Một số vấn đề xung quanh vai trò của sử liệu

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
MỞ ĐẦU
Ngày nay, khoa học lịch sử ñã và ñang chiếm giữa một vị trí rất quan trọng

OBO
OKS
.CO
M

trong khoa học nói chung và khoa học xã hội nói riêng. Các công trình nghiên cứu
ngày càng tăng về số lượng và chất lượng. Việc gia tăng số lượng và chất lượng
của các công trình nghiên cứu trong lĩnh vực sử học có nhiều nguyên nhân khách
quan và chủ quan. Tuy nhiên ở ñây cần khẳng ñịnh một yếu tố hết sức quan trọng
là việc các nhà nghiên cứu ñã biết cách ñánh giá ñúng vai trò và xử lý hiệu quả các
nguồn sử liệu. Điều này chứng tỏ sử liệu có một vị trí vô cùng quan trọng trong
công tác nghiên cứu lịch sử.

Cho ñến nay ñã có nhiều công trình nghiên cứu về sử liệu học, tiêu biểu như:
Một số vấn ñề lý luận sử học (Tác giả: Hà Văn Tấn), Phương pháp luận sử học
(Tác giả: Phan Ngọc Liên)…Bên cạnh ñó là các bài viết trên các tạp chí như:
- Phạm Xuân Hằng: Vận dụng phương pháp sử liệu học trong ñánh giá tài
liệu chữ viết, Tạp chí Văn thư – lưu trữ, số 4, 1982.

- Phạm Xuân Hằng: Sử học - một khoa học, một thực trạng, Tạp chí Nghiên
cứu lịch sử, số 5, 1991.

Đặc biệt thông qua việc tiến hành nghiên cứu trực tiếp các ñề tài cụ thể,
chúng ta ngày càng nhận thức rõ hơn vai trò của sử liệu học ñối với quá trình
nghiên cứu lịch sử. Chính vì thế, bài tiểu luận “Một số vấn ñề xung quanh vai trò

KI L

của sử liệu” sẽ ñi sâu tìm hiểu những vai trò thiết thực nhất của sử liệu ñối với một
công trình nghiên cứu lịch sử nói riêng và khoa học lịch sử nói chung.

1



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
NI DUNG
I. MT S VN Lí THUYT XUNG QUANH KHI NIM S

OBO
OKS
.CO
M

LIU

cú mt cỏi nhỡn khỏch quan v chớnh xỏc v vai trũ ca s liu ủi vi
quỏ trỡnh nghiờn cu lch s thỡ trc ht chỳng ta phi ủi vo tỡm hiu cỏc ủnh
ngha, khỏi nim v s liu.

Cho ủn nay, cú th núi rng cú rt nhiu ủnh ngha khỏc nhau v s liu,
tiờu biu l cỏc ủnh ngha:

- S hc l kt qu ca hnh ủng con ngi, nhng kt qu ny hoc t
mt ý ủ cú trc, hoc t bn thõn tn ti ca chỳng, ủc bit cú ớch cho nhn thc
v kim tra cỏc s kin lch s( E.Bernheim. Sỏch giỏo khoa v phng phỏp s

hc). Nh vy, theo ủnh ngha ny thỡ s liu chớnh l tt c mi kt qu m hnh
ủng ca con ngi to ra.

- S liu l nhng du vt do t tng v hnh ủng ca con ngi t quỏ
kh ủ li (Ch. Langlois, Ch.Seignobos. Nhp mụn nghiờn cu lch s. 1989).
- Theo H Vn Tn trong cun Mt s vn ủ lý lun s hc thỡ s liu l
ton b nhng thụng tin v quỏ kh v nhng gỡ m cỏc thụng tin ủú truyn ủt (
s liu gm c thụng tin v kờnh thụng tin).

Hin nay, s liu ủc phõn thnh cỏc loi chớnh sau:

KI L

- S liu vt thc: Ngun s liu ny chớnh l nhng mnh ca lch s, l
ngun s liu duy nht ủ nghiờn cu lch s cỏc thi ủi khi ch vit cha xut
hin. ng trc ngun s liu vt tht, chỳng ta s cú ủc nhng thụng tin trc
tip v lch s.

