Đào tạo nghề lao động nông thôn ngoại thành thành phố vinh trong quá trình đo thị hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

ĐẶNG KIM BẰNG

ĐÀO TẠO NGHỀ LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ VINH
TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ


2

NGHỆ AN - 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

ĐẶNG KIM BẰNG

ĐÀO TẠO NGHỀ LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ VINH
TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
Mã số: 60.31.01.02

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

PGS. TS. NGUYỄN KHẮC THANH


4

NGHỆ AN - 2015


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân, các số
liệu, kết quả trình bày trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa từng
được công bố trong bất kỳ công trình luận văn nào trước đây.
Tác giả luận văn

Đặng Kim Bằng


ii
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn tốt
nghiệp, tác giả đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, động viên, chia sẻ từ bạn
bè, đồng nghiệp, cơ quan và đặc biệt là từ các thầy giáo, cô giáo của
Trường Đại học Vinh.
Đầu tiên, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy giáo, cô giáo, cán
bộ, nhân viên Trường Đại học Vinh đã nhiệt tình giúp đỡ và hỗ trợ tác giả
trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Tác giả cũng chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, trung tâm dạy
nghề và hỗ trợ nông dân Nghệ An; UBND thành phố Vinh đã tạo mọi điều
kiện cho tác giả hoàn thành khóa học này.

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.Nguyễn
Khắc Thanh người đã hết lòng giúp đỡ và tận tình hướng dẫn để tác giả hoàn
thành luận văn tốt nghiệp này.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành luận văn này, nhưng chắc
chắn luận văn không thể tránh khỏi thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được sự
đóng góp ý kiến của các bạn bè, đồng nghiệp và các quý thầy, cô để sửa chữa
và hoàn thiện luận văn của mình.
Xin chân thành cảm ơn!
Nghệ An, tháng 10 năm 2015
Tác giả luận văn

Đặng Kim Bằng


iii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN..........................................................................................i
LỜI CẢM ƠN..............................................................................................ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.....................................................................vi
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ...............................................................vii
MỞ ĐẦU........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài...........................................................................................................................1
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài...................................................3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài...........................................................................4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................................5
5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................................5
6. Đóng góp của luận văn................................................................................................................5
7. Kết cấu của luận văn ...................................................................................................................5

Chương

1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ
CHO

LAO

ĐỘNG

NÔNG

THÔN

VÙNG

NGOẠI

THÀNH

TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA........................................................6
1.1. Lao động nông thôn và đào tạo nghề lao động nông thôn .................................................6
1.1.1. Lao động nông thôn.....................................................................................................6
1.1.2. Nghề nghiệp.................................................................................................................7
1.1.3. Đào tạo nghề cho lao động nông thôn.........................................................................7
1.1.4. Các hình thức đào tạo nghề cho lao động nông thôn................................................10
1.1.5. Nội dung đào tạo nghề cho lao động nông thôn........................................................12
1.1.6. Phương pháp đào tạo nghề cho lao động nông thôn.................................................16
1.2. Yêu cầu đào tạo nghề cho LĐNT trong quá trình đô thị hóa .........................................17

1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình đào tạo nghề cho LĐNT ....................................19
1.3.1. Quy mô, cơ cấu, chất lượng nguồn lao động nông thôn............................................19
1.3.2. Cơ sở đào tạo nghề....................................................................................................21
1.3.3. Cơ chế, chính sách của nhà nước về đào tạo nghề cho lao động nông thôn.............22
1.3.4. Thái độ xã hội đối với công tác đào tạo nghề............................................................26


iv
1.3.5. Khả năng tiếp nhận lao động của doanh nghiệp và lao động có việc làm sau khi
được đào tạo nghề ................................................................................................27
1.4. Kinh nghiệm ở một số địa phương về đào tạo nghề lao động nông thôn.......................27
1.4.1. Kinh nghiệm của thành phố Thanh Hóa....................................................................27
1.4.2. Kinh nghiệm của huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An về đào tạo nghề LĐNT.................29
1.4.3. Bài học kinh nghiệm đối với thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An......................................31
Kết luận chương 1..........................................................................................................................33

