Tự chủ tài chính ở trường Đại học Vinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

ĐẬU ĐĂNG TUẤN

TỰ CHỦ TÀI CHÍNH
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ


2

NGHỆ AN - 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

ĐẬU ĐĂNG TUẤN

TỰ CHỦ TÀI CHÍNH
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
Mã số: 60.31.01.02

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

TS. ĐINH TRUNG THÀNH


4

NGHỆ AN - 2015


i
LỜI CẢM ƠN
Bằng tất cả tình cảm chân thành, xin được bày tỏ lòng biết ơn đối với
Ban Giám hiệu, quý thầy cô Khoa Kinh tế, Phòng Đào tạo Sau Đại học, Hội
đồng Khoa học & Đào tạo chuyên ngành Kinh tế chính trị, Trường Đại học
Vinh đã quan tâm, giảng dạy, tạo điều kiện giúp đỡ trong quá trình học tập
cũng như hoàn thành Luận văn.
Đặc biệt, xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS Đinh Trung
Thành, người đã hết sức quan tâm, đã đầu tư công sức, nhiệt tình hướng dẫn
để tác giả hoàn thành Luận văn.
Xin chân thành cám ơn Phòng Kế hoạch - Tài chính, các đơn vị chức
năng của Trường Đại học Vinh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, giúp đỡ việc
khảo sát và cung cấp số liệu để tác giả thực hiện công trình nghiên cứu của
mình. Cảm ơn sự quan tâm, động viên của bạn bè, gia đình, đồng nghiệp
trong suốt quá trình học tập.
Mặc dù đã rất cố gắng, nhưng Luận văn tốt nghiệp chắc chắn không
tránh khỏi thiếu sót. Với tinh thần nghiêm túc và cầu thị, rất mong nhận được
sự đóng góp của quý thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp.
Nghệ An, tháng 9 năm 2015
Tác giả

Đậu Đăng Tuấn

ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc
lập của tôi; các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn
gốc rõ ràng.
Tác giả

Đậu Đăng Tuấn


iii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN...................................................................................................i
LỜI CAM ĐOAN............................................................................................ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.....................................................................vi
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG..............................................................vii
A. MỞ ĐẦU......................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài...........................................................2
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn ....................................................................3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................4
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu...........................................................4
6. Đóng góp về mặt khoa học của luận văn..............................................................5
7. Kết cấu của luận văn.............................................................................................5

B. NỘI DUNG..................................................................................................6
Chương

1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP.............................................................6
1.1. Quản lý tài chính ở trường Đại học công lập....................................................6
1.1.1. Khái niệm tài chính, nguồn tài chính và quản lý tài chính ở trường Đại học
công lập.......................................................................................................6
1.1.2. Quy trình quản lý tài chính ở trường đại học công lập...................................9
1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính ở trường Đại học công lập......11

1.2. Tự chủ tài chính đối với các trường đại học công lập ....................................16
1.2.1. Tự chủ đại học .............................................................................................16
1.2.2. Nội dụng tự chủ tài chính và cơ sở pháp lí về tự chủ tài chính trong trường
đại học công lập .......................................................................................20
1.2.3. Vai trò của tự chủ tài chính đối với sự phát triển của các trường đại học
công lập.....................................................................................................30

Kết luận chương 1...................................................................................................42


iv
Chương

2

THỰC TRẠNG TỰ CHỦ TÀI CHÍNH CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
.........................................................................................................................43
2.1. Quá trình hình thành và phát triển của Trường Đại học Vinh .......................43
2.1.1. Khái quát về Trường Đại học Vinh................................................................43

2.1.2. Quy mô ngành nghề và cơ sở vật chất phục vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học
..................................................................................................................47

2.2. Tự chủ tài chính ở Trường Đại học Vinh trong những năm qua....................53
2.2.1. Bộ máy và cán bộ quản lý tài chính..............................................................53
2.2.2. Thực trạng tự chủ tài chính ở Trường Đại học Vinh trong quản lý các nguồn
thu.............................................................................................................57
2.2.3. Tự chủ tài chính ở Trường Đại học Vinh trong quản lý nội dung chi ............63

2.3. Đánh giá tổng quát tình hình thực hiện tự chủ tài chính ở Trường Đại học
Vinh.........................................................................................................................67
2.3.1. Những điểm mạnh........................................................................................67
2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân...................................................................70

Kết luận chương 2...................................................................................................77

Chương

3

PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TỰ CHỦ TÀI CHÍNH
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY..........78
3.1. Định hướng phát triển Trường Đại học Vinh..................................................78
3.1.1. Chức năng nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức bộ máy...............................................78
3.1.2. Quy mô đào tạo, hợp tác trong nghiên cứu khoa học..................................81