- S liu hỡnh nh: õy chớnh l ngun s liu m ta cú th nhỡn thy ủc
hay nghe ủc( tranh nh, bng ủa). Ngy nay, cựng vi s phỏt trin ca khoa
hc, k thut thỡ loi s liu ny ngy cng ủc lu gi nhiu hn vi cht lng
tt hn.
2



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
- S liu dõn tc hc: õy cng cú th l s liu vit hay bng vt thc, l
loi s liu giỳp cho nh nghiờn cu quỏ kh cũn ủc lu gi li trong hin ti
thụng qua kho sỏt dõn tc hc.

OBO
OKS
.CO
M

- S liu ngụn ng hc: Ta cú th cn c vo ngụn ng ủ tỡm hiu v phõn
tớch cỏc hin tng lch s bi vỡ mi thi ủi ủu mang du n ngụn ng riờng ca
nú.

- S liu truyn ming: ú l tt c nhng thụng tin v lch s cũn ủc lu
truyn trong dõn gian v cú nhiu d bn khỏc nhau.

- S liu vit: loi s liu ny ch cú t khi chỳng ta cú vn t v theo thi
gian thỡ ngun s liu ny ngy cng phong phỳ hn.

Bit cỏch phõn loi s liu mt cỏch chớnh xỏc s giỳp chỳng ta khai thỏc ti
ủa cỏc ngun tin, ủng thi bit ủc tim nng khai thỏc thụng tin.
Bờn cnh cỏch phõn loi ny, cỏc nh nghiờn cu cũn phõn s liu thnh hai
ngun: ủú l s liu trc tip v s liu giỏn tip. S liu trc tip cú th l hin vt
tht, s liu vit v bn thõn s liu ủng thi l mt s kin lch s. S liu giỏn
tip l ngun s liu cho chỳng ta nhng thụng tin v lch s thụng qua ngi
thụng tin trung gian.

II. NH GI VAI TRề CA S LIU HC THễNG QUA QU
TRèNH NGHấN CU TI C TH

Bờn cnh vic tỡm hiu vai trũ ca s liu thụng qua vic tham kho cỏc ti

KI L

liu vit v s liu, thụng qua quỏ trỡnh trc tip tin hnh thc hin ủ ti c th
no ủú, chỳng ta cng cú ủiu kin nhn thc rừ hn, ủỏnh giỏ chớnh xỏc hn vai
trũ ca s liu. thc hin khoỏ lun tt nghip, tụi ủó chn ủ ti: ng b Yờn
Nhõn lónh ủo thc hin nhim v xõy dng v phỏt trin ng thi k 2000
2005.

Vi bt k ủ ti nghiờn cu no thỡ cụng vic thit yu quan trng l phi
tp hp ủc s liu.Vic su tm, nghiờn cu t liu, lm biờn niờn s kin, h
thng cỏc vn ủ cn nghiờn cu, tng kt trong phm vi khụng gian v thi gian
3



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đã quy định chính là khâu cơ sở, chuẩn bị bước đầu cho việc làm đề cương, tức là
cho tồn bộ cơng việc sưu tầm tư liệu có liên quan trong phạm vi khơng gian và
thời gian đã quy định trong kế hoạch nghiên cứu. Các tài liệu được tập hợp, sưu

OBO
OKS
.CO
M

tầm để phục vụ nghiên cứu ở đây chủ yếu bao gồm:

Trước hết là các tài liệu do Đảng bộ n Nhân trực tiếp ban hành như:
1. Ban chấp hành Trung ương(1998),

Chỉ thị về tăng cường cơng tác chính trị - tư tưởng, củng cố tổ chức Đảng,

đồn thể quần chúng và cơng tác phát triển đảng viên trong trường học, Lưu tại
văn phòng Huyện uỷ huyện n Mơ, Ninh Bình.

2. Đảng uỷ xã n Nhân(2000), Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ xã lần
thứ X, Lưu tại văng phòng Đảng uỷ xã n Nhân.

3. Đảng bộ xã n Nhân(2005), Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã lần thứ XI,
Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.