Chương
THỰC

2
TRẠNG

VỀ

ĐÀO

TẠO

NGHỀ

CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ
VINH TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA...........................................34
2.1. Đặc điểm tự nhiên và Kinh tế xã hội thành phố Vinh giai đoạn 2006- 2014.................34
2.1.1. Vị trí địa lý ................................................................................................................34
2.1.2. Đặc điểm tự nhiên......................................................................................................35
2.1.3. Đặc điểm dân cư và nguồn lao động.........................................................................37
2.1.4. Thực trạng phát triển kinh tế xã hội thành phố Vinh.................................................41
2.2. Thực trạng quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh và ảnh hưởng của nó tới đào tạo
nghề và việc làm lao động nông thôn vùng ngoại thành..........................................................48
2.2.1. Quá trình hình thành và phát triển đô thị ở thành phố Vinh ....................................48
2.2.2. Thực trạng phát triển đô thị và các khu dân cư nông thôn ......................................50
2.2.3. Ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa tới đào tạo nghề lao động nông thôn vùng ngoại
thành thành phố Vinh............................................................................................51
2.3. Thực trạng về đào tạo nghề cho lao động nông thôn vùng ngoại thành TP Vinh .......56
2.3.1. Tiềm năng của lao động nông thôn ngoại thành thành phố Vinh..............................56
2.3.2. Thực trạng đào tạo nghề lao động nông thôn ngoại thành thành phố Vinh..............56
2.3.3. Thực trạng triển khai chương trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn thành phố
Vinh.......................................................................................................................66
2.3.4. Đánh giá các hình thức đào tạo nghề cho lao động nông thôn ở thành phố Vinh....68
2.3.5. Kết quả đào tạo nghề cho lao động nông thôn vùng ngoại thành TP Vinh...............72
2.3.6. Sử dụng lao động sau đào tạo nghề cho lao động nông thôn....................................78
2.3.7. Hoạt động kiểm tra, giám sát việc thực hiện đào tạo nghề lao động nông thôn.......79
2.4. Đánh giá chung về công tác đào tạo nghề cho LĐNT thành phố Vinh..........................80
2.4.1. Kết quả đạt được........................................................................................................80
2.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân.................................................................................81
Kết luận chương 2..........................................................................................................................83


v
Chương

PHƯƠNG

3
HƯỚNG

VÀ

GIẢI

PHÁP

ĐÀO

TẠO

NGHỀ

CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ
VINH TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA...........................................84
3.1. Định hướng đô thị hóa ở thành phố Vinh đến năm 2030, tầm nhìn 2050......................84
3.1.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế ảnh hưởng tới đô thị hóa ở thành phố Vinh...........84
3.1.2. Quan điểm và mục tiêu phát triển đô thị ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An đến 2030,
tầm nhìn đến năm 2050.........................................................................................86
3.2. Phương hướng đào tạo nghề cho lao động nông thôn ngoại thành của thành phố Vinh
đến năm 2020..................................................................................................................................88
3.2.1. Hướng phát triển kinh tế xã hội thành phố Vinh giai đoạn 2015-2020.....................88
3.2.2. Phương hướng, mục tiêu đào tạo nghề LĐNT ngoại thành thành phố Vinh đến năm
2020.......................................................................................................................90
3.3. Giải pháp đào tạo nghề lao động nông thôn ngoại thành thành phố Vinh trong quá
trình đô thị hóa...............................................................................................................................92

3.3.1. Nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, các tổ chức xã hội và toàn thể nhân
dân về chủ trương, chính sách đào tạo nghề cho lao động nông thôn..................92
3.3.2. Hoàn thiện công tác khảo sát, đánh giá nhu cầu đào tạo nghề của LĐNT ..............94
3.3.3. Phát triển các cơ sở đào tạo nghề cho LĐNT...........................................................95
3.3.4. Đào tạo nghề gắn với giải quyết việc làm cho người lao động.................................99
3.3.5. Tăng cường sự lãnh đạo, quản lý và công tác kiểm tra, giám sát hoạt động đào tạo
nghề cho LĐNT ..................................................................................................101
3.4. Kiến nghị, đề xuất.................................................................................................................103
Kết luận chương 3........................................................................................................................105

KẾT LUẬN ...............................................................................................106
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................108


vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

TT

Chữ viết tắt

Nghĩa đầy đủ

1

CĐN

Cao đẳng nghề

2

CNH, HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

3

CSDN

Cơ sở dạy nghề

4

DNDH

Dạy nghề dài hạn

5

DNNH

Dạy nghề ngắn hạn

6

ĐT

Đối tượng

7

GVCH

Giáo viên cơ hữu

8

GVTG

Giáo viên thỉnh giảng

9

KT-CN-Thủ CN

Kinh tế công nghiệp, thủ công nghiệp

10

KT-KTCN

Kinh tế kỹ thuật công nghiệp

11

KT-XH

Kinh tế - xã hội

12

LĐNT

Lao động nông thôn

13

TCN

Trung cấp nghề

14

TP

Thành phố

15

TTDN

Trung tâm dạy nghề


vii
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Trang
Bảng:
Bảng 2.1. Phân bố dân cư thành phố Vinh năm 2014..........37
Bảng 2.2. Tốc độ tăng tỷ lệ dân thành thị TP Vinh qua

các giai đoạn......................................................................................38
Bảng 2.3. Thực trạng lao động các ngành nghề thành
phố

