LÝ LUẬN CHUNG VỀ BIỆN PHÁP BẮT NGƯỜI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

A – LỜI NÓI ĐẦU
Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự các cơ quan THTT (tiến hành tố tụng)
được áp dụng nhiều biện pháp cưỡng chế trong đó có biện pháp ngăn chặn. Biện
pháp ngăn chặn là chế định pháp lý quan trọng được quy định tại Chương VI Bộ
luật tố tụng hình sự năm 2003. Nhằm tránh việc lợi dụng của các cơ quan THTT và
người THTT khi áp dụng áp dụng những biện pháp này xâm hại đến quyền con
người Luật TTHS quy định chặt chẽ mục đích, căn cứ, thẩm quyền, thủ tục áp dụng.
Những biện pháp ngăn chặn là những biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất
trong hệ thống biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự. Các quy định về những biện
pháp là cơ sở pháp lý để cơ quan tiến hành tố tụng và người có thẩm quyền có thế
tác động một cách hợp pháp đến một số quyền cơ bản của công dân được Hiến pháp
và pháp luật quy định và bảo hộ nhằm ngăn chặn tội phạm, ngăn ngừa tội phạm trốn
tránh pháp luật hoặc có hành vi gây khó khăn trong tố tụng hình sự cũng còn là một
phương tiện góp phần đảm bảo thực hiện các quyền tự do dân chủ của công dân, hạn
chế và ngăn ngừa sự xâm phạm một cách tùy tiện trái pháp luật đến quyền và lợi ích
hợp pháp của họ. Trong số những biện pháp ngăn chặn mà BLTTHS quy định thì
“bắt người” có một vị trí rất quan trọng, bởi lẽ đây là một biện pháp ngăn chặn có
tính chất cưỡng chế rất nghiêm khắc, trực tiếp hoặc gián tiếp tác động đến quyền cơ
bản của công dân được Hiến pháp và pháp luật quy định.

1

1


B – NỘI DUNG
I – LÝ LUẬN CHUNG VỀ BIỆN PHÁP BẮT NGƯỜI TRONG TỐ TỤNG
HÌNH SỰ
1.Bắt người trong tố tụng hình sự

1.1. Định nghĩa:

Bắt người là biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự được áp dụng đối với
bị can, bị cáo, người đang bị truy nã và trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội
quả tang thì áp dụng cả đối với người chưa bị khởi tố về hình sự nhằm kịp thời ngăn
chặn hành vi phạm tội của họ, ngăn ngừa họ trốn tránh pháp luật, tạo điều kiện
thuận lợi cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự.
1.2. Bắt người trong tố tụng hình sự Việt Nam
Bắt người là biện pháp thường được áp dụng trong đấu tranh chống tội phạm.
Mục đích là để ngăn chặn hành vi phạm tội và việc lẩn trốn pháp luật của bị can, bị
cáo. Bắt người đã bị khởi tố về hình sự hoặc người đã bị Toà án quyết định đưa ra
xét xử để phục vụ công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án hình sự. Như vậy,
đối tượng bị bắt để tạm giam chỉ có thể là bị can, bị cáo. Người chưa bị khởi tố với
tư cách là bị can, hoặc người không bị Toà án đưa ra xét xử không thể bị bắt để tạm
giam. Nếu người chưa bị khởi tố với tư cách là bị can, hoặc người không bị Toà án
đưa ra xét xử mà vẫn bị bắt để tạm giam thì có nghĩa các cơ quan tiến hành tố tụng
đã thực hiện không đúng quy định pháp luật, quyền con người, quyền công dân của
người bị bắt không được đảm bảo. Bắt bị can, bị cáo để tạm giam không phải là biện
pháp duy nhất để ngăn chặn, vì vậy không phải mọi bị can, bị cáo đều bị bắt để tạm
giam. Khi bắt bị can, bị cáo để tạm giam phải căn cứ vào tính chất, mức độ hành vi
phạm tội, nhân thân của người phạm tội và thái độ của họ khi và sau khi thực hiện
hành vi phạm tội. Chỉ được bắt người để tạm giam khi có đủ căn cứ để xác định
người đó đã thực hiện hành vi phạm tội và nếu xét thấy cần phải bắt để tạo điều kiện
2

2


thuận lợi cho việc điều tra, xử lý tội phạm. Khi có những điều kiện, dấu hiệu cho
thấy người phạm tội không có ý trốn tránh pháp luật, không gây khó khăn cho hoạt
động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án thì không nên bắt (thậm chí không được
bắt) mà có thể áp dụng các biện pháp ngăn chặn khác. Chẳng hạn, người phạm tội

lần đầu, tính chất ít nghiêm trọng hoặc phạm tội do vô ý, không có hành động cản
trở hoạt động điều tra, truy tố, xét xử thì không cần bắt để tạm giam.
1.3. Bắt người trong mối quan hệ với các biện pháp ngăn chặn khác trong tố
tụng hình sự.
Bắt người và những biện pháp ngăn chặn khác luôn tồn tại mối quan hệ tác
động lẫn nhau, chúng cùng có chung một bản chất – đều là những biện pháp cưỡng
chế tố tụng hình sự được thực hiện bằng sức mạnh của quyền lực Nhà nước, đều
luôn gắn liền với sự tác động và hạn chế các quyền tự do cá nhân của đối tượng áp
dụng. Sở dĩ biện pháp bắt người và một số biện pháp ngăn chặn là vì các biện pháp
này khi áp dụng đều có chung mục đích ngăn chặn, phòng ngừa.
2. Mục đích, ý nghĩa của biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự.

2.1. Mục đích:
- Nhằm kịp thời ngăn chặn tội pham.
- Ngăn chặn việc bị can, bị cáo sẽ gây khó khăn cho công tác điều tra.
- Ngăn chặn không để bị can, bị cáo tiếp tục phạm tội.
- Ngăn chặn hành vi gây khó khăn, cản trở việc thi hành án.
2.2. Ý nghĩa:
- Thể hiện đường lối, chính sách của Nhà nước ta trong việc xử lý những hành
vi phạm tội.
- Nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước bằng pháp luật.

3

3


- Là cơ sở pháp lý để co quan tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tác động
đến quyền bất khả xâm phạm về thân thể của công dân trong những trường hợp cần
thiết, nhằm đạt được mục đích của tố tụng hình sự.

- Thể hiện thái độ kiên quyết, triệt để của Nhà nước trong đấu tranh phòng
ngừa tội phạm, tiến tới hạn chế và loại trừ tình trạng phạm tội ra khỏi đời sống xã
hội.
3. Yêu cầu đối với việc áp dụng biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự.

Yêu cầu về chính trị: Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về bắt người chính
là sự cụ thể hóa đường lối, chính sách của Nhà nước trong đấu tranh phòng chống
tội phạm.
Yêu cầu về pháp luật:
+ Việc bắt người phải đúng đối tượng, có căn cứ.
+Việc bắt người phải đúng thẩm quyền và trình tự thủ tục do BLTTHS quy
định.
+ Triệt để tuân thủ các quy định về trình tự thủ tục áp dụng các trường hợp bắt
cụ thể.
Yêu cầu về nghiệp vụ: Kịp thời, nhanh chóng, chính xác, có sự chuẩn bị chu
đáo và áp dụng đúng chiến thuật trong từng trường hợp cụ thể, tránh tư tưởng vội
vàng, nôn nóng dễ dẫn đến chủ quan, sơ hở khi bắt người, dẫn tới gây nguy hiểm
cho tính mạng, sức khỏe của người áp dụng.
II –QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN
HÀNH VỀ BẮT NGƯỜI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG
1.Quy định của pháp luật hiện hành về bắt người trong tố tụng hình sự.

Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định 3 trường hợp bắt người sau:
– Bắt bị can, bị cáo để tạm giam;
– Bắt người trong trường hợp khẩn cấp;
4

