Tài phán hiến pháp một số vấn đề lý luận cơ bản, kinh nghiệm quốc tế và khả năng áp dụng cho việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (8.69 MB, 200 trang )
VIEN KHOA HOC XA HQI VIET NAM
VIEN NHA NlTdC VA PHAP LUAT
•
•
it Je* * if rk
BAO CAO TOM 'A
TATX KETA' QUAA NGHIEN ClTU
DE TAICAP BO
■
De tai:
TAI PHAN HIEN PHAP - MOT SO VAN DE LY
LUAN CO BAN, KINH NGHIEM QUOC TE VA KHA
NANG AP DUNG CHO VIET NAM
•
Chu nhiem de tai:
Thu ky de tai:
Ca quan chu tri de tai:
•
PGS. TS. Nguyen Nhir Phat
Vien Nha nuac va Phap luat
TS. Bui Nguyen Khanh
Vien Nha nuac va Phap luat
Vien Nha nird’c va Phap luat
Vien Khoa hoc xa hoi Viet Nam
Ha Noi, 12/2009
DANH SACH THANH VIEN THl/C HIEN
DE TAI NGHIEN CUtJ KHOA HOC CAP BQ
“Tai phan hien phdp-Mot so van de ly luan ca ban, kinh nghiem quoc te
va kha nang dp dung cho Viet Nam ”
1. PGS. TS. Nguyen Nhu* Phat-Vien Nha nirdc va Phap luat.
2. TS. Bui Nguyen Khanh -Vien Nha niro’c va Phap luat.
3. GS. TS. Nguyen Dang Dung - DHQGHN.
4. GS. TSKH. Dao Trf Uc- Vien Nha nutfc va Phap luat.
5. PGS. TS. Bui Xuan Du-c -M at tran To Quoc Viet Nam.
6. PGS. TS. Dinh Ngoc Viroug-Vien Tir Dien hoc va Bach khoa Thtf
7. PGS. TS. Le Minh Thong-Vien khoa hoc to chirc - Ban TCTW
8. TS. Nguyln Dire Minh -Vien Nha nirorc va Phap luat.
9. PGS. TS. Pham Hiru Nghi -Vien Nha niro’c va Phap luat.
10. PGS. TS. Tru’O’ng Dac Linh - Dai hoc Luat TP. HCM.
11. Ths. Bui Ngoc San - DHQGHN.
12. Ths. Le Phtnmg Hoa - Vien Nha nirorc va Phap luat
13. CN. Nguyen Thj Hirng - Vien Nha niro’c va Phap luat.
2
M yc L ye
Loi noi dau
Phan thir nhat:
Chu nghTa lap hien va vai tro cua Hien phap trong xa hoi, trong he
thong phap luat
I. Khai luan ve chu nghla hop hien
1. Khai niem ve chu nghla hap hien
2. Cac yeu to cau thanh cua chu nghTa hop hien tu do
X
A.
II. Qua trinh hinh thanh va phat trien cua chu nghTa hop hien tren the
f
r
r
f
1. Nguon goc cua chu nghTa hop hien phuang Tay
2. Chu nghTa hop hien phuang Tay hien dai
2.1. Quyen luc toi cao cua hien phap
y
*
e
r
*
*
2.2. Tai phan hien phap (Judicial review)
2.3. Hien phap cuong tinh
2.4. Chu quyen nhan dan va chinh quyen dan chu
2.5. Tu tam quyen phan lap den kim che doi trong (Checks and Balances).
2.6. Quyen ca ban
2.7. Tu phap doc lap.
' /
<»
3. Chu nghTa hop hien theo quan diem Marxit
III. Chu nghTa hop hien cr Viet Nam
1. Sir du nhap chu nghTa hap hien phuang Tay vao Viet Nam truac Cach
mang thang Tam
2. Su truyen ba chu nghTa hap hien Mac-Lenin a Viet Nam
3. Su ket hap giiia chu nghTa hop hien phuang Tay va chu nghTa hop hien
Mac-Lenin a Viet Nam (Hien phap 1946)
4. Su uu thang cua chu nghTa hop hien Mac-Lenin a Viet Nam (Cac Hien
phap 1959, 1980, 1992)
5. Su khang dinh nhung gia tri pho quat cua chu nghTa hop hien a Viet Nam
trong qua trinh hoi nhap (Sua doi Hien phap nam 2001)
6. Tai phan hien phap va tuang lai cua chu nghTa hop hien a Viet Nam
Phan thir hai:
Phan tfch va nhan dien vai tro cua tai phan Hien phap trong viec xay
dyng Nha nirfrc phap quyen va nen dan chu
I. Khai niem ve che do tai phan hien phap
*
>
r
f
*
r
\
r
r
r
1. Nhu cau xay dung che do tai phan hien phap
2. Khai niem va noi dung cua che do tai phan hien phap
/
r
3
II. Ljch sir hinh thanh tai phan hien phap cf cac nuac tren the gioi
1. Su hinh thanh va phat trien cua che do bao hien den Chien tranh the giai
lan thu nhat
2. Su phat trien cua tai phan hien phap giua hai cuoc chien tranh the gioi lan
thu nhat va lan thu hai
3. Su phat trien cua tai phan hien phap sau cuoc chien tranh the giai lan thu
hai
4. Su phat trien cua tai phan hien phap trong thap ky 70 cua the ky XX
5. Mot so mo hinh bao hien tren the giai
5.1 Mo hinh bao hien va giam sat hien phap kieu My
?
t/
r
# f
9
r
/
f
r
\
r
\
't
5.2 Mo hinh bao hien va giam sat hien phap doc lap Ao - Due
5.3 Toa an hien phap CHLB Nga
5.4 Toa an hien phap a mot so nuac Chau A
6. Ket luan
III. Tai phan hien phap trong moi lien he giira phap luat va chinh tri
1. Phap tri
2. Thieu bien phap dam bao tu cap cao han
3. Ai giai thich Hien phap ?
4. Bao ve phap luat bang tai phan hien phap
5. Xuat xu tu chinh sach dang phai va yeu cau ve cong vu doi vai Tham
phan cua CHLB Due
6. Giai han cua Toa an hien phap bai khuon kho cua phap luat
7. Tai phan hien phap trong su xung dot giua luat hien phap va tinh than
thai dai
8. Toa an hien phap la vuang mien cua nha nuac phap quyen - truang hap
CHLB Due ?
9. Toa an hien phap la ca quan cua phap luat chu khong phai cua chinh tri kinh nghiem cua CHLB Due
IV. Pham vi thirc thi quyen tai phan hien phap trong Nha nutfc phap
quyen
1. Vai tro cua tai phan hien phap trong viec bao ve cac quyen ca ban cua
cong dan
2. Vai tro cua tai phan hien phap trong viec giai quyet cac tranh chap ve
tham quyen hien dinh giua cac thiet che Nha nuac
3. Vai tro cua Tai phan hien phap trong viec giai thich Hien phap, giai quyet
\
r
r
\
/
f
\
r
7
•>
\
4
cac tranh chap ve bau cii va trung cau dan y
Phan thu* ba:
X
A
Mo hinh va khai quat cac xu htrimg phat trien tai phan Hien phap cua
cac quoc gia tren the gioi
I. Khai quat va phan loai ve mo hinh bao hien cua cac niro’c tren the
gun
1. Mo hinh Toa an toi cao va toa an cac cap co chuc nang bao hien- Mo hinh
Hoa Ky.
1.1 Lich su hinh thanh va phat trien
1.2 Cac dac diem ca ban
2. Mo hinh Toa an hien phap (Constitutional Court) hoac Hoi dong bao hien
(Constitutional Council)- Mo hinh luc dia chau Au
2.1 Ca cau, cach thuc thanh lap, va tham quyen cua Toa an hien phap
2.2 VS cach thuc thuc hien quyen giam sat tinh hop hien cua cac van ban
luat.