Vinh

năm 2014.....................................................................................................39
Bảng 2.4. Thực trạng chất lượng lao động thành phố
Vinh
năm 2010 - 2014..........................................................................................40
Bảng 2.5. Thực trạng việc làm lao động thành phố
Vinh năm 2014.........................................................................................40
Bảng 2.6. Quy mô và tăng trưởng kinh tế............................41
Bảng 2.7. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế thành phố Vinh
2010-2014......................................................................................................42
Bảng 2.8. Thực trạng đất nông nghiệp thành phố Vinh
2010-2014......................................................................................................52
Bảng 2.9. Tổng hợp nhu cầu học nghề của LĐNT TP Vinh
từ năm 2010 - 2015...................................................................................57
Biểu

đồ

2.1.

Tỷ

lệ

nhu

cầu

học

nghề

phân theo loại hình đào tạo 2010 - 2015..............................58


viii
Biểu đồ 2.2. Tỷ lệ nhu cầu học nghề ngắn hạn
phân theo ngành nghề đào tạo..............................................58
Bảng 2.10. Tổng hợp các cơ sở dạy nghề tham gia đào
tạo

nghề

cho lao động nông thôn thành phố Vinh từ 2010 - 2014
.......................................................................................................................60
Bảng 2.11. Số giáo viên, người dạy nghề tham gia đào
tạo

nghề

cho lao động nông thôn thành phố Vinh từ năm 2010 2014...............................................................................................................64
Biểu đồ 2.3. Số giáo viên và người dạy nghề tham gia
đào

tạ o

nghề

cho lao động nông thôn từ năm 2010-2014..........................65
Bảng 2.12. Hình thức đào tạo nghề cho lao động
nông

thôn

từ năm 2010 - 2014...................................................................................68
Biểu đồ 2.4. Hình thức đào tạo nghề cho LĐNT 2010 2014...............................................................................................................69
Bảng 2.13. Kết quả đào tạo nghề cho lao động nông
thôn

TP.Vinh

2010 - 2014....................................................................................................73
Biểu đồ 2.5. Kết quả đào tạo nghề cho lao động
nông

thôn

theo nghề đào tạo trong 5 năm 2010 - 2014.........................74


ix
Bảng 2.14. Kết quả đào tạo nghề cho lao động nông
thôn
phân theo các cơ sở đào tạo từ năm 2010 - 2014...............77
Biểu đồ 2.6. Kết quả đào tạo nghề lao động nông

thôn theo cơ sở đào tạo..............................................................77
Bảng 2.15. Hiệu quả sử dụng lao động nông thôn sau
đào

tạ o

nghề

2010 - 2014....................................................................................................79


1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nông nghiệp, nông thôn và nông dân có vị trí quan trọng trong sự
nghiệp cách mạng và công cuộc đổi mới của đất nước. Đảng, Nhà nước ta chủ
trương đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH đất nước mà trọng tâm là CNH, HĐH
nông nghiệp, nông thôn. Chất lượng nguồn nhân lực vốn được xem là khâu
then chốt để thực hiện mục tiêu phát triển Kinh tế xã hội của quốc gia và ở
các địa phương.
Đào tạo nghề cho LĐNT vừa là khâu cơ bản vừa là khâu đột phá làm
chuyển dịch cơ cấu lao động, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, từng bước nâng cao
trình độ đội ngũ lao động có trình độ chuyên môn, kỹ thuật. Vì vậy, công tác
đào tạo nghề nói chung và đào tạo nghề LĐNT nói riêng được Đảng, Nhà
nước quan tâm và coi đó là nhiệm vụ quan trọng để thúc đẩy phát triển KTXH. Nghị quyết 26/NQ-TW (Khoá X) ngày 5/8/2008 của BCH TW Đảng về
nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã xác định: Giải quyết việc làm cho nông
dân là nhiệm vụ ưu tiên xuyên suốt trong mọi chương trình phát triển KT-XH
của cả nước, bảo đảm hài hoà giữa các vùng, thu hẹp khoảng cách phát triển
giữa các vùng, giữa nông thôn và thành thị. Có kế hoạch cụ thể về đào tạo
nghề và chính sách đảm bảo việc làm cho nông dân, nhất là các vùng chuyển

đổi mục đích sử dụng đất… Thủ tướng Chính Phủ đã ban hành Quyết định số
1956/QĐ-TTg ngày 27/11/2009 về việc phê duyệt Đề án Đào tạo nghề cho
LĐNT đến năm 2020.
Trong những năm gần đây, quá trình đô thị hóa diễn ra với tốc độ
nhanh ở một số vùng miền. Bên cạnh đó, tình trạng mất cân đối về cung, cầu
lao động giữa nông thôn và thành thị diễn ra khắp nơi. Mặt khác, để đảm bảo
an ninh lương thực và giữ vị trí là một trong những nước có hàng hoá nông