3.2. Phương hướng và một số giải pháp tự chủ tài chính của Trường Đại học Vinh
.................................................................................................................................87
3.2.1. Phương hướng hoàn thiện quản lý tài chính theo hướng tự chủ của Trường
Đại học Vinh..............................................................................................87

3.2.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính theo hướng tự chủ của Trường Đại
học Vinh....................................................................................................97

3.3. Kiến nghị........................................................................................................102
3.3.1. Kiến nghị đối với Quốc hội, Chính phủ........................................................102


v
3.3.2. Kiến nghị đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo...................................................103
3.3.3. Kiến nghị đối với tỉnh Nghệ An...................................................................104

Kết luận chương 3.................................................................................................106

C. KẾT LUẬN.............................................................................................107
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ................................109
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................110


vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ASEAN
BHXH
CBVC
CĐ
CNH - HĐH
CNXH
CTMT
ĐH
ĐT
ĐTTX

GD & ĐT
GDĐH
GDP
GS
HSSV
KDDV
KHCN
LĐSX
NCKH
NSNN
NXB
ODA
PGS
SV
TC-KTXH
TDTT
THCS
THPT
ThS
TS
VLVH
WTO
XDCB
XHCN

Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á
Bảo hiểm xã hội
Cán bộ Viên chức
Cao đẳng
Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

Chủ nghĩa xã hội
Chương trình mục tiêu
Đại học
Đào tạo
Đào tạo từ xa
Giáo dục và Đào tạo
Giáo dục đại học
Tổng sản phẩm Quốc nội
Giáo sư
Học sinh sinh viên
Kinh doanh dịch vụ
Khoa học Công nghệ
Lao động sản xuất
Nghiên cứu Khoa học
Ngân sách Nhà nước
Nhà xuất bản
Hỗ trợ phát triển chính thức
Phó Giáo sư
Sinh viên
Tài chính - Kinh tế xã hội
Thể dục Thể thao
Trung học cơ sở
Trung học phổ thông
Thạc sĩ
Tiến sĩ
Vừa làm vừa học
Tổ chức thương mại thế giới
Xây dựng cơ bản
Xã hội chủ nghĩa

vii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG
Trang
Sơ đồ:
Sơ đồ 1.1. Nguồn tài chính cho giáo dục đào tạo..........................................7
Sơ đồ 1.2. Mối quan hệ giữa đầu tư và phát triển sự nghiệp đào tạo.........8
Sơ đồ 1.3. Mô hình hoạt động tài chính của các trường đại học công lập
ở Việt Nam.....................................................................................................10
Bảng 2.1. Cơ cấu ngành nghề đào tạo của Trường Đại học Vinh
giai đoạn 2011 - 2015.....................................................................................48
Bảng 2.2. Cơ cấu ngành nghề đào tạo Sau đại học của Trường Đại học
Vinh giai đoạn 2011 - 2015............................................................................49
Bảng 2.3. Các điều kiện cơ sở vật chất tại Trường Đại học Vinh.............52
Bảng 2.4. Thu - chi tài chính của Trường Đại học Vinh năm 2014..........58
Bảng 2.5. Cơ cấu nguồn thu của Đại học Vinh từ năm 2012 - 2014..........61
Bảng 3.1. Quy mô đào tạo Đại học Vinh đến năm 2020.............................83


1
A. MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ trên thế giới đang diễn ra mạnh
mẽ. Trình độ dân trí và tiềm lực khoa học - công nghệ đã trở thành nhân tố
quyết định sức mạnh và vị thế của mỗi quốc gia.
Bước sang những năm đầu thế kỷ XXI, giáo dục đại học Việt Nam
đang đứng trước những cơ hội cũng như thách thức cực kỳ to lớn. Để thực
hiện mục tiêu của giáo dục đại học được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 3
thông qua ngày 18 tháng 6 năm 2012: “Đào tạo nhân lực, nâng cao dân trí, bồi
dưỡng nhân tài; nghiên cứu khoa học, công nghệ tạo ra tri thức, sản phẩm

