LỰA CHỌN ĐỊA ĐIỂM TỐI ƯU ĐỂ BỐI TRÍ BÃI CHÔN LẤP CHẤT THẢI RẮN SINH HOẠT HUYỆN ĐÔNG ANH THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRÊN CƠ SỞ ỨNG DỤNG HỆ THÔNG TIN ĐỊA LÍ VÀ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH ĐA CHỈ TIÊU

TR

NG

I H C KHOA H C T

NHIÊN

CÔNG TRÌNH D THI
NG “SINH VIÊN NGHIÊN C U KHOA H C”
N M 2010

GI I TH

Tên công trình:
L A CH N

A

I MT I

U

CH T TH I R N SINH HO T HUY N
TRÊN C

S

VÀ PH

B

TRÍ BÃI CHÔN L P

ÔNG ANH, THÀNH PH

NG D NG H THÔNG TIN
NG PHÁP PHÂN TÍCH

A LÝ

A CH TIÊU

Thu c nhóm ngành khoa h c: TN2
H và tên sinh viên:
Giáp Th Thu Th y (ch u trách nhi m chính)

N

Dân t c: Kinh

Nguy n Th Thanh Loan

N

Dân t c: Kinh

Tr n Th Thúy

N

Dân t c: Kinh

L p: K52

a chính

Ngành h c:
Ng

ih

Khoa

a lý

a chính

ng d n: PGS. TS. Tr n Qu c Bình
ThS. Lê Ph

ng Thúy

Hà N i, 2010

N m th : 3/4

HÀ N I


NH N XÉT C A H I

NG KHOA H C C P TR

NG

Nh n xét:
1. N i dung khoa h c
tài có ý t ng sáng t o và n i dung phong phú. Nhóm tác gi đã nghiên c u ng d ng
h thông tin đ a lý (GIS) và ph ng pháp phân tích đa ch tiêu (MCA) đ gi i m t bài toán r t
khó kh n trong công tác qu n lý đ t đai và môi tr ng là l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p
ch t th i r n sinh ho t.
tài đã xây d ng đ c m t quy trình công ngh l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p
ch t th i r n sinh ho t trên c s ng d ng GIS và MCA. Quy trình này đã đ c áp d ng thành
công trên đ a bàn huy n ông Anh, thành ph Hà N i. N i dung c a đ tài có tính khoa h c và
tính logic cao. Các k t qu đ t đ c có đ tin c y t t.
2. Ph

ng pháp nghiên c u

tài đã ph i h p s d ng m t cách h p lý các ph ng pháp nghiên c u hi n đ i và kinh
đi n đ đ t đ c m c tiêu đ ra, đó là: ph ng pháp phân tích và t ng h p tài li u; ph ng pháp
phân tích đa ch tiêu; ph ng pháp phân tích không gian b ng GIS; ph ng pháp đánh giá
chuyên gia; và ph ng pháp th nghi m th c t .
3. Ý ngh a c a đ tài
tài đã đ a ra và minh ch ng tính kh thi c a m t ph ng pháp đ nh l ng đ gi i bài
toán l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t - m t trong nh ng bài toán khó
c a công tác qu n lý đ t đai và môi tr ng hi n nay.
K t qu c a đ tài c n đ c s d ng nh m t tài li u tham kh o h u ích cho UBND huy n
ông Anh trong quy ho ch và xây d ng bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t c a huy n. Quy
trình công ngh do đ tài đ xu t có th đ c áp d ng t i các đ a ph ng khác n c ta.

4. Cách trình bày công trình
Công trình có b c c h p lý và đ
h a sinh đ ng, tính tr c quan cao.

c trình bày rõ ràng, có nhi u hình v và b ng bi u minh

i ms :
X p lo i: Nhì c p Tr

ng.

Ch t ch H i đ ng Khoa h c
(Ký tên)


TR

NG

I H C QU C GIA HÀ N I
I H C KHOA H C T NHIÊN
____________________

C NG HOÀ XÃ H I CH NGH A VI T NAM

c l p - T do - H nh phúc
____________________

Hà N i, ngày
Kính g i: Ban Ch đ o xét Gi i th

B Giáo d c và ào t o

tháng

n m

ng “Sinh viên nghiên c u khoa h c”,

Tên tôi (chúng tôi) là:
GIÁP TH THU TH Y

Sinh ngày: 10 tháng 07 n m 1988

(ch u trách nhi m chính)

Nguy n Th Thanh Loan

Sinh ngày: 04 tháng 08 n m 1990

Tr n Th Thúy

Sinh ngày: 06 tháng 08 n m 1988

Sinh viên n m th : 3/ T ng s n m đào t o: 4
L p, khoa: K52
Ngành h c:

a chính, khoa

a lý

a chính

a ch nhà riêng: KTX M Trì, 182 L

ng Th Vinh, Thanh Xuân, Hà N i

S đi n tho i: 01656113479
a ch email:
Chúng tôi làm đ n này kính đ ngh Ban Ch đ o cho chúng tôi đ c g i công trình nghiên
c u khoa h c đ tham d Gi i th ng “Sinh viên nghiên c u khoa h c” n m 2010.
Tên đ tài: L a ch n đ a đi m t i u đ b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t huy n
ông Anh, thành ph Hà N i trên c s ng d ng h thông tin đ a lý và ph ng pháp phân tích đa
ch tiêu.
Chúng tôi xin cam đoan đây là công trình do chúng tôi th c hi n d i s h ng d n c a
PGS. TS. Tr n Qu c Bình và ThS. Lê Ph ng Thúy; và không ph i là khóa lu n t t nghi p; và công
trình này ch a g i tham d b t k m t gi i th ng nào khác t i th i đi m n p h s .
N u sai, chúng tôi xin ch u trách nhi m tr

Xác nh n c a Tr ng
(Ký tên và đóng d u)

c Nhà tr

ng và B Giáo d c và ào t o.