2
sản xuất khẩu lớn đòi hỏi người nông dân phải làm chủ kiến thức khoa học kỹ
thuật, trở thành người nông dân hiện đại. Chính vì vậy, việc phát triển đào tạo
nghề, chuyển nghề cho lao động nông thôn đóng vai trò quan trọng trong phát
triển kinh tế xã hội hiện nay.
Thời gian qua công tác đào tạo nghề cho LĐNT trên địa bàn thành phố
Vinh, tỉnh Nghệ An đã đạt được những kết quả nhất định. Bước đầu đáp ứng
nhu cầu học nghề của một bộ phận người lao động, năng suất hiệu quả sản
xuất nông nghiệp tăng, bổ sung lực lượng lao động cho các các cơ sở sản xuất
kinh doanh, dịch vụ và phục vụ thị trường xuất khẩu lao động; đào tạo nghề
LĐNT ngoài việc tạo thêm việc làm, thúc đẩy sản xuất, tăng nguồn thu nhập,
đào tạo nghề LĐNT đã góp phần quan trọng trong việc ổn định và phát triển
kinh tế xã hội khu vực nông dân, nông thôn. Tuy nhiên bên cạnh những mặt
tích cực thì công tác đào tạo nghề của thành phố Vinh còn những khó khăn
hạn chế: Chưa đào tạo được nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của các doanh
nghiệp và xã hội cả về số lượng và chất lượng; một số ngành nghề sau đào tạo
chưa phát huy được hiệu quả; công tác đánh giá, dự báo nhu cầu về lao động
việc làm chưa đồng bộ; nhận thức về công tác đào tạo nghề LĐNT ở một số
ngành, địa phương còn hạn chế; điều kiện về cơ sở vật chất, thiết bị dạy nghề
và đội ngũ cán bộ giáo viên trong các cơ sở dạy nghề còn bất cập.
Đô thị hóa đem lại nhiều cái lợi cho sự phát triển kinh tế xã hội của

thành phố, song bản thân nó lại gây ra không ít những mâu thuấn mới đòi hỏi
phải giải quyết: Quá trình đô thị hóa gia tăng sẽ đẩy một bộ phận nông dân ra
khỏi vùng đất mà họ thường sinh sống (quá trình bần cùng hoá những người
lao động) làm cho đất canh tác bình quân đầu người đã thấp (0,17 ha/người
/lao động năm 2010) nay lại còn thấp hơn [13, tr.5].
Lao động nông thôn trong quá trình đô thị hóa không được đào tạo
nghề để chuyển đổi nghề, không có việc làm, thất nghiệp gia tăng, đời sống


3
thấp, mâu thuẫn xã hội tăng. Góp phần giải quyết các vấn đề bức xúc nêu
trên, đề tài “Đào tạo nghề lao động nông thôn ngoại thành Thành phố
Vinh trong quá trình đô thị hóa” là một vấn đề có ý nghĩa trên cả lý luận và
thực tiễn.
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Thời gian qua trong nước có một số công trình nghiên cứu khoa học
liên quan đến công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn như:
Phan Văn Bình (2012), đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện
Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, luận văn Thạc sĩ kinh tế trường Đại học Đà
Nẵng. Tác giả đã nêu lên 5 kết quả về đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho
lao động nông thôn trên địa bàn, đánh giá những mặt còn hạn chế và đưa ra
phương hướng mục tiêu đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020.
Nguyễn Văn Thuynh (2012), Nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho
lao động nông thôn huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, khóa luận tốt nghiệp Đại
học trường Đại học nông nghiệp Hà Nội. Tác giả đã đánh giá kết quả đào tạo
nghề cho lao động nông thôn tại huyện Kim Bảng, vận dụng kinh nghiệm đào
tạo nghề cho lao động nông thôn ở một số địa phương để đề xuất phương
hướng, giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn
tại địa phương.
Nguyễn Đăng Khoa (2013), Nghiên cứu tình hình đào tạo nghề cho lao

động tại tỉnh Thái Bình, luận văn Thạc sĩ kinh tế, trường Đại học kinh tế quốc
dân.
Trần Thị Thu (2010), Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả đào
tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Nam Trực, tỉnh Nam
Định, khóa luận tốt nghiệp Đại học, trường Đại học nông nghiệp Hà nội. Tác
giả đã nghiên cứu nêu lên được thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông


4
thôn, những tồn tại hạn chế; đưa ra được 6 nhóm giải pháp nhằm nâng cao
đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Nam Trực, Nam Định.
Nhìn chung, các công trình công bố đã nghiên cứu những khía cạnh
khác nhau về đào tạo nghề lao động nói chung, lao động nông thôn nói riêng.
Các công trình nghiên cứu chủ yếu ở các địa bàn có lực lượng lao động làm
nông nghiệp; chưa nghiên cứu tình hình đào tạo nghề lao động nông thôn ở
khu vực ngoại thành thành phố, nơi có nhu cầu học nghề đa dạng, đào tạo
nhiều cấp trình độ và có nhiều cơ sở cùng đào tạo nghề cho lao động nông
thôn. Đây là nội dung mà đề tài luận văn nghiên cứu.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về công tác đào tạo nghề lao
động nông thôn trong quá trình đô thị hóa trên địa bàn thành phố Vinh, tỉnh
Nghệ An, ở một số địa phương trong nước, trong tỉnh; từ đó đề xuất phương
hướng, giải pháp tiếp tục phát triển đào tạo nghề cho lao động nông thôn
ngoại thành thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An trong quá trình đô thị hóa.
3.2. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận về đào tạo nghề lao động nông thôn
khu vực ngoại thành thành phố trong quá trình đô thị hóa, kinh nghiệm đào
tạo nghề lao động nông thôn ở một số địa phương trong nước.
- Nghiên cứu thực trạng của quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh và

tác động của nó tới đào tạo nghề lao động nông thôn. Những yếu tố tác động
đến phát triển nguồn lao động qua đào tạo nghề; đổi mới công tác quản lý nhà
nước về đào tạo nghề trong tình hình hiện nay.
- Nghiên cứu thực trạng hoạt động đào tạo nghề lao động nông thôn
vùng ngoại thành thành phố trong quá trình đô thị hóa hiện nay.


5
- Đề xuất những giải pháp nhằm tiếp tục phát triển đào tạo nghề cho lao
động nông thôn trong quá trình đô thị hóa hiện nay trên địa bàn thành phố
Vinh, tỉnh Nghệ An.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu đào tạo
nghề cho lao động nông thôn trong quá trình đô thị hóa vùng ngoại thành của
thành phố Vinh.
4.2. Phạm vi nghiên cứu: Đào tạo nghề cho lao động nông thôn ngoại
thành của thành phố Vinh trong quá trình đô thị hóa
4.3. Thời gian: Từ năm 2010 đến 2014.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn lấy chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm
phương pháp chung. Đặc biệt chú trọng sử dụng các phương pháp đặc trưng
của kinh tế chính trị, là phương pháp trừu tượng hoá khoa học. Ngoài ra, còn
sử dụng các phương pháp khác: thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp...
6. Đóng góp của luận văn
- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về đào tạo nghề cho lao
động nông thôn vùng ngoại thành trong quá trình đô thị hóa.
- Đánh giá được thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông thôn trong
quá trình đô thị hóa hiện nay ở vùng ngoại thành của thành phố Vinh.
- Đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm tiếp tục phát triển đào tạo
nghề cho lao động nông thôn trong quá trình đô thị hóa ở vùng ngoại thành

của thành phố Vinh.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn có 3 chương, 12 mục.


6
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ
CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN VÙNG NGOẠI THÀNH
TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA
1.1. Lao động nông thôn và đào tạo nghề lao động nông thôn
1.1.1. Lao động nông thôn
Lao động nông thôn gồm toàn bộ những người trong độ tuổi lao động
có khả năng lao động cư trú ở khu vực nông thôn đang làm việc trong các
ngành, lĩnh vực: nông, lâm, ngư nghiệp, công nghiệp- xây dựng, dịch vụ và
những người trong độ tuổi lao động có khả năng lao động nhưng vì lý do nào
đó hiện tại chưa tham gia lao động. Nguồn lao động nông thôn có các đặc
điểm sau:
+ Số lượng lớn: Theo Báo cáo điều tra Lao động việc làm năm 2014
lao động nông thôn có khoảng 38,069 triệu người chiếm tới 69,9% lao động
của cả nước [20, tr.12].
+ Lao động nông thôn chủ yếu làm nông nghiệp, trình độ học vấn thấp,
không được đào tạo cơ bản. Ngoài ra, họ tham gia sản xuất, phục vụ nông
nghiệp: bán giống, cây con, thuốc bảo vệ thực vật,…
+ Thu nhập đầu người thấp: Nông thôn là khu vực trong đó sản xuất
nông nghiệp là hoạt động chủ yếu của người dân. Nông nghiệp là ngành lao
động nặng nhọc và thu nhập thấp, rủi ro cao. Vì vậy, điều kiện sản xuất và
sinh hoạt của người dân rất khó khăn, hầu hết thu nhập của họ chỉ đủ tái sản
xuất giản đơn và chỉ dùng cho các nhu cầu đời sống tối thiểu.