4

– Bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã.
1.1.Bắt bị can, bị cáo để tạm giam (điều 80 BLTTHS năm 2003)
Đối tượng áp dụng và điều kiện áp dụng đối tượng áp dụng để tạm giam chỉ có
thể là bị can hoặc bị cáo. Những người chưa bị khởi tố về hình sự hoặc người chưa
bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử không phải là đối tượng bắt để tạm giam. Mục
đích của bắt người trong trường hợp này là để tạm giam, cho nên trước khi quyết
định bắt, cơ quan có thẩm quyền cần xác định có cần thiết bắt bị can, bị cáo đó để
tạm giam hay không. Thông thường, các cơ quan tiến hành tố tụng thường căn cứ
vào tính chất của tội phạm bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, các đặc điểm về nhân
thân cũng như thái độ chấp hành pháp luật của bị can, bị cáo trong quá trình giải
quyết vụ án.
– Thẩm quyền ra lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam (k1 điều 80 BLTTHS năm
2003)
Trong giai đoạn điều tra, việc bắt bị can, do thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan
điều tra các cấp quyết định. Trường hợp cơ quan điều tra ra lệnh bắt bị can để tạm
giam phải được viện kiểm sát cùng cấp phê chuẩn trước khi thi hành. Những lệnh
bắt người không có sự phê chuẩn của viện kiểm sát cùng cấp sẽ không có giá trị thi
hành. Thời hạn xem xét để ra quyết định phê chuẩn hay không phê chuẩn lệnh bắt bị
can để tạm giam là ba ngày kể từ khi viện kiểm sát nhận được công văn đề nghị xét
phê chuẩn cùng các tài liệu có liên quan đến việc bắt.
Trong giai đoạn truy tố, việc bắt bị can để tạm giam do viện trưởng, phó viện
trưởng viện kiểm sát nhân dân và viện kiểm sát quân sự các cấp quyết định.
Trong giai đoạn xét xử, việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam do chánh án, phó
chánh án tòa án nhân dân và tòa án quân sự các cấp, thẩm phán giữ chức vụ chánh
tòa, phó chánh tòa phúc thẩm tòa án nhân dân tối cao; Hội đồng xét xử quyết định.
– Thủ tục bắt bị can, bị cáo để tạm giam (k2 và k3 điều 80 BLTTHS năm
2003).
5

5

Việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam phải có lệnh của người có thẩm quyền, lệnh
bắt phải ghi rõ ngày, tháng, năm, họ tên, chức vụ của người ra lệnh. Trước khi bắt,
người thi hành lệnh bắt phải đọc lệnh bắt và giải thích lệnh bắt, quyền và nghĩa vụ
cho người bị bắt nghe. Khi bắt phải lập biên bản bắt người. khi tiến hành bắt người
tại nơi cư trú của họ phải có đại diện chính quyền xã, phường, thị trấn và người láng
giềng của người bị bắt chứng kiến. khi tiến hành bắt người tại nơi làm việc của họ
phải có mặt đại diện của cơ quan, tổ chức nơi người bị bắt làm việc chứng kiến.
không bắt người vào ban đêm trừ trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang. Việc
quy định nêu trên vừa thể hiện sự nghiêm khắc của nhà nước trong đấu tranh phòng
chống tội phạm vừa là sự tôn trọng các quyền cơ bản của công dân, tránh mọi tác
động trái pháp luật tới các quyền nay.
1.2.Bắt người trong trường hợp khẩn cấp (điều 81 BLTTHS năm 2003)
– Trường hợp khẩn cấp thứ nhất: Khi có căn cứ để cho rằng người đó đang
chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
Đây là trường hợp cơ quan thẩm quyền đã có quá trình theo dõi hoặc kiểm tra, xác
minh nguồn tin. Việc bắt người trong trường hợp này cần phải đảm bảo hai điều
kiện sau:
Có căn cứ khẳng định một người (hoặc nhiều người) đang chuẩn bị thực hiện
tội phạm.
Tội phạm đang được chuẩn bị thực hiện là tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc
biệt nghiêm trọng.
– Trường hợp khẩn cấp thứ hai: Khi bắt người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm
chính mắt trông thấy và xác định đúng là người đã thực hiện tội phạm mà xét thấy
cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn. Đây là trường hợp tội phạm đã xảy ra,
nhưng người thực hiện tội phạm không bị bắt ngay. Sau một thời gian, người bị hại
có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt trông thấy đã xác nhận đúng là người thực
hiện tội phạm. Trong trường hợp này tính chất của tội phạm mà người phạm tội đã
6

6


thực hiện không đóng vai trò quyết định trong việc xác định lý do bắt khẩn cấp. Lý
do phải bắt đối với người phạm tội ở đây chính là việc có đủ cơ sở để khẳng định
người đó đã thực hiện tội phạm và nếu không bắt ngay họ sẽ trốn. Việc bắt người
trong trường hợp này cần phải đảm bảo hai điều kiện sau:
+Phải có người có mặt nơi xảy ra tội phạm chính mắt trông thấy và trực tiếp
xác nhận đúng là người đã thực hiện tội phạm.
Người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm có thể là người bị hại hoặc người khác đã
chính mắt trông thấy người phạm tội và hành vi phạm tội được thực hiện và trực tiếp
xác nhận với cơ quan có thẩm quyền đúng là người đã thực hiện tội phạm.
+Xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn.
Những căn cứ cho rằng người phạm tội bỏ trốn thường là:
Đang có hành động bỏ trốn, đang chuẩn bị trốn;
Không có nơi cư trú rõ ràng;
Có nơi cư trú nhưng ở quá xa;
Là đối tượng lưu manh, côn đồ, hung hãn
Chưa xác định được nhân thân của người đó (căn cước lý lịch không rõ ràng).
Đối với trường hợp khác thì vẫn tiến hành việc giải quyết vụ án mà không cần
bắt khẩn cấp.
– Trường hợp khẩn cấp thứ ba: Khi thấy có dấu vết của tội phạm ở người hoặc
tại chỗ ở của người bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc
người đó trốn hoặc tiêu huỷ chứng cứ.
Đây là trường hợp cơ quan có thẩm quyền chưa có đủ tài liệu, chứng cứ để xác
định người đó thực hiện tội phạm, nhưng qua việc phát hiện thấy có dấu vết của tội
phạm ở người hoặc tại chỗ ở của người mà người đó bị nghi thực hiện tội phạm và
xét thấy cần ngăn chặn việc người này bỏ trốn hoặc tiêu huỷ chứng cứ thì bắt khẩn
cấp.

Việc bắt người trong trường hợp này cần bảo đảm hai điều kiện sau:
7

7


+ Khi thấy có dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở của người bị nghi
thực hiện tội phạm.
+ Cần ngăn chặn ngay việc người bị nghi thực hiện tội phạm trốn hoặc tiêu huỷ
chứng cứ.
*Thẩm quyền ra lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp:
Theo Khoản 2 Điều 81 BLTTHS năm 2003 quy định những người sau đây có
quyền ra lệnh bắt khẩn cấp:
+Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp;
+ Người chỉ huy đơn vị quân đội độc lập cấp trung đoàn và tương đương;
người chỉ huy đồn biên phòng ở hải đảo và biên giới;
+ Người chỉ huy tàu bay, tàu biển, khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay,
bến cảng.
*Thủ tục bắt người trong trường hợp khẩn cấp
Về cơ bản cũng được BLTTHS quy định và áp dụng tương tự như thủ tục bắt
bị can, bị cáo để tạm giam nhưng có một số điểm khác.
Thứ nhất: Lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp không cần sự phê chuẩn
của Viện kiểm sát cùng cấp trước khi thi hành.
Thứ hai: Sau khi bắt người, việc bắt khẩn cấp phải được báo ngay cho Viện
kiểm sát cùng cấp bằng văn bản cùng các tài liệu liên quan để xét và phê chuẩn.
Trong thời hạn 12 giờ, kể từ khi nhận được đề nghị xét phê chuẩn và tài liệu liên
quan đến việc bắt khẩn cấp, Viện kiểm sát phải ra quyết định phê chuẩn hoặc quyết
định không phê chuẩn. Nếu Viện kiểm sát quyết định không phê chuẩn thì người đã
ra lệnh bắt phải trả tự do ngay cho người bị bắt.
8

8


Thứ ba: Trong trường hợp khẩn cấp được bắt người vào bất kỳ lúc nào, không
kể ban ngày hay ban đêm.
1.3.Bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã (Điều 82 BLTTHS năm
2003)
– Bắt người phạm tội quả tang
Bắt người phạm tội quả tang là bắt người khi người đó đang thực hiện tội
phạm hoặc ngay sau khi thực hiện tội phạm thì bị phát hiện hoặc bị đuổi bắt.
Những trường hợp phạm tội quả tang bao gồm:
+ Người đang thực hiện tội phạm thì bị phát hiện.
+ Ngay sau khi thực hiện tội phạm thì bị phát hiện.
+ Đang bị đuổi bắt.
– Việc bắt người đang bị truy nã
+ Thẩm quyền bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã:
Để huy động và phát huy tính tích cực của quần chúng trong cuộc đấu tranh và
phòng ngừa tội phạm, nhằm kịp thời ngăn chặn hành vi phạm tội và trốn tránh pháp
luật của người phạm tội, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, tập thể và công dân, BLTTHS
năm 2003 quy định bất kỳ người nào có quyền bắt người phạm tội quả tang hoặc
người bị truy nã.
+ Thủ tục bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã.
Việc bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã không cần lệnh của cá
nhân hoặc cơ quan, tổ chức nào. Sau khi bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị
truy nã, người bắt phải giải ngay người bị bắt đến cơ quan công an, VKS hoặc Uỷ
ban nhân dân gần nhất.

9

9


1.4.Những việc cần làm ngay sau khi nhận người bị bắt (Điều 83, 85 BLTTHS
năm 2003).
Cần tiến hành giao nhận người bị bắt để cơ quan có thẩm quyền sớm có biện
pháp điều tra, khám phá tội phạm. Khi giao nhận hai bên giao và nhận phải lập biên
bản.
Sau khi bắt hoặc nhận người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội
quả tang, Cơ quan điều tra phải lấy lời khai ngay và trong thời hạn 24 giờ phải ra
quyết định tạm giữ hoặc trả tự do cho người bị bắt.
Đối với người bị truy nã thì sau khi lấy lời khai, Cơ quan điều tra nhận người
bị bắt phải thông báo ngay cho cơ quan đã ra quyết định truy nã để đến nhận người
bị bắt.
2.Thực tiễn áp dụng biện pháp ngăn chặn bắt người trong tố tụng hình sự.

2.1.Những điểm đã đạt được.
Như chúng ta đã biết việc bắt người là một biện pháp quan trọng trong việc
phòng ngừa và ngăn chặn tội phạm. Khác với Điều luật trước kia, việc bắt người chỉ
được tiến hành khi có căn cứ cho rằng người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm
rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.... Quy định này nhằm góp phần hạn
chế tối đa việc lạm dụng chức vụ, quyền hạn làm ảnh hưởng đến quyền tự do của
người dân và thể hiện tư tưởng tiến bộ của các Nhà làm Luật…
2.2.Những điểm chưa đạt được: Thực tiễn vận dụng các quy định của pháp luật
về bắt người còn có những hạn chế nhất định.
Tình trạng bắt người khẩn cấp vẫn còn cao, bắt hình sự rồi xử lý hành chính
vẫn còn nhiều, cá biệt còn có nơi có lúc bắt người không đúng người đúng tội. Bên
cạnh những vi phạm trong bắt người ở một số địa phương cũng còn có những
trường hợp rụt rè, hữu khuynh, thiếu kiên quyết trong việc bắt những phần tử tội
10

10


phạm nguy hiểm cần phải bắt giữ và xử lý, làm cho quần chúng nhân dân thiếu tin
tưởng vào cơ quan bảo vệ pháp luật.
Việc bắt người đang bị truy nã còn có nhiều lỗ hổng. Theo quy định của
BLTTHS thì đối tượng bị truy nã chỉ có thể là bị can, bị cáo. Quy định này chưa bao
hàm các đối tượng khác như: Người trốn khỏi nơi tạm giữ, trốn thi hành án….
Bộ Luật tố tụng Hình sự đã qua 3 lần sửa đổi, bổ sung tuy nhiên qua các lần bổ
sung, điều mà mọi người quan tâm là trách nhiệm của những cán bộ thực thi trong
các cơ quan tiến hành tố tụng gây ra oan sai cho người dân sẽ bị xử lý như thế nào
thì còn chưa được quy định một cách thuyết phục.
Những năm gần đây bắt, giam, giữ là vấn đề thu hút sự chú ý của nhiều cơ
quan nhà nước, các tổ chức xã hội, và đông đảo quần chúng nhân dân. Việc bắt
người tuỳ tiện, bắt oan người không có tội, tạm giữ, tạm giam người không có Lệnh
đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp
của công dân. Có trường hợp cơ quan cấp dưới giữ người nhưng không báo cáo cơ
quan có thẩm quyền, xử lý vụ việc tùy tiện, xâm hại nghiêm trọng đến quyền tự do,
quyền được bảo hộ về danh dự, nhân phẩm của con người. Trường hợp của hai chị
em cô Hắc Thị Bạch Tuyết và cô Hắc Thị Bạch Thủy tại tỉnh Bình Thuận mà báo
chí đã phản ánh là một trong những ví dụ vi phạm pháp luật không đáng xảy ra nếu
người thi hành công vụ có chuyên môn nghiệp vụ vững vàng. Thật khó tin khi chỉ
mới nghi ngờ cô Hắc Thị Bạch Tuyết và em gái là Hắc Thị Bạch Thủy tráo vàng giả
mà chủ tiệm vàng Mỹ Kim đã dẫn giải hai cô tới công an thị trấn Chợ Lầu; và tại
đây, được công an thị trấn cho phép, chủ tiệm vàng đã tự tiện “giữ” chị em cô
Tuyết từ 16 giờ ngày 21/1 đến 2 giờ ngày 22/1/2006, thậm chí còn cởi hết quần áo
của các cô để khám xét [1].

11

11


III – MỘT SỐ VẤN ĐỀ HOÀN THIỆN BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN BẮT
NGƯỜI TRONG LUẬT TTHS
Thứ nhất, hoàn thiện một số quy định của Luật Tố tụng Hình sự, Luật cần quy
định chặt chẽ hơn nữa về một số vấn đề như đề cao trách nhiệm cá nhân của người
ra lệnh bắt, người thi hành lệnh bắt để bắt đúng người phạm tội tránh oan sai, bên
cạnh đó cũng cần tôn trọng và bảo đảm những quyền và lợi ích chính đáng của
người bị bắt. Luật Tố tụng Hình sự năm 2003 cũng cần quy định rõ hơn về các điều:
+ BLTTHS 2003 chưa có điều luật nào quy định việc bắt người là đại biểu dân
cử; đảng viên; cán bộ, chiến sĩ Công an nhân dân; người có chức sắc trong các tôn
giáo; người có danh tiếng, có uy tín lớn trong các dân tộc ít người; tri thức, văn nghệ sĩ
có tiếng tăm được trong nước và thế giới chú ý tới và người nước ngoài. Trong khi đó
việc bắt những “đối tượng đặc biệt” này được quy định trong một số văn bản pháp luật
của Nhà nước, văn bản của Đảng và Bộ Công an, như: Luật Tổ chức Quốc hội, luật Tổ
chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân; Công văn số 318/CV-BNV(V11) ngày
29/3/1992 của Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) về việc xin ý kiến trước khi bắt, giam,
giữ một số đối tượng đặc biệt… Vì vậy thiết nghĩ cần phải ban hành văn bản hướng
dẫn thống nhất, chi tiết việc bắt các đối tượng nêu trên cho phù hợp.
+ Việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam được quy định tại Điều 80 BLTTHS, với
tên gọi của chế định này là: “Bắt bị can, bị cáo để tạm giam”nên đã dẫn đến cách hiểu:
“Bắt người là một biện pháp để thực hiện lệnh tạm giam”. Theo chúng tôi, cách hiểu
như vậy là không đúng bởi lẽ nếu coi “bắt bị can, bị cáo để tạm giam” là một biện pháp
để thực hiện lệnh tạm giam thì việc cưỡng chế bị can, bị cáo thực hiện lệnh tạm giam
dựa trên căn cứ pháp lý nào? Vì vậy xác định tên gọi của chế định này là “bắt tạm giam
bị can, bị cáo”.
- Thực tế cho thấy việc bắt người bị kết án để thi hành bản án mà trước đó
họ chưa bị tạm giam cũng gặp nhiều bất cập. Vì vậy cần ban hành mẫu lệnh bắt

12

12


thống nhất “Lệnh bắt người bị kết án để thi hành án” theo thẩm quyền của Tòa
án, giao cho lực lượng Cảnh sát hỗ trợ tư pháp thực thi theo thủ tục chung.
- Trường hợp bị can, bị cáo phạm tội ít nghiêm trọng mà BLHS quy định
hình phạt tù dưới 2 năm thì không bị bắt để tạm giam; nhưng đối với các trường
hợp bị can, bị cáo không có nơi cư trú rõ ràng hoặc có nơi cư trú nhưng ở cách
xa Cơ quan điều tra hoặc có tiền án tiền sự hoặc là lưu manh chuyên nghiệp có
biểu hiện trốn, cản trở hoạt động điều tra, truy tố, xét xử thì có thể bắt tạm giam.
- Khoản 3 Điều 80 BLTTHS quy định “Không được bắt người vào ban
đêm, trừ trường hợp bắt khẩn cấp, phạm tội quả tang hoặc bắt người đang bị truy
nã quy định tại các Điều 81 và Điều 82 của Bộ luật này” thuật ngữ này chưa
chính xác, không thống nhất mà phải quy định rõ “không được bắt tạm giam bị
can, bị cáo vào ban đêm”.
+ Về khoản 4 Điều 81 BLTTHS có quy định về thẩm quyền xét phê chuẩn lệnh
bắt khẩn cấp thuộc về Viện Kiểm sát cùng cấp. Tuy nhiên, đối với trường hợp người có
thẩm quyền ra lệnh bắt khẩn cấp là “Người chỉ huy đơn vị quân đội độc lập cấp trung
đoàn và tương đương; người chỉ huy đồn biên phòng ở hải đảo và biên giới” và “Người
chỉ huy tàu bay, tàu biển khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng” quy định
tại điểm b, c khoản 2 Điều 81 của Bộ luật này” thì rất khó xác định được Viện Kiểm sát
cùng cấp như khi tàu bay đang bay trên bầu trời, tàu biển đang ở ngoài biển... Do đó,
cần quy định bổ sung trong khoản 4 Điều 81 với nội dung “đối với trường hợp quy
định tại điểm b, c khoản 2 Điều luật này, thẩm quyền để xét phê chuẩn lệnh bắt khẩn
cấp là Viện Kiểm sát nơi có sân bay hoặc bến cảng trở về đầu tiên hoặc nơi tàu bay, tàu
biển đó được đăng ký” .
+ BLTTHS 2003 quy định việc bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã

trong cùng một điều luật tại Điều 82 BLTTHS. Việc bắt người trong hai trường hợp
này quy định: “ Đối với người đang thực hiện tội phạm hoặc ngay sau khi thực hiện tội
phạm thì bị phát hiện hoặc bị đuổi bắt, cũng như người đang bị truy nã thì bất kỳ người
13

13


nào cũng có quyền bắt và giải ngay đến Cơ quan Công an, Viện Kiểm sát hoặc Ủy ban
nhân dân nơi gần nhất”. Về phương diện lý luận cũng như thực tiễn áp dụng quy định
này cho thấy: Quy định chung việc bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã
vào cùng một điều luật là không phù hợp, vì đối tượng và thủ tục áp dụng, những việc
cần làm sau khi tiếp nhận người bị bắt trong hai trường hợp này không giống nhau.
Điều 82 BLTTHS hiện hành chỉ quy định thủ tục bắt người phạm tội quả tang
hoặc đang bị truy nã mà thiếu các quy định về việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn
đối với người bị bắt, các vấn đề cần phải giải quyết sau khi tiếp nhận người bị bắt.
Những nội dung này lại được quy định trong Điều 83 BLTTHS: Khoản 1 quy định
những vấn đề cần phải làm sau khi tiếp nhận người bị bắt trong trường hợp phạm tội
quả tang; khoản 2 quy định những việc cần phải làm sau khi tiếp nhận người bị bắt
trong trường hợp đang bị truy nã. Vì thế nên quy định các nội dung này trong một điều
luật cho rõ căn cứ bắt, thẩm quyền, thủ tục bắt trong từng trường hợp và những việc
cần làm sau khi bắt. Việc làm này bảo đảm tính khoa học về mặt kỹ thuật lập pháp, góp
phần hạn chế được những thiếu sót khi xây dựng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp
luật.
Thứ hai, về cơ chế thực hiện Quốc hội cần bám sát thực tiễn cuộc sống, nắm
bắt tâm tư nguyện vọng của nhân dân, kịp thời thể chế hóa đường lối, chính sách
của Đảng thành pháp luật . Tiếp nhận sự phản hồi từ các cơ quan thực thi pháp luật,
các nhà nghiên cứu, ý kiến đóng góp của nhân dân để sửa đổi, bổ sung cho hệ thống
pháp luật ngày một hoàn thiện đảm bảo tốt các quyền con người, quyền công dân.
Tăng cường công tác giám sát đối với các cơ quan nhà nước đặc biệt là các cơ quan

tiến hành tố tụng. HĐND cần thực hiện tốt chức năng giám sát và hoạt động chất
vấn đối với các cơ quan tiến hành tố tụng tại địa phương để đảm bảo cho các cơ
quan này hoạt động có hiệu quả, đúng pháp luật.
Thứ ba, đối với cơ quan công an nói chung và các điều tra viên nói riêng, cần
phải thường xuyên học tập bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, ý thức chính
14

14


trị, đề cao ý thức tổ chức kỷ luật. nắm chắc các quy định của pháp luật về bắt, tạm
giữ, tạm giam; hiểu rõ tính chất, mục đích của các biện pháp tạm giữ tạm giam; đảm
bảo khi thực hiện bắt người phải có lệnh và có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát, hạn
chế tình trạng “tiền trảm hậu tấu” khi bắt người; tôn trọng và bảo vệ các quyền và
lợi ích hợp pháp của người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giam; phối hợp và
tạo điều kiện thuận lợi cho luật sư tham gia quá trình bắt, tạm giữ, tạm giam khi giải
quyết vụ án.
Thứ tư, đối với Viện kiểm sát chỉ phê chuẩn lệnh bắt khi đã xác định rõ căn cứ
chứng tỏ bị can bị cáo sẽ gây khó khăn cho hoạt động tố tụng. Viện kiểm sát phải
phối hợp chặt chẽ với cơ quan điều tra, nghiên cứu kỹ tài liệu vụ án, gặp trực tiếp
hỏi kỹ càng điều tra viên, những người có liên quan đến vụ án, và cả người bị bắt về
các tình tiết của vụ án để quyết định phê chuẩn hay không phê chuẩn lệnh bắt.
Trong trường hợp bắt người không có căn cứ thì Viện kiểm sát kiên quyết không
phê chuẩn lệnh bắt. Mỗi kiểm sát viên cần phải luôn đề cao trách nhiệm, ý thức
pháp luật, ý thức chính trị trong quá trình thực thi công vụ của mình.

15

15

C – KẾT LUẬN
Bắt người là biện pháp ngăn chặn nhằm hạn chế một số quyền của công dân,
quyền con người của người bị bắt. Mục đích của các biện pháp này là để đảm bảo
cho các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình trong
công tác đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm, đảm bảo trật tự pháp luật và pháp
chế. Các biện pháp ngăn chặn nhằm bảo vệ các quyền con người, quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân nhưng khi áp dụng chúng cũng rất dễ tạo ra những ảnh
hưởng tiêu cực đến quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Bởi
vì, một số hoạt động tố tụng có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền tự do, quyền bất khả
xâm phạm về thân thể, quyền được thông tin... của người bị bắt. Nắm vững nội
dung, thẩm quyền, thủ tục bắt, tạm giữ, tạm giam sẽ bảo đảm cho các cơ quan tiến
hành tố tụng, người tiến hành tố tụng áp dụng đúng pháp luật, tránh vi phạm các quy
định pháp luật về bảo đảm quyền con người, quyền công dân khi thực thi công vụ.
Vì vậy cần phải có sự cân nhắc hết sức thận trọng khi quyết định việc bắt. Việc
bắt người đúng pháp luật sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của cuộc đấu tranh, chống
tội phạm, ngăn chặn kịp thời những hành vi phạm tội cũng như hành vi trốn tránh
pháp luật, gây khó khăn cho việc giải quyết vụ án của người phạm tội, bảo đảm cho
việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án được thuận lợi.

16

16


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam. Trường đại học luật Hà Nội Nhà xuất
bản: CAND. Năm 2006.
Bộ luật TTHS năm 2003. NXB: CTQG năm 2004.
Bắt người trong tố tụng hình sự Việt Nam. Vũ Gia Lâm Luận văn thạc sỹ luật

học. Hà Nội năm 2000
Tạp chí nhà nước và pháp luật số 06/134 năm 1999.
Bảo đảm quyền con người trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam – Nguyễn Tiến
Đạt – Đại học An ninh nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh
[1] Theo http//www2.thanhnien.com.vn/phapluat/2006/3/15/142136.tno

17

17


MỤC LỤC
Trang

18

18