Ng i làm đ n
(Ký và ghi rõ h tên)

1

TÓM T T BÁO CÁO

Theo c tính c a các c quan ch c n ng, hàng n m thành ph Hà N i th i ra
kho ng 950 nghìn t n th i r n sinh ho t (CTRSH). N u không có bi n pháp x lý thích
h p, l ng rác th i kh ng l này s tr thành th m h a c a đô th . Hi n nay, có r t
nhi u ph ng pháp x lý CTRSH, trong đó chôn l p là bi n pháp đ c áp d ng r ng
rãi nh t. Tuy nhiên, vi c l a ch n v trí bãi chôn l p CTRSH là m t bài toán r t ph c
t p đ i v i các nhà quy ho ch vì nó yêu c u ph i tính đ n tác đ ng t ng h p c a r t
nhi u y u t v t nhiên, kinh t , xã h i và môi tr ng.
gi i quy t v n đ này thì
ph ng pháp phân tích đa ch tiêu (MCA) là m t cách ti p c n hi u qu , theo đó m c
đ nh h ng c a các y u t (ch tiêu) đ c chuy n hóa t đ nh tính sang đ nh l ng
thông qua các giá tr đi m s và tr ng s , và h thông tin đ a lý (GIS) s là m t công
c đ c l c tr giúp cho vi c đánh giá các ch tiêu này.
tài đã xây d ng m t quy trình công ngh l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p
CTRSH b ng MCA và GIS v i ý t ng chính là phân chia quá trình đánh giá thành 2
giai đo n: giai đo n đ u s d ng các ch tiêu d đánh giá đ l c ra nh ng v trí ti m
n ng, giai đo n sau so sánh chúng theo t t c các ch tiêu đ tìm ra v trí t t nh t. Quy
trình này đã đ c áp d ng trên đ a bàn huy n ông Anh đ đánh giá 16 ch tiêu v
kinh t , xã h i, môi tr ng, t đó ch ra 4 đ a đi m thích h p đ b trí bãi chôn l p
CTRSH c a huy n t i các xã Nam H ng, B c H ng, Th y Lâm và Vi t Hùng, trong
đó đ a đi m t i xã Th y Lâm đ c coi là thích h p nh t.
K t qu c a đ tài cho th y ph ng án quy ho ch bãi chôn l p CTRSH t i xã
Vi t Hùng c a UBND huy n ông Anh có c s khoa h c t t. Tuy nhiên, ngoài
ph ng án này, chính quy n đ a ph ng có th xem xét b trí bãi chôn l p CTRSH 3
đ a đi m khác mà đ tài đã nêu ra (đ c bi t chú ý đ n đ a đi m xã Th y Lâm có tính
thích h p t t h n đ a đi m t i xã Vi t Hùng).

2

M CL C

M

U ......................................................................................................................... 3

CH NG 1. T NG QUAN V V N
L A CH N A I M B TRÍ
BÃI CHÔN L P CH T TH I R N SINH HO T ....................................................... 5
1.1. Khái ni m v ch t th i r n sinh ho t và các ph ng pháp x lý .......................... 5
1.1.1. Khái ni m ................................................................................................................. 5
1.1.2. Các ngu n phát sinh ch t th i r n sinh ho t ............................................................. 5
1.1.3. Các ph ng pháp x lí ch t th i r n......................................................................... 6

1.2. Các y u t

nh h

ng đ n vi c l a ch n bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t..... 9

1.2.1. Các y u t t nhiên ................................................................................................... 9
1.2.2. Các y u t kinh t - xã h i ...................................................................................... 10
1.2.3. Các y u t c s h t ng ......................................................................................... 11

1.3. M t s ch tiêu trong l a ch n đ a đi m bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t .... 11
1.4. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n c v ph ng pháp l a ch n
đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t. .................................................. 12

CH NG 2. QUY TRÌNH L A CH N A I M B TRÍ BÃI CHÔN L P
CH T TH I R N SINH HO T B NG GIS VÀ PH NG PHÁP
PHÂN TÍCH A CH TIÊU ......................................................................................... 14
2.1. Khái ni m v GIS ............................................................................................... 14
2.2. Ph ng pháp phân tích đa ch tiêu (MCA)......................................................... 15

2.2.2. Phân nhóm các ch tiêu ........................................................................................... 16
2.2.3. Xác đ nh tr ng s các ch tiêu ................................................................................ 17
2.2.4. Tích h p các ch tiêu .............................................................................................. 18

2.3. Quy trình l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t ............ 19

CH NG 3. L A CH N A I M B TRÍ BÃI CHÔN L P
CH T TH I R N SINH HO T TRÊN A BÀN HUY N ÔNG ANH ............... 22
3.1. Gi i thi u v khu v c nghiên c u ...................................................................... 22
3.2. L a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t ........................... 23

3.2.1. C n c xác đ nh v trí bãi chôn l p ......................................................................... 23
3.2.2. C s d li u thi t l p trong ArcGIS...................................................................... 24
3.2.3. Các ch tiêu l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n ............................ 24
3.2.4. Tính tr ng s các ch tiêu ....................................................................................... 26
3.2.5. ánh giá s b ........................................................................................................ 28
3.2.6. L a ch n cu i ......................................................................................................... 32

3.3. So sánh k t qu c a đ tài v i ph ng án quy ho ch đã đ c phê duy t c a
huy n ông Anh ........................................................................................................ 39
K T LU N VÀ KI N NGH ....................................................................................... 40
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................................. 41

3

M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Theo
c tính c a d án 3RHN ( />hàng n m thành ph Hà N i th i ra kho ng 950 nghìn t n ch t th i r n th i sinh ho t
(CTRSH). Nh ng v i t c đ phát tri n kinh t chóng m t nh hi n nay thì con s này
không d ng l i đây trong nh ng n m t i. Nh v y, n u không có bi n pháp x lí
thích h p, l ng rác th i kh ng l trên s tr thành th m h a cho đô th b i nó s gây
ô nhi m môi tr ng, làm m t m quan đô th , nh h ng t i s c kh e con ng i, lãng
phí s d ng đ t,... Hi n nay có khá nhi u ph ng pháp x lý CTRSH, trong đó chôn
l p là m t bi n pháp đ c áp d ng khá ph bi n Vi t Nam và nhi u n c trên th
gi i. Tuy nhiên, vi c l a ch n v trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t (CTRSH) là
m t bài toán r t ph c t p đ i v i các nhà quy ho ch vì đ gi i bài toán nó, c n ph i
tính đ n tác đ ng t ng h p c a r t nhi u y u t v t nhiên, kinh t , xã h i và môi
tr ng. B ng cách s d ng ph ng pháp phân tích đa ch tiêu chúng ta có th ti p c n
đ c gi i pháp cho bài toán trên. Qua đó, m c đ nh h ng c a các y u t đ c
chuy n hóa t đ nh tính sang đ nh l ng thông qua các giá tr tr ng s và đi m s . Và h
thông tin đ a lý (GIS) là m t công c đ c l c tr giúp cho vi c đánh giá các ch tiêu này.
Trong nh ng n m qua, cùng v i s phát tri n kinh t , nâng cao ch t l ng cu c
s ng c a con ng i, các qu c gia đ u ch tr ng phát tri n b n v ng, phát tri n kinh
t ph i đi đôi v i b o v môi tr ng và n đ nh xã h i. V i nh ng thành ph l n nh
Hà N i, đây luôn là v n đ đ c các c p chính quy n và c quan ch c n ng quan tâm.
ông Anh là m t huy n ngo i thành n m phía b c th đô Hà N i, có t c đ
phát tri n kinh t khá cao trong th i gian g n đây. ng sau l i ích kinh t t nh ng
d án đ u t và quá trình đô th hóa, v n đ rác th i đang là m t n i lo trong công tác
qu n lí đ t đai và b o v môi tr ng. M c dù huy n đã ch tr ng thu gom rác th i