+ Tính thời vụ: Lao động trong nông nghiệp, nông thôn (đặc biệt là bộ
phận lao động sản xuất trực tiếp) làm việc có tính chất thời vụ do đặc thù của
nghề nông. Đối tượng của nghề nông là cây trồng, vật nuôi, chúng là những


7
cơ thể sống trong đó quá trình tái sản xuất tự nhiên và tái sản xuất kinh tế đan
xen nhau. Cùng một loại cây trồng, vật nuôi ở những địa phương có điều kiện
tự nhiên khác nhau sẽ có quá trình sinh trưởng và phát triển khác nhau. Tính
thời vụ trong nông nghiệp là vĩnh viễn, chúng ta chỉ có thể tìm cách giảm tính
thời vụ chứ không thể xóa bỏ được.
1.1.2. Nghề nghiệp
Hiện nay, "nghề" được hiểu“nghề là một hình thức phân công lao động,
đòi hỏi kiến thức lý thuyết tổng hợp và thói quen thực hành để hoàn thành
những công việc nhất định, như nghề nông, nghề lái xe, nghề xây dựng”[4,
tr.105].
Nghề là tập hợp những công việc tương tự về nội dung và có liên quan
với nhau ở mức độ nhất định với những đặc tính vốn có, đòi hỏi người lao
động phải có những hiểu biết đồng bộ về chuyên môn nghiệp vụ, có những kỹ
năng, kỹ xảo và kinh nghiệm cần thiết để thực hiện.
Mặc dù các khái niệm trên được hiểu theo các góc độ khác nhau, song
chúng ta có thể thấy nghề có các đặc điểm sau:
- Nghề là hoạt động, là công việc về lao động của con người được lặp
đi lặp lại.
- Nghề được hình thành do sự phân công lao động xã hội, phù hợp với
yêu cầu của xã hội và là phương tiện để sinh sống.
- Nghề là lao động kỹ năng, kỹ xảo chuyên biệt có giá trị trao đổi, đòi
hỏi phải có một quá trình đào tạo nhất định. Vì vậy đào tạo nghề là yêu cầu tất
yếu bắt nguồn từ chính bản chất, đặc trưng của nó.
1.1.3. Đào tạo nghề cho lao động nông thôn

Trước hết, chúng ta tìm hiểu khái niệm đào tạo nghề: “đào tạo nghề là
quá trình trang bị kiến thức, kỹ năng, khả năng thuộc về một nghề, một
chuyên môn nhất định để người lao động thực hiện có hiệu quả chức năng và


8
nhiệm vụ của mình” [4, tr.103].
Đào tạo nghề gồm hai quá trình không thể tách rời nhau: dạy nghề và
học nghề. Trong một số văn bản hiện nay, đào tạo nghề và dạy nghề được
đồng nhất với nhau.
Theo Luật Dạy nghề:"Dạy nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang
bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề
để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khoá
học" [14, tr.3].
Dạy nghề là tổng thể các hoạt động truyền nghề đến người học nghề.
Đó là quá trình giảng viên truyền bá những kiến thức về lý thuyết và thực
hành để học viên có được một trình độ, kỹ năng, sự khéo léo, thành thục nhất
định về nghề nghiệp.
Học nghề là quá trình tiếp thu những kiến thức về lý thuyết và thực
hành của học viên để có được một nghề nghiệp nhất định.
Đối tượng của đào tạo nghề là lao động nói chung, đối tượng của đào
tạo nghề cho lao động nông thôn là những người lao động nông thôn. Đào tạo
nghề cho lao động nông thôn là quá trình giảng viên truyền bá những kiến
thức về lý thuyết và thực hành để những người lao động nông thôn có được
một trình độ, kỹ năng, kỹ xảo, sự khéo léo, thành thục nhất định về nghề
nghiệp [4, tr.65].
Đào tạo nghề cho lao động nông thôn có những đặc trưng sau:
Thứ nhất, do số lượng nguồn lao động nông thôn lớn nên đối tượng đào
tạo nghề cho lao động nông thôn có số lượng lớn, chất lượng nguồn lao động
nông thôn thấp. Thực tế hiện nay, lực lượng lao động nông thôn được đào tạo

và bồi dưỡng kiến thức về nghề nghiệp chiếm tỷ lệ rất thấp, hầu hết các kiến
thức, kinh nghiệm người lao động sử dụng đều thông qua sự đúc rút kinh
nghiệm trong quá trình làm việc và sự truyền dạy lại của các thế hệ trước.
Theo Báo cáo điều tra Lao động việc làm năm 2014, lực lượng lao động nông