mới, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh
và hội nhập quốc tế”; Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung
ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo
dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều
kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế
khẳng định nhiệm vụ “Đổi mới chính sách, cơ chế tài chính, huy động sự
tham gia đóng góp của toàn xã hội; nâng cao hiệu quả đầu tư để phát triển
giáo dục và đào tạo”.
Trường Đại học Vinh là đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Bộ Giáo dục
và Đào tạo là đơn vị tự đảm bảo một phần kinh phí hoạt động thường xuyên
theo quy định tại Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 của Chính
phủ (viết tắt là Nghị định 43 CP) quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm
về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với các đơn
vị sự nghiệp công lập. Trường là cơ sở đào tạo đại học đa ngành cung cấp
nguồn nhân lực chất lượng cao và đáp ứng nhu cầu xã hội; là trung tâm
nghiên cứu khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ, phục vụ sự nghiệp
phát triển KH-XH của khu vực Bắc Trung Bộ và cả nước với tầm nhìn đến
năm 2020, Trường Đại học Vinh trở thành trường đại học trọng điểm, có một
số ngành học đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Để hoàn thành sứ mạng lịch sử đó, trong bối cảnh đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục và đào tạo, Trường Đại học Vinh phải phát huy tiềm năng


2
sẵn có của mình trên cơ sở có sự ưu tiên đầu tư của Nhà nước. Trong đó, tự
chủ tài chính để phát huy tối đa các nguồn lực tài chính là một mắt xích quan
trọng trong tổng thể guồng máy hoạt động của nhà trường nhằm hoàn thành
tốt nhiệm vụ chính trị mà Đảng và Nhà nước đã giao phó. Chính vì vậy, tác
giả chọn vấn đề "Tự chủ tài chính ở Trường Đại học Vinh " làm luận văn
thạc sĩ kinh tế.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong những năm gần đây, đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài viết
liên quan đến lĩnh vực tự chủ tài chính trong các trường đại học, trên cả nước
nói chung và khu vực miền Trung nói riêng. Có thể nêu một số công trình tiêu
biểu sau đây:
- Trần Văn Phong (2001), Nguồn tài chính và quản lý tài chính ở các
trường Đại học công lập trong giai đoạn hiện nay, Luận án Thạc sĩ Kinh tế,
Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh.
- Phạm Văn Ngọc (2001), Đổi mới quản lý tài chính đáp ứng mô hình
Đại học quốc gia Hà Nội-Thực trạng và giải pháp, Luận án Thạc sĩ Kinh
tế,Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh.
- Nghiêm Huê (2007), Vào WTO: Bài toán nào cho giáo dục đại học
Việt Nam trong thời hội nhập, Nxb Lao động, Hà Nội.
- Phạm Thị Hoa Hạnh (2012), Tự chủ tài chính trong các trường đại
học công lập: Trường hợp Trường Đại học Đà Lạt, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế,
Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội.
- Trần Đức Cân (2012), Hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính các trường
đại học công lập ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ kinh tế, Trường Đại học Kinh tế
Quốc dân.
- Nguyễn Minh Thuyết (2014), Tự chủ đại học: Thực trạng và giải
pháp cho đại học Việt Nam, Hội thảo Cải cách giáo dục đại học VED 2014.
- Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Vấn đề tự chủ
- tự chiu trách nhiệm của các Trường Đại học và Cao đẳng Việt Nam, Hội
thảo khoa học các Trường Đại học và Cao đẳng


3
- Hội đồng Quốc gia Giáo dục và phát triển nhân lực - ĐH Quốc gia
TPHCM (2014), Hội thảo “Hội nhập quốc tế trong quá trình đổi mới giáo
dục đại học Việt Nam”, Thành phố Hồ Chí Minh, 8/6/2014.

- Hoàng Đình Hiển, Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa
(2014), Vấn đề đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục trong Luật Giáo
dục đại học, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật.
- Trịnh Văn Thảo, Pierre Brocheux, Cao Huy Thuần, Bùi Trân Phượng,
Nguyễn Phương Ngọc, Vũ Thế Khôi, Hà Thúc Minh, Bùi Khánh Thế, Vũ
Minh Khương, Vũ Ngọc Hải, Dennis Berg & Thomas Klammer, Phạm
Thị Ly, Lý Trường Chiến, Nguyễn Thu Hương, Trần Vũ Bình, Đinh Xuân
Hảo (2009), Đổi mới giáo dục đại học Việt Nam - Hai thời khắc đầu thế
kỷ, Nhà xuất bản Văn Hoá Sài Gòn & Đại học Hoa Sen.
Sách gồm có hai phần: phần một là nhìn lại, đánh Giá sự canh tân môi
trường Giáo dục đại học đầy dũng cảm và sáng tạo vào thời đầu thế kỷ 20 mà cụ
thể là những phong trào Duy Tân, Đông Kinh Nghĩa Thục; phần hai đi vào phân
tích, mổ xẻ các vướng mắc từ các khía cạnh triết lý, đời sống Giáo dục, trách
nhiệm xã hội và quản lý đại học hiện nay để đề xuất những giải pháp cụ thể…
Các bài viết thể hiện sự ưu tư về vai trò đại học trong việc cung cấp lực
lượng trí thức đáp ứng nhu cầu phát triển xã hội, có cả sự quyết liệt trong bày
tỏ thái độ khi bàn đến triết lý Giáo dục và đưa ra được những gợi mở có tính
nghiệp vụ, chiến lược, những thể nghiệm cụ thể về phương pháp sư phạm...
Các công trình trên tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau và đã đề cập
đến nhiều khía cạnh về đổi mới và hoàn thiện cơ chế quản lý, nguồn tài chính và
quản lý tài chính ở các trường đào tạo công lập. Tuy nhiên, chưa có công trình
nào nghiên cứu một cách chuyên biệt về vấn đề tự chủ tài chính của Trường Đại
học Vinh trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
Mục đích của luận văn là thông qua phân tích thực trạng tự chủ tài
chính ở Trường Đại học Vinh, đề xuất các giải pháp nâng cao tính tự chủ tài
chính ở Trường Đại học Vinh nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai
đoạn tới.

