Chế độ sở hữu nhà nước về ruộng đất thời Lý – Trần

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
M U
i sõu vo ch ủ phong kin, cỏc nh sỏng lp ch ngha Mỏc- Lờnin ủc

OBO
OKS
.CO
M

bit chỳ ý ủn ch ủ s hu rung ủt, xem nú l c s thc s ca mi hot ủng
xó hi ủng thi. Mỏc vit: " Ch ủ s hu ln v rung ủt l c s thc s ca
hot ủng xó hi trung ủi phong kin ". nc ta trc kia cng vy, ngi nụng
dõn sinh ra l ủ nghe thy cõu " ủt ca vua, chựa ca bt ".

Trong sut cỏc th k XIII- XV ch ủ s hu rung ủt ca nh nc chim
ủa v thng tr. th k XV do tỡnh hỡnh phỏt trin ca ch ủ rung ủt, nh nc
ủt ra ch ủ lc ủin b sung cho ch ủ bng lc bng h cú thu ca thi Trn.
Ch ủ thc phong vn ủc duy trỡ v dn dn ủc thay th bng chớnh sỏch
phong thng bng rung ủt.

S phỏt trin ca ch ủ rung ủt cỏc th k XIII- XV ủó din ra trong
mt khung cnh ủt nc thng nht. Rung ủt thuc quyn s hu ca nh nc
phong kin trung ng l b phn chim phn ln din tớch rung ủt ủó thnh thc
ủng thi. Chỳng ta cú th chia thnh hai loi theo mc ủ ph thuc vo s hu.
Loi 1 bao gm cỏc b phn rung ủt thuc quyn s hu trc tip ca nh nc
nh rung sn lng. tch ủin, rung quc kh hay rung quan.i vi loi rung
ủt ny nh nc xut hin nh mt ủa ch t nhõn, trc tip phỏt canh v trc
tip thu tụ. Vi quyn s hu v trc tip qun lý ca mỡnh, nh nc ủó dựng b

KI L

phn rung ủt ny ủ ban cp cho cỏc cụng thn hay cn thn... Loi 2 l rung
cụng lng xó, ủu thuc quyn qun lý giỏn tip ca nh nc trung ng. ủõy
trc ht cng cn thy rng, lng xó vn cũn gi ủc mt loi rung, gi l cụng
bn, lm rung s hu hon ton ca mỡnh. Ngoi ủú ra l b phn rung khu
phõn thuc s hu ti cao cu nh nc ch phi np thu tụ.
thi Trn, mt b phn ủỏng k ca rung ủt cụng ủc cp cho cỏc quan
li quý tc cao cp hay cụng thn theo ch ủ " thỏi p ", " thc p ".



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Ở Việt Nam chế ñộ sở hữu của nhà nước về ruộng ñất có những ñặc ñiểm
riêng của mình. Đến thời Trần nó mang một nội dung kinh tế rất cụ thể. Nó không
chung chung như buổi ñầu ñộc lập. Nó cũng không nằm ở trên cao, nặng tính chất

OBO
OKS
.CO
M

danh nghĩa như ở Ấn Độ trung ñại. ở thời Trần, bộ phận ruộng ñất thuộc sở hữu
của nhà nước chiếm diện tích lớn nhất và giữ ưu thế. Chính nó ñã chi phối mọi tổ
chức chính trị quy ñịnh ñặc ñiểm cảu giai cấp ñịa chủ phong kiến và chi phối quan
hệ giữa nhà nước và thần dân. Nhà nước Trần tổ chức theo hình thức phong kiến
Trung Quốc, song quan lại vẫn còn ñược lựa chọn chủ yếu trong hàng ngũ con cháu
nhà vua, quan lại và nội giám. Đối với nông dân hưởng chính sách thuế : ai có
ruộng ñất thì chịu tô thuế, sưu dịch, không có ruộng ñất thì ñược miễn tất cả. Như
vậy nghĩa vụ thần dân chỉ ñặt lên vai những người có ruộng ñất, những người ñược
hưởng quyền lợi kinh tế thực sự. Nói cách khác, nhà nước chi phối thần dân chủ

yếu thông qua quyền sở hữu ruộng ñất của mình. Đồng thời những người này vẫn
chịu sự chi phối pháp luật của nhà nước. Tuy nhiên khi sử dụng quyền sở hữu của
mình về ruộng ñất cả nước nhà Trần cũng như nhà Lê chủ yếu không phải chỉ nhằm

KI L

xây dựng quan hệ mà còn ñể " ñảm bảo nhân công " ñảm bảo thu nhập tô thuế



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
CH S HU NH NC V RUNG T
Thi ủi Lý- Trn l thi ủi huy hong nht trong s Vit theo suy ngh ph
cp khụng vỡ nhng chin cụng hin hỏch chng ngoi xõm m cũn l nhng cụng

OBO
OKS
.CO
M

trỡnh trớ tờ xõy dng v phỏt trin ủt nc trờn cỏc lnh vc: vn húa, vn hc...
T th k X, ch ủ phong kin dõn tc bt ủu thit lp, sau khi cuc khi
ngha Ngụ Quyn thng li (938). T ủy ch ủ phong kin Vit Nam vi nhng
ủc trng riờng, vi nhng qui lut riờng ủó phỏt trin liờn tc trong 10 th k. Tri
qua thi k Thp nh s quõn- phong kin cỏt c phõn tranh nhau rt ngn ngi, t
nh inh tr ủi nh nc quan ch tp trung hỡnh thnh. Cú th núi ngay trong giai
ủon ủu ca ch ủ phong kin dõn tc Vit Nam, tc giai ủon m nn kinh t
hng húa cha phỏt trin, th trng thng nht quc gia cha xut hin vy m nh
nc trung ng tp quyn ủó hỡnh thnh.

Vn ủ rung ủt l vn ủ quan trng bc nht trong lch s Vit Nam
khụng phi ch di thi phong kin m c di thi thc dõn phong kin na.
Di thi phong kin kinh t Vit Nam ch yu l kinh t nụng nghip, cụng
nghip hu nh khụng ủỏng k, vỡ vy m vn ủ rung ủt, vn ủ nụng dõn cú
mt tm quan trng ủc bit Vit Nam trong mi giai ủon lch s.
c ủim ca quan h sn xut ca ch ủ phong kin Vit Nam cng nh
ca ch ủ s hu rung ủt ca nh nc. Chớnh hỡnh thc s hu rung ủt ca
nh nc ủó quy ủnh ủa v v quan h qua li gia cỏc tp ủon xó hi trong sn

KI L

xut, ủó quy ủnh hỡnh thc phõn phi sn phm ca xó hi trong xó hi phong
kin. Mt khỏc ch ủ s hu rung ủt l c s trờn ủú hỡnh thnh ch ủ chớnh tr
phong kin v cỏc hỡnh thỏi ý thc t tng khỏc. Nh nc phong kin quan liờu
Vit Nam khi ủó hỡnh thnh ri qu thc l nú cú nh hng rt ln ủn ch ủ s
hu rung ủt, ủn tỡnh hỡnh phõn phi rung ủt.
Nguyờn nhõn bờn trong cng nh nguyờn nhõn ch yu ca ch ủ phong
kin tp quyn Vit Nam l ch ủ s hu ca Nh Nc v vn ủ rung ủt,
ch ủ ny cú liờn quan mt thit ti ch ủ canh tỏc da trờn c s thy li.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Dõn tc Vit Nam t thng c ủó chuyờn v nụng nghip. Trong lch s
rung ủt Vit Nam, vn ủ rung ủt sa bi l mt vn ủ quan trng vỡ lónh th
hot ủng ca ngi Vit xa kia l min ủng bng Bc B v min bc Trung b