2.3 Dac diem cua giam sat hien phap theo mo hinh luc dia chau Au
3. Mo hinh ca quan lap hien dong thai la ca quan bao hien
II. Xu hirfrng phat trien cua cac mo hinh tai phan hien phap trong the
gioi dinmg dai
1. Tham quyen cua ca quan tai phan hien phap
1.1 Khai quat chung ve tham quyen cua ca quan tai phan Hien phap cua mot
so nuac tren the giai
1.2 Tham quyen tai phan Hien phap a mot so nuac cu the
—
—
r
2. Trinh tu va thu tuc theo tai phan Hien phap
2.1 Cac nguyen tac cua to tung tai phan hien phap
2.2 Trinh tu va thu tuc tai phan hien phap
•>
r
r
a
/
r
r
r
w
r
2.3 Hieu luc cua cac phan quyet cua ca quan tai phan hien phap
\
f
f
2.4. So sanh ve trinh tu thu tuc to tung cua cac ca quan tai phan hien phap
III. Mot so mo hinh tai phan hien phap tren the gioi
1. Mo hinh CHLB Due
1.1 Vai net ve lich su
1.2 Vi tri cua Toa an hien phap lien bang trong bo may nha nuac
1.3 To chuc va nhiem vu cua Toa an hien phap lien bang
2. Mo hinh Hoa Ky’
2.1 Lich su hinh thanh ca quan giam sat Hien phap cua Hoa Ky
2.2 Dac diem cua mo hinh giam sat hien phap kieu My
2.3 Toa an toi cao Hoa Ky
_
_
_
r
5
_ •>
y
r
2.4 Tham quyen giam sat Hien phap cua ca quan tu phap
2.5. Trinh tu, thu tuc giai quyet cac vu viec co lien quan den Hien phap
2.6 Hau qua phap ly
3. Mo hinh cac nuac SNG
4. Mo hinh cac nuac ASEAN
Phan thu* tir:
Nhu cau va nhirng dieu kien tien de xay dirng che do tai phan hien
phap o’ Viet Nam
I. Thtrc trang co che giam sat Hien phap o’ Viet Nam hien nay
1. Khai quat ve ca che giam sat Hien phap theo quy dinh cua cac ban Hien
phap Viet Nam
1.1 Giam sat Hien phap theo Hien phap nam 1946
1.2 Giam sat Hien phap theo Hien phap nam 1959
1.3 Giam sat Hien phap theo Hien phap nam 1980
1.4 Giam sat Hien phap theo Hien phap nam 1992
2. Nhung bat cap, han che cua ca che giam sat hien phap a Viet Nam hien
nay
II. Nhu cau xay dirng che do tai phan hien phap a Viet Nam
1. Su can thiet phai doi mai ca che bao hien
2. Su lua chon ca che bao hien thich hap: tien tai thiet lap mot ca quan tai
phan Hien phap doc lap - Toa an Hien phap
III. Dieu kien tien d! va mo hinh xay dirng che do tai phan hien phap o’
Viet Nam hien nay
1. Tien de nao cho xay dung che do tai phan hien phap a Viet Nam
2. Dinh huang lua chon mo hinh tai phan hien phap a Viet Nam
3. Chuc nang cua ca quan tai phan hien phap a Viet Nam
4. Mo hinh tai phan hien phap a Viet Nam
5. Tham quyen cua Toa an Hien phap a Viet Nam
*
r
f
f
r
r
r
r
r
r
/
r
/
r
/
r
r
6
LOfI NOI DAU
1. Tinh cap thiet cua de tai
Be ngan ngira nhung kha nang vi pham cac quyen va tu do cua cong
dan va trat tu Hien phap tuc la de cho nhung doi hoi cua che do Hien phap
dugc ton trong va bao dam trong thuc te, trong cac ly thuyet chinh tri va
trong thuc tien su dung quyen luc a cac nuac phat trien tren the giai da hinh
thanh ra nhung ca che bao ve va khoi phuc trat tu hien dinh.
Trong boi canh xay dung mot Nha nuac phap quyen XHCN va xa hoi
dan su a nuac ta hien nay, quyen con nguai va cac quyen cong dan luon
dugc dat a vi tri trung tarn va dong thai la giai han cho su can thiep cua Nha
nuac. Tuy nhien, viec bao ve cac quyen noi tren a nuac ta tren thuc te van
con gap phai nhung kho khan ve mat phap ly nhu:
- Pham vi bao ho nhung quyen con nguai va quyen ca ban cua cong
dan doi hoi can phai dugc giai thich va ap dung nhat quan,
- Viec xac lap ca sa Hien phap cho su can thiep cua Nha nuac doi vai
cac quyen ca ban cua cong dan chua ro va day du,
- Ca sa Hien phap bien ho cho Nha nuac khi ban hanh cac van ban
phap luat anh huang den cac quyen ca ban cua cong dan cung chua
that day du va trong nhieu truang hap can co su giai thich chinh thuc
Xuat hien nguy ca thieu dong bo cua Hien phap va cac Dao luat co
lien quan den cac quyen cong dan khi viec giai thich Hien phap chua
dugc tien hanh mot cach thuang xuyen
'
y
r
r
'
Ben canh do, cung can chi ra rang, moi quan he giua cac thiet che Nha
nuac cao nhat nhu Quoc hoi, Chinh phu, Toa an, Vien kiem sat nhan dan toi
cao, Toa an nhan dan toi cao, moi quan he giua Quoc hoi va Hoi dong nhan
dan cap tinh theo Hien phap trong nhieu truang hgp cung can phai co su giai
thich cu the de nang cao hieu qua hoat dong cua ca bo may Nha nuac.
Them vao do, nhieu yeu cau cua mot nen kinh te thi truang trong ky
nguyen toan cau hoa va mot xa hoi dan su hien dai da „vugt suc“ cua mot
Dao luat dan le cung doi hoi su „soi duang“ cua Hien phap nhu: hoi nhap
kinh te quoc te, nhan ban vo tinh, chong khung bo...
f
t
r
r
/
r
r
f
\
\
f
F
r
\
r
f
r
r
?
f
9
\
\
\
•>
x
\
\
r
7
•}
Dai Hoi X cua Dang da khang dinh phai “Xay dung, hoan thien ca
che kiem tra, giam sat tinh hop hien, hop phap trong cac hoat dong va quyet
dinh cua cac ca quan cong quyen” va “Xay dung ca che phan quyet ve
nhung vi pham Hien phap trong hoat dong lap phap, hanh phap va tu phap” .
Nhu vay, co the khang dinh rang, yeu cau bao hien da tra thanh mot
yeu cau cap bach trong dai song phap ly cua chung ta. Trong nhung nam
qua, viec bao hien trong ca che thuc thi quyen luc a nuac ta da dugc thuc
hien thong qua su lanh dao toan dien cua Dang, ca che giam sat toi cao cua
Quoc hoi, ca che tham dinh, kiem tra cac van ban quy pham phap luat, ca
r
r
r
r
_
che thanh tra va giai quyet cac khieu nai to cao cua cong dan. Tuy nhien,
hieu qua cua viec bao ve trat tu Hien phap thong qua cac ca che nay con rat
nhieu han che. Nguyen nhan ca ban theo chung toi la chua co sir nhan thuc
dung, day du va nhat quan ve cac yeu cau cua Hien phap do thieu vang su
giai thich chinh thuc Hien phap mot cach thuang xuyen.
Viec thiet lap tai phan Hien phap a nuac ta ro rang can phai co su
nghien cuu quy mo, nghiem tuc va can trong vi no doi hoi phai nhan thuc lai
ve ca che thuc thi quyen lire Nha nuac a nuac ta hien nay.
Chinh vi vay, xet trong pham vi nhiem vu, chuc nang cua minh, Vien
Nha nuac va Phap luat nhan thay can co su tap trung nghien cuu mot cach
day du, toan dien cu the ve kinh nghiem dieu chinh phap luat ve tai phan
hien phap va kha nang ap dung tai Viet Nam trong dieu kien hien nay. Day
la van de can nghien cuu mot cach ca ban, tong the va rat nghiem tuc vi no
doi hoi phai co cach tiep can mai trong viec nhan thuc ve ca che thuc thi
quyen luc Nha nuac a nuac ta hien na
2. Tinh hinh nghien cihi
2.1 Tinh hinh nghien cim trong nuac
Tuy co tam quan trong nhu vay, song tai phan hien phap mai chi dugc
chinh thuc nghien cuu a nuac ta trong thai gian gan day va cac ket qua
nghien cuu thu dugc con het sue khiem ton. Phan lan cac cong trinh khoa
hgc ve linh vuc nay dugc cong bo duai hinh thuc cac bai viet dugc dang tai
f
»
/
r
>
f
r
1
r
x
\
r
r
r
r
r
r
y
t
y
•>
r
y
y
r
r
r
r
f
y
r
r
y
y
f
>
9
r
y
y
y
\
y
y
?