4
Phù hợp với mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:
- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về quản lý và tự chủ tài chính, các
nhân tố tác động tới việc quản lý tài chính phục vụ giáo dục đào tạo, kinh
nghiệm của một số nước trong việc giao quyền tự chủ tài chính cho các
Trường đại học.
- Đánh giá thực trạng việc tự chủ tài chính của Trường Đại học Vinh
thời gian qua và nêu ra những tồn tại cần khắc phục, những điểm mạnh cần
phát huy.
- Luận chứng giải pháp nâng cao tính tự chủ tài chính của Trường Đại
học Vinh trong giai đoạn tới.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn: Tự chủ tài chính của Trường Đại
học Vinh (đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ một phần kinh phí hoạt động
thường xuyên), các yếu tố quyết định khả năng tự chủ tài chính ở Trường Đại
học Vinh bao gồm yếu tố con người, cơ chế quản lý và thiết bị hỗ trợ...
Phạm vi nghiên cứu trong luận văn:
- Về nội dung: Chủ yếu giới hạn ở các nội dung tự chủ tài chính của
Trường Đại học Vinh.
- Về không gian: Đối tượng khảo sát của luận văn là Trường Đại
học Vinh.
- Về thời gian: Giai đoạn được giao tự chủ ổn định trong 3 năm từ năm
2012 đến 2014.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử
của chủ nghĩa Mác - Lênin, bám sát điều kiện thực tế của nhà trường và địa
phương nơi trường đứng chân. Trong từng nội dung cụ thể, còn sử dụng
phương pháp trừu tượng hóa, phân tích tổng hợp, khái quát tài liệu sẵn có kết
hợp phương pháp nghiên cứu thực tiễn, xử lý số liệu: (dùng phương pháp toán

5
thống kê để xử lý số liệu, các kết quả điều tra khảo sát) để làm sáng tỏ những
vấn đề cần nghiên cứu.
6. Đóng góp về mặt khoa học của luận văn
- Hệ thống hoá các vấn đề lý luận cơ bản về tự chủ tài chính trong các
trường đại học.
- Làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tự chủ tài chính trong các trường
đại học.
- Khảo sát làm rõ thực trạng tự chủ tài chính ở Trường Đại học Vinh
- Đề xuất những giải pháp nâng cao tính tự chủ tài chính của Trường
Đại học Vinh.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn kết cấu thành 3 chương.


6
B. NỘI DUNG
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP
1.1. Quản lý tài chính ở trường Đại học công lập
1.1.1. Khái niệm tài chính, nguồn tài chính và quản lý tài chính ở
trường Đại học công lập
Khái niệm tài chính
Tài chính không những tượng trưng cho các quan hệ - mặt bản chất bên
trong mà còn tượng trưng cho các nguồn tài chính, các quỹ tiền tệ - Mặt biểu
hiện bên ngoài “vỏ vật chất” của các quan hệ đó. Tài chính phản ánh các quan hệ
kinh tế nảy sinh trong phân phối của cải xã hội dưới hình thức giá trị (gọi tắt là

các quan hệ phân phối). Là một bộ phận của các quan hệ phân phối của xã hội.
Ở Việt Nam, hầu hết các nhà khoa học thống nhất cho rằng “Tài chính
thể hiện ra là sự vận động của vốn tiền tệ diễn ra ở mọi chủ thể trong xã hội.
Nó phản ánh tổng hợp các mối quan hệ kinh tế nảy sinh trong phân phối các
nguồn tài chính thông qua việc tạo lập hoặc sử dụng các quỹ tiền tệ nhằm đáp
ứng các nhu cầu khác nhau của các chủ thể trong xã hội” [11, tr 12].
Việc xác định đúng đắn quan niệm tài chính và bản chất tài chính có ý
nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn. Điều đó tạo cơ sở cho việc vận
dụng các quan hệ tài chính tồn tại khách quan để quyết định chính xác các
quyết định tài chính, đồng thời thông qua các chính sách tài chính để tổ chức
các quan hệ tài chính nhằm sử dụng tài chính tác động tích cực tới các hoạt
động kinh tế - xã hội theo các phương hướng đã xác định.
Nguồn tài chính của Trường Đại học
Nguồn tài chính là khả năng tài chính mà các chủ thể trong xã hội có
thể khai thác, sử dụng nhằm thực hiện các mục đích của mình. Nguồn tài
chính có thể tồn tại dưới dạng tiền hoặc tài sản vật chất và phi vật chất. Sự
vận động của các nguồn tài chính phản ánh sự vận động của những bộ phận
của cải xã hội dưới hình thức giá trị (tiền tệ). Nguồn tài chính luôn thể hiện


7
một khả năng về sức mua nhất định.
Điều 64, Luật Giáo dục Đại học 2012 quy định “ Các nguồn tài chính
của cơ sở giáo dục đại học bao gồm:
1. Ngân sách nhà nước (nếu có);
2. Học phí và lệ phí tuyển sinh;
3. Thu từ các hoạt động hợp tác đào tạo, khoa học công nghệ, sản xuất,
kinh doanh và dịch vụ;
4. Tài trợ, viện trợ, quà biếu, tặng, cho của các cá nhân, tổ chức trong
nước và nước ngoài;

5. Đầu tư của các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài;
6. Nguồn thu hợp pháp khác theo quy định của pháp luật” [17, tr 30,31].
Sơ đồ 1.1. Nguồn tài chính cho giáo dục đào tạo
Nguồn tài chính cho giáo dục - đào tạo

Nguồn NSNN

Sự
nghiệp
GDĐT
-KHCN

XDCB

CTMT

Nguồn thu sự nghiệp
GDĐT

Đóng
góp TC
- KTXH

Hoạt
động
NCKH
- LĐSX

Tài trợ,
hoạt

động
KDDV

Đa
dạng
hóa loại
hình
ĐT

Trong nền kinh tế thị trường, mỗi chủ thể trong xã hội khi đã nắm trong
tay những nguồn tài chính nhất định là nắm trong tay một sức mua để có thể
nắm được những nguồn vật lực hay sử dụng được những nguồn nhân lực nhất
định phục vụ cho mục đích tích lũy hay tiêu dùng của mình.


8
Nguồn tài chính đầu tư cho sự nghiệp đào tạo nói chung và đào tạo ở
các trường đại học công lập nói riêng là đầu tư cơ bản, đầu tư cho sự
nghiệp phát triển của con người - là động lực trực tiếp của sự phát triển
kinh tế - xã hội.
Khái niệm quản lý tài chính
Quản lý tài chính trước hết là quản lý các nguồn tài chính, quản lý các
quỹ tiền tệ, quản lý việc phân phối các nguồn tài chính, quản lý việc tạo lập,
phân bổ và sử dụng các quỹ tiền tệ một cách chặt chẽ, hợp lý và có hiệu quả
theo các mục đích đã định. Đồng thời quản lý tài chính cũng chính là thông
qua các hoạt động kể trên để tác động có hiệu quả nhất tới việc xử lý các
mối quan hệ kinh tế - xã hội nảy sinh trong quá trình phân phối các nguồn
tài chính, trong quá trình tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ ở các chủ thể
trong xã hội.
Quản lý tài chính là một trong những nhiệm vụ quan trọng để Nhà nước

điều hành và quản lý nền kinh tế đất nước, hình thành và đảm bảo các cân đối
chủ yếu và tỷ lệ phát triển của nền kinh tế quốc dân.
Quản lý tài chính thực chất là sử dụng và phát huy vai trò của hệ thống
tài chính thông qua Nhà nước. Điều đó được thể hiện thông qua cơ chế hoạt
động và vận động của tài chính phục vụ cho quá trình tái sản xuất xã hội và
nâng cao vai trò quản lý vĩ mô của Nhà nước.
Sơ đồ 1.2. Mối quan hệ giữa đầu tư và phát triển sự nghiệp đào tạo
Đầu tư cho sự nghiệp
Đào tạo
Tăng trưởng kinh tế
và tiến bộ xã hội

Phát triển đào tạo

Đào tạo nhân lực
và bồi dưỡng nhân tài


9
Quản lý tài chính trong trường đại học: Quản lý tài chính trong trường
đại học là quản lý các nguồn thu, các khoản chi (quản lý thu - chi) một cách
có kế hoạch, tuân thủ các chế độ tài chính của nhà nước, quy chế chi tiêu nội
bộ và các quy định liên quan khác của đơn vị, từ đó tạo ra được hiệu quả chất
lượng giáo dục đào tạo. Đối với các Trường Đại học công lập, Khoản 1 Điều
66 Luật Giáo dục Đại học 2012 ghi rõ: “Cơ sở giáo dục đại học thực hiện chế
độ tài chính, kế toán, kiểm toán, thuế và công khai tài chính theo quy định của
pháp luật”[18, tr 31].
1.1.2. Quy trình quản lý tài chính ở trường đại học công lập
Quy trình quản lý tài chính trong các trường đại học công lập phục vụ
giáo dục, đào tạo gồm 4 bước:

Lập kế hoạch: Dựa vào quy mô đào tạo phù hợp với yêu cầu phát triển
sự nghiệp giáo dục - đào tạo của Nhà nước, nắm đầy đủ số lượng CBVC, quy
mô và số lượng học sinh - sinh viên, cơ sở vật chất của năm báo cáo để có cơ
sở dự kiến năm kế hoạch cho trường. Dựa vào số liệu chi cho con người, quản
lý hành chính, mua sắm, sửa chữa, nghiệp vụ chuyên môn, xây dựng cơ bản,
chương trình mục tiêu,... của năm báo cáo để làm cơ sở dự kiến năm kế hoạch
cho trường.


10
Sơ đồ 1.3. Mô hình hoạt động tài chính của các trường đại học công lập
ở Việt Nam
Đầu vào
Nguồn lực tài chính

TRƯỜNG ĐÀO TẠO
CÔNG LẬP

NSNN Trung ương

Ngân sách địa phương

Đào tạo
(chính quy,
VLVH,
ĐTTX, hợp
đồng, khác)

Đầu ra
(Mục tiêu kế hoạch

đào tạo)
HSSV tốt nghiệp
các hệ

Học phí

Đóng góp cộng đồng

Tài trợ nước ngoài

Hoạt động
ngoài đào
tạo (NCKH,
KDDV, …)

Các công trình khoa học
Sản phẩm, dịch vụ

Điều hành thực hiện: Tổ chức quản lý, khai thác các nguồn thu, thực
hiện cấp phát kinh phí và các khoản chi tiêu kịp thời theo kế hoạch, đảm bảo
hoạt động thường xuyên của đơn vị, giám sát việc chi tiêu của các bộ phận,
đảm bảo đúng chế độ, đúng mục đích và có hiệu quả.
Quyết toán kinh phí: là khâu cuối cùng của quá trình sử dụng kinh phí,
phản ánh đầy đủ các khoản chi và báo cáo quyết toán ngân sách đúng chế độ
báo cáo về biểu mẫu, thời gian, nội dung và các khoản thu - chi. Trên cơ sở
báo cáo quyết toán để phân tích, đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch thu chi cho công tác đào tạo và rút ra ưu, nhược điểm trong quá trình quản lý, làm
cơ sở cho việc lập kế hoạch của năm sau phù hợp hơn.


11

Kiểm tra: Trong quá trình thực hiện kế hoạch, không phải bao giờ cũng
đúng như dự kiến vì vậy đòi hỏi phải có sự kiểm tra thường xuyên để nắm
tình hình quản lý tài chính, nhằm đảm bảo hiệu quả đầu tư và kịp thời đưa ra
những giải pháp điều chỉnh sai lệch, hạn chế rủi ro.
Trong bối cảnh thực hiện chiến lược giáo dục 2011 - 2020, việc quản lý
tài chính của các trường đại học công lập đòi hỏi phải đáp ứng được đầy đủ
những nội dung, yêu cầu đặt ra. Ở mỗi giai đoạn khác nhau mức độ, nội dung,
cơ cấu chi NSNN cho sự nghiệp đào tạo cũng khác nhau.
1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính ở trường Đại học
công lập
Quản lý tài chính là một hoạt động rất quan trọng không chỉ đối với các
doanh nghiệp sản xuất kinh doanh mà cả đối với các trường đại học. Nó là
một trong những yếu tố quyết định quy mô, chất lượng đào tạo cũng như uy
tín của các trường đại học.
Điều kiện kinh tế - xã hội - văn hoá
Những thay đổi về điều kiện kinh tế - xã hội, văn hoá và chính sách
chi tiêu công cho giáo dục đại học là các yếu tố tác động đến quá trình đổi
mới hệ thống tài chính giáo dục đại học. Trước hết, đó là sự xuất hiện của
nền giáo dục đại học đại chúng, hệ quả là môi trường chính sách của giáo
dục đại học đã từng bước thay đổi và ngày càng gắn chặt hơn với cấu trúc
nền kinh tế - xã hội. Những nhân tố trước đây được xem là phù hợp với yêu
cầu quản lý của các trường đại học thì nay không còn thích hợp và đòi hỏi
phải có những cải cách, đổi mới. Mục tiêu của sự đổi mới là nâng cao chất
lượng đào tạo, sự thích ứng và tính công bằng trong các trường đại học
công lập.
Yếu tố lao động và việc làm cũng đang có những thay đổi quan trọng.
Trong bối cảnh toàn cầu hoá và trước yêu cầu phát triển của một nền kinh tế
tri thức, nhu cầu về lực lượng lao động của xã hội đang có sự thay đổi về chất.
Trước đây chủ yếu đòi hỏi một đội ngũ lao động phải được đào tạo trong các
trường dạy nghề, trung học kỹ thuật, trước khi bước vào thị trường sức lao

động, thì ngày nay xã hội đang có nhu cầu ngày càng tăng về lực lượng lao


12
động được qua đào tạo ở trình độ đại học và sau đại học, các nhà khoa học và
các chuyên gia bậc cao.
Để đáp ứng nhu cầu về học tập của xã hội, hệ thống giáo dục đại học ở
hầu hết các nước đều phải mở rộng quy mô nhằm tiếp nhận ngày càng nhiều
sinh viên vào học. Kết quả là, số lượng các cơ sở đào tạo đại học ngày càng
tăng, mạng lưới các trường đại học ngày càng đa dạng hơn.
Quy mô sinh viên tăng, số lượng các trường đại học cũng tăng nhưng
chi phí công cũng như các nguồn lực cung cấp cho phát triển trường đại học
không tăng tương ứng. Điều này làm nảy sinh những bất cập và ảnh hưởng
tiêu cực đến chất lượng trong các trường đại học.
Nhằm ngăn chặn tình trạng suy giảm chất lượng giáo dục đại học,
nhiều giải pháp đổi mới cả về tổ chức và quản lý đại học đã được triển khai áp
dụng. Ngày nay, nâng cao chất lượng trong các trường đại học không còn là
việc riêng của từng hệ thống đại học đơn lẻ, mà đã trở thành mối quan tâm
hàng đầu có tính toàn cầu của mọi quốc gia.
Mục tiêu của quá trình đổi mới chính sách quản lý đại học, trong đó có
việc đổi mới hệ thống tài chính giáo dục đại học và từng bước trao quyền tự
chủ tài chính cho các trường đại học là nhằm nâng cao chất lượng các hoạt
động trong các trường đại học.
Chủ trương đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với giáo
dục đào tạo ở các trường đại học công lập
Đây là nhân tố ảnh hưởng quyết định tới hoạt động quản lý tài chính
của trường đại học, cơ chế quản lý tài chính đối với đơn vị hành chính sự
nghiệp có thu là một bộ phận của chính sách tài chính quốc gia, nó là căn cứ
để các trường đại học xây dựng cơ chế quản lý tài chính riêng. Vì vậy nếu cơ
chế quản lý tài chính của Nhà nước tạo mọi điều kiện để phát huy tính chủ

động, sáng tạo của trường đại học thì đó sẽ là động lực nâng cao tính hiệu quả
trong hoạt động quản lý tài chính của mỗi trường.
Trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung bao cấp, Nhà nước quản lý
gần như tất cả các dịch vụ xã hội, trong đó có giáo dục - đào tạo. Khi đó,
trường đại học được cấp toàn bộ kinh phí từ NSNN, việc sử dụng nguồn kinh


13
phí đó như thế nào cũng hoàn toàn theo quy định của Nhà nước. Trong điều
kiện đó, mọi người dân trong xã hội đều có cơ hội học tập, tuy nhiên do
nguồn NSNN còn hạn hẹp nên Nhà nước không đáp ứng được nhu cầu học
tập của toàn xã hội, cả về quy mô lẫn về chất lượng giáo dục.
Việc chuyển đổi nền kinh tế theo cơ chế thị trường có sự quản lý của
Nhà nước theo định hướng XHCN, hội nhập quốc tế đã tạo nên những bước
phát triển vượt bậc về kinh tế - xã hội - văn hoá. Theo đó lĩnh vực giáo dục
cũng có những thay đổi rõ rệt theo hướng xã hội hoá sự nghiệp giáo dục - đào
tạo. Giảm bớt gánh nặng cho Nhà nước. Hiện nay chính sách tài chính trong
giáo dục - đào tạo đối với các trường đại học công lập đổi mới theo hướng:
- Tạo quyền chủ động, tự quyết, tự chịu trách nhiệm cho đơn vị sự
nghiệp có thu mà trước hết là Hiệu trưởng nhà trường.
- Tăng cường trách nhiệm quản lý Nhà nước và đầu tư cho giáo dục đào tạo.
- Sắp xếp bộ máy và tổ chức lao động hợp lý.
- Tăng thu nhập cho người lao động.
Chế độ chính sách của Nhà trường và quy mô, bộ máy quản lý tài
chính của trường đại học công lập
Thông qua cơ chế quản lý tài chính của Nhà nước cho các đơn vị hành
chính sự nghiệp, các trường đại học công lập nói chung và các trường đại
học dân lập nói riêng, thì mỗi trường phải xây dựng cho mình những cơ chế
cho phù hợp trên nguyên tắc đảm bảo các chế độ chính sách của Nhà nước.
Tuỳ theo quy mô của mỗi trường sẽ điều chỉnh các quan hệ tài chính khác

nhau như việc xác định các hình thức huy động nguồn tài chính, việc phân
phối chênh lệch thu - chi hằng năm… với các trường có quy mô lớn, nguồn
vốn lớn thì dễ dàng trong việc đầu tư nâng cấp và sử dụng các trang thiết bị,
nâng cao trình độ giáo viên, chất lượng sinh viên, nhằm nâng cao chất lượng
đào tạo.
Tuy nhiên do quy mô lớn, bộ máy quản lý cồng kềnh nên việc quản lý sẽ
kém linh hoạt và tốn kém. Ngược lại với những trường có quy mô nhỏ sẽ dễ
dàng thích ứng với những thay đổi về cơ chế, chính sách, tổ chức bộ máy…


14
Nhưng lại khó có thể trang bị những trang thiết bị hiện đại, nâng cao trình độ
giáo viên… Do đó khó khăn trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy.
Nhiệm vụ, mục tiêu, xu hướng vận động phát triển của trường Đại học
công lập và những vấn đề mới đặt ra trong việc quản lý tài chính, nguồn tài
chính ở trường Đại học công lập thời kỳ đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế
Trong điều kiện vận động và xu hướng phát triển của đời sống xã hội
hiện đại, giáo dục đại học ở các nước đã và đang phải đối mặt với nhiều cơ
hội và thách thức to lớn, đặc biệt là vấn đề giải quyết các mối quan hệ giữa
quy mô, chất lượng và hiệu quả đào tạo, đào tạo và nghiên cứu, dịch vụ, nhu
cầu và nguồn lực cho phát triển… Để giải quyết các yêu cầu, nhiệm vụ đó thì
giáo dục đại học ở nước ta đã và đang phải thực hiện các cuộc đổi mới và cải
cách sâu rộng về mục tiêu và xu hướng sau:
- Xu hướng đại chúng hoá: chuyển từ giáo dục tinh hoa sang giáo dục
đại chúng và phổ cập.
- Xu hướng đa dạng hoá: Phát triển nhiều loại hình trường với cơ cấu
đào tạo đa dạng về trình độ và ngành nghề theo hướng hàn lâm hoặc nghề
nghiệp và công nghệ nặng về thực hành.

- Tư nhân hoá: Để tăng hiệu quả đào tạo và thu hút nhiều nguồn lực
ngoài NSNN cho giáo dục đại học, nhiều nước như Mỹ, Philipin phần lớn các
trường đại học là trường đại học tư.
- Bảo đảm chất lượng và nâng cao khả năng cạnh tranh, tập đoàn hoá
và công nghệ hoá giáo dục đại học.
- Phát triển mạng lưới các đại học nghiên cứu để trở thành các trung
tâm sản xuất, sử dụng, phân phối, xuất khẩu tri thức và chuyển giao công
nghệ mới, hiện đại. Thông qua đào tạo và nghiên cứu để phát hiện và thu hút
nhân tài khoa học và công nghệ.
- Đẩy mạnh các loại hình dịch vụ đào tạo nhân lực quốc tế và khu vực.
Như vậy, xu hướng chung của giáo dục đại học trên thế giới là chuyển dần
sang khu vực tư nhân. Chính vì vậy, xu hướng quốc tế là tăng quyền tự chủ