đ n t n các thôn làng, nh ng các bãi chôn l p không đ c x lí theo m t quy trình k
thu t nào mà đa s là t n d ng nh ng ao, h ,... b hoang. Vi c t n t i nh ng bãi chôn
l p sai quy đ nh, m t v sinh nh v y, không ch làm m t m quan, gây khó kh n
trong công tác qu n lí đ t đai, mà còn gây nh ng h u qu nghiêm tr ng nh h ng
tr c ti p đ n s c kh e c ng đ ng dân c nh : ô nhi m ngu n n c, đ t đai và không
khí. Chính vì v y, m t nhi m v h t s c c p bách là c n quy ho ch nh ng bãi chôn l p
h p v sinh đ gi i quy t nh ng b c xúc c a ng i dân xung quanh v n đ rác th i và
quan tr ng h n c là ng n ch n h u qu môi tr ng do nó gây ra.
2. M c tiêu nghiên c u
M c tiêu c a đ tài là nghiên c u ng d ng h thông tin đ a lý (GIS) và ph ng
pháp phân tích đa ch tiêu (MCA) tìm đ a đi m t i u đ b trí bãi chôn l p ch t th i


4

r n sinh ho t cho huy n ông Anh, thành ph Hà N i.
3. N i dung nghiên c u
- Nghiên c u t ng quan v v n đ l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i
r n sinh ho t.
- Nghiên c u ph ng pháp ng d ng GIS và MCA trong bài toán l a ch n v trí
t i u.
- Th nghi m l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p CTRSH cho huy n ông
Anh, đ i chi u v i ph ng án đã đ c l a ch n c a huy n.
4. Ph

ng pháp nghiên c u

- Ph ng pháp phân tích t ng h p tài li u: các ngu n tài li u nh giáo trình, sách
chuyên kh o, m ng internet, báo chí, các bài vi t trong và ngoài n c,... s đ c
nghiên c u, phân tích và t ng h p các v n đ liên quan đ n đ tài.

- Ph ng pháp phân tích đa ch tiêu đ xác đ nh t m quan tr ng và tác đ ng c a
các y u t có nh h ng đ n v trí bãi chôn l p CTRSH.
- Ph

ng pháp phân tích không gian b ng GIS

- Ph

ng pháp xin ý ki n chuyên gia đ đánh giá vai trò c a các y u t

- Ph

ng pháp đi u tra th c đ a, ph ng v n l y ý ki n c ng đ ng dân c .

5. K t qu đ t đ

nh h

ng.

c và ý ngh a c a đ tài

tài đã xây d ng đ c quy trình công ngh ng d ng GIS và ph ng pháp
phân tích đa ch tiêu trong l a ch n v trí bãi chôn l p CTRSH, t đó áp d ng vào th c
t c a huy n ông Anh đ tìm đ a đi m b trí bãi chôn l p CTRSH cho huy n.
tài đã đ a ra đ c đánh giá khoa h c v ph ng án quy ho ch bãi chôn l p
CTRSH đã đ c phê duy t c a huy n ông Anh. Quy trình công ngh và ph ng
pháp đánh giá ch tiêu do đ tài đ xu t có th đ c tri n khai áp d ng trên các đ a bàn
khác đ l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p CTRSH.

5

CH
NG 1. T NG QUAN V V N
L A CH N
BÃI CHÔN L P CH T TH I R N SINH HO T

1.1. Khái ni m v ch t th i r n sinh ho t và các ph

A I MB

TRÍ

ng pháp x lý

1.1.1. Khái ni m
Có khá nhi u cách đ nh ngh a v ch t th i đ c các tác gi trong n c và trên th
gi i đ a ra, nh ng chúng ta có th hi u m t cách t ng quát nh sau: “Ch t th i là m i
th mà con ng i và quá trình con ng i tác đ ng vào thiên nhiên th i ra môi tr ng”
(Tr n Hi u Nhu và nnk, 2005).
Vi c phân lo i ch t th i là m t công vi c khá ph c t p vì s đa d ng v ch ng
lo i, thành ph n và tính ch t c a chúng. Có r t nhi u cách phân lo i nh ng m i cách
phân lo i ch mang tính t ng đ i:
- Theo công ngh x lý có th chia thành: các ch t cháy đ c (th c ph m; gi y;
hàng d t; ch t d o; các v t li u làm t g , tre, n a), các ch t không cháy đ c (kim
lo i, th y tinh, đá và sành s ), các ch t t ng h p (t t c các v t li u không phân lo i
hai ph n trên).
- Theo tính ch t v t lý: có ch t th i r n, ch t th i l ng, ch t th i khí.
- Theo ngu n g c phát sinh: có ch t th i sinh ho t, ch t th i công nghi p, các

ch t th i có ngu n g c t ho t đ ng nông, lâm, ng nghi p và d ch v .
- Theo tính ch t: có ch t th i nguy h i, ch t th i thông th

ng.