4. Đảng bộ xã n Nhân(2003), Kế hoạch kiểm tra lãnh đạo, chỉ đạo thực
hiện quyết định 19-QĐ/TW, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.
5. Đảng uỷ xã n Nhân(2002), Kế hoạch kiểm tra việc tổ chức thực hiện
Quy định 55/ QĐ-TW của Bộ chính trị khố VIII, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã
n Nhân. 11.Đảng uỷ xã n Nhân(2002), Kế hoạch kiểm tra việc tổ chức lãnh
đạo chỉ đạo thực hiện giải quyết khiếu nại tố cáo của cơng dân, Lưu tại văn phòng
Đảng uỷ xã n Nhân.

KI L

6. Đảng uỷ xã n Nhân(2003), Chỉ thị tiếp tục đẩy mạnh việc xây dựng quy
chế dân chủ ở cơ sở, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.
7. Đảng uỷ xã n Nhân(2001), Báo cáo kết quả sửa chữa khuyết điểm qua
tự phê bình và phê bình những chủ trương thực hiện nghị quyết Trung ương 6 lần
2, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.
8. Đảng uỷ xã n Nhân(2002), Hướng dẫn thực hiện kế hoạch kiểm tra số
06-07 của Ban chấp hành Đảng uỷ xã n Nhân, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã
n Nhân.
4

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
9. Đảng uỷ xã n Nhân(2002), Chương trình hành động thực hiện nghị
quyết Trung ương 5 khố IX, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.
10. Đảng uỷ xã n Nhân(1995), Báo cáo tổng kết nhiệm kì - phương hướng

OBO
OKS
.CO
M

và các giải pháp chủ yếu tại Đại hội Đảng bộ xã n Nhân lần thứ IX, Lưu tại văn
phòng Đảng uỷ xã n Nhân.

11. Đảng uỷ xã n Nhân(1999), Chương trình thực hiện nghị quyết Trung
ương 6 (lần 2) và cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng , Lưu tại văn phòng
Đảng uỷ xã n Nhân.

12.Đảng uỷ xã n Nhân(2003), Chương trình hành động thực hiện nghị
quyết Trung ương 7 khố IX, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.
13. Đảng uỷ xã n Nhân(1999), Báo cáo thực hiện nhiệm vụ kinh tế-xã hội
năm 1999, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.

14. Đảng uỷ xã n Nhân(1998), Báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ
trong 2 năm 1996-1997, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân.
15. Đảng uỷ xã n Nhân(1997), Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ xã
n Nhân lần thứ IX, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã n Nhân. [8, 49 ]
Bên cạnh đó là các tài liệu liên quan như: Sơ lược lịch sử n Nhân từ sơ
khai đến 1986, Văn kiện Đảng tồn tập, các tài liệu do cấp trên banh hành…
Như vậy, phụ thuộc vào khung của đề tài, nguồn sử liệu được sưu tầm phục

vụ cho đề tài chủ yếu là nguồn sử liệu viết. Nhiệm vụ của người nghiên cứu là phải

KI L

làm việc trực tiếp với nguồn sử liệu này, phải biết phân tích đánh giá, hay nói cách
khác là phải có phương pháp nghiên cứu và xử lý khoa học, chuẩn xác.
Sau khi đã tập hợp được những tư liệu cần thiết, tác giả sẽ phải tiến hành phê
phán sử liệu. Phê phán sử liệu sẽ tnt theo các bước cơ bản:
Thứ nhất: phê phán bên ngồi nhằm xác định thời gian của sử liệu và tính
chân thực của sử liệu.

Thứ hai: phê phán bên trong nhằm xác định các thơng tin trong nội dung sử
liệu có đúng đắn hay khơng.
5



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Núi túm li, phờ phỏn bờn ngoi chớnh l phờ phỏn kờnh thụng tin, cũn phờ
phỏn bờn trong l phờ phỏn thụng tin. Hai bc phờ phỏn ny ủi vi s liu l rt
cn thit bi vỡ trong mt ti liu tht cha chc mi thụng tin ủó chớnh xỏc.

OBO
OKS
.CO
M

Cỏc trỡnh t ca phờ phỏn bờn ngoi bao gm cỏc bc sau:
1.Xỏc ủnh niờn ủi ca s liu: vớ d nh nm biờn son, xut bn ủ bit
ủc nhng thụng tin nm trong ủú xy ra vo thi gian no. i vi nhng ti liu

khụng nghi niờn ủi thỡ chỳng ta cú th tỡm niờn ủi qua ủc ủim bờn ngoi ca s
liu, qua ngụn ng ca s liu, qua ni dung s liu hay thụng qua cỏc ti liu
khỏc.