OBO
OKS
.CO

M

vi cỏc h thng sụng ln nh sụng Hng, sụng Mó, sụng Chu. Trong hon cnh
thiờn nhiờn thun li y, dõn tc Vit Nam ủó sm ủnh c v canh tỏc nụng
nghip; tuy nhiờn nú cng ủem li cho nụng dõn nhiu tai ha, ủú l tỏc hi ca
nhng trn lt kinh khng. Cho nờn vic ủp ủờ chng lt l vic trung tõm, quan
trng bc nht trong sn xut nụng nghip Vit Nam sut t my chc th k qua.
S c chộp rng qun Giao ch " phớa tõy huyn Long Biờn cú ủờ ủ gi nc
sụng". Tip ủú cỏc th k sau ủu cú núi ủn vic ủp ủờ, nht l thi k ủc lp
dõn tc tr ủi vic ủp ủờ li ủc chỳ trng ủc bit. Nm 1108 ủi Lý cú ủp ủờ
C xỏ v ủc bit l cụng trỡnh ủp ủờ nh nh ủi Trn... Nh vy nhng cụng
trỡnh tr thy ủú ủó ủũi hi s liờn kt gia nhõn dõn trong tng xó, tng ủa
phng v trong ton quc thnh mt khi thng nht, thnh mt quc gia thng
nht. Cho nờn cỏi yờu cu thng nht quc gia ngay trong giai ủon ủu ca ch ủ
phong kin dõn tc- th k X ủn th k XIV- ủó thnh mt yờu cu ch ủo ri.
Ngoi ra cũn cú yu t khỏch quan thụi thỳc lm cho nú ủc tng cng thờm,
ủc sc tin mnh thờm, ủú l yu t ngoi xõm. Vo th k th 3 trc cụng
nguyờn, Vit Nam ủó thnh mt chõu qun thuc Trung Quc di triu Tn,
Hỏn...Tuy nhiờn trong sut thi k Bc thuc, nhõn dõn Vit Nam luụn luụn ni

KI L

dy chng bn ỏp bc ngoi tc ủ ginh ủc lp dõn tc. T ủy hỡnh thnh mt
yờu cu cú tớnh cht quõn s: thng nht quc gia ủ chng ngoi xõm.
Xu hng trờn ủõy biu hin quyn s hu ti cao v rung ủt thuc nh
nc, c th l thuc nh vua. Trờn c s quyn s hu ti cao ủú, nh vua tin
hnh phong ủt v cp thỏi p cho thn thuc theo nguyờn tc phong cp khụng
vnh vin. Phong cp li nh vy l ủ duy trỡ quyn s hu rung ủt thuc nh
nc. V chng no m quyn s hu ny duy trỡ ủc thỡ b mỏy quan liờu ca
nh nc quõn ch mi cú th duy trỡ ủc.

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nh vy trờn c s ca liờn h v cụng vic thy li m nh nc quõn ch
tp trung ủó hỡnh thnh. Nhng dự so thỡ mi liờn h y cng khụng th c kt cỏc
ủa phng trong ton quc thnh mt khi thng nht do ủú yu t phõn quyn, xu

OBO
OKS
.CO
M

hng cỏt c vn c tn ti mói trong lch s Vit Nam cho ủn tn ủu th k th
XIX, tuy rng mc ủ cú khỏc nhau. Vic phong cp khụng trit ủ chớnh l ủ ủm
bo quyn phong cp tn ti mói mói vi nh vua.

Hai triu ủi Lý- Trn tn ti t nm 1010 ủn 1400 l s tip tc ca hng
lot t chc nh nc trc ủú. T nm 905 nn ủụ h ngoi bang ủó b nhõn dõn
ta lt ủ. T nm 939 sau mt cuc khỏng chin thng li huy hong, nh Ngụtriu ủi hon ton ca dõn tc ta ủó thnh lp. Tip ủú l hai triu ủi inh- Tin
Lờ. Giai ủon thng tr ca nh Lý v nh Trn ủc xem nh l giai ủon bt ủu
phỏt trin ca ch ủ phong kin Vit Nam. Do yờu cu tng cng sc mnh ca
quc gia v n ủnh nhng thu nhp hng nm, nhõn dõn v nh nc ủu chm lo
phỏt trin nụng nghip. Nh Lý cm git trm trõu bũ ủ gii quyt sc kộo cho
ngh nụng. H thng ủờ ủiu ủc xõy dng vi quy mụ ln thi Trn. Vic chm
bún ủng rung ủc khuyn khớch...Tt c nhng ủiu trờn ủó to thnh cỏi khung
xó hi ca s phỏt trin ca ch ủ rung ủt núi chung v ca ch ủ s hu nh
nc v rung ủt núi riờng. Cú th núi ch ủ s hu nh nc v rung ủt l c
s tn ti ca nh nc trung ng tp quyn thi Lý- Trn, l ngun thu nhp ch
yu ca cỏc triu ủi ủú, ủng thi l nhõn t ch yu, chi phi mi hot ủng ca

KI L

chỳng. Mc dự th, s tn ti ca mt b phn ngy cng ln ca rung ủt thuc
quyn s hu t nhõn ủc s sỏch ghi chộp v nh nc cụng nhn chng t rng
chng t ch ủ s hu nh nc v rung ủt ngay thi Lý- Trn cng khụng
bao trựm ton b rung ủt trong nc, nú l mt trong 3 b phn ủt ủai ca nc
ta ( rung ủt t, rung ủt cụng v ủt bói hoang) ủng thi l c s kinh t- ti
chớnh ch yu ca nh nc quõn ch chuyờn ch, trung ng tp quyn.
Trờn lónh th i Vit thi Lý- Trn ủó sm tn ti hai hỡnh thc s hu
chớnh v rung ủt: s hu nh nc v s hu t nhõn, tha hng ca giai ủon



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
lch s trc ủú. S thng tr ca mt chớnh quyn trung ng duy nht trờn mt
lónh th quc gia thng nht m nhng hỡnh thc s hu t nhõn v rung ủt cha
cú ủiu kin v thi gian phỏt trin ủó lm cho t tng cụng hu, xem vua l bc

OBO
OKS
.CO
M

ti cao, tr nờn ph bin v tn ti khỏ bn vng. Nú gúp phn xỏc nhn s tn ti
v thng tr ca ch ủ s hu nh nc v rung ủt ca triu ủi Lý- Trn. Hn
na, ch ủ tụ thu ca nh nc trựn ng v nhng quyn hn ca nú ủi vi
ton b ủt ủai chng t nh nc ủú thc s l ngi ch ton b rung ủt trong
nc. Nhng ủiu ủỏng chỳ ý l, trong khi khng ủnh quyn s hu ti cao ca
mỡnh ủi vi ton b lónh th trong nc, chớnh quyn Lý- Trn vn cho phộp nhõn

dõn s dng, hng th mi hoa li ca nỳi rng v khai khn ủt hoang ủ lm
rung t hay rung cụng lng xó. Nh vy cú ngha l trong ch ủ s hu nh
nc v rung ủt ủng thi ln ln hai ni dung: s hu ti cao v s hu thc
t.

Ngay t khi thnh lp nh Lý ủó tha hng ủc cỏi di sn rung ủt quc
hu ca cỏc triu ủi inh- Tin Lờ. Hnh vi ca Lý Cụng Un sau khi lờn ngụi "
xa giỏ ủn chõu C Phỏp... sai cỏc quan ủo ủt vi mi dm ủt l cm ủa thuc
sn lng" v sau ủú, nm 1011, " xỏ thu 3 nm cho c nc; phm nhng thu
nm trc cũn thiu ủu xúa b cho c" th hin rừ quan nim v quyn s hu ca
nh nc ủi vi ton b ủt ủai trong nc ủó n sõu vo tim thc ca giai cp
thng tr ủng thi. S tn ti ca ch ủ s hu nh nc v rung ủt thi Lý-

KI L

Trn l mt thc t ủc khng ủnh.

S tn ti v thng tr ca ch ủ s hu nh nc v rung ủt cú mt ý
ngha ủc bit ủi vi cỏc nc phng ụng trung ủi. V cú th núi ch ủ s
hu nh nc v rung ủt l c s tn ti ca nh nc trung ng tp quyn thi
Lý- Trn, l ngun thu nhp ch yu ca cỏc triu ủi ủú, ủng thi l nhõn t ch
yu chi phi mi hot ủng ca chỳng.
1. B phn rung ủt do nh nc trung ng trc tip qun lý



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
S tha hng di sn kinh t ca cỏc triu ủi trc v quyn lc vụ thi hn
ca nh vua ủó cho phộp hỡnh thnh mt b phn rung ủt do nh nc trung ng
trc tip qun lý. B phn ny thng bao gm cỏc hỡnh thc rung sn lng,

- Rung sn lng:

OBO
OKS
.CO
M

rung tch ủin, rung ủn ủin.

Vi t cỏch giai cp thng tr, nh Lý v nh Trn ủu s dng quyn s hu
rung ủt ca mỡnh ủ cp ủt, ủt rung phự hp vi mt triu ủi quõn ch.
S c chộp " xa giỏ nh vua ủn chõu C Phỏp, sai cỏc quan ủo ủt vi mi
dm, ủt lm cm ủa sn lng". Rung sn lng ủc ủt ra nhm ly thu hoch
chi phớ vo vic th phng t tiờn ca cỏc h vua. Cn c vo ngun s liu thc
ủa, chỳng ta cú th thy rung sn lng gm hai phn : mt khu rung m v mt
khu rung th. V nguyờn tc, rung sn lng ủc giao lm rung cụng vnh vin
cho dõn s ti chia nhau cy cy, np mt ớt hoa li ủ chi phớ cho vic sa sang,
bo v lng tm cho nh vua. Cho ủn th k XIX,cỏc tỏc gi i Nam nht thng
chớ vn cũn ghi rừ v rung ủt sn lng ca nh Lý : " khu ủt rng chng trm
mu, c th um tựm, l cm ủa v l thang mc p ca nh Lý. Sau ny theo cỏc c
gi lng ỡnh Bng, trc cỏch mng thỏng Tỏm ch cú ton rung cụng. iu ủú
chng t rng, trong nhiu th k rung ủt sn lng núi chung khụng b t hu
húa. Tuy nhiờn tng din tớch sn lng khụng ln v mang nhng tớnh cht c bn
ca loi rung th ri rỏc cỏc ủa phng.

KI L

thi Trn, do cỏc vua ủc chụn nhiu ni khỏc nhau cho nờn rung sn
lng cng ủc ủt ri rỏc cỏc lng Thỏi ng, Long Hng... Cng nh ỡnh

Bng cho ủn trc cỏch mng thỏng Tỏm ủõy ch cú ton rung cụng. Nh vy
núi chung tớnh cht quc hu ca sn lng ủc nhõn dõn ủa phng tụn trng.
Tt nhiờn cng cũn tựy vo nhng li ớch m c dõn ủa phng ủc hng. Theo
"ỡnh Bng ủin bi", thi Trnh Tựng, s rung ủt ủc nh nc cp lm rung
th ca ủn ụ ủc " chia ủu cho cỏc giỏp lnh canh, mi mu hng nm np
thu 1 quan tin c", cũn nhõn dõn ủc xem l " dõn th l chuyờn vic phng



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
th". V nguyờn tc, dõn th l ủc min ngha v ủi vi nh nc ủ cú ủ ủiu
kin trụng nom, chm súc lng miu cỏc vua. Do cú ủc nhng khon u ủói ủú
m c dõn ủõy khụng ngh ủn vic chim cụng vi t. Hn na thng cỏc triu

OBO
OKS
.CO
M

ủi sau bin b phn rung ủt sn lng ny thnh rung th t, do ủú gúp phn
bo v tớnh cht quc hu ca nú.

Tng din tớch rung ủt sn lng, nh vy, khụng ln v tớnh cht ủc bit
cu nú ủó khin nú khụng gõy tỏc dng gỡ ủỏng k ủi vi s phỏt trin ca ch ủ
rung ủt núi chung.
- Rung tch ủin:

Bờn cnh rung sn lng, thi Lý- Trn vn tn ti mt s khu rung tch
ủin do nh nc trc tip qun lý. " Tch ủin l mt loi rung ly hoa li chi vo
vic t t, cũn na thỡ chn cp cho dõn nghốo hoc ủ tip khỏch. õy cng l loi

rung nghi l nụng nghip, tn d ca mt k ch ủ cng xó nguyờn thy"- Theo
nh nh s hc Trung Quc Dng Khoan. Khuyn khớch sn xut nụng nghip l
mt yờu cu ht sc cn thit ca cỏc triu ủi nc ta bui ủu ủc lp. Do vy
trong hon cnh ủú, mn nghi l cy tch ủin ca cỏc triu ủi phong kin
phng Bc l mt ủiu thit thc v phự hp vi hon cnh mt nc nụng
nghip nh nc ta . Nghi l cy tch ủin ủc tin hnh ủu ủn v liờn tc qua
cỏc triu ủi Lý- Trn. Nm 1028 " mựa xuõn, vua (Lý Thỏi Tụng) ng ra B Hi
khu( nay l th xó Thỏi Bỡnh) cy rung tch ủin. Sai quan dn c, ủp ủn. Vua

KI L

thõn t Thn nụng xong, cm cy mun lm l t cy, cỏc quan t hu cú ngi can
rng : " ú l cụng vic ca nụng phu, b h cn gỡ phi lm th". Vua núi: " Trm
khụng t cy thỡ ly gỡ m lm xụi cỳng, ly gỡ ủ xng sut thiờn h! " Th ri
ủy cy 3 ln ri thụi" ( i Vit s ký ton th, tp 1, tr.214).
Tch ủin ủỳng l loi rung nghi l nụng nghip. Sang thi Trn, nghi l ny
ch cũn l mt s cỳng t ủn thun. Khỏc vi cỏc triu ủi sau ny, cỏc triu ủi
Lý- Trn thng s dng nhng khu rung cụng cỏc ủa ủim trng yu ủi vi
nụng nghip lm rung tch ủin. Theo ghi chộp c, by gi ruụng tch ủin ủc



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ủt cỏc ủa ủim nh i Sn ( Thanh Liờm- H Nam Ninh), B Hi Khu ( Thỏi
Bỡnh )...
Sau khi vua lm l h cy xong, rung tch ủin ủc giao cho nhõn dõn ủa

OBO
OKS
.CO

M

phng cy cy. Vic cỏc vua Lý hng nm ủi xem cy, xem gt cỏc khu rung
tch ủin v dng hnh cung ủõy ủ trỳ ng, s kin nm 1316 " mựa ủụng vua
sai t thn, tụn tht cựng cỏc quan gt rung tch ủin" chng t ủiu ủú... thi
Lý- Trn, nụng dõn ủa phng cy cy tch ủin theo ngha v lao dch. Thnh
thong ủ cho quan li trung ng sỏt vi tỡnh hỡnh sn xut nh vua li bt h ủi
gt. Thu hoch mựa mng hon ton thuc v nh vua. Vic nuụi " quan ngu "(
trõu bũ cụng ) mt phn ch yu nhm cung cp sc kộo cho cỏc nụng dõn cy
rung tch ủin.

Mc dự quan h sn xut loi rung tch ủin ủỏng lu ý nhng do tng
din tớch ca nú quỏ hp, khụng ủ gõy mt nh hng gỡ quan trng ủn s phỏt
trin ca nụng ng nghip. Thu nhp ca nh nc b phn rung tch ủin
khụng th l ngun thu nhp chớnh ca gia ủỡnh nh vua.

V ch ủ tụ thu rung ủt thi Lý- Trn, sỏch" An Nam chớ nguyờn " vit
: " thi Lý- Trn cụng ủin cú hai loi v chia lm 3 hng: quc kh ủin v thỏc
ủao ủin ". Theo ngha ủen ca thut ng quc kh ủin l rung kho cụng, tc l
rung ủt ca nh nc, ly thu hoch tr vo kho ca nh nc ủ chi phớ dn.
Tm dựng thut ng ny ủ ch mt loi rung ủt do nh nc trc tip qun lý, cú

KI L

ủnh mc thu v khỏc vi cỏc loi rung sn lng v tch ủin.
- Rung ủn ủin:

Vic t chc khai hoang lp lng v lp ủn ủin bt ủu thi Lý- Trn. Tự
binh v dõn b tự ti l lc lng ch yu ca cỏc t chc khai hoang ny. Nhng
cuc chin tranh vi cỏc nc xung quanh ủó ủa li mt s tự binh ủỏng k. Nhiu

tự binh ủc phõn phỏt cho cỏc vng hu lm nụ t, s cũn li ủc nh nc bin
thnh mt lc lng khai hoang. Nm 1252 trong ln ủỏnh Champa, Trn Thỏi
Tụng li bt thờm mt s tự binh Chm ủa v cho khai hoang lp lng Ngh An



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
v mt s vựng thuc Bc B. Nhiu tự binh Tng, Nguyờn, Ai Lao cng ủc s
dng vo cụng cuc khn hoang. Nh vy l t thi Lý, trờn ủt nc ta ny sinh
mt s lng do tự binh khn hoang lp thnh v ph thuc nh nc. Vic s dng

OBO
OKS
.CO
M

tự binh vo cụng cuc khn hoang, m rng din tớch canh tỏc rừ rng cú ý ngha
quan trng ủi vi sn xut nụng nghip ủng thi.

Bờn cnh ủú ủn thi Trn, nh nc bt ủu thc hin chớnh sỏch ủn ủin.
n ngha l tp trung ủụng ngi, ủin ngha l lm rung. Ch ủ ny cú
t thi Hỏn v tn ti mói ủn thi Thanh, nhm t chc khai hoang nuụi quõn ủi
hay thnh lp cỏc ủim di dõn, cho nờn cú quõn ủn, dõn ủn v thng ủn. Trong
thi k trc Lý ủó cú ủn ủin trờn lónh th nc ta. Thi Lý- Trn vn tip tc
tn ti cỏc ủn ủin.

Theo s c nhng tự binh b bt trong cỏc trn ủỏnh nhau vi nh Tng, nh
Nguyờn hay Champa ủu ủc ủa ủi khai hoang lp lng. thi Lý cú l chớnh
sỏch ủn ủin cha ủt ra. Tự binh thng ủc chia ủi khn hoang lp lng ri ly
tờn c ca h m ủt. Sang thi Trn, ngoi vic cho tự binh ủi khn hoang lp

lng, nh nc cũn lp ủn ủin. Vic ủt cỏc chc quan chỏnh phú ủn ủin s
chng t ủiu ủú.

Nm 1344, nh Trn cho ủt cỏc chc" ủn ủin chỏnh, phú s ty khuyn
nụng" chuyờn v vic m dõn khia hoang. Mt s s liu ủa phng cho phộp
chỳng ta suy ngh rng lng Quỏn La ( thuc huyn T Liờm- H Ni ) l mt ủn

KI L

ủin ca nh Trn. n ủin ny ủc duy trỡ cho ủn th k XVIII. S c cng
nờu trng hp To Xó ( hay Co Xó ) ni ủy cỏc ti nhõn loi va. Co Xó l khu
rung thuc s hu nh nc, xut hin t thi Lý. Ti nhõn b ủy ra ủõy, gi l
Co in honh, phi cy 3 mu rung, mi nm np 300 thng thúc.
Nh vy xut phỏt t nhu cu m rng din tớch canh tỏc, nh Trn ủó thnh
lp cỏc s ủn ủin bờn cnh vic khuyn khớch cỏc vng hu khai hoang, thnh
lp ủin trang.
Nm 1128 ủa 6 quõn luõn phiờn lm nụng, chớnh l quõn ủn ủin.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nm 1344 ủt ty khuyn nụng, chc ủn ủin s v phú s
õy ủu l nhng hỡnh thc ủn ủin khỏc nhau. Cú quõn ủin do quõn lớnh
canh tỏc, cú ủn ủin do quan nụ canh tỏc, cú dõn ủn ủin do dõn canh tỏc.

OBO
OKS
.CO
M

Vn ủ thõn phn, ngi cy trong b phn rung quc kh khỏ phc tp.
mt s ni ngi cy gi thõn phn " Co ủin honh" hay " Co ủin nhi " ngha
l thõn phn nụ l. Di thi Lý, chỳng ta khụng rừ h phi chu ngha v nng n
ra sao nhng núi chung h cú th tr li ủa v thng dõn khi ht hn tự ti. Túm
li thõn phn ngi cy trong b phn rung quc kh cú th thuc vo hai phm
trự : nụ t hay nụ l, chu s chi phi hon ton ca nh nc; nụng dõn ph thuc,
np tụ ngay vo mựa lỳa chớn. Do ủú, nh Trn cú th tip nhn mi cỏch d dng
nhng nụ t ca cỏc quý tc, vng hu theo gic, b tch thu ti sn.
2. B phn rung ủt cụng lng xó

- B phn rung ủt do cỏc lng xó cy cy :

Lng xó hỡnh thnh t sm nc ta. Nhng khỏi nim lng, ch ny sinh t
xa xa ủc duy trỡ cho ủn cỏc th k sau. Trong cỏc th k b chớnh quyn
phng Bc xõm chim v ủụ h, nhõn dõn Vit Nam ủó c gng bo v nn t tr
ca mỡnh ro lng ủ bin thnh " phỏo ủi xanh " chng li mt cỏch hiu qu mi
chớnh sỏch thng tr, ủng húa ca chớnh quyn ủụ h, bo v nhng di sn vn húa
dõn tc.

Rung ủt cụng lng xó tuy ủó thuc s hu nh nc nhng vn do lng xó

KI L

qun lý. ú l lý do khin nú mang tờn " quan ủin " " quan ủin bn xó ". Cỏch gi
" quan ủin " ủó th hin quyn s hu ca nh nc ủi vi b phn rung ủt
cụng lng xó, v vỡ nú khụng ch tn ti trong giy t ca nh nc m cũn ủc
dựng ph bin trong nhõn dõn, cho nờn t nú chng t rng nhõn dõn ủng thi ủó
b buc phi chp nhn s tht ny. Theo ủa b Gia Long 4 ( 1085 ) tng din tớch
rung ủt cụng lng xó nhiu ủa phng cũn chim t l 50,60% tng din tớch
cụng t. Nh vy cú th khng ủnh rng thi Lý- Trn rung cụng lng xó gi

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
một tỷ lệ lớn về tổng diện tích và chiếm ưu thế. Đây là bộ phận ruộng đất cơ sở của
nhà nước trung ương chun chế Lý- Trần.
Tuy nhiên, ở tời Lý- Trần chế độ sở hữu nhà nước đối với bộ phận ruộng đất

OBO
OKS
.CO
M

này còn có nhiều chỗ hạn chế. Làng xã Việt Nam gồm nhiều loại, phần lớn là làng
xã cổ, có nhiều ruộng cơng chúng được duy trì bền vững trong cuộc đấu tranh lâu
dài trước đây, do đó trong thời độc lập vẫn giữ được ít nhiều tính tự trị cấn thiết.
Nhà nước trung ương khơng thể tước đoạt hết những tự trị đó trong một lúc. Như
vậy làng xã đương thời phải giữ được một số quyền hạn nhất định đối với bộ phận
ruộng đất cơng trong làng. Cho đến buổi đầu thời Lê sơ, nói chung ngun tắc "
ruộng đất cơng ở xã nào dân xã ấy hưởng " vẫn được nhà nước tơn trọng. Xã vẫn
quản lý nó. Đầu thời Lê sơ sử sách mới nói đến một quy chế về phép chia ruộng
đất cơng thống nhất trong cả nước.

Như vậy đối với phần lớn ruộng đất cơng làng xã,nhà nước trung ương giao
cho các làng xã quản lý và lo việc phân chia cày cấy, thu thuế để nộp cho nhà nước.
Làng xã có quyền hưởng thụ tồn bộ ruộng đất cơng của mình, có quyền phân chia
cho các thành viên đến tuổi ( 18 tuổi ).

Một vấn đề đặt ra là ở thời Lý- Trần ruộng đất cơng làng xã đã được phân
chia cho dân đinh như thế nào? Sử cũ dùng khái niệm " danh điền " để chỉ những

ruộng có người đứng tên, phân biệt với ruộng quan là loại ruộng khơng có chủ cố
định. Như vậy chúng ta có thể duy đốn rằng ruộng cơng làng xã nói chung được

KI L

chia lại định kỳ theo tục lệ cho các thành viên đến tuổi trong làng xã. Tuy nhiên
ngay dưới thời Trần, khơng phải làng nào cũng có hoặc có nhiều ruộng cơng,
khơng phải người dân nào cũng được xếp vào hạng được chia ruộng cơng. Đó cũng
là lý do nhà Trần đã quy định trong đánh thuế " ai khơng có ruộng đất thì được
miễn tất cả ".

Theo lệ của thời Lý- Trần những dân đinh được chia ruộng cơng đều chịu
mọi nghĩa vụ đối với nhà nước, từ nộp tơ thuế đến đi sưu dịch. Đây là cơ sở chủ
yếu để nhà Lý và nhà Trần thực hiện chính sách " ngụ binh ư nơng " . Và nư thế khi



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
chim ủot quyn s hu ca lng xó v rung ủt cụng ủ bin phn rung ủt
ny thnh mt b phn thuc s hu nh nc, nh Lý- Trn ủó to cho mỡnh
ngun thu nhp ln nht. Tuy nhiờn do nhng hn ch chung trong s phỏt trin

OBO
OKS
.CO
M

ca nh nc nú buc phi duy trỡ t chc lng xó c vi t cỏch l mt ủn v kinh
t- xó hi, trc tip qun lý rung ủt v dõn ủinh.
- Phong thng v ban cp rung ủt :

Nh nc Lý- Trn ngy cng cng c ủc quyn thng tr v mt chớnh tr
v da vo ủú m tng dn quyn hn ca mỡnh ủi vi rung ủt cụng lng xó. Hai
hỡnh thc s dng quyn s hu nh nc v rung ủt ph bin l phong cp cỏc
h nụng dõn v phong cp rung ủt.

Thi Lý- Trn, b mỏy quan liờu rt phỏt trin v ủó ủ ra nhu cu nuụi sng
v u ủói nú. Trong xó hi xõy dng trờn c s nụng nghip nhng th dựng ủ ủỏp
ng nhu cu trờn khụng th l cỏi gỡ khỏc ngoi rung ủt v nhng sn phm ca
nụng nghip. Cỏc nh nc dõn tc ngay t sm ủó thi hnh cỏc chớnh sỏch ban cp
phong thng theo p, lng, h nụng dõn. Theo Ngụ Thi S " Quan trong thỡ bt
thn vua thng cho, quan ngoi thỡ giao cho dõn mt min ủ ủt ngi thuc viờn
thu thu rung ủt ao h, ủỏnh vo dõn cy dõn cỏ m ly li ". Lờ Quý ụn cng
vit " Lý Thỏi Tụng ( 1028- 1054 )...h chiu: qun giỏp, ch ủụ v ngi thu thu,
phm dõn ủinh np thu cụng, ngoi 10 phn ủc ly riờng 1 phn lm bng lc,
gi l honh ủu ".

KI L

Cú th hiu rng thi Lý, nh nc cha ban hnh ủc mt quy ch bng
lc ủy ủ. Quan li ln nh ủu ch yu da vo mt phn thu thu ủc, m
sng. T nm 1236 nh nc ủó " ủnh l cp bng lc cho cỏc quan vn vừ trong
ngoi ", nhng " quy ch khụng kho ủc ", " cú l ly thu cụng, ủnh lm mc
thng ". Nh Trn vn dng phng thc " phõn chia thu nhp ". Mói ủn nm
1316 Trn Minh Tụng mi quy ủnh vic cp dõn h cho cỏc quan li. Ch ủ
lng bng ủc tng lờn mt bc.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

Trờn bc ủng xõy dng mt nh nc ngy cng hon chnh cỏc tp ủon
thng tr Lý- Trn ủó tng bc s dng rung ủt cụng lng xó vo vic phong
cp cho quan li, h hng, cn thn v cụng thn ca mỡnh.

OBO
OKS
.CO
M

Phong thng cho nhng ngi cú cụng bng lng hay h nụng dõn l mt
hỡnh thc ủc thng xuyờn s dng trong thi Lý- Trn. Hỡnh thc phong h ca
cỏc triu ủi Phng Bc ủc s dng sm nht l thc p. Thi Lý vic ban thc
p cú l ủc thc hin ph bin hn. Phn ln cỏc ủi thn cú cụng ủu ủc ban
thc p. Theo thn Tớch ủa phng, thỏi ỳy Tụ Hin Thnh ủc ban thc p C
Am (Vnh Bc- Hi Phũng), thỏi ỳy Lý Cụng Bỡnh ủc ban thc p An Lóo
(Bỡnh Lc- H Nam Ninh).

nc ta, thụng thng thc p ch gm 1, 2 xó. Tt nhiờn vic ban thc p
ny tựy thuc cụng lao, chc v ca ngi ủc ban v khi ban, nh nc cng chỳ
ý ủn lng xó hay vựng ủt ủem ban l ủa phng giu hay nghốo, nhiu hay ớt h.
Bờn cnh vic ban thng thc p, nh Lý cũn thc hiu mt hỡnh thc ban
thng khỏc l ban thc p kốm tht phong. Theo bia Bo Ninh Sựng Phỳc t bi
dng, nm 1107 xó An Nguyờn (Chiờm Húa, H Tuyờn) thỡ phũ mó Thỏi phú,
trng chõu V Long l H Di Khỏnh ủc phong " ụ tri t v v ủi tng
quõn... thng tr cp, thc p 3.900 h, n tht phong 900 h ".
Do vic phong cp ca nh nc quỏ rng rói v do cụng lao ca cỏc cụng
thn tng ủi ln, nh nc khụng th phong thng thc p mt cỏch ủy ủ

KI L

nhu trc na. Vỡ vy nh Tng cng nh nh Lý buc phi mt mt ủỏnh giỏ cao
giỏ tr ủúng gúp ca ngi ủc phong bng thc p, mt khỏc quy ủnh rừ s h
thc phong m h ủc hng.

Khỏc vi hỡnh thc thc p núi trờn, ch ủ ban thng thc p kốm tht
phong tớnh theo ủn v h. Mi h tt nhiờn tng ng vi mt tụ thu nht ủnh
tựy theo thc trng ti sn. Ngi ủc phong cú th t c ngi ủi thu tụ thu
cng cú th nhn s tụ thu tng ng vi s h ủc phong, do mt c quan hay
viờn chc ca nh nc thu v giao. Nh vy hỡnh thc phong thng ny khụng



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đặt ra một sự tương ứng với một diện tích ruộng đất hay một số làng xã nào đó,
nghĩa là nhà nước trung ương vẫn giữ cho mình quyền sở hữu ruộng đất. Khi người
được phong chết hay vì lý do gì đó bị cách chức, nhà nước khơng cần thiết phải

OBO
OKS
.CO
M

thực hiện một hành vi sung cơng điền sản hay lấy lại ruộng đất. Ngay từ thời Lý
nhà nước đã lấy hộ nơng dân cấp cho các sư. Sách Tam tổ thực lục và bia " Đệ nhị
đại tổ trùng tu sự tích ký " ghi việc Trần Nhân Tơng cấp cho sư Pháp Loa 100 mẵu
ruộng cùng canh phu ở hương Đội Gia vào năm Hưng Long 16 ( 1309 ) , tiếp đó
năm Hưng Long 18 ( 1310 ) Trần Anh Tơng lại ban cho sư thêm 80 mẫu ruộng và
canh phu ở hương An Định...

Chính sách phong thưởng thực ấp kèm thật phong chỉ được thực hiện ở thời

Lý song cũng khơng phổ biến. Còn ở thời Trần thì nguồn sử liệu hồn tồn khơng
thấy nói gì về chính sách này.

Ở thời Trần bên cạnh chủ trương phong thưởng bằng ruộng đất nhà nước đã
thi hành chính sách ban cấp thang mộc ấp. Theo nghĩa gốc của nó thang mộc ấp là
đất của nhà Vua ban cho các chư hầu để lấy thu nhập chi phí vào việc "trai giới"
khi về chầu. Nó cũng có nghĩa là đất gốc của một triều đại. Hình thức ban thang
mộc ấp hay giao cho một vùng nào đó làm ấp thang mộc có nghĩa gần như thực ấp.
Người được ban ấp thang mộc ấp có thể vừa tu tơ thuế để hưởng vừa xây dựng dinh
thự để ở ngay trên vùng đất này.

Sau cuộc kháng chiến chống Ngun- Mơng sử cũ đã ghi lại một vài cách

KI L

phong thang mộc ấp. Ngồi việc thưởng tước, chức, nhà Trần còn cấp ruộng và ban
thưởng thang mộc ấp. Năm 1289 tướng Nguyễn Khối được phong liệt hầu và "
ban cho một quận làm thang mộc ấp, gọi là Khối Lộ ". Như vậy thang mộc ấp biến
thành một hình thức ban thưởng tương tự như thực ấp.
Các hình thức ban thưởng kiểu thực ấp, thang mộc ấp bằng đơn vị làng, ấp
chỉ phù hợp với thời Lý- Trần, khi mà nhà nước trung ương chưa nắm chắc được số
lượng ruộng đất cảu từng địa phương trong nước và chưa đặt ra cách ban thưởng
ruộng đất.



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Cùng với những hình thức ban thưởng nói trên nhà Lý cũng như nhà Trần
còn có chế ñộ miễn mọi tô thuế, nghĩa vụ cho một thôn xã nào ñó ñể họ lo phụng
sự việc hương lửa một ngôi ñền nào ñó. Nhiều thần tích các ñền thờ lớn ở trong

OBO
OKS
.CO
M

nước còn nhắc nhiều ñến hiện tượng này.

Một hình thức phong cấp ñáng lưu ý của nhà nước thời Trần là thái ấp. Các
nhà nghiên cứu trước ñây khẳng ñịnh thời Trần các vương hầu ñều ñược cấp thái
ấp. Nhiều thái ấp có diện tích rất lớn ngang với một huyện ngày nay. Thậm chí các
nhà nghiên cứu còn cho rằng các chủ thái ấp có quyền ñược thành lập quân ñội
riêng, có tổ chức cai quản riêng. Do ñó thái ấp trở thành một ñặc ñiểm của cơ sở
kinh tế thời Ly- Trần, ñánh dấu sự tồn tại của trạng thái phân tán trong xã hội
phong kiến. Thực ra, trong các nguồn sư liệu chính thống viết về thời Trần, khái
niệm thái ấp chỉ xuất hiện một lần. Trong bài Hịch tướng sĩ, Trần Hưng Đạo viết : "
Chẳng những thái ấp của ta bị tước mà bổng lộc của các ngươi cũng bị người khác
chiếm mất ". Bia Phụng sự Mai công từ chỉ bi ký dựng năm 1684 ở xã Lai Cách (
Cẩm Bình- Hải Hưng ) ghi: " năm Quí hợi (1684) ông (Hải quận công Mai Công
Triều) ñược thêm thái ấp dân ta"... Như vậy thái ấp là một hình thức ñất phong
tương tự thực ấp.

Ở thời Trần các vương hầu ñều ñược cấp thái ấp. Ở ñây vương hầu thực sự
làm chủ, thu tô thuế, bắt dân ñi lao dịch cho mình và thành lập quân ñội riêng. Và
cùng với các vùng ñất thực phong, thái ấp trở thành những ñiểm phân tán lớn nằm

KI L

ngay trong lòng một quốc gia thống nhất. Nước Đại Việt thời Lý- Trần do ñó còn
mang nhiều yếu tố phân tán. Kết hợp các nguồn sử liệu với những phát hiện về thái

ấp của Trần Khánh Dư, của Trần Thủ Độ, của Trần Quang Khải, của Trần Quốc
Chẩn chúng ta thấy thái ấp là một hình thức phong cấp làng xã cho các vương hầu
thời Trần và thực sự tồn tại.

Quy mô của thái ấp không lớn; chỉ một hay hai xã : Vạn Kiếp là hai làng,
Dương Xá là một làng …Dĩ nhiên các làng xã này ñều ñã tồn tại từ trước, có ruộng
ñất công và nằm ở một vị trí quan trọng. Theo quy chế của thế kỷ XVIII thì người



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ch thỏi p ủc nh nc giao cho vic ủo ủc, phõn phi rung ủt cụng lng xó
theo ủnh k ca lng. Trong trng hp thỏi p ca nh Trn cú l cng nh vy.
Khi ủc quyn hng ton b tụ thu, su dch ca nhõn dõn trong thỏi p, ngi

OBO
OKS
.CO
M

vng hu tt nhiờn cú quyn quy ủnh cỏc vic phõn phi, min gim Thc t
ủa phng chng t rng vic xõy dung ph ủ ca vng hu cng khỏ ủỏng lu
ý. Dng Ho ( huyn Duy Tiờn- H Nam Ninh ) tng truyn l thỏi p ca
Trn Khỏnh D, thm chớ cũn c mt cỏi ho ln, bao bc xung quanh lng , rng
400 mu. Bờn trong thỏi p cũn thỏi p ca du vt Dinh Ph, Dinh Tỳiu ny
chng t rng vic xõy dung ph ủ mt cỏch quy mụ ch l hin tng cỏ bit,
song cng chng t rng ngi ch thỏi p cú quyn s dng lao dch ca dõn trong
vựng.Mt s ngi nghiờn cu khng ủnh quyn xõy dung quõn ủi riờng ca
cỏcvng hu thỏi p ca mỡnh. S thc trong nhng thi ủim chin tranh, s c
cú nhc ủn quõn ủi cỏc vng hu, chng hn nh Hoi vn hu Trn Quc Ton

cú hn 1000 quõnNhng ủú l nhng hin tng ny sinh trong thi chin. Cỏc
ngun s liu khụng h núi ủn nguyờn tc cho phộp cỏc vng hu ủc m quõn
riờng ủ t v hay ủi ủỏnh cp ln nhau. Hn na thi Lý- Trn, tr nhng nm
cui th k XII ủu th k XIII tỡnh hỡnh ri ren cũn thỡ ủt nc luụn luụn l mt
nc thng nht di quyn thng tr ca mt chớnh quyn trung ng cú quyn
lc thc s. Trong hon cnh ủú nh nc trung ng khụng cho phộp tn ti
nhng hin tng cú tớnh cht cỏt c, cha núi gỡ ủn vic thnh lp quõn ủi riờng.

KI L

Mt khỏc thc t khụng ủt ra yờu cu thnh lp quõn ủi riờng vỡ hu ht cỏc
vng hu ủu cựng dũng h vi vua, lm quan li ca triu ủỡnh, thm chớ gi
nhng chc v cao nht. Túm li trờn c s nhng ngun s liu ta cú th xỏc nhn
rng cho ủn thi Trn cỏc vng hu vn khụng cú quyn xõy dung quõn ủi riờng
v quy mụ thỏi p ca h cng khụng ủũi hi vic xõy dng ủú. Xung quanh hỡnh
thhc thỏi Jp cũn cú mt vn ủ ủỏng chỳ ý na l vn ủ thi hn phong cp thỏi p.
Nhng ngun t liu khỏc nhau cũn li khụng h núi ủn vic tha k thỏi p. Con



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
cháu các vương hầu hoặc có thái ấp ri*ng, hoặc sống ở nơi khác. Như vậy thái ấp
khơng có tính chất thế nghiệp.
Như vậy chế độ sở hữu nhà nước về ruộng đất giữ một địa vị hết sức quan

OBO
OKS
.CO
M

trọng. Đó là cơ sở kinh tế chủ yếu của nhà nước. Nhà nước khơng chỉ xem nó là
nguồn thu nhập gần như duy nhất về lương thực và tiền mà còn lấy nó làm cơ sở
để có được sức lao động lao dịch gần như duy nhất và lực lượng quan sự cần thiết.
Hơn nữa, ruộng đất cơng và các làng xã còn là nguồn ngun liệu cần thiết để ban
cấp ni sống các quan lại của triều đình trung ương. Mặc dầu về ngun tắc nhà
nước cũng như các làng xã cấm đốn việc mua bán ruộng đất cơng vì đó là u cầu
tồn tại xu thế tiến triển chung của chế độ sở hữu nhà nước về ruộng đất là ngày
càng giảm sút về tác dụng và diện tích. Việc phong cấp ruộng đất, phong cấp các
làng làm tài sản tư, thái ấp… việc bán ruộng cơng khẩu phân đều là những hành vi
cần thiết khơng thể khơng diễn ra, song lại tạo nên sự thu hẹp dần tổng diện tích
ruộng đất cơng thu hẹp dần nguồn thu nhập của nhà nước trung ương. ý nghĩa của
chế độ sở hữu nhà nước về ruộng đất cũng giảm dần. Hậu quả tất nhiên của xu thế
tiến triển này là sự tăng mức thuế, bắt cả những người khơng có ruộng phải nộp
thuế, tăng cường chế độ lao dịch, thu hẹp ruộng đất khẩu phân của làng xã và cuối
cùng là cuộc sống cực khổ của nhân dân.

Sự thể hiện của chế độ sở hữu nhà nước về bộ phận ruộng đất cơng làng xã
khơng dừng lại ở các hình thức phong ấp, phong hộ. Nhà nước trung ương còn lấy

KI L

ruộng đất để ban cấp cho các chùa chiền, cơng thần, quan lại và họ hàng.
Ban đầu dưới thời Lý việc ban cấp ruộng đất còn hạn chế. Đối tượng chủ yếu
được ban cấp là nhà chùa. Việc ban cấp ruộng cho các chùa có lẽ tương đối phổ
biến cho nên, năm 1088, để giúp các sư quản lý ruộng đất, nhà Lý đã đặt chức “ đề
cử ’’ ding quan văn sung giữ vì “ chùa có điền nơ và kho của cải’’.
Thời Lý, nhà nước cũng bước đầu lấy ruộng đất cơng làng xã ban thưởng
cho những người có cơng. Xuất hiện hình thức thác đao điền. Đại Việt sử ký tồn
thư của Ngơ Sĩ Liên là nguồn sử liệu chính thống đầu tiên viết lại sự kiện Phong

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
thác ñao ñiền: “ khi bàn ñịnh việc thưởng công, Lê Phụng Hiểu nói : tôi không
thích thưởng tước, chỉ xin ñứng trên núi Băng Sơn, quăng con dao lớn ñi xa, xem
con dao rơi xuống chỗ nào trong ñất công thì ban cho làm thế nghiệp. Vì vậy ở

OBO
OKS
.CO
M

Châu Ái thưởng công có tên là ném ñao. Nhiều nguồn sử liệu chứng tỏ rằng thác
ñao là tên gọi loại ruộng công làng xã. Như vậy thòi Lý nhà nước ñã lấy ruộng
công làng xã phong thưởng cho những người co công một cách có quy mô. Thực ra
ở thời Lý- Trần việc cấp ruộng công cho công thần làm ruộng tư có thể xảy ra.
Thời Trần việc phong thưởng bằng ruộng ñất ngày càng ñược sử dụng nhiều hơn
nhưng khái niệm thác ñao ñiền không ñược sử sách nói ñến nữa.
Những sử liệu còn lại chứng tỏ rằng nhà Trần còn lấy ruộng công làng xã
ban cấp cho những người nhận một trọng trách nào ñó của ñất nước. Như tiến sĩ
Đặng Thảo, ông Trần Minh Tông cử trông coi lăng Anh Tông ở ấp An Sinh và
nhân ñó ñược cấp 20 mẫu ruộng.

Đặc biệt ñối với các cung phi, thị nữ, hầu như nhà Trần có một chủ trương
ban cấp ruộng ñất ñể hưởng thụ. Chẳng hạn như năm 1299 Trần Nhân Tông lên tu
ở núi Yên Tử “ các cung tần, thị nữ ñi theo, người nào không muốn về thì cấp
ruộng và cho nhà ở dưới chân núi ’’. ở thời Trần, việc lấy ruộng ban cấp cho các
chùa lớn ñược tiến hành rộng khắp.

Dưới thời Lý Trần, bằng nhiều hình thức khác nhau từ phong hộ ñến phong

ñất, nhà nước quân chủ trung ương tập quyền ñã từng bước tăng cường quyền lực

KI L

thực sự của mình ñối với ruộng ñất công làng xã. Việc ban thưởng bằng ruộng ñất
ñã mở ñầu cho việc từng bước sử dụng ruộng ñất làm bổng lộc ho các quan lại. Chế
ñộ sở hữu nhà nước về ruộng ñất lấn thêm một bước vào quyền chiếm hữu của làng
xã.

Có một ñiểm ñáng lưu ý là khi nghiên cứu về chế ñộ ruộng ñất ở thời Lý
Trần nói chung và chế ñộ sở hữu nhà nước về ruộng ñất ñương thời nói riêng chúng
ta không thể bỏ qua vấn ñề tính chất kinh tế- xã hội của nó.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
cỏc th k XI- XIV, nhng lc lng sn xut trong nụng nghip ủó phỏt
trin v chiu sõu. Li cy ủó ph bin. K thut nụng nghip phỏt trin trờn c s
mt h thng cụng trỡnh thu li ủi quy mụ v cú hiu qu thc s. Cỏc phng

OBO
OKS
.CO
M

th cụng phỏt trin v tỏch dn ra khi nụng nghip Tt c nhng ủiu núi trờn l
ủiu kin tn ti ca ch ủ s hu nh nc v rung ủt thi Lý- Trn. ng
thi chỳng ta cú th thy b phn rung ủt thuc s hu nh nc cú rt nhiu
loi ngi cy : nhng ngi b tự ti ; nhng nụng dõn cy rung tch ủin ; nhng
ngi nụng dõn cy rung sn lng hay rung th ; nụng dõn cy rung cụng lng

xó, trong din b phong h ; lc lng tự binh Xột v phng thc búc lt, tr
s tự nhõn b ủ lm co ủin honh v dõn b huy ủng ra cũn thỡ ủu chu ch ủ
thu tụ, su dch ca nh nc.

c bit ta cn lu ý ủn mt b phn rung ủt thuc quyn chim hu
riờng ca lng xó trong khi nhc ti b phn rung ủt do lng xó qun lý hay gi l
rung cụng lng xó.

