI L

trc ủú, mt khỏc cỏc quan h xó hi ca thanh niờn ủc m rng. Trong cỏc
quan he ủú ngi ln k c thy cụ giỏo v cha m ủu nhỡn nhn cỏc em nh
nhng ngi chun b thnh ngi ln v ủi hi hc phi cú cỏc cỏch ng x
phự hp vi v th ca mỡnh. Mt khỏc, khỏc vi hc sinh lp di (cp II), hc
sinh THPT ủng trc mt th thỏch khỏch quan ca cuc sng phi chun b
la chn cho mỡnh mt hng ủi sau khi tt nghip ph thụng, phi xõy dng
cho mỡnh mt cuc sng ủc lp trong xó hi... Nhng thay ủi trong v th xó
hi, s thỏch thc khỏch quan ca cuc sng ủu ủn lm xut hin la tui
- 19 -



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
thanh niên những nhu cầu về hiểu biết thế giới - hiểu biết xã hội và các chuẩn
mực quan hệ người - người hiểu mình và tự khẳng ñịnh mình trong xã hội.
Bước sang tuổi thanh niên các chức năng tâm lý của con người cũng có
nhiều thay ñổi ñặc biệt là trong lĩnh vực phát triển trí tuệ, khả năng tư duy. Các

OBO
OKS
.CO
M

nghiên cứu tâm lý học cho thấy rằng hoạt ñộng tư duy của học sinh THPT rất
tích cực và có tính ñộc lập, tư duy lý luận phát triển mạnh. Học sinh có khả năng
và rất ưa thích khái quát các vấn ñề. Sự phát triển mạnh của tư duy lý luận liên
quan chặt chẽ với khả năng sáng tạo. Nhờ khả năng khái quát thanh niên có thể
tự mình phát hiện ra những cái mới. Với họ ñiều quan trọng là cách thức giải
quyết các vấn ñề ñược ñặt ra chứ không phải là loại vấn ñề nào ñược giải quyết.
Học sinh PTTH ñánh giá các bạn thông minh trong lớp không dựa vào ñiểm số
mà dựa vào cách thức giải bài tập. Họ có xu hướng ñánh giá cao các bạn thông
minh và những thầy cô có phương pháp giảng dạy tích cực, tôn trọng những suy
nghĩ tích cực của học sinh, phê phán sự gò ép, máy móc trong phương pháp sư
phạm. Trên cơ sở ñiều kiện khách quan và chủ quan nêu trên tự ñánh giá của
học sinh THPT phát triển.

1.2. Nảy sinh cảm nhận về “tính chất người lớn” của bản thân
Cảm nhận về “tính người lớn” của chính bản thân mình là một trong
những nét tâm lý ñặc trưng xuất hiện trong giai ñoạn chuyển từ lứa tuổi thiếu
niên sang tuổi thanh niên. Thực tiễn cho thấy rằng sự nảy sinh cảm nhận ñó ở
lứa tuổi thanh niên là một trong những yếu tố tâm lý góp phần tạo nên những
mối quan hệ bất ổn giữa cha mẹ và con cái, làm tổng số giao tiếp giữa cha mạe

KI L

và con cái giảm xuống và thay vào ñấy là nhu cầu giao tiếp của thanh niên và
bạn ñồng lứa tăng lên.

Bước sang tuổi thanh niên các em có cảm nhận rõ rệt rằng mình ñã lớn
hay mình cũng gần giống người lớn, sắp trở thành người lớn. Ranh giới giữa
tuổi thanh niên và tuổi người lớn trong con mắt của các em không phải bao giờ
cũng hiện lên một cách rõ ràng. Trong quan hệ với trẻ nhỏ tuổi hơn hay trong

quan hệ với các bạn ñồng lứa thanh niên có xu hường cố gắng thể hiện mình như
những người ñã lớn. Tuy nhiên thực tiễn cuộc sống ñã ñưa thanh niên và một
- 20 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
hon cnh ủy mõu thun. So sỏnh mỡnh vi ngi khỏc, hc sinh cp III hiu
rng mỡnh vn cũn nh, cũn ph thuc. Nu nh la tui trc ủú sn sng chp
nhn quan h ngi ln - tr con thỡ ủi vi la tui ny tớnh cht nh vy trong
quan h gia h vi ngi ln ủc coi l khụng bỡnh thng. iu ủú lm xut