9
thôn ở Việt Nam không có trình độ chuyên môn kỹ thuật là 27,482 triệu
người, chiếm 72,2% trong tổng số lực lượng lao động nông thôn [20, tr.32].
Thứ hai, do tính đa dạng của đối tượng đào tạo, nên việc tổ chức các
khóa đào tạo phải rất linh hoạt về chương trình đào tạo, hình thức đào tạo,
phương thức đào tạo, phương pháp truyền đạt... Chương trình đào tạo phải
gắn với học liệu sinh động, đa dạng và thiết thực, phù hợp với trình độ, hoàn
cảnh của người học để tất cả người lao động nông thôn có cơ hội được đào tạo
chuyên môn kỹ thuật từ đó tìm việc làm và tạo việc làm có năng suất lao động
cao hơn, nâng cao dần mức sống của người dân. Cần đa dạng hóa và phù hợp
với từng nhóm đối tượng, từng vùng miền như đào tạo tập trung tại các cơ sở,
tại trung tâm dạy nghề đối với người lao động nông thôn chuyển đổi nghề
nghiệp; đào tạo nghề lưu động cho lao động nông thôn làm nông nghiệp tại
các làng, xã, thôn, bản; dạy nghề tại nơi sản xuất, tại hiện trường nơi người
lao động làm việc.
Thứ ba, đối tượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn có nguồn nội
lực cho đào tạo nghề rất hạn chế. Số lượng đối tượng đào tạo nghề rất lớn, tuy
nhiên do đó là những người dân ở nông thôn; đó là nơi GDP đầu người thấp,
sản xuất hàng hóa ít phát triển, thị trường lao động ít phát triển, ít có khả năng
tiếp cận với hệ thống giáo dục đào tạo, cơ sở hạ tầng kém phát triển, hệ thống
chăm sóc sức khỏe cho người dân chưa đảm bảo, môi trường sống của dân cư
nông thôn chậm cải thiện (giao thông, điện, nước sạch...), vì thế điều kiện của
họ cho việc học nghề rất hạn hẹp, đặc biệt là học ở bậc cao và theo các hình
thức trường lớp.

Thứ tư, tính chất thời vụ của nguồn lao động nông thôn đòi hỏi việc tổ
chức đào tạo nghề, tập huấn các kiến thức liên quan về trồng cây, vật nuôi
cũng phải được sắp xếp phù hợp và kịp với thời vụ thì mới đạt hiệu quả cao.
Việc đào tạo nâng cao nhận thức và các kiến thức khác không phụ thuộc vào


10
thời vụ cần được tổ chức vào thời điểm nông nhàn để người dân có điều kiện
tham gia đông đủ hơn.
Do tính thời vụ nên một bộ phận lớn người lao động nông thôn cần có
thêm việc làm trong thời gian nông nhàn để tăng thu nhập, đáp ứng nhu cầu
cuộc sống. Vì vậy, đào tạo nghề cho lao động nông thôn cần khuyến khích
thêm các hoạt động khuyến công (đặc biệt là tiểu thủ công nghiệp) và khuyến
thương (thương mại và dịch vụ) nhằm giúp người lao động có thể kiếm thêm
việc làm và sử dụng có hiệu quả hơn nguồn lực lao động.
Thứ năm, trong nông thôn, bên cạnh các cơ sở đào tạo chuyên, hệ thống
các tổ chức kinh tế như hộ thủ công truyền thống, các hợp tác xã dịch vụ nông
nghiệp, các tổ chức xã hội như hội nông dân, hội phụ nữ, đoàn thanh niên, và
các tổ chức khuyến nông, lâm, ngư cũng đảm nhận chức năng đào tạo.
1.1.4. Các hình thức đào tạo nghề cho lao động nông thôn
Tùy theo tiêu chí phân loại, có thể phân thành các hình thức đào tạo
nghề sau:
- Theo đối tượng
Đào tạo nghề cho lao động quản lý: đốc công, tổ trưởng...
Đào lạo nghề cho lao động trực tiếp: đào tạo nghề cho lao động nông
thôn, thợ thủ công, lao động dịch vụ.
- Theo phương thức đào tạo
Dạy nghề: là truyền bá những kiến thức về lý thuyết và thực hành để
người học có trình độ, kỹ năng, kỹ xảo, sự khéo léo, thành thục nhất định về
nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội. Dạy nghề là phương

thức đào tạo quy mô lớn những công nhân kỹ thuật có trình độ cao, thời gian
đào tạo tập trung từ một đến ba năm. Được tổ chức tại các tổ chức chuyên
nghiệp; có hệ thống cơ sở vật chất, máy móc thiết bị phục vụ cho việc dạy
nghề, đội ngũ giáo viên đủ khả năng chuyên môn và kinh nghiệm giảng dạy