2. Xỏc ủnh tỏc gi s liu: Chỳng ta cn xỏc ủnh tỏc gi ca s liu bi vỡ
vic ủỏnh giỏ ủ tin cy ca thụng tin liờn quan mt thit vi ngi ủa thụng tin.
3. Xỏc ủnh ủa ủim to ra s liu: ủõy l yu t quan trng ủi vi vic
ủỏnh giỏ ủ tin cy ca s liu bng vic da vo cỏc yu t ủa lý, ủa phng cú
trong s liu, da vo ủa ủim bờn ngoi ca s liu ủ xỏc ủnh ủa ủim to ra s
liu.

4. Xỏc ủnh s liu gi hay tht: i vi ngi nghiờn cu lch s thỡ khi s
dng ti liu nht thit phi xỏc ủnh ủc ti liu ủú l tht hay gi.
5. Xỏc ủnh bn gc ca s liu: tc l xỏc ủnh vn bn ủc ra ủi ủu tiờn
ca s liu. Trong nghiờn cu cú nhiu trng hp chỳng ta phi tin hnh khõu x
lý, khụi phc li bn gc ca s liu.

KI L

Cũn ủi vi phờ phỏn bờn trong thỡ chỳng ta cn phi:

- Da vo giỏ tr nhng mnh ủ do ngi thụng tin ủa ra.
- Da vo cỏc ủim hiu bit v bn thõn ngi thụng tin.
- Da vo tri thc ca ngi thụng tin.
- Da vo h thng giỏ tr ca ngi thụng tin.
- Da vo thụng tin cú ủnh hng hay khụng cú ủnh hng.
Núi túm li, phờ phỏn bờn trong chớnh l nhm ủỏnh giỏ ủ tin cy ca thụng
tin.
6

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nh vy, ủ tin hnh nghiờn cu mt ủ ti lch s thỡ chỳng ta nht thit
phi ủt ra ủc cõu hi v tr li cõu hi lch s. V mt lý thuyt thỡ ủ ti bao
gi cng mang ni dung cõu hi. Thụng thng ngi ta chia cõu hi thnh ba loi:

OBO
OKS
.CO
M

Cõu hi s kin: cỏi gỡ ủó xy ra?

Cõu hi gii thớch: vỡ sao cú s kin ny?

Cõu hi lý thuyt: núi v ý ngha, v trớ ca s kin ủú trong lch s.
Khi tin hnh nghiờn cu chỳng ta mi thy rừ vai trũ ca s liu l vụ cựng
quan trng. Bi nu khụng cú s liu, khụng tp hp ủc s liu thỡ tt nhiờn cng
khụng cú cỏc bc tip theo ủ phờ phỏn s liu, khụi phc s kin lch s v gii
thớch s kin lch s ủú. Kt qu l khụng th tr li cõu hi m mỡnh ủó ủt ra.
p dng vo ủ ti ủc nờu ra trờn, chỳng ta thy rng nu khụng su tm
ủc cỏc ngun ti liu do ng b Yờn Nhõn trc tip ban hnh v cỏc ti liu
liờn quan thỡ s khụng cú bt c mt thụng tin no v cụng cuc xõy dng v phỏt
trin ng Yờn Nhõn thi k 2000 2005 ủc tit l hay hộ m. Qua ủõy cú th
khng ủnh rng s liu chớnh l nguyờn vt liu ủ ngi nghiờn cu kt hp
cỏc k nng xõy dng nờn mt cụng trỡnh nghiờn cu lch s, cng ging nh mt
ngi xõy nh s khụng bao gi hon thnh ủc bt k ngụi nh no nu khụng cú
nguyờn vt liu thit yu ủ kt hp cựng cỏc yu t khỏc to thnh mt ngụi nh.
Mun tin hnh nghiờn cu mt cụng trỡnh lch s no ủú nh ngi nghiờn cu

nht thit phi tip cn ủc cỏc ngun s liu. Theo Giỏo s Phan Huy Lờ thỡ phỏt

KI L

hin v giỏm ủnh s liu chớnh l xng sng ca s hc. Cũn theo Giỏo s
Phm Xanh thỡ mt nguyờn nhõn c bn khin nn s hc Vit Nam trong thi gian
qua cũn cú nhng khong trng l do thiu ti liu. Do khớ hu Vit Nam núng m,
li kinh qua nhiu cuc chin tranh gi nc nờn nhiu ngun ti liu ch vit, vt
tht b hu hoi, b ủỏnh cp, ủc su tp v lu tr ti cỏc trung tõm lu tr nc
ngoi. õy cú th khng ủnh l mnh ủt mu m cho cỏc nh s hc tr tui Vit
Nam cú th thõm canh trong nhng nm ti.