•>
\
r
f
\
r
r
r
y
r
1 Dang cong san Viet Nam, Van kien Dai hoi dai bilu toan qu6c lin thu X, NXB. Chinh tri qu6c gia, HN,
2006, tr. 126, 127.
8
tren cac tap chi khoa hoc chuyen nganh luat hoac tham luan trong cac Hoi
thao quoc gia va quoc te va Bao cao cong tac cua cac Doan dai bieu Quoc
hoi cua Viet Nam lam viec tai nuac ngoai. Quan trong nhat trong so do co
the ke den bai viet cua PGS.TS. Nguyen Nhu Phat, Mo hinh tai phan Hien
phap a CHLB Due, Tap chi Nghien cuu lap phap so 11, 2004; PGS. TS Thai
_ f
r
r
VTnh Thang, Mo hinh ca quan bao hien a cac nuac tren the giai, Tap chi
Luat hoc, so 5, 2004; GS. TSKH: Dao Tri Uc, Tai phan Hien phap va xay
dung tai phan Hien phap a Viet Nam hien nay, Tap chi Nha nuac va phap
luat so 10, 2006; Bao cao cua Doan Uy ban phap luat ve ket qua nghien cuu
_
r
tai CHLB Due; Bao cao ket qua cua Doan cong tac cua Ban cong tac lap
'
r
>
phap tai Cong hoa Ao va Vuang quoc Anh; Tai lieu tham khao ve Hoi thao
ve ca che bao hien a Viet Nam do Ban cong tac lap phap to chuc tai thanh
pho Vinh, Nghe An, thang 3 nam 2005...
Dang chu y la, mot so cong trinh dugc bien soan duai dang sach tham
khao ve giam sat hien phap da dugc cong bo trong thai gian gan day song
noi dung cua no mai chi dung lai a viec giai thieu va cung cap nhung thong
tin ban dau ve kinh nghiem dieu chinh cua phap luat nuac ngoai. Ve loai
cong trinh nay, co the ke den: TS. Nguyen ST Dung (chu bien), Quyen giam
sat cua Quoc hoi- Noi dung va thuc tien tu goc nhin tham chieu, Nha xuat
ban tu phap, Ha Noi, 2004; Ban cong tac lap phap - Dang Van Chien (chu
bien), Ca che bao hien, Nha xuat ban tu phap, Ha Noi, 2005...
Co the noi, cho den nay van chua co cong trinh khoa hoc nao di sau
nghien cuu mot cach ca ban va co he thong ve vai tro cua tai phan hien phap
doi vai viec duy tri va bao ve che do Nha nuac va nen dan chu, xu huong
phat trien cua chung trong the giai duong dai va dac biet la ve mo hinh ly
luan cho viec xay dung tai phan hien phap a nuac ta trong giai doan hien
nay.
2.2 Tinh hinh nghien cim ngoai nuac
Sau the chien the giai lan thu hai, cung vai su lan manh cua cac trao
luu dan chu va tien bo xa hoi, tai phan Hien phap da dan tra thanh mot yeu
cau cap thiet trong dai song chinh tri - phap ly hien dai. Vai tinh cach la ca
sa phap ly quan trgng nhat de duy tri su can bang quyen luc Nha nuac, bao
/
r
r
__
•>
r
f
>
9
r
r
r
r
iv
r
r
r
y
f
f
r
r
\
f
r
r
\
f
F
t
\
\
9
ve cac quyen con nguai va cac quyen ca ban cua cong dan, Hien phap tu
than no da doi hoi phai co ca che bao ve. Cac yeu cau cua Hien phap phai
dugc bao dam thuc hien khong chi trong hoat dong cua bo may hanh phap
ma con trong chinh hoat dong cua ca quan lap phap. Cau hoi dugc dat ra la
ca quan nao la nguai chiu trach nhiem duy tri va bao dam viec thuc thi Hien
phap da dugc cac quoc gia phuc dap bang nhung phuang an khac nhau. Do
co the la mot ca quan Nha nuac doc lap trong he thong hanh phap hoac la
chinh ca quan lap phap hoac la mot ca quan tai phan doc lap... Khi nhan
loai buac sang the ky 20, cac quoc gia Tay Au da co chung nhan thuc rang,
viec xac dinh cac van ban phap luat va hanh vi vi hien chi co the giao cho
Toa an. Toa an la ca quan thich hgp nhat de thuc hien nhiem vu nay neu nhu
dam bao rang cac Tham phan tai day dugc dao tao mot cach chuyen nghiep,
tin cay, hoat dong doc lap va khong the bi mua chuoc.
Truac nam 1945, tai phan Hien phap chi ton tai a 4 quoc gia tien
phong la Hoa Ky, Thuy ST, Ao va Ailen. Sau nam 1945, tai phan Hien phap
da co ca hoi va dieu kien de phat trien a cac quoc gia khac tren the giai.
A
A
_
Khai dau cho xu huang nay a Chau Au chinh la Cong hoa Italia va CHLB
Due - hai quoc gia da tung ton tai che do phat xit truac day. Mo hinh tai
phan Hien phap tiep tuc dugc nhan rong trong nhung nam 70 a cac quoc gia
Tay Au vua co nhung cai cach sau rong ve dan chu nhu Tay Ban Nha, Bo
Dao Nha va Hy lap va sau nam 1989 a cac quoc gia chuyen doi a Dong va
Nam Au (nhu Hunggari, Bungari, Ba Lan...). Tai phan Hien phap da nhanh
chong dugc thua nhan la cong cu thich hgp cho viec duy tri sir can bang
quyen luc theo Hien phap va la hon da tang cua hoat dong bao hien. Tai
phan Hien phap dugc tiep tuc lan toa ra cac quoc gia ngoai Chau Au nhu cac
quoc gia cua Khoi Thinh Vugng Chung (nhu Uc, Canada, An Do), cac quoc
A
_
gia My la tinh, a Chau Phi va Dong Nam A (nhu Thai Lan, Campuchia...).
Mac du dugc suy ton la vuang mien cua Nha nuac phap quyen, song
tai phan Hien phap trong nhieu truang hgp cung bi thach thuc khi mot quy
dinh cua Hien phap mau thuan vai tinh than cua thai dai (vi du ve quyen pha
thai a cac quoc gia Chau Au) va viec thuc thi quy dinh do co kha nang gay
X
_
chia re su dong thuan cua xa hoi. Tuy khong phai la cong cu van nang, song
/
y
9
r
u
*
f
r
a
>
■
>
w
r
\
t
r
/
•>
v
\
f
r
r
/
/
r
r
>
f
fV
f
\
\
\
A
10
tai phan hien phap vai ton chi chi tuan theo Hien phap da gop phan quan
trong trong viec giai quyet cac mau thuan Hien phap va giu gin trat tu Hien
phap trong Nha nuac phap quyen. Co the noi, tai phan Hien phap la dinh cao
cua Nha nuac phap quyen vi cac gia tri hien phap chi co the bao ve co hieu
qua khi Nha nuac phuc tung hoan toan luat phap va chiu su kiem tra cua luat
phap trong quan he vai cong dan. Vai cach tiep can ay, tai phan Hien phap
da tra thanh mot yeu cau cap bach trong ca che bao hien cua Nha nuac ta mot Nha nuac cua nhan dan, do nhan dan va vi nhan dan.
3. Muc tieu cua de tai
De tai nham tra lai cho 3 cau hoi nghien cuu sau day:
- Tai phan Hien phap co vai tro gi trong viec duy tri va bao ve che do
Nha nuac phap quyen va nen dan chu ?
Mo hinh tai phan Hien phap tren the giai dang phat trien theo nhung
xu the nao?
- Mo hinh tai phan Hien phap nao phu hap vai cac dieu kien chinh triphap ly, xa hoi va kinh te cua Viet Nam?
m*
f
w
r
F
\
_
_
_
r
f
F
F
f
F
F
F
F
9
F
\
Nhung noi dung chinh cua de tai dugc trien khai nhu sau:
11
PHAN THU* NHAT
CHU NGHIA LAP HIEN VA VAI TRO CUA HIEN PHAP TRONG
XA HOI, TRONG HE THONG PHAP LUAT
•
7
«
•
I. Khai luan ve chu nghTa hop hien
1. Khai niem chu nghTa hop hien (Constitutionalism)2
Cuon Tic dien ve chinh quyen va chinh tri Hoa Ky dinh nghla chu nghla
hop hien la: “ Khai niem ve mot chinh quyen huu han ma tham quyen toi
hau cua no la tuan theo su dong y cua nhan dan.” Francis D.Wormuth trong
an pham “Nguon goc cua chu nghTa hop hien hien dai” da viet: “Hien phap
thucmg dugc dinh nghTa la tong the cac quy tac thanh van hoac bat thanh
van, phap ly hay sieu phap quy dinh ve chinh quyen va su van hanh cua no.