11
và có chương trình dạy được biên soạn thống nhất.
Phương thức này có ưu điểm: Chương trình học được xây dựng một
cách có hệ thống từ đơn giản đến phức tạp, từ lý thuyết đến thực hành, do đó
học viên nắm được kiến thức cơ bản và kỹ năng nghề nghiệp vụ một cách
nhanh chóng và dễ dàng. Khi ra trường, học viên có thể chủ động giải quyết
công việc, có khả năng đảm nhận công việc tương đối phức tạp, có trình độ
lành nghề cao.
Tuy nhiên do yêu cầu về cơ sở vật chất và giáo viên giảng dạy nên chi
phí đào tạo khá lớn, mặt khác thời gian đào tạo dài, gây khó khăn trong việc
thu hút người lao động nông thôn tham gia học nghề.
Truyền nghề: Là truyền bá kỹ năng thực hành để người lao động nông
thôn có được trình độ, kỹ năng, kỹ xảo, sự khéo léo, thành thục nhất định về
nghề nghiệp. Đây là phương thức đào tạo được áp dụng trong từng cơ sở sản
xuất kinh doanh, đặc biệt trong các gia đình làm nghề thủ công truyền thống.
Vì được đào tạo các nghề chuyên sâu tại nơi người học sẽ làm việc, nên nội
dung đào tạo của truyền nghề rất sát với môi trường và tính chất nghề mà
người lao động hoạt động. Tuy nhiên phương thức này diễn ra với quy mô
nhỏ, người dạy nghề không chuyên nên thiếu kinh nghiệm. Đôi khi người học
còn bắt chước cả những kỹ năng không hợp lý của người hướng dẫn. Hình
thức này chỉ thích hợp với những công việc không đòi hỏi trình độ chuyên
môn kỹ thuật cao.
- Theo mức độ truyền bá kiến thức nghề
Đào tạo nghề mới: Là đào tạo những người chưa có nghề. Đào tạo mới

nhằm tăng thêm lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cho xã hội. Đào
tạo mới có thể thực hiện ở các cơ sở dạy nghề chuyên hoặc trong từng cơ sơ
sản xuất kinh doanh.
Đào tạo lại: Là đào tạo với những người có nghề nhưng do yêu cầu


12
mới của sản xuất và tiến bộ kỹ thuật dẫn đến việc thay đổi cơ cấu ngành nghề,
trình độ chuyên môn, nên cần đào tạo lại cho phù hợp với cơ cấu ngành nghề
và trình độ mới, đáp ứng yêu cầu công việc. Đào tạo lại giúp người lao động
có cơ hội học tập một lĩnh vực chuyên môn mới để thay đổi nghề, nên thường
được thực hiện ở cơ sở đào tạo chuyên.
Bồi dưỡng nâng cao tay nghề: Là quá trình cập nhật kiến thức còn thiếu,
bổ túc nghề, đào tạo thêm hoặc củng cố các kỹ năng nghề nghiệp theo từng
chuyên môn. Hình thức này cũng thường được thực hiện ở cơ sở đào tạo chuyên.
- Theo thời gian đào tạo nghề và các kểt quá người học đạt được
Có cao đẳng nghề, trung cấp nghề, sơ cấp nghề, dạy nghề ngắn hạn
và bồi dưỡng nghề. Tương ứng với các cấp độ của dạy nghề đó, học viên
có bằng: cao đẳng nghề, trung cấp nghề; chứng chỉ sơ cấp, chứng chỉ nghề
ngắn hạn.
1.1.5. Nội dung đào tạo nghề cho lao động nông thôn
Nội dung đào tạo nghề cho lao động nông thôn được hiểu theo nghĩa
rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, nội dung đào tạo nghề gồm đào tạo tay
nghề và những kiến thức tổng hợp. Vì vậy, đào tạo nghề theo nghĩa rộng bao
hàm cả đào tạo văn hóa (làm nền tảng cho đào tạo nghề); đào tạo nghề nghiệp (nội
dung chính là đào tạo chuyên môn theo từng nghề nghiệp của người lao động, hoạt
động chính của người lao động ở chuyên môn này); đào tạo kiến thức về kinh tế thị
trường, pháp luật, tổ chức cuộc sống...
Nội dung hiểu theo nghĩa hẹp: Đào tạo nghề theo chuyên môn của người lao
động, trong đó đào tạo nghề tập trung đào tạo chuyên môn theo từng nghề nghiệp

của người lao động. Các nội dung về nâng cao trình độ văn hóa, đào tạo những kiến
thức chung ngoài các kiến thức chuyên sâu về nghề nghiệp không được đề cập theo
phạm vi nghĩa hẹp.

Tuy nhiên, dù theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp đào tạo nghề cho lao động
nông thôn cũng bao gồm những nội dung chủ yếu sau: