Cơ sở lý luận về tranh chấp thương mại và giải quyết tranh chấp thương mại ở Việt Nam

Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

BÀI LÀM
I. Cơ sở lý luận về tranh chấp thương mại và giải quyết tranh chấp thương mại ở
Việt Nam:
1. Khái niệm tranh chấp thương mại:
Tranh chấp thương mại là những mâu thuẫn (bất đồng hay xung đột)về quyền và
nghĩa vụ giữa các bên trong quá trình thực hiện các hoạt động thương mại.
Như vậy, có thể nhận biết tranh chấp thương mại thông qua một số đặc điểm nổi bật
là:
• Tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại.
• Tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh chủ yếu giữa các thương nhân.
• Nội dung của tranh chấp thương mại là những mâu thuẫn, xung đột về quyền và
nghĩa vụ của các bên trong hoạt động thương mại.
2. Giải quyết tranh chấp thương mại:
*Khái niệm: Sự xuất hiện của tranh chấp thương mại trong nền kinh tế tất yếu dẫn
đến nhu cầu giải quyết các tranh chấp đó. Nếu như hiểu tranh chấp thương mại là
những mâu thuẫn, bất đồng của các bên về quyền và nghĩa vụ trong hoạt động
thương mại thì: “giải quyết tranh chấp thương mại chính là việc lựa chọn các
phương thức, biện pháp thích hợp để giải tỏa các mâu thuẫn, bất đồng, xung đột
giữa các bên, tạo lập sự cân bằng về mặt lợi ích mà các bên có thể chấp nhận
được.”
*Yêu cầu của việc giải quyết tranh chấp thương mại:
-

Phải tạo ra các hình thức, thủ tục giải quyết TCTM đa dang, linh hoạt, phù hợp

với tính chất phức tạp của các quan hệ thương mại trong nền kinh tế thị trường, cũng
như đáp ứng được lợi ích hợp pháp của các chủ thể kinh doanh.

- TCTM phải được giải quyết nhanh chóng, kịp thời, không làm hạn chế và
cản trở các hoạt động kinh doanh của các chủ thể kinh doanh.
- Giải quyết TCTM phải chính xác, đúng pháp luật, phán quyết phải có tính
cưỡng chế thi hành cao.

Bài tập lớn học kỳ

1


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

- Giải quyết TCTM phải đảm bảo giữ được bí mật kinh doanh, uy tín của các bên
trong hoạt động thương mại, phải đảm bảo được tính dân chủ thực sự, sự bình đẳng và
quyền tự định đoạt của các bên.
- Đảm bảo về hiệu quả kinh tế (ít tốn kém nhất).
Hiện nay, trong số các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại, trọng tài
thương mại là phương thức đáp ứng gần như đầy đủ nhất các yêu cầu trên trong việc
giải quyết các tranh chấp.
*Các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại theo pháp luật hiện hành: Ở
Việt Nam cũng như các nước trên thế giới hiện nay thừa nhận 4 phương thức giải quyết
tranh chấp thương mại cơ bản, bao gồm: thương lượng, hòa giải, trọng tài thương mại
(TTTM) và tòa án. Trong đó, thương lượng, hòa giải, trọng tài thương mại là các
phương thức giải quyết tranh chấp thương mại không mang tính quyền lực nhà nước mà
chủ yếu được giải quyết dựa trên nền tảng sự thỏa thuận, tự định đoạt của các bên tranh
chấp hoặc phán quyết của bên thứ ba độc lập. Trong khi đó, tòa án lại là phương thức
giải quyết mang ý chí quyền lực nhà nước được tiến hành theo thủ tục tố tụng nghiêm
ngặt. Với mỗi phương thức này, các bên tranh chấp có thể tìm thấy sự thuận lợi phù hợp

với đòi hỏi của mình khi có nhu cầu giải quyết tranh chấp.
Việc lựa chọn các phương thức như thương lượng hòa giải hay trọng tài thương mại
thường xuất phát từ tính linh hoạt, mềm dẻo của thủ tục và sự tự do ý chí của các bên
trong việc thỏa thuận và định đoạt mà không bị ràng buộc bởi thủ tục tố tụng nghiêm
ngặt hay phán quyết của tòa án. Ngoài ra, giải quyết tranh chấp bằng các phương thức
này cũng giúp bảo đảm được uy tín cũng như bí mật kinh doanh của các bên tranh chấp,
góp phần củng cố và duy trì mối quan hệ hợp tác lâu dài giữa các bên.
Tuy nhiên chính những điểm tích cực đó của các phương thức trên lại dẫn đến những
nhược điểm không thể tránh khỏi như kết quả của việc giải quyết tranh chấp phụ thuộc
vào thái độ thiện chí và hợp tác giữa các bên, việc thực hiện kết quả đạt được của quá
trình giải quyết tranh chấp phụ thuộc vào sự tự nguyện thi hành của các bên mà không
có cơ chế đảm bảo và nếu có như phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
thương mại thì rất tốn kém, mất thời gian. Ngược lại những nhược điểm này lại có thể
được bù đắp trong cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại tại tòa án.
Bài tập lớn học kỳ

2


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

II. Phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài thương mại:
1. Khái niệm trọng tài thương mại – một trong những phương thức giải quyết
tranh chấp thương mại:
Theo khoản 1 Điều 3 Luật trong tài thương mại 2010 của nước ta: “Trọng tài
thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận và được tiến
hành theo quy định của luật này”.
Thứ nhất, TT là hình thức giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương

mại, được thực hiện bởi hội đồng trọng tài hoặc một trọng tài viên duy nhất với tư cách
là bên thứ 3 độc lập nhằm giải quyết tranh chấp bằng việc đưa ra một số phán quyết
trên cơ sở sự thỏa thuận của các bên tranh chấp và có giá trị chung thẩm đối với các
bên.
Thứ hai, TT là một cơ quan giải quyết tranh chấp được thành lập tự nguyện bởi các
trọng tài viên để giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương
mại theo yêu cầu của các bên tranh chấp. Đây là phương thức giải quyết tranh chấp
thương mại không mang ý chí quyền lực nhà nước
2. Các hình thức trọng tài thương mại
Trọng tài thương mại tồn tại dưới hai hình thức, đó là trọng tài vụ việc và trọng tài
thường trực
-Trọng tài vụ việc: là phương thức trọng tài do các bên tranh chấp thỏa thuận thành lập để
giải quyết vụ tranh chấp giữa các bên và trọng tài sẽ tự chấm dứt tồn tại khi giải quyết
xong vụ tranh chấp.
Bản chất của trọng tài vụ việc được thể hiện qua các đặc trưng cơ bản sau đây:
Thứ nhất, trọng tài vụ việc chỉ được thành lập khi phát sinh tranh chấp và tự chấm dứt hoạt
động (tự giải thể) khi giải quyết xong tranh chấp.
Thứ hai, trọng tài vụ việc không có trụ sở thường trực, không có bộ máy điều hành (vì chỉ
được thành lập để giải quyết vụ tranh chấp theo sự thỏa thuận của các bên) và không có
trong danh sách trọng tài viên riêng.
Thứ ba, trọng tài vụ việc không có quy tắc tố tụng dành riêng cho mình.
-Trọng tài thường trực: Theo pháp luật Việt Nam, trọng tài thường trực được tổ chức dưới
dạng các trung tâm trọng tài. Trung tâm trọng tài là tổ chức phi chính phủ, có tư cách pháp
nhân, có con dấu, có tài khoản riêng và trụ sở giao dịch ổn định.
Các trung tâm trọng tài có một số đặc trưng cơ bản sau đây:
Bài tập lớn học kỳ

3

Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

Thứ nhất, các trung tâm trọng tài là tổ chức phi chính phủ, không nằm trong hệ thống cơ
quan nhà nước.
Thứ hai, các trung tâm trọng tài có tư cách pháp nhân, tồn tại độc lập với nhau.
Thứ ba, tổ chức và quản lý ở các trung tâm trọng tài rất đơn giản, gọn nhẹ.
Thứ tư, mỗi trung tâm trọng tài tự quyết định về lĩnh vực hoạt động và có quy tắc tố tụng
riêng.
Thứ năm, hoạt động xét xử của trung tâm trọng tài được tiến hành bởi các trọng tài viên của
trung tâm.
3. Đặc điểm của trọng tài thương mại:
Trọng tài thương mại với tư cách và cách nhìn nhận khác nhau sẽ mang những đặc
điểm khác nhau. Ở đây ta đang xét đến trọng tài thương mại với tư cách là một phương
thức giải quyết tranh chấp thương mại cho nên ta sẽ đề cập đến các đặc điểm của nó
dưới góc độ này. Theo đó, trọng tài thương mại có những đặc điểm sau:
• Trọng tài là hình thức giải quyết tranh chấp có sự tham gia của bên thứ 3 – một
trọng tài viên duy nhất hoặc hội đồng trọng tài (HĐTT), với tư cách là bên trung
gian đưa ra các phán quyết để giải quyết tranh chấp.
• Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp thông qua một thủ tục tố tụng mà
pháp luật trọng tài, điều lệ, quy tắc tố tụng của tổ chức trọng tài đó quy định.
• Kết quả của việc giải quyết tranh chấp tại trọng tài thương mại là phán quyết do
trọng tài tuyên đối với các đương sự của vụ tranh chấp.
4. Quy định của pháp luật hiện hành về phương thức giải quyết tranh chấp
thương mại bằng trọng tài thương mại:
4.1. Các nguyên tắc giải quyết tranh chấp thương mại bằng phương thức trọng tài
thương mại:
• Nguyên tắc thỏa thuận trọng tài: Nguyên tắc này đòi hỏi: một tranh chấp chỉ
được giải quyết bằng trọng tài nếu trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp các bên có thỏa

thuận trọng tài (khoản 1 Điều 5 LTTTM năm 2010). Do vậy, trong trường hợp vụ tranh
chấp đã có thỏa thuận trọng tài, nếu 1 bên khởi kiện tại tòa án thì tòa sẽ từ chối thụ lý
trừ trường hợp thỏa thuận đó vô hiệu.
Bài tập lớn học kỳ

4


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

Thỏa thuận trọng tài không đơn thuần chỉ là hình thức pháp lý ghi nhận sự thỏa
thuận của các bên mà còn quyết định thẩm quyền giải quyết vụ tranh chấp giữa các bên.
Vì thỏa thuận trọng tài mang tính quyết định đối với việc áp dụng phương thức giải
quyết tranh chấp bằng trọng tài nên LTTTM 2010 đã dành hẳn chương II để quy định
về các nội dung liên quan đến vấn đề này.
Nguyên tắc thỏa thuận trọng tài được coi là nguyên tắc nền tảng tạo nên bản
chất riêng của tố tụng trọng tài chính là việc xuất phát từ sự thỏa thuận của các bên
tranh chấp. Vậy nên việc giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài thương mại
phải tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc này.
• Nguyên tắc trọng tài viên độc lập, khách quan,vô tư và tuân thủ quyđịnh
của pháp luật (Khoản 2, Điều 4 LTTTM 2010):
Trọng tài viên là những người “cầm cân nẩy mực”, quyết định tính đúng đắn, chính
xác, khách quan của phán quyết đưa ra để giải quyết tranh chấp giữa các bên. Các phán
quyết trọng tài có đáp ứng được những đòi hỏi đó hay không trước hết phải xuất phát từ
chính bản thân trọng tài viên. Do vậy, đây là nguyên tắc trung tâm quyết định đến hiệu
quả của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại. Để đảm bảo
nguyên tắc này, LTTTM 2010 đã quy định khá cụ thể về tiêu chuẩn trọng tài viên (Điều
20), quyền, nghĩa vụ của trọng tài viên (Điều 21).

• Nguyên tắc trọng tài viên phải tôn trọng sự thỏa thuận của các bên:
Đảm bảo tối đa quyền tự do định đoạt của các bên trong quá trình giải quyết
tranh chấp như thỏa thuận lựa chọn giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài, lựa
chọn hình thức trọng tài, chỉ định trọng tài viên, quyết định thời gian, địa điểm giải
quyết…là một đặc trưng và cũng là ưu điểm của phương thức giải quyết tranh chấp
bằng trọng tài thương mại. Do vậy, nguyên tắc này cần phải được đảm bảo xuyên suốt
quá trình trọng tài viên giải quyết tranh chấp.
• Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài được tiến hành không công khai, trừ
trường hợp các bên có thỏa thuận khác (khoản 4, Điều 4 LTTTM 2010):
Nguyên tắc này xuất phát từ tính đặc thù của hoạt động kinh doanh. Theo nguyên tắc
này, các buổi xét xử trọng tài chỉ gồm trọng tài viên, các đương sự và các bên có liên
quan đến vụ tranh chấp. Những người không có trách nhiệm và không liên quan đến vụ
Bài tập lớn học kỳ

5


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

tranh chấp không được tham dự. Và quyết định của trọng tài cũng như các căn cứ để
trọng tài đưa ra phán quyết sẽ không được công bố công khai nếu các bên đương sự
không có yêu cầu. Nguyên tắc này đã tạo nên một trong những ưu điểm của phương
thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại mà các chủ thể kinh doanh khá ưa
thích.
• Nguyên tắc phán quyết trọng tài là chung thẩm (khoản 5 Điều 4 LTTTM
2010): Luật Trọng tài thương mại năm 2010 quy định phán quyết của trọng tài phải
được thi hành ngay trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày ra phán quyết. Nguyên tắc này
đảm bảo cho việc thực hiện kết quả giải quyết tranh chấp

thương mại.
4.2. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp của trọng tài thương mại:
Về nguyên tắc, tranh chấp chỉ được trọng tài thương mại giải quyết nếu trước hoặc
sau khi xảy ra tranh chấp các bên có thỏa thuận trọng tài. Tuy nhiên, không phải mọi
tranh chấp có thỏa thuận trọng tài đều thuộc thẩm quyền giải quyết của trọng tài thương
mại mà chỉ các tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại thì trọng tài thương mại
mới có quyền giải quyết. Như vậy, phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
thương mại chỉ được áp dụng khi có đủ 2 điều kiện:
- Thứ nhất, giữa các bên tranh chấp có thỏa thuận trọng tài và thỏa thuận
trọng tài có hiệu lực. Đó phải là một thỏa thuận trọng tài cụ thể, rõ ràng và theo đúng
quy định của pháp luật trọng tài. Đây được coi là điều kiện then chốt quyết định việc có
áp dụng phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài hay không. Thỏa thuận trọng
tài có thể là một điều khoản về giải quyết tranh chấp đã được ghi trong hợp đồng hoặc
thỏa thuận riêng (Điều 16 Luật TTTM 2010) và phải được lập thành văn bản.
- Thứ hai, tranh chấp gửi đến trọng tài thương mại phải là tranh chấp phát
sinh trong hoạt động thương mại tức là các tranh chấp thương mại thuộc thẩm quyền
giải quyết của trọng tài được quy định tại Điều 2 LTTTM 2010.
Như vậy ta thấy Luật Trọng tài thương mại 2010 về cơ bản vẫn lấy 2 yếu tố trên
làm cơ sở xác định trường hợp được áp dụng trọng tài thương mại với tư cách là một
phương thức giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên nếu xét một cách cụ thể ta sẽ thấy Luật

Bài tập lớn học kỳ

6


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

TTTM 2010 khắc phục được rất nhiều hạn chế của Pháp lệnh trọng tài thương mại năm
2003 về vấn đề này, cụ thể:
- Luật TTTM 2010 đã bỏ một trường hợp về thỏa thuận trọng tài vô hiệu:
“không xác định rõ tổ chức trọng tài có thẩm quyền giải quyết tranh chấp” (khoản 4
Điều 10 Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003). Việc bỏ quy định này là phù hợp với
thực tế và đảm bảo được ý chí của các bên về việc lựa chọn trọng tài thương mại để giải
quyết tranh chấp cho dù diễn đạt không chuẩn xác tên của một tổ chức trọng tài cụ thể.
Quy định này đã làm cho thẩm quyền giải quyết tranh chấp của trọng tài thương mại
trước đây bị thu hẹp một cách bất hợp lý.
- Cũng về các tình huống làm vô hiệu thỏa thuận trọng tài, Luật TTTM 2010 đã
khắc phục sự không rõ ràng trong Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003. Điều 18 của
Luật TTTM giới hạn 6 tình huống theo đó thoả thuận trọng tài vô hiệu. Với quy định
này, thẩm quyền của trọng tài thương mại trong việc giải quyết tranh chấp rõ ràng là sẽ
được cụ thể hơn.
- LTTTM 2010 đã dỡ bỏ hạn chế của Pháp lệnh TTTM 2003 về thẩm quyền giải
quyết các tranh chấp thương mại của Trọng tài bằng cách mở rộng phạm vi thẩm quyền
của Trọng tài tới nhiều loại tranh chấp liên quan đến quyền và lợi ích của các bên (Điều
2 Luật TTTM 2010). Đây là một trong những điểm mới quan trọng nhất của Luật
TTTM so với Pháp lệnh TTTM và hoàn toàn phù hợp với thực tiễn sử dụng Trọng tài
của các nước trên thế giới,đồng thời đảm bảo sự tương thích với các văn bản pháp luật
khác có liên quan.
4.3. Trình tự giải quyết tranh chấp bằng phương thức trọng tài thương mại:
Việc giải quyết tranh chấp theo hình thức trọng tài nào là do các bên thỏa
thuận, quyết định nhưng dù lựa chọn hình thức nào thì việc giải quyết tranh chấp bằng
phương thức trọng tài thương mại cũng phải trải qua trình tự, thủ tục sau:
• Bước 1: Gửi đơn kiện và thụ lí đơn kiện
• Bước 2: Tự bảo vệ của bị đơn (Điều 35 LTTTM 2010)
• Bước 3: Thành lập hội đồng trọng tài: được quy định tài Điều 40 và 41
LTTTM 2010.
• Bước 4: Chuẩn bị giải quyết tranh chấp: Gồm các nội dung sau

Bài tập lớn học kỳ

7


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

• Bước 5: Tổ chức phiên họp giải quyết tranh chấp
• Bước 6: Phán quyết trọng tài
• Bước 7: Thi hành phán quyết trọng tài
Như vậy, trình tự giải quyết tranh chấp bằng phương thức trọng tài theo quy định của
pháp luật hiện hành khá hợp lý và đơn giản, thuận tiện cho các bên tham gia.
5. Ưu điểm và nhược điểm của phương thức giải quyết tranh chấp thương mại
bằng trọng tài thương mại:
• Ưu điểm: Nhìn vào các yêu cầu của việc giải quyết tranh chấp thương mại ta
thấy trọng tài thương mại là phương thức giải quyết đáp ứng gần như đầy đủ nhất các
đòi hỏi đó. Rõ ràng, đây là phương thức có nhiều ưu thế hơn so với các phương thức
giải quyết tranh chấp thương mại khác:
- Thủ tục tố tụng linh hoạt, thể hiện sự tôn trọng tối đa sự thỏa thuận của
các bên tranh chấp. Đây là một trong các tiêu chí mà các doanh nghiệp thường quan
tâm khi lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp. Trong khi đó, nếu lựa chọn giải
quyết tranh chấp bằng tòa án, các bên sẽ phải tuân thủ quy trình tố tụng tại tòa án một
cách nghiêm ngặt.
- Tính trung lập, vô tư khách quan và chuyên nghiệp của các trọng tài viên:
LTTTM 2010 cũng ghi nhận thêm trọng tài viên có quyền tham vấn kinh nghiệm của
các chuyên gia. Điều này khiến cho việc giải quyết tranh chấp sẽ chính xác, khách quan
và chuyên nghiệp hơn.
-

Xét xử kín: không có ai có quyền tham dự phiên họp giải quyết tranh chấp nếu

không có sự đồng ý của các bên. Đặc điểm này được coi là ưu điểm quan trọng của
phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại trong việc giữ bí mật kinh
doanh của các bên tham gia, khắc phục được nhược điểm của tòa án là xét xử công
khai.
- Phán quyết trọng tài là chung thẩm và ràng buộc các bên: Đây là một trong
những ưu điểm cơ bản của phương thức trọng tài. Phán quyết của trọng tài là chung
thẩm nên có giá trị bắt buộc, các bên không thể chống án hay kháng cáo sẽ tiết kiệm
thời gian và công sức.

Bài tập lớn học kỳ

8


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

Phán quyết trọng tài ràng buộc các bên và vẫn được bảo đảm thi hành. Đặc điểm
này khắc phục được nhược điểm của phương thức giải quyết bằng thương lượng, hòa
giải là hoàn toàn phụ thuộc vào thái độ hợp tác của các bên và không ràng buộc các
bên, không có cơ chế đảm bảo kết quả thương lượng, hòa giải được thi hành.
- Tiết kiệm thời gian: do hoạt động xét xử của trọng tài là liên tục. Đây là
điều mà tòa án rất khó đáp ứng.
- Duy trì được quan hệ đối tác lâu dài: Việc giải quyết tranh chấp bằng phương
thức trọng tài sẽ làm giảm mức độ xung đột giữa các bên so với cách giải quyết bằng
con đường tòa án do vậy vẫn giữ được quan hệ hợp tác kinh doanh giữa các bên sau vụ

tranh chấp.
- Sự công nhận quốc tế: Đây là một ưu thế quan trọng đối với các quyết định trọng
tài có yếu tố nước ngoài.
Rõ ràng, phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại đem lại rất
nhiều ưu điểm cho các bên khi lựa chọn cách giải quyết này và những ưu điểm đó khiến
cho phương thức trọng tài thương mại ngày càng trở nên hữu hiện và được ưu chuộng
hơn các phương thức giải quyết khác. Tuy nhiên, giải quyết tranh chấp bằng phương
thức trọng tài thương mại không phải là cách giải quyết tuyệt đối hoàn hảo, nó vẫn tồn
tại những hạn chế nhất định.
• Hạn chế:
- Quyết định của trọng tài thương mại không phải lúc nào cũng chính xác do trọng
tài giải quyết tranh chấp thương mại theo nguyên tắc chung thẩm và chỉ giải quyết một
lần.
- Việc thực hiện phán quyết trọng tài trên thực tế vẫn phụ thuộc vào ý thức
tự nguyện của các bên mà tính tự giác chưa được coi trọng. Mặc dù theo pháp luật hiện
hành phán quyết trọng tài được hỗ trợ bởi cơ quan thi hành án nhà nước nếu nó không
được thi hành nhưng sự hỗ trợ này nhiều khi chưa kịp thời, làm trì hoãn việc giải quyết
dứt điểm vụ tranh chấp.
- Hiện nay, chi phí cho việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại quá
lớn, các doanh nghiệp vừa và nhỏ khó có khả năng chi trả.

Bài tập lớn học kỳ

9


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

III. Thực tiễn áp dụng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc giải
quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại ở Việt Nam:
1. Thực tiễn áp dụng phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương
mại:
Phương thức trọng tài đang ngày càng tỏ ra chiếm ưu thế và quen thuộc trong
thương mại quốc tế. Tuy nhiên, tại Việt Nam, số vụ việc giải quyết bằng trọng tài trong
thời gian qua vẫn còn hạn chế, bất chấp những lợi thế mà việc giải quyết tranh chấp
thương mại bằng phương thức trọng tài mang lại, trên thực tế có rất ít các doanh nghiệp
lựa chọn phương thức này khi xảy ra tranh chấp, có thể do một số nguyên nhân sau:
• Về phía các doanh nghiệp:
- Trong thời buổi cạnh tranh thị trường khốc liệt, việc vi phạm pháp luật và
các thỏa thuận hợp đồng giữa các bên diễn ra phổ biến, thường xuyên cho nên các
doanh nghiệp thường tìm cách thương thuyết tay đôi để giải quyết ổn thỏa tranh chấp,
giữ quan hệ làm ăn lâu dài. Một phần cũng là bởi tư tưởng “vô phúc đáo tụng đình” đã
ăn sâu vào suy nghĩ của những người kinh doanh cho nên họ thường tránh lựa chọn
phương thức giải quyết bằng tòa án hay trọng tài trừ khi không còn cách nào khác. Theo
số liệu của Phòng kinh tế thương mại Việt Nam, giải quyết tranh chấp kinh tế qua toà
án và trọng tài chỉ chiếm khoảng 49% số lượng các vụ tranh chấp trong thực tế.
- Các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa coi trọng phương thức giải quyết tranh
chấp bằng trọng tài thương mại, một phần do họ chưa đặt niềm tin vào phương thức
này, một phần do quan niệm bề nổi là một tổ chức phi Chính phủ như các trung tâm
trọng tài thì việc ra các quyết định sẽ không có tính khả thi như Tòa án. Từ trước đến
nay, nếu buộc phải nhờ đến bên thứ 3 xét xử thì tòa án luôn là lựa chọn hàng đầu của
các bên.
- Ngoài ra, các thương nhân Việt Nam khi kí kết hợp đồng kinh doanh với nhau
hoặc với các đối tác nước ngoài thường chưa coi trọng vấn đề giải quyết tranh chấp nên
không thỏa thuận ngay về hình thức, cơ quan giải quyết tranh chấp nên khi tranh chấp
xảy ra các bên thường lúng túng trong việc lựa chọn phương thức giải quyết sao cho kịp
thời, hiệu quả.

Bài tập lớn học kỳ

10


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

• Về phía các Trung tâm trọng tài: mạng lưới các trung tâm trọng tài ở nước ta quá
thưa thớt, hoạt động của các trung tâm trọng tài chỉ dựa vào nguồn vốn của các nhà
sáng lập, nguồn thu rất hạn hẹp làm hạn chế khả năng hoạt động và phát triển của các
trung tâm. Hiện nay ở Việt Nam mới chỉ có 7 TTTT, cả nước hiện có 175 trọng tài viên,
trong đó TTTT quốc tế Việt Nam có 123 trọng tài viên.
• Pháp luật về phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài ở Việt Nam đã
được hoàn thiện, từng bước tiến gần đến các chuẩn mực quốc tế đặc biệt khi LTTTM
được ban hành năm 2010. Tuy nhiên, ở Việt Nam đây vẫn là hình thức xét xử mới, do
việc tuyên truyền chưa được tốt, các doanh nghiệp chưa được phổ biến rộng rãi về vai
trò và tính ưu việt của trọng tài nên vẫn có thói quen lựa chọn tòa án để giải quyết tranh
chấp.
2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc giải quyết tranh chấp
thương mại bằng trọng tài thương mại:
Luật Trọng tài Thương mại được ban hành trong điều kiện đất nước ta đang ngày
càng hội nhập sâu rộng vào thế giới, vì thế đã giúp cho pháp luật về Trọng tài thương
mại của Việt Nam tiến gần hơn tới các chuẩn mực quốc tế. Sự ra đời của Luật Trọng tài
thương mại khẳng định rằng khung pháp luật về trọng tài của Việt Nam ngày càng hoàn
thiện hơn, trở thành công cụ pháp lý hữu hiện góp phần thúc đẩy trọng tài phát triển và
hấp dẫn các doanh nghiệp trong việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp. Tuy
nhiên, để phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại thực sự phát huy
được hiệu quả và được áp dụng phổ biến trên thực tế, cần thiết phải thực hiện các giải