Tuy nhien co nhung y tuong ve su han che nam trong danh tu hien phap- y
tuong ve hien phap nhu mot su sap dat khong chi quy dinh ma con gioi han
y
f
A
chinh quyen, it nhat la trong nhung hoat dong thucmg nhat cua no.” Su gioi
han do dugc ggi la chu nghTa hgp hien. An pham “Cac nguyen ly cua nen
phap quyen”(Principles of the rule of law) cua Bo ngoai giao Hoa Ky cung
nhan thuc rang: “ Chu nghTa hgp hien dan chu- dua tren y tuong ve cac
quyen ca nhan va cac quyen cong dong, va giai han quyen luc cua chinh
quyen- tao lap khung dieu chinh mot nen dan chu. Chu nghTa hgp hien nhan
thuc rang mot chinh quyen dan chu va co trach nhiem phai di lien vai nhung
giai han mang tinh dinh che doi vai quyen luc cua chinh quyen.”5
Mot hgc gia Trung Quoc tren ca sa nghien cuu quan niem ve chu nghTa
hgp hien da dua ra dinh nghTa mang tinh chat dien giai ve chu nghTa hgp
hien:
r
?
\
r
r
•
>
7
r
r
f
y
r
r
r
\
*.
\
v
>
r
•
V
'
_
_
_
■ '
r
/
y
\
r
'
'
r
-\
r
\
2 Thuat ngir “Constitutionalism” dugc clu tao tu tinh tu “Constitutional” va ti6p vi ngtt “ism”. Trong cu6n
“Word formation” (CSu tao tir tiSng Anh), t^c gia Collins Cobuild giai thich: “ism kSt hop vai danh tu va
tinh tir de tao thanh danh tu mai. Cac danh tu mai n&y chi niem tin va cach cu xu dua tren nhttng viec, su
viec dugc danh tir va tinh tir g6c diin ta.” Xem Collins Cobuild. Word formation(CAu tao tir tigng Anh),
Nguyln Thanh Ygn djch va chu giai. NXB Thanh ph6 H6 Chi Minh, tr. 147. Nhu vay, xet \k mSt ngu
nguyen, Constitutionalism c6 thg dugc hilu la ni6m tin v6 mot chinh quy§n hgp hiSn va viec cu xu, hanh
dong phu hop vai hign phap. Chinh vi vay, chung toi dich tir nay 1&chu nghTa hap hien. Ngoai ra mot s6 tac
gia khac djch la chu nghTa lap hien, chu nghTa hien phap, hien phap tri, hien che chit nghTa.
Jay M. Shafritz. Tir diln v<§ chinh quySn va chinh tri Hoa Ky. NXB Chinh tri qu6c gia, H, 2002, tr.229.
4 Francis D.Wormuth. The origins o f modem constitutionalism. Copyright, 1949, by Harper&Brothers.
5 Principles o f the rule o f law.
12
f
r
r
r
\
“Chu nghTa hap hien nghTa la mot he thong cac sap xep ve chinh tri,
theo do co mot dao luat toi cao (thucmg dugc goi la hien phap), toan bo he
thong chinh quyen dugc dieu chinh b&i hien phap, chi co y chi cua nhan dan
(thuang dugc xac dinh thong qua mot quy trinh dac biet co tu truac, thucmg
thong qua ca che bo phieu da so tuyet doi) mai co the huy bo hoac thay doi
dao luat toi cao do, su thay doi phai dugc tien hanh theo mot quy trinh kho
khan vai su ung ho cua da so, co su phan quyen va kim che, doi trong quyen
luc, va mot he thong tu phap doc lap tai phan ve cac tranh chap phap ly de
bao ve hien phap. “6
Co tac gia cho rang chi co mot loai chu nghTa hop hien la chu nghTa
hop hien tu do a phuang Tay va coi cac quoc gia nhu cac quoc gia xa hoi
chu nghTa la cac quoc gia co hien phap nhung khong co chu nghTa hop hien
vi cac hien phap nay khong dat ra cac giai han doi vai chinh quyen. Tuy
nhien, “ mot so tac gia cho rang khong co co mot loai chu nghTa lap hien va
dinh nghTa mot cach gian dan la chu nghTa lap hien la mot che do chinh tri
co hien phap va goi cach dinh nghTa tren ve chu nghTa lap hien tu do.”1
Trong nghien cuu nay, chung toi theo quan niem chu nghTa hop hien
la mot che do chinh tri co hien phap va co cac chu nghTa hop hien khac nhau.
Chu nghTa hop hien tu do chung toi goi la chu nghTa hgp hien phuang Tay.
Day la chu nghTa hop hien chi phoi da so cac chinh quyen hop hien tren the
giai hien nay. Ngoai ra, mot chu nghTa hop hien khac co pham vi tac dong
hep han, chu yeu a cac quoc gia xa hoi chu nghTa nhu Trung Quoc, Viet
Nam, Bac Trieu Tien, ma chung toi goi la chu nghTa hgp hien Mac-Lenin.
Francis D.Wormuth da cho rang chu nghTa hop hien bao gom hai bo
phan : mot mang tinh dinh che va mot mang tinh luat hoc, nhung bo phan
song sinh vai nhau. Trong hai yeu to nay, nhung y tuong mang tinh luat hoc
la trung tam, co le tu no co gia tri vTnh hang. Noi cach khac chu nghTa hop
hien bao gom hai bo phan: mot la viec to chuc, sap xep cac dinh che lien
quan den viec dat ra cac khuon kho phap ly cho viec giai han chinh quyen;
f
r
r
x
r
r
X
f
r
^
r
x
f
\
f
r
r
f
_
_
_
X
r
r
r
_
_
_
_
P
r
r
X
/
x
9
r
r
r
'
•>
o
r
f
f
6 Bo Li. What is Constitutionalism ?
7 Bo Li. What is Constitutionalism ?
8 Francis D.Wormuth. The origins o f modem constitutionalism. Copyright, 1949, by Harper&Brothers.
13
hai la he thong cac tu tuong luat hoc ve gioi han chinh quyen bang nhung
khuon kho phap ly. Cung khi noi den chu nghla xa hoi, nguai ta thay khai
niem nay cung bao ham viec to chuc xa hoi va he thong cac tu tuong ve chu
nghTa xa hoi.
2. Cac yeu to cau thanh cua chu nghTa horp hien phtrang Tay
Y
tuong trung tarn cua chu nghTa hop hien phuang Tay la gioi han
chinh quyen de bao ve quyen con nguai. Du co the co nhung cach dinh
nghTa, cach quan niem khac nhau ve chu nghTa hap hien nhung van de ban
chat cua chu nghTa hop hien tu do van la giai han chinh quyen theo mot quy
trinh phap ly.
Mot chinh quyen hop hien truac tien phai la mot chinh quyen co hien
phap thanh van. Chinh quyen My chang han dugc giai han trong khuon kho
cua ban Hien phap My. Tuy nhien, mot hien phap thanh van khong phai yeu
to quyet dinh mot chinh quyen co van hanh theo chu nghTa hgp hien hay
khong.
Chu nghTa hgp hien tu do theo quan niem cua phuang Tay khong dong
nghTa vai mot chinh quyen co hien phap thanh van. K.C. Wheare nhan
manh: “ Chanh quyen hgp hien khong chi co nghTa la chanh quyen hgp vai
dieu khoan hien phap. Chanh quyen hgp hien la chanh quyen phap tri, khong
phai chanh quyen chuyen che, la chanh quyen dugc dieu khoan hien phap
tiet che, khong phai chanh quyen chi dugc tiet che bai sa vong hay kha nang
cua nguai cam quyen. Bai vay, co the co truang hgp chanh quyen mot quoc
gia dugc dieu khien dung vai dieu khoan cua hien phap, song hien phap chi
thiet lap ca cau chanh quyen, va pho mac cho cac ca cau nay tu do hanh
dong. Truang hop nhu tren kho co the coi la mot chanh quyen hop hien.”
Han nua, mot chinh quyen khong co hien phap thanh van cung co the tra
thanh mot chinh quyen van hanh tren cac nguyen ly cua chu nghTa hgp hien.
Nuac Anh la dien hinh cho trucmg hgp nay. Nuac Anh khong co mot hien
phap thanh van dan hanh nhung nguai ta deu thua nhan rang chinh quyen
cua nuac Anh la mot chinh quyen hgp hien. Mac du Anh khong co mot hien
phap thanh van dan ban nhung co nhieu van ban co sue manh cua hien phap.
/
f
w
y
r
y
f
r
\
f
y
*
r
y
y
r
>
r
f
y
f
r
\
a
>
r
y
r
r
?
y
1
r
r
# r
r
y
*
f
>
•>
y
. '
q
r
t
1K.C. Wheare. Hien phap tan ti§n. ( Ban dich cua Nguyen Quang), 1967, tr.186.
14
nhu Dai hien chuang Magna Carta ( 1215), Luat ve quyen (Bill of Right)
(1689), Luat cu tru (1701), va nhung dao luat dac biet cua Nghi vien Anh.
Nhung van ban nay co sue manh han che quyen luc cua nha nuac va bao ve
cac quyen tu do cua con nguai a nuac Anh.
YSu to ban chat cua chu nghla hap hien tu do la giai han chinh quyen
chu khong phai hinh thuc cua hien phap. Gregory Mahler lam ro them: “Khi
chung ta trao doi ve chinh quyen hop hien, thuc ra chung ta khong phai noi
ve co hay khong mot van kien dac biet dan hanh ma chung ta quan tam den
mot loai hinh cua cach ung xu chinh tri, van hoa chinh tri, truyen thong
chinh tri, lich su chinh tri...Hinh thuc co the thay doi nhung ket qua ung xu
thi giong nhau: nhung giai han dugc dat ra doi vai nhung gi chinh quyen
dugc lam.” 10
Chu nghla hgp hien tu do bat nguon tu nhung tu tuong chinh tri tu do
a Tay Au va My. De bao dam cac quyen va tu do cua con nguai, nhung
nguai soan thao hien phap da nhan manh den kiem soat doi vai nhung linh
vuc cua quyen luc nha nuac. Chinh vi vay chu nghla hgp hien tir do co the
dugc coi la su dinh che hoa chu nghTa tu do. Chu nghTa hgp hien tu do la sir
to chuc cac dinh che quyen luc theo tinh than tu do. Chu nghTa hgp hien la
mot che do chinh tri tu do.
Giovanni Sartori dinh nghTa chu nghTa hgp hien tu do nhu la sir cau
thanh cac yeu to sau day:l) co mot dao luat cao han, thanh van hoac bat
thanh van, dugc goi la hien phap; 2) co che do tai phan hien phap; 3) co mot
he thong tu phap doc lap gom cac tham phan doc lap trong viec giai quyet
cac tranh chap phap ly; 3) quy trinh to tung dung ve thu tuc; 4), mot quy
trinh lap phap nhu la mot cai ham phanh hieu qua doi vai viec lam luat chi
dua tren ly tri. Dinh nghTa nay nhan manh tinh than phap quyen theo kieu
cua Anh-My cua chu nghTa hgp hien.
Louis Henkin dinh nghTa chu nghTa hgp hien nhu la su to chuc cua cac
yeu to sau day: 1) chinh quyen dugc dieu chinh bai hien phap; 2) phan chia
t
\
>
r
r
r
/
r
r
9
\
r
r
\
r
\
•>
r
\
r
r
r
r
r
?
t
r
11
\
>
'
y
•>
r
r
r
\
a
r
10 Mahler, Gregory. Comparative Politics: An Institutional and Cross-National Approach. Upper Saddle
River, New Jersey: Prentice Hall, 2000, p28.
11 Sartori, Giovanni. The Theory o f Democracy Revisited. Chatham, New Jersey: Chatham House, 1987,
p.309.
15
\
A
A
f
quyen luc; 3) chu quyen nhan dan va chinh quyen dan chu; 4)tai phan hien
phap; 5) tu phap doc lap; 6) gioi han chinh quyen bai luat ve cac quyen con
nguai; 7)Kiem soat canh sat; 8) su kiem soat cua dan sir doi vai quan sir; 9)
khong co ca quan nha nuac hoac quyen lire dugc giai han nao co quyen dinh
chi thi hanh mot phan hay toan bo hien phap.
Moi hgc gia, tuy vao goc do xem xet cua minh, tuy vao nen hoc thuat
cua quoc gia co the liet ke cac yeu to khac nhau cua chu nghTa lap hien.
Nhung, nhin chung, nhung yeu to cua chu nghTa hgp hien theo cac tac gia
deu de cap den cac van de quyen luc cua hien phap va noi dung cua hien
phap.
Ve quyen lire cua hien phap, chu nghTa hgp hien tu do yeu cau hien
phap phai co hieu lire toi cao. De bao dam tinh toi cao cua hien phap, phai co
mot che do tai phan hien phap hay che do bao hien de xet xu nhung hanh vi
vi pham hien phap cua cong quyen, va khong mot ca quan nao cua chinh
quyen dugc dinh chi thi hanh hien phap hay dan phuang sua doi hien phap.
Nhu vay, xet duai goc do quyen luc cua hien phap, chu nghTa lap hien tu do
co 3 yeu to sau: mot hien phap co co quyen luc toi cao; mot che do tai phan
hien phap; mot che do tu chinh hien phap dac biet, nghTa la mot hien phap
cuang tinh.
Ve noi dung cua hien phap, tinh than chung cua chu nghTa nghTa hgp
hien tu do la giai han chinh quyen va bao ve quyen con nguai. Hien phap
lam nhiem vu an dinh ca cau cua cong quyen va vach ra nhung quyen cua
con nguai. Theo chu nghTa hgp hien tu do, hien phap khi an dinh ca cau cua
cong quyen trong hien phap, de co the giai han dugc cong quyen, phai theo
cac nguyen tac chu quyen nhan dan va chinh quyen dan chu, phan quyen va
kim che doi trgng quyen lire, tu phap doc lap. Cung theo tinh than cua cua
nghTa hgp hien tu do, de co the bao ve dugc quyen cua con nguai, hien phap
phai liet ke cac quyen ca ban vai tinh chat nhu la cac quyen tu nhien ma
chinh quyen khong dugc xam pham. Nhu vay, xet tren phuang dien noi
dung, chu nghTa hgp hien tu do co 4 yeu to sau: chu quyen nhan dan va
r
>
a
r
r
r
y
/
r
r
f
\
\
\
y
y
\
r
f
f
r
r
f
r
r
y
r
a
r
\
>
r
f
r
y
r
y
12 Henkin, Louis. "Elements o f Constitutionalism." Unpublished Manuscript, 2000.
16
chinh quySn dan chu; phan quyen va kim che doi trong quyen luc; tu phap
doc lap; cac quyen ca ban cua con nguai trong hien phap.
II- Qua trinh hinh thanh va phat trien cua chu nghTa hop hien tren
the gioi
1. Nguon goc cua chu nghTa hop hien phwmg Tay
Cac y&u to cua chu nghTa hop hien phuang Tay noi tren khong phai la
kSt qua cua mot nguai, trong mot thai dai ma la san pham cua nhieu tac gia,
trai qua mot qua trinh hinh thanh va phat trien phuc tap, co gian doan, tu
thai c6 dai Hy Lap, La Ma cho den thai hien dai a phuang Tay.
Truyen thong cua chu nghTa hop hien da bat dau tu then co dai Aten
va trai qua mot qua trinh lich su phat trien dai, gian doan va khong theo quy
luat nao cho den ngay nay. Chu nghTa hop hien, vai ca hai bo phan cua no
(he tu tuong ve tu do va sir dinh che hoa he tu tuong do) da xuat hien dau
tien tu thai co dai a phuang Tay.
Xet ve bo phan thu nhat, tuc su sap xep cac dinh che theo tinh than
giai han phap ly doi vai quyen luc, nguai ta co the tim thay nhung di san
cua chu nghTa hop hien hien dai tu thai co dai den thai trung co.
_
Trong the giai co dai, vai cac dinh che cong hoa, giai cap co cua cong
khai bao ve minh truac nhung nguai ngheo. Trong xa hoi trung co, khi che
do quan chu la che do chinh tri chinh, giai cap co cua lai phoi hop vai vuang
quyen. Nhung chu nghTa hop hien cung dugc su dung de bao ve quyen lgi
cua nhung nguai khac. C) Aten vao the ky thu IV Tr.CN, co nhung djnh che
?
>
chinh tri de bao dam dan chu truac sir lam quyen cua cac bao chua.
Y
thuc lap hien xuat hien a Dia Trung Hai khi to chuc thi toe tra nen
yeu di va su mau thuan giua nguai giau va nguai ngheo tra thanh mot yeu to
chinh tri quan trong. Solon co le nha nha lap hien dau tien. Plutarch noi ve
hoat dong lap phap cua Solon a Aten: “ Vai mong muon loai bo quyen lire
trong tay cua nhung nguai thugng luu, nhung de cho nhung nguai binh dan
chia se cac chuc vu trong chinh quyen ma tu truac den nay ho bi tuac di,
Solon tien hanh dinh gia tai san cua cong dan.” Nang lire tai san la co sa cho
\
r
r
r
r
*>
t
r
\
r
r
r
r
w
f
>
r
*
>
t
r
r
t
•>
r
f
w
\
f
r
r
r
#
•
»
r
0
\
\
f
\
13 Francis D.Wormuth. The origins o f modern constitutionalism. Copyright, 1949, by Harper&Brothers.
17
f
>
\
viec nam gift cac chuc vu trong chinh quyen, nhung khong phai cho quyen
'
9
x
•
* *• F
bau cu, mot cong cu de bao ve quyen lgi cua ca hai giai cap.
Mot mo hinh luong vien la mot cong cu co dien khac. Toa an toi cao a
Aten va Thuong vien Roman, vao ngay no dugc thanh lap, dieu hanh cac
chinh sach ngoai giao va chia se quyen luc doi noi cho Vien binh dan.
Ciceron tim thay a Thuong vien Roman mot su ket hop giua che do quy toe
va che do dan chu thoa man cho ca hai che do.
Vao thai trung dai co nhung quan niem khac biet vai thai co dai.
Nhung gi ma thai co dai va thai hien dai hieu ve nha nuac khong giong vai
thai trung dai. Jelliek cho rang y tuong thuoc thai trung dai la la nhung y
tuong co nguon goc thuoc dan toe Due : ‘’Trong khi nha nuac thai co dai
xuat hien trong buoi dau cua lich su nhu la chinh tri (polls) hay cong dan
(civita), mot cong dong khong phan chia cua cong dan, nha nuac quan chu
cua dan toe Ta - tong, bat dau tir hinh thuc nhi nguyen- vuang quyen va dan
chung khong phai la mot thuc the thong nhat, ngugc lai con doi lap vai
nhau. Vao thai trung co, nha vua quan trong han nguai dan. Trong mot
pham vi nhat dinh, ong ta so huu nhung than dan cua minh vai mot quyen
luc ca nhan toi cao va khong co giai han. Gierke cho rang Hobbes la nguai
da tra lai quan niem ban dau ve nha nuac. Viec xac dinh thai gian cua ong
thi dung nhung viec quy ket nay qua han hep. Mac du tra lai quan niem ban
dau ve nha nuac, nhung quan niem co dai ve xa hoi nghi nguyen- Gierke goi
no la y tuang ve ‘’double majesty” ^ van keo dai dai dang trong luat cua
nguai Anh.15
_
r
\
Trong thai ky noi chien a Anh, noi dung cua chu nghTa hop hien ve
luat phap phai co tinh du lieu truac va pho bien dugc tai dien. Cac nha luat
hoc a Aten va La ma da co quan niem nay va den the ky 17 no dugc hoi sinh
nhung khong phai la he qua cua su anh huang cua nguai Aten va Lama. No
sam lien quan den mot hoc thuyet mai la hoc thuyet phan quyen. Neu luat
phap co tinh tong quat va co the du lieu truac, se la khong thich hgp nen
nganh lap phap lai co quyen giai quyet nhung cong viec cu the. Nguai ta
_
_
_
_
r
f
r
r
r
*
>
?
9
r
\
r
f
r
\
r
>
\
f
r
f
r
r
r
\
r
Tam dich: “Vuang quyen nhj nguyen.’
15 Francis D.Wormuth. sdd
18
f
!V
\
/
thuong thay rang nhung sir ngau hung dat ra cac quy tac ca biet trong nhung
truang hap ca biet la rat Ion. Tuong tu nhu vay, cung khong thich hop neu
nganh hanh phap, nganh ap dung luat vao doi vai cac ca nhan, lai co quyen
lap phap vi nganh nay co the pha huy nhung quy tac on dinh da dugc thiet
lap. Trong so nhung luan diem cua hoc thuyet phan quyen giua lap phap va
7 nay la co sue thuyet
r phuc nhat.
f 16
hanh phap, luan diem
Hoc thuyet phan quyen lap tuc dugc ap dung doi voi nen quan chu
hon hgp: nha vua nam quyen hanh phap doc lap; quoc hoi gom giai quy toe
va giai binh dan nam quyen lap phap, can bang lai quyen hanh phap cua nha
vua. Su phuc tap cua hgc thuyet phan quyen lien quan den nhan thuc ve sir
doc lap cua quyen tu phap, mot cong hien cua Montesquieu nhung khong
phai la muc dich cua ong. Quan niem nay cua Montesquieu co the da lam
hgp ly han hgc thuyet cua nguai My ve tai phan hien phap, nhung nguon
goc thuc su cua hoc thuyet phan quyen duang nhu la su phan biet ban dau
giua quyen lap phap va quyen hanh phap, dieu da cung co quan diem rang
nganh lap phap co chuc nang lap ra cac quy tac tong quat cho tuong lai.
2. Chu nghTa hop hien phmmg Tay hien dai.
Ban chat cua chu nghTa hgp hien la sir giai han phap ly doi vai cong
quyen. Y tuong nay da dugc luan giai tir thai co dai vai nhung ggi ly ban
dau ve cac bien phap de thuc thi su giai han do. No la nguon cam hung cho
su phat trien chu nghTa hien dai vai quan niem toan dien hon ve sir giai han
phap ly doi voi quyen lire cung nhu cac bien phap de thuc hien sir giai han
do.
2.1 Quyen lire toi cao cua hien phap
Chu nghTa hgp hien truac tien doi hoi chinh quyen phai dugc to chuc va
dieu hanh tren ca so cua hien phap. Tuy nhien, nhu da noi khong phai cu co
hien phap la co chu nghTa hgp hien. Ban hien phap phai dieu tiet chinh
>
>
quyen theo khuynh huang giai han quyen lire cua chinh quyen va bao ve con
nguai thi mai la tinh than cua chu nghTa hgp hien tu do. Do do, de co the
giai han dugc chinh quyen, hien phap phai dung a vi tri toi cao cua he cap
r
f
o
r
t
r
r
r
y
r
\
r
\
r
r
r
f
y
y
r
r
>
y
r
>
y
f
y
r
y
y
y
!v
y
y
•
»
■
>
f
y
•?
>
^
r
•>
•>
16 Francis D.Wormuth. sdd
19
phap ly, tuc la dung tren tat ca cac van ban phap luat do chinh quyen ban
hanh.
Quan niem ve Hien phap nhu mot dao luat toi cao la su dong gop cua
nguai My vao sir phat trien cua chu nghTa hap hien. Quan niem nay gan ket
chat che vai truyen thong ve luat tu nhien dugc coi nhu “luat cua cac luat”,
“luat bat bien” a Anh trong cac tac pham cua Locke va Coke. Trong he
th6ng phap luat cua Anh, truac the ky 17, cac dao luat dugc xem nhu la
chua dung cac dieu khoan lien quan den thong luat da dugc thiet lap tu
truac. Coke cho rang thong luat toi cao so vai quyen lire cua Nghi vien.
Coke noi:
“Trong nhieu vu an, thong luat (common law) kiem soat cac dao luat cua
Nghi vien, va doi khi con dieu chinh va bo khuyet chung; vi khi mot dao luat
cua Nghi vien trai vai le phai va chinh nghTa chung, hay dao luat do dang
ghet, hoac khong the thi hanh dugc, thong luat se kiem soat va dieu chinh
nhung khiem khuyet cua no.”
Nhung quy pham cua thong luat ma Coke de cap den doi khi la ca ban,
bat bien, tom lai la luat toi cao rang buoc Nghi vien va cac toa an tu phap
thuong. Mot trong nhung luat co ban nay, theo Coke, la Dai hien chuang
Magna Carta. Ong ta coi ban Dai hien chuang nay “vT dai a nhung gi chua
dirng trong do; chi vai mot so tu ma la nguon cua tat ca luat ca ban cua
vuang quoc.”18
Cuoc cach mang a Anh nam 1688-1689 da xac lap nguyen tac ve chu
quyen toi cao cua Nghi vien. He qua cua thuyet nay la nguyen tac “nhung
dao luat cua Nghi vien khong bao gia sai.” Nguyen tac nay trai vai truyen
thong ve luat tir nhien cua nguai Anh.
Hoc thuyet ve tinh toi cao cua hien phap dugc neu ra lan dau tien bao
nam 1788 a My bai Alexander Hamilton trong tap Nguai lien bang. Trong
danh tac nay, Hamilton da coi hien phap la “luat ca ban”. Hien phap co uu
quyen so vai luat cua nganh lap phap bai le hien phap do dan chung lam ra
con luat do nguai uy quyen cua dan chung, dai dien cua dan chung lam ra:
\
0
y
f
0
\
\
0
y
0
0
0
0
y
|
0
0
A
0
\
0
y
0
0
0
0
0
0
0
\
0
0
0
\
\
\
0
\
17 Xem: Allan R.Brewer- Carias. Judicial review in comparative law. Cambridge University press, p.98.
18 Allan R.Brewer- Carias. Tldd, p98.
20
“Co mot nguyen tac ro rang la mot quyen luc uy nhiem thi hanh trai
ngugc vai nhiem vu thi se bi coi nhu la vo hieu luc. Nhu vay khong co mot
dao luat nao do nganh lap phap lam ra trai ngugc vai hien phap lai co the coi
la hgp phap va co hieu luc. Neu khong cong nhan nguyen tac tren thi tuc la
xac nhan rang nguai phu ta se co nhieu quyen han nguai quyen truang, rang
nguai day ta ma lai co nhieu quyen han nguai chu, rang dai dien dan chung
\
^
>
\
\
lai co nhieu quyen han dan chung, rang nguai uy quyen lai co quyen lam
nhung dieu ma nguai uy quyen cam doan lam.” Nhu vay, dugc tao lap tir
dan chung, phan anh mot cach toan ven nhat chu quyen nhan dan la ca sa
cua tinh toi cao cua hien phap. Hien phap toi cao cung co nghTa y chi cua
nhan dan la toi cao. Y chi cua chinh quyen phai phu thuoc y chi cua nhan
dan, nguai chu cua chinh quyen.
Thong qua giai quyet vu an Mabury v Madison, chanh an Marshall da
phat trien hoc thuyet hien phap toi cao va quyen tai phan hien phap cua tu
phap.
Marshall nhan thuc rang quyen ban trat tuyen lenh cua toa an la xuat
phat tir Dao luat tu phap chu khong phai tir Hien phap. Ong dat ra cau hoi:
lieu mot dao luat trai vai hien phap co the tra thanh luat cua dat nuac hay
khong. Tra lai cau hoi nay, Ong ta phat trien hgc thuyet ve tinh toi cao cua
hien phap.
Ong ta bat dau ly luan vai y tuang ve “quyen nguyen thuy” cua nhan
dan thiet lap nen nhung nguyen tac dieu khien “chinh quyen trong tuang lai”
nhu la “ ca sa cho viec thiet lap nen cau true chinh quyen My”. Ong ta cho
rang quyen nguyen thuy trong viec thiet lap nen cac nguyen tac “ca ban” va
“on dinh” rat kho khan, doi hoi nhieu no luc nen khong the dugc “lap lai
thuong xuyen.”
Co hai sir lua cho a day: hoac la hien phap kiem soat cac dao luat vi
pham no hoac la nganh lap phap co the thay the hien phap bang nhung dao
luat binh thuong. Lien quan den dieu nay, Marshall noi:
“Giua hai su lua chon do khong co mot su lira chon trung gian. Hien
phap hoac la luat toi cao, khong the thay doi bang nhung phuang thuc binh
9
0
/•
\
r
\
r
IQ
f
r
r
r
r
/
•
>
r
>
f
r
\
>
\
r
9
r
a
/
v
r
\
r
y
f
\
r
9
fs,
9
f
t
r
>
r
f
\
\
9
\
'
9
r
■
»
f
'
r
\
r
9
9
\
1Hamiton, Jay, Madison. The Federalist. No.80.
21
thuong hoac no a mot he cap nhu cac dao luat binh thuong cua nganh lap
phap va giong nhu cac dao luat khac, no co the bi nganh lap phap thay doi
*
*
*
f
neu muon. Neu lua chon thu nhat la dung, luat cua nganh luat phap mau
thuan voi hien phap khong the dugc coi la luat. Neu lua chon thu hai la
dung, hien phap thanh van la mot no luc ngu xuan cua con nguai trong viec
gioi han quyen luc trong ban chat vo gioi han cua no.”
Ket luan cua Marshall la hien phap la “luat co ban va toi cao cua mot
quoc gia”, mot nguyen tac dugc ong ta xem nhu “ mot trong nhung nguyen
tac co ban cua xa hoi chung ta.” He qua cua nguyen tac nay la “mot dao luat
cua nganh lap phap bat hgp hien se khong co hieu luc.”
Mot he luat dugc Marshall rut ra tu do la: “bon phan tat yeu cua tu
phap” la xac dinh quy tac nao dugc ap dung trong mot vu an khi luat trai vai
hien phap. Ong ta ket luan, doi vai nhung vu an nhu vay “Hien phap cao hon
thuong luat cua nganh lap phap, hien phap chu khong phai thuong luat dugc
ap dung de giai quyet vu an ma ca hai (hien phap va thuong luat) deu dugc
vien dan ra.
Tu nhung ket luan vai nhung lap luan hgp ly cua Marshall, nguyen
tac hien phap toi cao va quyen tai phan hien phap doi vai nganh lap phap
kiem soat he thong phap luat My. Nhung nguyen tac nay dugc suy luan tir
ban chat cua hien phap va quyen tu phap ma khong dugc ghi nhan mot cach
ro rang trong hien phap. Nhieu hien phap thanh van khac cung thiet lap
nhung nguyen tac do va tuyen bo mot cach ro rang trong hien phap. Vi du
Dieu 1 cua Hien phap Czechoslovakia nam 1920 tuyen bo ro: “ Tat ca nhung
dao luat trai vai ban Dai hien phap, trai vai nhung bo phan cua no cung nhu
nhung Luat sua doi, bo sung no, deu khong co hieu luc.”
Cach thuc tuyen bo nhu vay dugc hgc gia Hien phap hoc nguai Ao,
Hans Kelsen coi nhu mot su bao dam khach quan doi voi hien phap va cung
dugc xem nhu mot xu huong pho bien chu chu nghTa hgp hien hien dai, dac
biet la cac hien phap cua Chau My Latinh va Chau Phi. Con Chau Au, mai
tan den the ky 20 mai chap nhan thuyet hien phap toi cao. Sir chap nhan cua
9
r
r
r
r
r
r
r
r
^
/
r
r
r
o
• A
r
a
1A
r
f
r
\
??20
___
r
r
r
r
r
*>
\
r
r
r
r
/
r
\
*
r
9
^
/
r
f
f
f
r
r
r
r
20 Nhttng trich din l&i cua Marshall liy tu ngufin: Allan R.Brewer- Carias. Judicial review in comparative
law. Cambridge University press, pl01-102.
22
a
w
r
r
r
r
r
Chau Au dien ra sau the chien thu I, chu yeu phan anh he thong hien phap
dugc Kelsen thiet che cho rieng quoc gia cua ong, nuac Ao, va a
Czechoslovakia. Nhung nam sau do, sau the chien thu 2, he thong hien phap
toi cao va che do tai phan hien phap cua Ao dugc chap nhan a Due va Italia,
'
r
A
O1
va thong qua sir anh huong cua no, a nhieu quoc gia Chau Au khac.
2.2. Tai phan hien phap (judicial review)
Nhu phan tren toi da trinh bay, thuyet tai phan hien phap la mot he
qua tat yeu cua thuyet hien phap toi cao. Nhung tuyen bo ve tinh toi cao cua
hien phap se tro thanh vo nghTa neu khong co mot che do xu ly nhung hanh
vi xam pham vao hien phap. Chinh vi vay, ta da thay rang cung voi lap luan
ve tinh toi cao cua hien phap, Hamilton da di den thuyet tai phan hien phap,
theo do tu phap co chuc nang kiem tra tinh hgp hien cac hanh vi cua chinh
quyen. Tuong tu nhu vay, Marshall, sau khi luan giai ve tinh toi cao cua
hien phap da rut ra mot he luan ve che do bao ve hien phap bang tu phap.
Sau nay, a Chau Au, Kelsen, cung xay dung nen ly thuyet tai phan hien phap
cua rieng minh, sau tro thanh mo hinh dac trung cua Chau Au, tren ca sa
thuyet hien phap toi cao. Tom lai, tai phan hien phap la he qua tat yeu cua
hien phap toi cao. Do do, tai phan hien phap la mot yeu to cau thanh ca ban
cua chu nghTa hgp hien. Mot chinh quyen dugc thiet lap nen bai hien phap
nhung lai khong co mot ca che hien phap de xu ly nhung truang hgp chinh
>
'
•>
\
\
quyen vi pham hien phap thi khong the noi chinh quyen do dieu hanh theo
chu nghTa hgp hien.
Thai ky dau cua nen lap hien the giai, nguai ta quan niem ca quan
dan cu a vao vi the thuan lgi nhat de bao ve hien phap. Do do, y tuong trao
quyen bao hien cho ca quan chinh tri dugc hinh thanh. Theo do, tham quyen
bao hien co the dugc trao cho mot hoi nghi dan cu, mot uy ban cua Quoc
hoi, hoac mot trong hai vien cua Quoc hoi. CJ mot so nuac truac day co ung
dung mo hinh bao hien bang co quan chinh tri thi thong thuong ca quan bao
hien do la ca quan lap hien. Tuy nhien cac nuac do co phan biet giua quyen
lap hien va quyen lap phap. Ca quan da lam ra hien phap dugc quan niem la
co quan a vi tri thuan lai de giai thich y nghTa cua hien phap va biet dugc
r
r
r
r
r
r
r
r
\
r
r
r
r
x
r
r
r
r
r
w
r
r
f
r
t
\
r
\
r
>
\
a
/
•
*
\
>
/
'
r
r
?
r
r
r
^
•>
r
f
f
/
/
/
r
^
r
r
r
r
/f
r
\
_
_
_
_
y
f
21 : Allan R.Brewer- Carias. Judicial review in comparative law. Cambridge University press, p i03
23
khi nao hien phap bi vi pham, dong thai no lai a vi the cao han ca quan lap
phap.
Thuc ra, nhung lap luan ve viec trao tham quyen bao hien cho mot ca
quan chinh tri dan cu da sam tra nen loi thai va con duang bao hien bang ca
quan chinh tri da khong dugc ap dung pho bien tren the giai. Ly luan hien
phap hgc phan tich rang ca quan chinh tri co khuynh huang cuu xet van de
tren khia canh chinh tri han la phap ly. Ma kiem soat tinh hgp hien la mot
hanh vi phap ly. La mot ca quan chinh tri, su kiem soat de sai lac vi ca quan
nay nghi nhieu den lgi ich cua dao luat, tinh cach hgp thai cua no, cung nhu
gia tri thuc tien cua no. Dang le la ca quan kiem soat tinh cach hgp hien, ca
r
9
quan chinh tri, thuong bien
thanh ca quan kiem
soat tinh cach hgp thai. 22 Ca
quan chinh tri thuong chi tham dinh gia tri phap ly bj to cao la bat hgp hien,
theo mot quan diem hoan toan chinh tri. Nhung su kiem soat tinh hgp hien
cua phap luat la mot nghiep vu hoan toan phap ly. Do la dia hat cua cac luat
gia, han nua, mot nghiep vu tu phap, thuoc tham quyen cua cac vi tham
phan chuyen nghiep. Do do co y niem giao viec kiem hien cho mot ca quan
tu phap.23
Han nua, viec trao cho nganh tu phap chuc nang bao hien la phu hgp vai
tinh chat quyen luc cua quyen tu phap- mot nganh quyen luc co nhung khac
biet vai nganh lap phap va hanh phap.
Lap phap va hanh phap la nhung canh quyen lire manh va do do de co
nguy ca lam quyen. Lap phap co quyen an dinh cach hanh xu cua ca xa hoi.
Hanh phap hanh ngay, hanh gia tac dong vao dai song cua con nguai, hay
noi nhu Hegel la hanh phap “ quan he mot cach true tiep han vai cai dac thu
trong xa hoi cong dan va thuc hien lai ich pho bien a ben trong nhung muc
dich dac thu do ”24 Hamiton nhan xet rang: “Nganh hanh phap khong nhung
co quyen phan phoi cac vinh du ma lai co quyen su dung vu luc. Nganh lap
•>
\
phap khong nhung kiem soat tai chinh ma lai con co quyen quy dinh cac luat
le chi phoi sir sinh hoat cua cac cong dan.” Chinh nhung uu the nay cua
>
•>
•>
y
r
r
r
f
•>
f
*
>
r
9
r
9
t
r
/
r
>
\
/
r
\
r
y
22 Nguyen Van B6ng. Luat hi6n phap va chinh tri hoc. Sai gon, 1967, tr.68.
23 Le Dinh Chan. Luat Hi§n phap va cac dinh chS chinh tri, cu6n I, Sai G6n 1974, tr. 294.
24 C.Mac-Ph.Angghen. To^n tap,Tap l.N X B Chinh tri qu6c gia,H, 1995,tr367.
25 Hamiton, Jay, Madison. The Federalist. No.80.
24
1
%
/
'
lap phap va hanh phap tao cho chung de co nguy co lam quyen, xam pham
den cac quyen, tu do cua con nguai.
Han nua, trong mot che do dan chu thira nhan sir phan cong quyen lire
giua lap phap, hanh phap va tu phap, thi nganh tu phap dugc thiet ke doc lap
co trach nhiem bao ve hien phap vai tu cach la dao luat toi cao cua mot dat
nuac, bao ve tu do dan chu bang cach chong lai su tap trung quyen lire vao
nha nuac. Neu nhu lap phap, hanh phap la nhung nganh quyen luc dai dien
cho cong quyen thi tu phap lai dai dien cho cong ly de bao ve cac quyen tu
nhien von co ma moi nguai sinh ra phai dugc huang. Cho nen co tac gia cho
rang: “Giai han quyen lire nha nuac va bao ve quyen ca nhan se khong co y
nghTa gi nen khong co nhung dinh che kim che quyen lire cua da so. Do do,
tu phap la mot cong cu huu hieu de bao ve quyen cua thieu so trong khi hai
nganh quyen lire con lai lai phuc dap cho da so.”
Ben canh nguyen tac phan quyen, nguyen tac ve tinh toi cao cua luat
trong nha nuac phap quyen cung gop phan tao cho tu phap co vi the kiem
soat dugc hanh vi cua lap phap va hanh phap. Nguyen tac nay doi hoi phai
co su phan cap hieu luc phap ly giua nhung loai van ban phap luat khac
nhau, theo do: hien phap co hieu lire phap ly toi cao, tat ca cac van ban khac
phai phu hgp vai hien phap, cac van ban do hanh phap ban hanh phai phu
hgp vai hien phap, va luat- san pham cua lap phap. Vai vai tro la nguai bao
ve phap luat, toa an co chuc nang duy tri trat tu hieu luc phap ly. Toa an se
co the vo hieu hoa nhung van ban phap luat khong dugc ban hanh dung trat
tu hieu lire phap ly, chang han co the huy bo luat cua quoc hoi vi pham hien
phap, hay nghi dinh cua chinh phu trai vai luat cua quoc hoi.
Nhu vay, viec trao cho tu phap vai tro kiem soat lap phap va hanh
phap xuat phap tir nguyen ly to chuc quyen luc. Chinh vi vay, tren the giai
hien nay, ve mat pho bien a da so cac nuac, tu phap deu co vai tro kiem soat
lap phap va hanh phap. Theo Bao cao ve tinh hinh phat trien the giai nam
1997 cua Ngan hanh the giai, tat ca cac nuac cong nghiep va nhieu nuac
dang phat trien da dua vao nganh tu phap de buoc nganh hanh phap phai
r
r
r
>
r
f
r
\
r
f
\
\
\
r
2 ^
r
\
r
>
f
t
r
r
f
•>
y
t
r
r
y
•>
26 Susan Sullivan Lagon. The role o f the independent judiciary. />
25