OBO
OKS
.CO
M

hin mt mõu thun gia ý mun ch quan v hin thc khỏch quan: mun tr
thnh ngi ln h ý thc ủc rng mỡnh cha ủ kh nng. Mõu thun ny ủó
to ra nhng thay ủi ln trong lnh vc tỡnh cm ca la tui ny. i sng
tỡnh cm ca hc sinh PTTH rt phong phỳ v nhiu v. Tỡnh bn ca la tui
ny ủc cng c tr nờn sõu sc v bn vng hn. Mc ủ lo lng trong giao
tip vi bn bố, thy cụ, cha m tng lờn so vi la tui trc.
Trờn c s phỏt trin sinh lý, mc ủ chớn mui ca quỏ trỡnh phỏt trin
sinh lý gii, s cm nhn tớnh cht ngi ln ca bn thõn mỡnh hc sinh
PTTH khụng phi l cm nhn chung chung m liờn quan cht ch vi vic gn
kt mỡnh vo mt gii nht ủnh. T nhn thc thanh niờn nam hoc n dn
dn hỡnh thnh nhng nhu cu, ủng c, ủnh hng giỏ tr, cỏc quan h v cỏc
kiu hnh vi ủc trng cho mi gii.
1.3. Hỡnh thnh th gii quan

Nhng thay ủi trong v th xó hi, trỡnh ủ phỏt trin t duy lý lun v
hn na mt khi lng tri thc ln mang tớnh phng phỏp lun ca cỏc quy
lut ca t nhiờn, xó hi m thanh niờn tip thu ủc trong nh trng ủó giỳp
cỏc em thy ủc cỏi mi liờn h gia cỏc tri thc khỏc nhau, gia cỏc thnh
phn ca th gii. Nh ủú thanh niờn bt ủu liờn kt cỏc tri thc riờng l li vi

KI L

nhau ủ to nờn mt biu tng chung v th gii cho riờng mỡnh. i vi hc
sinh PTTH biu tng chung v th gii cú mt ý ngha nhõn cỏch rt riờng nú
gn lin vi nhu cu tỡm kim mt ch ủng cho riờng mỡnh trong xó hi tỡm
kim mt hng ủi, mt ngh nghip, mt d ủnh cho cuc sng ca h. Nh
vy th gii quan tc quan ủim v th gii núi chung v c s tn ti, v mi
liờn h gia con ngi vi t nhiờn v nhng ủnh hng giỏ tr c bn...ủc
hỡnh thnh.

- 21 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Mt trong cỏc khớa cnh quan trng ca quỏ trỡnh hỡnh thnh th gii quan
ca hc sinh PTTH l trỡnh ủ phỏt trin trớ thc ủo ủc.Cỏc nghiờn cu tõm lý
hc cho thy rng th gii quan v lnh vc ủo ủc bt ủu hỡnh thnh con
ngi tui thiu niờn. Cỏc em ủó bit ủỏnh giỏ phõn tớch loi hnh vi ca bn

OBO
OKS
.CO

M

thõn v ca ngi khỏc theo cỏc phm tr ủo ủc khỏc nhau, cú kh nng ủa
ra nhng chớnh kin tng ủi khỏi quỏt ca riờng mỡnh v cỏc vn ủ ủo ủc.
Song tui hc sinh PTTH cú ý thc ủo ủc phỏt trin lờn mt bc cao hn c
v mt nhn thc, tỡnh cm v hnh vi.

- V mt nhn thc: Cỏc em khụng ch cú kh nng gii thớch mt cỏch rừ
rng cỏc khỏi nim ủo ủc, quy chỳng vo mt h thng nht ủnh th hin mt
trỡnh ủ khỏi quỏt cao hn h cũn xut hin mt cỏch cú ý thcnhu cu xõy
dng cỏc chớnh kin ủo ủc ca riờng mỡnh v cỏc vn ủ m cc sng ủt ra.
- V khớa cnh tỡnh cm: Cỏc chun mc ủo ủc ủó cú ủc nhng ý
ngha riờng t ủi vi la tui ny, nh ủú cỏc hnh vi tng ng vi cỏc chun
mc ủo ủc nht ủnh cú th khi dy h nhng cm xỳc ủc bit. Núi cỏch
khỏc la tui ny nim tin ủo ủc ủó bt ủu hỡnh thnh. S hỡnh thnh nim
tin ủo ủc bin thnh niờn t ch l ngi chp nhn, phc tựng cỏc chun mc
ủo ủc tr thnh ch th tớch cc ca chỳng.

Trờn ủõy mt s nột tõm lý ủc trng ca la tui hc sinh THPT. Tt c
nhng yu t ch quan v khỏch quan trờn s nh hng ti kh nng t ủỏnh
giỏca cỏc em.