7



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
KT LUN
S liu chớnh l vt liu ht sc quan trng ủi vi nh s hc trong vic
nhn thc lch s, nú chớnh l khụng khớ ca ngi nghiờn cu lch s, l cht liu

OBO
OKS
.CO
M

ủ nhn thc, trỡnh by lch s. Tuy nhiờn do t liu cú th l t liu gi hoc xuyờn
tc nờn vic ủu tiờn ca nh s hc l phi phõn bit, phờ phỏn, phõn tớch t liu
lch s, ủ t cỏc thụng tin chớnh xỏc ca t liu lch s m dng li s kin lch s.
T liu lch s l t thc tin lch s. Nú ủc lu li bng nhng hỡnh thc

khỏc nhau nh s liu vit, vn kin, hin vt, phim nhv thng ủc lu tr
tp trung mt s c quan hoc hin cũn ri rỏc nhiu ni, nhiu ngi, thu nht
cha ht. i vi ngi nghiờn cu, t liu l thc tin quan trng nht, dự h qua
thc tin ủú ri cng vy. Mun cú t liu tt thỡ cn phi bo qun tt cỏc t liu
ủó cú, tin hnh thng kờ danh mc, ph bin cỏc ti liu. Cú bin phỏp su tm t
liu mi, phi xut phỏt t mc ủớch yờu cu, ni dung, phm vi chuyờn ủ tng kt
ca ủ ti.

Vic su tm, nghiờn cu t liu, lm biờn niờn s kin, h thng cỏc vn ủ
cn nghiờn cu, tng kt trong phm vi khụng gian v thi gian ủó quy ủnh chớnh
l khõu c s, chun b bc ủu cho vic lm ủ cng, tc l cho ton b cụng
vic cn su tm t liu cú liờn quan trong phm vi khụng gian v thi gian, trong

KI L

k hoch nghiờn cu.

8



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
DANH MC TI LIU THAM KHO
1.Phm Xuõn Hng: Vn dng phng phỏp s liu hc trong ủỏnh giỏ giỏ
tr ti liu ch vit. Tp chớ Vn th lu tr, s 4, 1982.
cu lch s, s 5, 1991.

OBO
OKS
.CO

M

2. Phm Xuõn Hng: S hc - mt khoa hc, mt thc trng. Tp chớ Nghiờn
3.Phm Xuõn Hng: Vn ủ x lý ti liu ch vit. Tp chớ Nghiờn cu lch
s, s 1, 1996.

4.Phan Ngc Liờn, Trng Hu Quýnh: Phng phỏp lun s hc, i hc
S phm H Ni, 1980.

5.Phan Ngc Liờn, Trng Hu Quýnh: Phng phỏp lun s hc, Nxb
HG H Ni, 1999.

6. H Vn Tn: Mt s vn ủ lý lun s hc.
7. Toposki: Phng phỏp lun s hc.

8.Trn Anh Th: ng b Yờn Nhõn lónh ủo thc hin nhim v xõy dng
v phỏt trin ng thi k 2000 2005, Khoỏ lun tt nghip, Khoa S -

KI L

HKHXH&NV, 2006.

9



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

MỤC LỤC

OBO
OKS
.CO
M

MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1
NỘI DUNG ................................................................................................................ 2
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT XUNG QUANH KHÁI NIỆM SỬ LIỆU . 2
II. ĐÁNH GIÁ VAI TRÒ CỦA SỬ LIỆU HỌC THÔNG QUA QUÁ TRÌNH
NGHÊN CỨU ĐỀ TÀI CỤ THỂ .......................................................................... 3
KẾT LUẬN ............................................................................................................... 8

KI L

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 9

10