Nh vây, ch t th i r n sinh ho t (trong Ti ng Vi t còn g i là rác) đ c hi u là
ch t th i th r n phát sinh t các ho t đ ng các khu dân c , khu công nghi p, các
ho t đ ng th ng m i, d ch v ,... Nó bao g m các lo i gi y, đ nh a, cao su, th y tinh,
kim lo i, các th c n th a và m t s lo i ch t th i đ c bi t khác có ngu n g c t các
khu dân c , khu công ngi p, khu trung tâm, th ng m i, d ch v và các c quan công
c ng.
1.1.2. Các ngu n phát sinh ch t th i r n sinh ho t
Vi t Nam hi n nay có các ngu n phát sinh ch t th i r n sinh ho t sau:
- Các khu dân c (dân c
các đô th l n, dân c
các khu đô th m i, dân c
nông thôn): Do dân s ngày càng t ng, ch t l ng cu c s ng ngày càng cao, l ng
ch t th i r n ngày càng nhi u, vi c x lí rác th i r n không th đáp ng k p nên quá
s c ch a c a khu v c. Ch t th i r n khu v c này ph n l n là th c ph m d th a, bao
bì hàng hóa, x than, đ dân d ng h h ng, ch t t y r a t ng h p,...
- Khu th ng m i: t i các ch , siêu th , nhà hàng, khách s n,... th
lo i th c ph m nh hàng hóa, th c n d th a, bao bì đã s d ng,...

ng th i ra các


6

- Khu công nghi p: Ch t th i r n sinh ho t đ c th i ra t các ho t đ ng sinh
ho t c a công nhân và cán b viên ch c các công ty, xí nghi p, c s s n xu t. Vì

đây là khu nhà đ c xây d ng không kiên c mang tính ch t t m b và ph n l n là
n i t h p c a ng i lao đ ng các t nh xa l i nên vi c x th i và thu gom rác g p
r t nhi u khó kh n.
- Khu xây d ng: Các công trình đang xây d ng, đang c i t o nâng c p,... th i ra
các lo i ch t th i nh : s t thép v n, vôi v a, g ch v , ng d n, g ,...
- Khu tham quan du l ch, vui ch i gi i trí: khi ch t l ng cu c s ng t ng cao, nhu
c u vui ch i gi i trí c a con ng i ngày càng t ng, hàng lo t nh ng khu du l ch, ngh
mát m c lên. Tuy nhiên, nhi u n i v n ch a có m t h th ng thu gom và qu n lí rác
th i m t cách h p lí và hi u qu . Th c t đó d n đ n m t tình tr ng là môi tr ng
các khu tham quan, ngh mát luôn trong tình tr ng ô nhi m.
1.1.3. Các ph

ng pháp x lí ch t th i r n

X lí ch t th i r n là ph ng pháp làm gi m kh i l ng và tính đ c h i c a ch t
th i ho c chuy n chúng thành nh ng nguyên li u s n xu t phân vi sinh ho c nh ng s n
ph m làm t v t li u tái ch khác. Hi n nay, có nhi u lo i công ngh khác nhau đ x
lý ch t th i r n sinh ho t. Vi c ch n công ngh x lý rác th i nh th nào đ đ t hi u
qu cao, không gây h u qu x u v môi tr ng trong t ng lai và ít t n kém chi phí
luôn là m i quan tâm hàng đ u c a các c quan ch c n ng. D i đây đ tài xin đi m
qua vài nét v các ph ng pháp x lý ch t th i r n sinh ho t hi n nay.
a. Ph

ng pháp tái s d ng, tái ch

Tái s d ng (re-use) là t n d ng nh ng đ v t còn giá tr s d ng nh bàn gh
g , t g , chai l ,... đ tái s d ng. Nh ng đ v t này ch y u th i ra t các khu v c có
đ i s ng cao và cung c p cho nh ng ng i nghèo. Ph ng pháp này có m t s u
đi m nh : ti t ki m n ng l ng và gi m ô nhi m do s n xu t, ti t ki m di n tích bãi
th i, t o công n vi c làm cho m t s ng i th t nghi p và cung c p đ dùng cho

nh ng ng i nghèo có thu nh p th p.
Tái ch (recycling) là ho t đ ng thu h i l i t ch t th i các thành ph n có th tái
ch thành các s n ph m m i s d ng l i cho ho t đ ng sinh ho t và s n xu t. ví d nh
gi y, th y tinh hay s t nhôm,... Ph ng pháp này không kinh t b ng tái s d ng
nh ng c ng có m t s u đi m: ti t ki m đ c tài nguyên thiên nhiên t vi c s d ng
các v t li u đ c tái ch , ti t ki m di n tích bãi th i,...
b. Ph

ng pháp ti p c n đ u vào (Input approach)

M t trong nh ng ph ng pháp đ c s d ng đ gi m l ng rác th i đó là nghiên
c u h ng ti p c n đ u vào. H ng ti p c n này đ c th c hi n b ng ba ph ng pháp
sau:
- Kéo dài th i h n s d ng c a hàng hóa b ng cách nâng cao ch t l

ng và đ


7

b n c a hàng hóa s t ng th i h n s d ng và gi m l

ng rác th i.

- Gi m b t kh i l ng v t li u trong ch t o hàng hóa đ c bi t là trong vi c ch y
đua theo các hình th c h p d n đ s n xu t ra nh ng bao bì b t m t nh ng t n r t
nhi u nguyên li u. T i các n c công nghi p phát tri n, 40% s n l ng gi y, 14% s n
l ng nhôm, 8% s n l ng thép dùng cho s n xu t bao bì, 40% l ng rác th i r n là
bao bì.
- Gi m b t s tiêu th : khi kinh t phát tri n nhanh chóng, song song v i nó là

quá trình công nghi p hóa, đô th hóa làm cho m c s ng c a con ng i ngày càng t ng
cao. Ngoài nh ng nhu c u thi t y u c a con ng i còn có nh ng nhu c u nhi u khi
không c n thi t và xa x . Vì v y, c n gi m b t s tiêu th đ ti t ki m nguyên li u,
n ng l ng trong b i c nh tài nguyên và môi tr ng đang g p nhi u khó kh n nh
hi n nay.
c. X lý ch t th i b ng công ngh ép ki n
Ph ng pháp này đ c th c hi n trên c s thu gom rác th i t p trung vào các
nhà máy. Sau đó ti n hành phân lo i rác th i, r i nén ép rác thành nh ng ki n rác r i
s d ng chúng đ đ p b ch n, san l p các vùng đ t tr ng,...
- Phân lo i rác th i là quá trình tách riêng các thành ph n có trong ch t th i r n
sinh ho t, nh m chuy n ch t th i t d ng h n t p sang d ng t ng đ i đ ng nh t. Quá
trình này dùng đ thu h i nh ng thành ph n có th tái ch và tách nh ng ch t th i đ c
h i và có ph ng pháp x lí riêng.
- Nén ép rác là khâu quan tr ng trong quá trình x lí rác th i, ngay t khi thu
gom rác, các xe thu gom đã có b ph n nén ép rác đ t ng s c ch a, t ng hi u su t
chuyên ch và kéo dài th i gian ph c v c a bãi chôn l p.
d. X lý ch t th i b ng ph

ng pháp đ t

- Ph ng pháp đ t có không khí: là giai đo n x lí cu i cùng đ c áp d ng cho
nh ng lo i rác có các thành ph n d cháy khi không th x lí b ng ph ng pháp khác.
Ph ng pháp này có u đi m là: có kh n ng tiêu h y nhi u lo i rác th i k c kim
lo i, th y tinh, nh a, cao su và m t s ch t th i nguy h i; th tích rác th i có th gi m
75 - 95%, thích h p cho nh ng n i không có di n tích đ chôn l p; h n ch t i đa v n
đ ô nhi m môi tr ng do n c rác gây ra; n ng l ng phát sinh do đ t rác có th
đ c t n d ng đ s d ng cho các lò h i, lò s i và các ngành công nghi p nhi t, đi n.
Tuy nhiên, ph ng pháp này có m t s nh c đi m nh : khí th i t các lò đ t có nguy
c gây ô nhi m môi tr ng; v n hành dây chuy n ph c t p, đòi h i n ng l c, k thu t
và tay ngh cao; giá thành đ u t l n, chi phí cao (Tr n Hi u Nhu và nnk, 2005).

- Ph ng pháp đ t không có không khí (nhi t gi i): là ph ng pháp phân gi i các
rác th i h u c trong đi u ki n y m khí nhi t đ cao. Ph ng pháp này là m t công
ngh s ch nh ng giá thành cao h n so v i các ph ng pháp khác.


8

e. Ph

ng pháp chôn l p

ây là m t h ng ti p c n x th i đang đ c áp d ng khá ph
nhi u n
c nh ng n c có n n kinh t phát tri n trên th gi i. V i cách này, rác th i đ
trung t i các đi m thu gom rác, sau đó đ a ra các khu v c ngo i thành xa đô
chôn l p theo m t quy trình k thu t đ m b o v sinh. Thông th ng, ng i
d ng nh ng kho ng đ t th p nh thung l ng, h ao... đ làm bãi chôn l p.

c, k
ct p
th đ
ta t n

Qu n lý bãi chôn l p bao g m các công vi c quy ho ch, thi t k , v n hành, đóng
c a và ki m soát sau khi đóng c a hoàn toàn bãi chôn l p. Trong đó, vi c quy ho ch,
hay đ c hi u là l a ch n đ a đi m đ xây d ng bãi chôn l p, là công vi c đ u tiên và
c ng r t quan tr ng nh h ng đ n ch t l ng c a d án. Vì n u ta ch n đ c m t v
trí phù h p thì s làm gi m thi u nh ng tác đ ng x u đ n môi tr ng trong quá trình
v n hành bãi, và do đó s gi m đ c nguy c nh h ng đ n s c kh e c ng đ ng.
u đi m c a ph

ng pháp chôn l p là (Lê Th c Cán, 1995):

- Có th x lí m t l

ng l n ch t th i r n;

- Chi phí đi u hành các ho t đ ng c a BCL không quá cao;
- Khi đóng bãi, có th t n d ng b m t bãi làm khu vui ch i, công viên, sân gold,...
- Giá thành r , chi phí ban đ u th p.
Nh

c đi m c a ph

ng pháp này là:

- Các bãi chôn l p đòi h i di n tích l n;
- Có th gây ô nhi m n

c ng m;

- Khí rác không đ c ki m soát t t có th thoát ra kh i bãi gây ô nhi m không
khí, có th s n sinh ra khí metan, khí này có th gây n ;
- Có th s g p s ph n đ i c a ng

i dân và chính quy n đ a ph

ng.

Tuy nhiên, kinh nghi m cho th y hi n nay chôn l p v n là bi n pháp khá kinh t

trong x lí ch t th i.
e. Ph

ng pháp sinh h c

sinh h c là quá trình n đ nh sinh hóa các ch t h u c đ thành ch t mùn, v i thao
tác s n xu t và ki m soát m t cách khoa h c t o môi tr ng t i u đ i v i quá trình.
Quá trình đ c áp d ng v i ch t h u c không đ c h i, lúc đ u kh n c, sau
đó x lý cho nó tr nên x p và m. Ch đ nhi t m luôn đ c ki m tra đ gi cho v t
li u luôn luôn tr ng thái thi u khí trong su t th i gian . Quá trình t t o ra nhi t
riêng nh quá trình oxy hóa sinh h c các ch t th i r a. S n ph m cu i cùng c a quá
trình phân h y là CO2, H2O và các h p ch t h u c khác nh lignin, xenlulo, s i,...
Ch t th i h u c này đ c phân gi i y m khí b ng các vi sinh v t đ c nén l i thành
các bánh phân h u c . Phân này có tác d ng t ng đ phì nhiêu c a đ t, làm cho đ t
thêm t i x p, th m n c nhi u h n, h n ch xói mòn m t đ t.


9

Tuy nhiên, ph ng pháp này c ng có m t s nh c đi m là: gây mùi hôi th i, có
th gây d ch b nh, vi c phân lo i rác th i h u c t rác th i chung c ng t n công s c,
ti n c a. Ch y u s n ph m là phân h u c tinh, mu n có phân h u c cao c p ph i b
sung thêm các thành ph n dinh d ng N, P, K và m t s nguyên t hóa h c vi l ng
ho c m t s ph gia kích thích sinh tr ng.
f. Tình hình áp d ng các ph

ng pháp x lí ch t th i r n

Vi t Nam

- Ph ng pháp tái ch , tái s d ng: đây là m t ph ng pháp t t y u trong đi u
ki n n n kinh t còn khó kh n, đ i s ng c a ng i dân còn th p. H u h t các gia đình
đ u c g ng t n d ng t i đa nh ng v t d ng còn giá tr s d ng hay đem bán v i giá r
cho ng i khác ho c bán ra các c a hàng đ c .
- Ph ng pháp sinh h c: hi n t i Vi t Nam có 9 nhà máy ch bi n phân h u
c t p trung t i Hà N i, Nam nh, Thái Bình, Vi t Trì, TP. H Chí Minh, Bà R a –
V ng Tàu, H i Phòng, Ninh Thu n và Hu .
Ph ng pháp chôn l p là ph ng pháp đ c s d ng ph bi n nh t, tuy nhiên chi
kho ng 15% các bãi rác là h p v sinh, đúng quy ho ch. Còn l i ph n l n là các bãi
chôn t n t i m t cách t phát các đ a ph ng đang gây ra nh ng b c xúc trong công
tác qu n lí đ t đai và môi tr ng. Vì v y, mà đòi h i vi c quy ho ch các bãi chôn l p
ch t th i r n đúng theo các tiêu chu n, quy đ nh ngày càng c p bách.
1.2. Các y u t

nh h

ng đ n vi c l a ch n bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t

1.2.1. Các y u t t nhiên
a.

a hình

Khu v c đ c ch n ph i có đ kh n ng tiêu thoát n c, ng n ng a đ ng trong
khu v c bãi chôn l p và khu v c xung quanh. Vì v y, chúng ta c n ph i chú ý đ n
h ng d c và đ d c c a bãi, n u bãi chôn l p n i quá d c thì s làm n c rác b rò
r ra bên ngoài, do đó c n ph i ch n n i b ng ph ng ho c có đ d c v a ph i. Nên t n
d ng nh ng n i có đ a hình tr ng đ xây d ng bãi chôn l p nh m ti t ki m chi phí xây
d ng.
Tùy thu c vào các ki u đ a hình đ l a ch n các ki u bãi chôn l p cho phù h p.

N u nh ng khu v c mi n núi cao thì l a ch n bãi chôn l p chìm là thích h p.
nh ng n i tr ng, đ gi m thi u nh h ng đ n ngu n n c ng m nên ch n bãi chôn
l p n i. Còn nh ng khu v c có đ cao v a ph i nên ch n ki u bãi chôn l p n a chìm
n a n i, nh v y v a ti t ki m đ c di n tích bãi chôn l p, v a t ng s c ch a c a bãi.
b.

a ch t

Các bãi chôn l p xây d ng nh ng n i có l p đá n n ph i ch c và đ ng nh t,
nên tránh vùng đá vôi, vùng có các v t n t ki n t o hay d b r n n t. Trong tr ng
h p không còn cách nào khác thì đ i v i n n đá vôi ph i thi t k l p ch ng th m có h
s th m t i đa 10 7 cm/s, đ dày l n h n 1m (B KH-CN và MT, 2001).


10

c. Th y v n
Bãi chôn l p ph i đ c b trí càng xa ngu n n c m t, các dòng ch y càng t t.
Nguyên nhân là do bãi chôn l p có th b rò r n c ch t th i gây ô nhi m n c m t và
n c ng m, nh h ng tr c ti p đ n nh ng ng i s d ng ngu n n c b ô nhi m đó.
d. Khí h u
Khí h u có nh h ng đ n vi c l a ch n đ a đi m c a bãi chôn l p, nh t là gió.
Bãi chôn l p ch t th i r n nên b trí cu i h ng gió, vì gió s đ a mùi c a rác
khu ch tán ra xung quanh. Ngoài ra, c n chú ý đ n c l ng m a c a khu v c, nên
tránh nh ng n i hay x y ra ng p l t.
e. Th nh

ng

t c n ph i m n đ làm ch m quá trình rò r , hàm l ng sét ph i cao đ t ng

c ng kh n ng h p ph và gi m quá trình th m th u. ng th i, đ t ph i có đ s n
đ nh đ ch u đ c t i c a bãi chôn l p và m i ho t đ ng khi v n hành bãi.
f. H sinh thái
Khu v c xây d ng bãi chôn l p không n m trong ho c gây tác đ ng đ n khu v c
có ngu n tài nguyên khoáng s n phong phú và có tr l ng l n. c bi t v i các h tài
nguyên sinh thái đ ng th c v t nh y c m, n m trong danh m c các tài nguyên quý
hi m c n đ c b o t n c n ph i có kho ng cách ly an toàn t i thi u là 1000m.
1.2.2. Các y u t kinh t - xã h i
a. Hi n tr ng và quy ho ch s d ng đ t
Thông tin v tình hình s d ng đ t s cho chúng ta bi t đ c s phân b các lo i
hình s d ng đ t th i đi m hi n t i c ng nh trong trong t ng lai g n. Các bãi chôn
l p c n đ c xây d ng theo quy ho ch c a c quan nhà n c có th m quy n. Thông
th ng, các bãi chôn l p th ng đ c t n d ng nh ng lo i đ t ch a s d ng. Nh ng
n u không th b trí trên lo i đ t này thì c n l a ch n lo i đ t khác sao cho khó kh n
trong công tác đ n bù và gi i phóng m t b ng đ c gi m đ n m c t i đa.
b) Ý ki n c a c ng đ ng dân c và chính quy n đ a ph

ng

ây là m t y u t r t quan tr ng vì bãi chôn l p s nh h ng tr c ti p đ n môi
tr ng đ t, n c, không khí. T đó gây nh h ng nghiêm tr ng đ n s c kh e c a
ng i c ng đ ng xung quanh khu v c đ t bãi chôn l p. Do đó, h u h t các d án xây
d ng bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t đ u v p ph i s ph n đ i quy t li t c a ng i
dân. H không đ ng ý đ t bãi rác khu v c h sinh s ng, th m chí h còn ch n xe rác,
đ p v kính đ không cho xe rác vào. Chính vì v y, c n t ng t i đa kho ng cách t i
các khu dân c .
Vi c l a ch n v trí bãi chôn l p không ch liên quan đ n ng i dân mà c n nâng
cao s ch p thu n c a chính quy n đ a ph ng và ph i h p v i công ty môi tr ng đ

11

làm t t công tác qu n lí và v n hành bãi.
c) Các khu di tích l ch s , v n hóa và du l ch
Các đi m di tích, v n hóa, du l ch th ng yêu c u môi tr ng ph i xanh – s ch –
đ p đ thu hút khách tham quan. Vì v y c n b trí bãi chôn l p càng xa các đ a đi m
này càng t t. Kho ng cách t i thi u cho phép là 1000m (B KH-CN và MT, 2001).
d) Tình hình kinh t
C n đánh giá kh n ng t ng tr ng kinh t c a khu v c đ xác đ nh quy mô bãi
chôn l p và các lo i ch t th i ch y u. i u tra thông tin v hi n tr ng kinh t , c n chú
ý đ n s phân b và s l ng các khu công nghi p, các c s s n xu t kinh doanh, các
ngành công nghi p khai khoáng,...
1.2.3. Các y u t c s h t ng
a) Giao thông
ây là m t trong nh ng y u t r t quan tr ng liên quan đ n v n đ v n chuy n
và thu gom rác. N u kho ng cách t các đi m thu gom rác đ n bãi rác quá xa s gây
t n kém và có th gây ô nhi m môi tr ng trên tuy n đ ng v n chuy n nhi u h n. Nh
v y, c n gi m kho ng cách v n chuy n t các ngu n phát sinh rác đ n bãi chôn l p.
b) M ng l

i đi n, n

c

M ng l i đi n n c c n đ v n hành bãi chôn l p, ki m soát h th ng n c rác,
khí rác. Nên ch n nh ng vùng có h th ng đi n n c t t đ gi m chi phí cho vi c xây
d ng và l p đ t h th ng.
1.3. M t s ch tiêu trong l a ch n đ a đi m bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t
Quy mô bãi chôn l p CTRSH đ c quy đ nh t i Thông t 01/2001 liên b Khoa
h c, Công ngh , Môi tr ng và B Xây d ng. Các n i dung chính đ c th hi n

b ng 1.1.
B ng 1.1. Phân lo i quy mô bãi chôn l p ch t th i r n (ngu n: TTTL 01/2001)
STT

Lo i bãi

Dân s

L

ng rác

Di n tích

1

Nh

≤ 100.000

20.000 t n/n m

≤ 10 ha

2

V a

100.000 – 300.000

65.000 t n/n m

10–30ha

3

L n

300.000 – 1.000.000

200.000 t n/n m

30–50ha

4

R tl n

≥ 1.000.000

> 200.000 t n/n m

≥ 50 ha

Tiêu chu n xây d ng Vi t Nam 261-2001 c ng quy đ nh m t s tiêu chu n v đ a
đi m b trí bãi chôn l p CTRSH (b ng 1.2). Theo đó, đ a đi m bãi chôn l p ph i đ c
xác đ nh theo quy ho ch s d ng đ t c a c quan nhà n c nó th m quy n đã phê
duy t. Vi c l a ch n đ a đi m bãi chôn l p ph i c n c vào các y u t t nhiên, kinh

12

t , xã h i và h th ng c s h t ng c a khu v c d ki n xây d ng bãi chôn l p.
B ng 1.2. Kho ng cách thích h p khi l a ch n bãi chôn l p CRTSH
(theo TCXDVN 261-2001)
i t ng c n
cách ly
ô th

c đi m và quy Kho ng cách t i bãi chôn l p (m)
mô các công trình
BCL nh
BCL v a
BCL l n
Các thành ph , th
xã

30005000

5.00015.000

15.00030000

Sân bay, khu công
nghi p, h i c ng

Quy mô nh đ n l n

1.0002.000

2000-3.000

3000-5.000

Th tr n, th t , c m
dân c
đ ng b ng
và trung du

 15 h :
- Cu i h ng gió
- Các h ng khác

1000
300

C m dân c mi n
núi

theo khe núi (có
dòng ch y xu ng)

>5.000

>5.000

Công trình khai thác CS <100 m3/ng
50-100
3
n c ng m

CS 100-10.000 m /ng >100
>500
CS 10.000 m3/ng

100
>5.000
>1.000

500
>1.000
>5.000

Kho ng cách t i
Qu c l , t nh l
đ ng giao thông

300

500

Chú thích: Kho ng cách trong b ng trên đ

3.000

100

c tính t vành đai công trình đ n hàng rào bãi chôn l p.

1.4. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n
b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t.

c v ph

ng pháp l a ch n đ a đi m

Nh ng tác đ ng x u c a ch t th i t i môi tr ng khi n các nhà qu n lý đã quan
tâm đ c bi t đ n vi c x lý ch t th i, trong đó có vi c quy ho ch v trí bãi chôn l p
ch t th i r n.
Ngay t nh ng n m 70 c a th k tr c, các nhà khoa h c M đã ti p c n k
thu t phân tích đa ch tiêu (Multicriteria analysis) và ch ng x p b n đ (Overlapping
Map) đ l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t. Cu i nh ng n m
80, vi c nghiên c u v l a ch n đ a đi m đã lan lan r ng sang các n c Châu Âu và
m t s qu c gia phát tri n Châu Á. Trong nh ng n m g n đây, n i lên m t s nghiên
c u ng d ng GIS trong vi c l a ch n đ a đi m bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t
Malaysia, Hy L p, Nh t B n, ài Loan,...
Malaysia, các tác gi đã s d ng ph ng pháp phân tích đa ch tiêu (đ c tích
h p b i hai thu t toán là Quá trình phân tích phân c p (AHP – Analytic Hierachy
Process) và liên k t tr ng s tuy n tính (WLC – weighted Linear Combination) đ gi i
quy t bài toán này. Quy trình này g m 2 b c chính, đ u tiên d a vào các ch tiêu gi i
h n v v trí bãi chôn l p đ phân tích các d li u không gian đ u vào nh m xác đ nh


13

các khu v c ti m n ng, sau đó xác đ nh tr ng s cho các ch tiêu và t đó tính đi m
cho các khu v c ti m n ng (Mokhotar và nnk, 2008).
Trong m t nghiên c u khác, nhóm tác gi Karkazi và nnk (2001) v i m t cách ti p
c n khác là phân tích d li u đ u vào theo logic m (fuzzy logic). Ph ng pháp này
đ c áp d ng khi các ch tiêu đ a ra không đòi h i quá chính xác, c th , ranh gi i c a
các khu v c không rõ ràng mà là phân cách d n d n. i m khác bi t ph ng pháp này