S hỡnh thnh v phỏt trin ca lng xó gi ủc ớt nhiu rung ủt riờng ca
mỡnh m chỳng ta tm gi l rung cụng bn. õy l b phn rung ủt thuc
quyn chim hu riờng ca lng, khụng ủc phộp mua bỏn chp chim lm ca
riờng, khụng chu s chi phi ca nh nc v mang nhiu ngun gc khỏc nhau.
Cú th xp vo ủõy cỏc loi rung t t, rung m ca nhng ngi ủc th
lng, nh rung t ca Trn Nht Ho, Trn Th ...Bờn cnh ủú cũn cú loi
cụng vic chung

KI L

rung do mt nhõn vt no ủú cỳng cho lng, giỳp lng cú qu ủ gii quyt cỏc
Nh vy trong chiu di lch s dõn tc Vit Nam, xó hi phong kin chim
mt thi gian tng ủi di. Trong ủú, ch ủ rung ủt l c s ủ tỡm hiu lch
s kinh t xó hi ca xó hi ủú.Mỏc ủó tng núi : Khụng cn phi tỡm hiu nhiu
lm v lch s cng ho La Mó thỡ cng bit ủc ủiu bớ mt ca lch s ủú cng
l lch s ca ch ủ rung ủt.Hay nh khi bn v xó hi trung ủi, Mỏc cng
nhn ủnh Ch ủ s hu ln v rung ủt l c s thc s ca xó hi trung ủi,



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
phong kiến….”. Riêng ở thời ñại Lý- Trần nước ta, chế ñộ ruộng ñất với hình thức

sở hữu ruộng ñất của nhà nước là một khía cạnh thể hiện rất rõ tình hình kinh tế
nông nghịêp cũng như vấn ñề chính trị của thời ñại chế ñộ phong kiến tập quyền.

OBO
OKS
.CO
M

Tóm lại ta có thể kết luận rằng, chế ñộ sở hữu ruộng ñất của nhà nước ở thời Lý-

KI L

Trần là một hình thức sở hữu ruộng ñất phong kiến.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
KT LUN
Tha hng v tip tc phỏt trin nhng di sn ca cỏc giai ủon trc, xó

OBO
OKS
.CO
M

hi nc ta thi k Lý- Trn ủó hỡnh thnh mt bc tranh nhiu mu nhiu v v
cỏc hỡnh thc s hu v chim hu rung ủt, t ch ủ s hu nh nc, s hu
lng xó ủn s hu nh, t nhõn ca nụng dõn lao ủng.. Tng bc xut hin
nhng hỡnh thc chim hu rung ủt cú ủiu kin v thi hn khỏc nhau nh
rung cụng thn, rung th nghip... Song trong bc tranh nhiu mu ủú, ch ủ s

hu nh nc v rung ủt luụn luụn gi ủa v thng tr.

Trong thi k ủú thỡ nú l c s kinh t ch yu, ngun búc lt ch yu ca
nh nc trung ng, cng l cỏi gc to nờn sc mnh v s bn vng chớnh tr
ca nh nc. Chớnh trờn c s thng tr ca ch ủ s hu nh nc v nh nc
trung ng ủó ban hnh nhng chớnh sỏch, bin phỏp cn thit cú li cho sn xut
nụng nghip. ú l ủiu lm cho nh nc hu nh tr thnh ngi ủng trờn xó
hi v chỳ ý ủn ton th nhõn dõn.Da vo c s rung ủt cu mỡnh, nh nc
trung ng thi Lý- Trn ủó nuụi sng mt b mỏy quan liờu ngy cng ủụng ủo,
khng ch cỏc lng xó ngy cng cht ch, thi hnh chớnh sỏch ng binh nụng
trong quõn ủi. Trong nhng thi ủim chin tranh, ch ủ s hu nh nc v
rung ủt li l mt c s vt cht quan trng ủ ủon kt ton dõn ủỏnh gic bo
v t quc.

KI L

Ch ủ s hu nh nc ủng thi l mt di sn ủc tha k v phỏt trin.
Cựng vi nhiu s kin lch s khỏc, ch ủ s hu nh nc v rung ủt dn dn
hỡnh thnh, ch yu trờn c s tc ủot ch ủ s hu lng xó v rung ủt cụng.
Nh vy ch ủ s hu nh nc trong bui ủu cũn mang ủm tớnh cht " ch
quyn lónh th " v sau ny mi chuyn dn thnh s hu rung ủt thc s v
ủc khng ủnh bng phỏp lut.

Cựng vi ch ủ s hu nh nc v rung ủt, s tn ti dai dng v bn
vng ca nhng tn d cụng xó nụng thụn, vỡ vy vic duy trỡ ch ủ chim hu



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
lng xó v rung ủt cụng thi k ny cú ý ngha ủc bit quan trng. Tuy nhiờn

ch ủ chim hu lng xó v rung ủt cụng ch tn ti trong mt s lng nht ủnh,
cú th l phn ln. Khi b tc ủot quyn s hu, lng xó vi sc mnh truyn

OBO
OKS
.CO
M

thng ca mỡnh ủó c gng duy trỡ quyn chim hu rung ủt cụng ca mỡnh, hn
ch vic t hu hoỏ nú cng nh hn ch s tn cụng sõu hn na ca ch ủ s
hu nh nc. iu ny lm cho lng xó hu nh tr thnh ngi s hu thc t
b phn rung ủt ny.

Rừ róng vai trũ cng nh v trớ ca b phn rung ủt do nh nc trung
ng trc tip qun lý trong xó hi phong kin ủng thi l rt quan trng v l c

KI L

s cho vn ủ rung ủt ủc phỏt trin trong nhng th k tip theo.



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Kinh tế xã hội Lý Trần, Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 4- 1996.

OBO
OKS
.CO
M

2. Nguyễn Thị Phương Chi, Tìm hiểu quy mô thái ấp thời Trần, Tạp chí
nghiên cứu lịch sử, số5- 2002.

3. Thêm một số ý kiến về chế ñộ ruộng ñất và tô thuế thời Lý- Trần, Tạp chí
nghiên cứu lịch sử, số 2- 1977.

4. Tìm hiểu xã hội Việt Nam thời Lý- Trần., Nxb KHXH- HN, 1982
5. Trương Hữu Quýnh, Chế ñộ ruộng ñất ở Việt Nam từ thế kỷ XI- XVIII,
Nxb KHXH- HN, 1982..

6. Vấn ñề ruộng ñất trong lịch sử chế ñộ phong kiến Việt Nam( thế kỷ X-

KI L

1858 ), Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số1- số 2, năm 1959- 1960.



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

OBO
OKS
.CO
M

MỤC LỤC
CHẾ ĐỘ SỞ HỮU NHÀ NƯỚC VỀ RUỘNG ĐẤT ........................................... 3
1. Bộ phận ruộng ñất do nhà nước trung ương trực tiếp quản lý ................... 6
2. Bộ phận ruộng ñất công làng xã .................................................................. 11

KẾT LUẬN .......................................................................................................... 22
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 24

KI L

MỤC LỤC ........................................................................................................... 24