pháp sau:
- Hoàn thiện cơ cấu tổ chức: Hiện nay, các trung tâm trọng tài ở Việt Nam
hoạt động khá tản mạn, khoanh vùng. Sự nhỏ lẻ, manh mún làm cho trọng tài sẽ
mờ nhạt đi trong cách nhìn nhận của giới doanh nghiệp. Vì vậy, cần thiết phải
thành lập một hiệp hội trọng tài thương mại thống nhất.
Ở Việt Nam hiện nay nhiều lĩnh vực hoạt động như đầu tư, tài chính, ngân hàng,
chứng khoán… đang diễn ra sôi động, các tranh chấp phát sinh không ít. Để tăng độ
hấp dẫn của trọng tài đối với nhà đầu tư nên thành lập các trung tâm trọng tài chuyên
ngành, chuyên giải quyết tranh chấp trong các lĩnh vực này.
Bài tập lớn học kỳ

11


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

- Đào tạo nhằm bồi dưỡng nâng cao trình độ của các trọng tài viên: đây là
vấn đề rất bức thiết và quan trọng hiện nay trong việc nâng cao uy tín cũng như chất
lượng của các trung tâm trọng tài.Muốn vậy, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ, đào tạo
trọng tài viên thông qua các chương trình đào tạo dài hạn trong nước, nước ngoài kết
hợp với các chương trình tập huấn ngắn hạn với sự hướng dẫn của các trọng tài viên,
các chuyên gia có uy tín trong và ngoài nước. Bên cạnh sự hỗ trợ cả nhà nước, bản thân
các trung tâm trọng tài cũng cần có những chính sách thiết thực để bồi dưỡng trọng tài
viên của trung tâm mình.
- Đẩy mạnh công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật: Đây là một giải
pháp quan trọng để pháp luật trọng tài nhanh đi vào thực tiễn đặc biệt là khi tuyên
truyền pháp luật chưa tốt là một nguyên nhân khiến cho phương thức giải quyết tranh
chấp bằng trọng tài thương mại ở nước ta vẫn còn mới mẻ, chưa được coi trọng. Trước

hết, cần phải tuyên truyền phổ biến pháp luật về trọng tài cho các cơ quan nhà nước có
liên quan như: tòa án, cơ quan thi hành án, chính quyền địa phương…Bên cạnh đó chú
trọng đến việc tuyên truyền pháp luật trọng tài thương mại cho các doanh nghiệp – đối
tượng quan trọng nhất quyết định đến việc áp dụng cũng như hiệu quả của hoạt động
giải quyết tranh chấp bằng phương thức trọng tài.
Ngoài ra, cần có các biện pháp giáo dục, tuyên truyền cho nhân dân hiểu biết vai trò
và ý nghĩa của tổ chức trọng tài đối với quá trình phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt
trong nền kinh tế thị trường đã hội nhập.
- Nâng cao chất lượng, hiệu quả giải quyết tranh chấp bằng phương thức
trọng tài tại các trung tâm trọng tài bằng cách quy định rõ ràng hơn về trách nhiệm
trọng tài như hình thức kỉ luật, xử phạt, mức phạt…khi đưa ra phán quyết sai gây thiệt
hại đến các bên trong vụ tranh chấp.

Bài tập lớn học kỳ

12


Trường Đại học Luật Hà Nội

Luật Thương Mại Việt Nam

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trường Đại học Luật Hà nội, giáo trình luật thương mại Việt Nam tập 2, Nxb.
Công an nhân dân. Hà nội – 2006
2. Những điểm mới của Luật trọng tài thương mại năm 2010 so với Pháp lệnh
Trọng tài thương mại năm 2003: Khóa luận tốt nghiệp – Nguyễn Thị Hải – Đại
học Luật Hà Nội – năm 2011
3. Luật trọng tài thương mại 2010
4.

5.

Bài tập lớn học kỳ

13