2. c ủim t ủỏnh giỏ ca hc sinh PTTH

KI L

S phỏt trin t ý thc l mt ủc ủim ni bt trong s phỏt trin nhõn
cỏch ca thanh niờn mi ln, nú ý ngha to ln ủi vi s phỏt trintõm lý ca
la tui ny. T ý thc v cỏi Ti v cỏ tớnh ca mỡnh l ủc ủim tõm lý quan
trng ca la tui ny. cỏc em quỏ trỡnh t ý thc din ra mnh m, sụi ni v

tớnh ủc thự riờng. Cỏc em cú nhu tỡm hiu v ủỏnh giỏ nhng ủc ủim tõm lý
ca mỡnh theo quan ủim v mc ủớch cuc sng v hoi bóo.
Ni dung t ý thc cng khỏ phc tp v ngy cng phỏt trin mnh.

- 22 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Cỏc em thng t nờn ra cho mỡnh nhng cõu hi: Tụi l ngi nh th
no? Tụi cú kh nng gỡ? Tụi cú th tr thnh ngi nh th no? Tụi cú th lm
nh th no ủ tr nờn tt ủp hn? Biu hin ủc trng l thanh niờn nhn thc
ủc nhng ủc ủim v phm cht ca mỡnh trong c gia ủỡnh, cng ủng v xó

OBO
OKS
.CO
M

hi theo nhng chun mc ca xó hi trờn bỡnh din th cht, tõm lý, ủo ủc.
Hn bt k la tui no, thanh niờn t ủỏnh giỏ v hỡnh nh bn thõn mt
cỏch t m v nghiờm khc. iu ny phỏt trin tui thiu niờn nhng ủn ủu
tui thanh niờn thỡ bc l mnh m. Cỏc em thng khụng hi lũng v chiu cao
(quỏ cao hay quỏ thp), vúc dỏng thõn th (quỏ bộo hay quỏ gy). H thng m
c cú cp mt ủp, mi cao, ming duyờn dỏng. H luụn mong mun khao khỏt
mun bit trong mt ngi ln, bn bố h nh th no? H cú nng lc g?
Do khỏt khao mun bit mỡnh l ngi nh th no: ủ t khng ủnh v
t ủỏnh giỏ mỡnh thanh niờn cú th hnh ủng theo 2 cỏch:

- Th nht l: t nguyn nhn nhim v khú khn, c gng hon thnh nú.

Nhng do kinh nghim sng cũn hn ch nờn vic cũn hn ch nờn vic t ủỏnh
giỏ gp khụng ớt khú khn v ủụi khi gõy ra ng nhn. VD: bng bnh, ngang
tng, khụng s nguy him

- Cỏch th hai l: ngm so sỏnh mỡnh vi ngi xung quanh, ủi chiu ý
kin ca mỡnh vi ý kin ca ngi ln nht l ngi h ngng m : lng nghe
ý kin ca nhng ngi xung quanh mỡnh

ụi khi thanh niờn t quan sỏt, t xem xột ca bn thõn, t phi tnh v
bn thõn. iu ny th hin rừ trong vic ghi nht ký ca thanh niờn. Ni dung

KI L

nhng nht ký ca hc sinh THPT cho thy nhiu khi cỏc em rt nghiờm khc,
khc khe vi bn thõn, t hi hn, trỏch múc mỡnh v mt ý ngh hay mt hnh
vi sai trỏi no ủú ủc ủim t ý thc v cỏi tụi khụng bao hm mt s yu t ủn
gin no ủú m l mt s ủan xen phc tp, ủc bit, biu chng l thng hay
thay ủi theo nhng ủiu kin hon cnh c th. la tui ny s t ý thc, t
ủỏnh giỏ cú nhng chuyn bin v cha thc s n ủnh. Cỏi tụi ủang cú, cỏi Tụi
ủang bin ủng v cỏi Tụi m c, lý tng, thm chớ l cỏi Tụi hóo huyn
thng cựng tn ti trong mt cỏ nhõn. iu quan trng l xu hng vng lờn
- 23 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ca cỏi Tụi ủc hng dn, ch ủo bi nhng ủiu kin giỏo dc, mụi trng
xó hi ra sao.
Túm li tui hc sinh THPT s t ý thc, t ủỏnh giỏ mang tớnh tớch
cc, tt ủp v lnh mnh. Chớnh s t ý thc ny ủiu chnh, ủiu khin ca

OBO
OKS
.CO
M

mi cỏ nhõn tr nờn cú mc ủớch, cú ý ngha. S t ý thc, t ủỏnh gớa v bn
thõn ủm bo cho tớnh n ủnh v thng nht ca hot ủng theo mt hng nht
ủnh no ủú.

3. S phỏt trin tõm lý tui hc sinh THPT nh hng ti kh nng t
ủỏnh giỏ bn thõn

Bc sang tuụi hc sinh THPT cỏc chc nng tõm lý, sinh lý ca con
ngi cú nhiu s thay ủi. c bit l trong quỏ trỡnh lnh vc t duy, trớ tu,
tỡnh cm,th gii quan. Tt c caca yu t ch quan v khỏch quan ủú ủó nh
hng ti kh nng t ý thc t ủỏnh giỏ ca hc sinh THPT

Nghiờn cu kh nng t ủỏnh giỏ con ngi ca hc sinh THPT nhn thy
rng khi ủỏnh giỏ con ngi thiu niờn thng nờu lờn nhng ủc ủim mang
tớnh nht thi, liờn quan ủn nhng hon cnh c th trong cỏc mi quan h vi
b m, thy cụ thỡ thanh niờn (cp III) chỳ ý nhiu hn ti phm cht nhõn cỏch
cú tớnh bn vng nh cỏc ủc ủim trớ tu, nng lc, tỡnh cm, ý chớ .T ch nhỡn
nhn ủc nhng phm cht mang tớnh khỏi quỏt ca ngi t phỏt hin ra th
gii ni tõm ca bn thõn mỡnh. Cỏc em la tui thiu nniờn cm nhn ủc
cỏc rung ủng ca bn thõn v hiu rng ủú l trng thỏi cỏi Tụi ca mỡnh. Song
nh t duy khỏi quỏt phỏt trin trờn c s tip thu cỏc tri thc chung mang tớnh

KI L

phng phỏp luõn hc sinh THPT ý thc ủc cỏc mi quan h gia thuc tớnh
tõm lý v cỏc phm cht nhõn cỏch, cú kh nng to ủc mt hỡnh nh cỏi Tụi
trn vn v ủy ủ hn ủ t ủú xõy dng cỏc mi quan h vi ngi khỏc v
vi chớnh mỡnh.

Biu tng v cỏi Tụi trong giai ủon ny thng cha rừ nột do vy t
ủỏnh giỏ v bn thõn khụng n ủnh v cú tớnh mõu thun. Nhu cu giao tip vi
bn bố ủng la phỏt trin mnh m v bn vng cựng vi vic xut hin tỡnh
yờu nam - n la tui ny ủó thc hin mt chc nng quan trng l giỳp
- 24 -



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
thanh niờn dn hiu rừ bn thõn mỡnh, ủỏnh giỏ bn thõn chớnh xỏc hn thụng
qua cỏc cuc trao ủi thụng tin, trao ủi cỏc ủỏnh giỏ v hin tng m h quan
tõm, ý thc v cỏi tụi rừ rng v ủy ủ hn ủó lm cho hc sinh THPT cú kh
nng la chn con ủng tip theo, ủt ra vn ủ t khng ủnh v tỡm kim v

OBO
OKS
.CO
M

trớ cho riờng mỡnh trong cuc sng xó hi.

Cng do s phỏt trin tõm lý - sinh lý ca nam - n hc sinh THPT l
tng ủi khỏc nhau m s t ủỏnh giỏ cng khỏc nhau: N thng quan tõm ti
cỏi Tụi ca mỡnh nhiu hn nam v thng ghi li cm xỳc, nhng n tng ca
chớnh mỡnh. Cũn nam hc sinh thng dố dt, kim ch khi ghi li cm xỳc ca

mỡnh. Nam thanh niờn thng tỡm hiu mỡnh thụng qua kt qu ca hnh ủng
ca n thanh niờn ủỏnh giỏ mỡnh qua s tỏn thng ca ngi khỏc.
Cú th ủc rng cỏc ủc ủim tõm lý cú nh hng rt ln ti kh nng
t ủỏnh giỏ ca hc sinh. Vi cỏc thay ủi v mt tõm lý so vi cỏc la tui khỏc
thỡ kh nng ủỏnh giỏ bn thõn ca cỏc em hc sinh THPT ủó ủt ti mt trỡnh
ủ cao hn v ủang dn hon thin chớnh mỡnh. Cỏc em ủỏnh giỏ mỡnh ủỳng,
chớn chc hn v cú kh nng t nhỡn nhn bn thõn mỡnh m khụng cn phi

KI L

theo mt khuụn mu nht ủnh.

- 25 -