so v i các ph ng pháp khác là các ch tiêu không c n chính xác, nó đ c tính gián ti p
thông qua các quy t c xác đ nh d a trên kho ng cách t m t đi m đ n m t đ i t ng.
Theo ph ng pháp ch ng x p b n đ (Map Overlay) và cách ti p c n boolean
logic, tác gi Makibinyane Thoso (2007) đã nghiên c u th nghi m t i th đô c a
Nam Phi. Y u t đ u vào là các b n đ , các b n đ này s ch ra các vùng thích h p
(giá tr boolean là 1) hay không thích h p (giá tr boolean là 0) cho t ng ch tiêu. Các
b n đ này đ c ch ng x p v i nhau t o ra b n đ gi i h n cu i cùng. Trong s các
ch tiêu gi i h n đ ra, tác gi l a ch n 2 ch tiêu quan tr ng h n c là kho ng cách t i
b ngu n n c m t và kho ng cách t i đ ng s t đ xây d ng b n đ h s (factor
maps). B n đ h s khác v i b n đ gi i h n là nó th hi n s ph n lo i m c đ thích
h p t ít thích h p đ n thích h p nh t. Tuy nhiên, h s này đ c gán r t đ n gi n,
theo ch quan c a ng i ra quy t đ nh. Cu i cùng là thao tác ch ng x p b n đ gi i
h n và b n đ h s đ cho ra b n đ thích h p nh t.
Nhìn chung, vi c ng d ng GIS và vi c phân tích đa ch tiêu đ tìm đ a đi m b
trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t đ c áp d ng khá hi u qu trên th gi i. Còn
Vi t Nam, l nh v c này m i ch th c hi n m t cách t ng đ i t phát, ch y u l a
ch n các ch tiêu đ n gi n. N m 2001, Thông t liên t ch s 01/2001/ BKHCNMT –
BXD đ c đ a ra đ h ng d n vi c l a ch n đ a đi m, xây d ng và v n hành bãi chôn
l p ch t th i r n. Tuy nhiên, m i ch có r t ít các nhà khoa h c nghiên c u l nh v c này.
i n hình là t p th tác gi thu c i h c à N ng đã ti n hành xác đ nh v trí bãi chôn
l p ch t th i r n
ông Nam, Khánh S n, ã N ng. Tr c tiên, các tác gi xác đ nh
các ch tiêu gi i h n phù h p v i khu v c nghiên c u, sau đó xác đ nh nh ng vùng
đ m đ phát hi n và lo i b nh ng khu v c không phù h p. Trên c c đó, l a ch n
s b ra nh ng khu v c ti m n ng. Và cu i cùng, k t h p v i đi u tra, kh o sát các
v n đ kinh t - xã h i liên quan khác. Sau đó, đ tài này đã phát tri n thành ph n m m
Landfill, tuy nhiên, vi c xác đ nh trong s c a các ch tiêu ch a đ c xác đ nh rõ ràng.
Nh v y, nhu c u th c t Viêt Nam hi n nay là c n có m t quy trình và ph ng
pháp tính toán c th h n n a đ h tr cho các nhà quy ho ch tìm đ c v trí t i u
đ chôn l p ch t th i r n sinh ho t, gi m thi u các tác đ ng v kinh t , xã h i và môi

tr ng.


14

CH
NG 2. QUY TRÌNH L A CH N A I M B TRÍ BÃI CHÔN
L P CH T TH I R N SINH HO T B NG GIS VÀ PH
NG PHÁP
PHÂN TÍCH A CH TIÊU

2.1. Khái ni m v GIS
Thu t ng GIS là ch vi t t t c a các t Geographic Information System - H
thông tin đ a lý. GIS đ c ng d ng r ng rãi trong nhi u l nh v c c a đ i s ng trong
kho ng t nh ng n m 1980 t i nay cùng v i s bùng n c a công ngh thông tin.
“GIS là t h p các ph n c ng, ph n m m máy tính, d li u đ a lý, nhân s đ c thi t
k đ thâu tóm, l u tr , c p nh t, x lý, phân tích và mô hình hóa t t c các d ng
thông tin có quy chi u đ a lý” (ESRI, 2006)
T đ nh ngh a ta th y các h p ph n c a GIS bao g m ph n c ng, ph n m m,
ph n d li u và ph n con ng i.

Ph n c ng

Ph n m m

Con ng

i

GIS

D li u

Hình 2.1. Các h p ph n cu GIS.
T các thành ph n c a GIS ta th y GIS có ch c n ng nh p d li u: đ a th gi i
th c vào trong c s d li u, qu n lý d li u (l u tr / truy c p), x lý và phân tích d
li u, xu t d li u. M i ch c n ng là m t khâu trong c h th ng x lý GIS. Trong các
ch c n ng trên thì tìm ki m và phân tích không gian là ch c n ng quan tr ng nh t c a
GIS. M t s phép phân tích không gian hay đ c s d ng trong đ tài là: phân tích
vùng đ m, phân tích m ng, ch ng x p các l p thông tin, v.v..
a. Phép phân tích vùng đ m
Dùng đ t o vùng đ m nh m khoanh vùng các đ i t ng đ a lý v i bán kính xác
đ nh. Vi c t o vùng đ m có th th c hi n cho r t nhi u ki u đ i t ng bao g m c


15

đi m, đ ng, vùng. Ví d : khi nghiên c u s ô nhi m không khí, vùng m r ng tính t
ngu n là m t hàm c a m c đ ô nhi m tính t m i ngu n đi m. Trong tr ng h p
này, chi u r ng c a vùng b ô nhi m s có các m c khác nhau tùy theo m c đ ô
nhi m. L i ích c a vi c t o vùng đ m trong phân tích không gian là t o nên các vùng
có cùng kho ng cách v i m t đ i t ng l a ch n. Ch c n ng này r t có ích cho vi c
phân tích m i quan h v s phân b và tác đ ng gi a các đ i t ng không gian ( ng
V n
c, 2001).
b. Phân tích ch ng x p các l p thông tin (overlay)
Phân tích ch ng x p là x lý m i quan h logic và t h p thông tin không gian
c a nhi u l p thành m t l p riêng bi t, ch a đ ng thông tin m i. Có 2 d ng là ch ng
x p l p thông tin raster và ch ng x p l p thông tin vector:
- Ch ng x p l p thông tin raster: Trong m i l p raster, m t ph ng đ c chia b ng

m t l i thành nhi u ô nh g i là cell hay pixel. M i pixel ch a thông tin v m t đ i
t ng hay m t s h p ph n c a đ i t ng. Các ô trong ma tr n đ c t ch c theo hàng và
c t, m i ô ch a m t giá tr nh t đ nh và có kích th c b ng nhau. Giá tr t i m i v trí trên
m t ma tr n đ c t h p v i giá tr t ng ng trên ma tr n khác đ t o ra giá tr m i.
- Ch ng x p l p thông tin vector: D li u vector trong GIS là s ph n ánh th
gi i th c thông qua các ph n t s c p d ng đi m, đ ng, vùng đ c mô t b i các
thu c tính đi kèm và m i quan h không gian (topology) gi a chúng. Vi c ch ng x p
các l p thông tin vector đ c th c hi n d a trên vi c đánh giá m i quan h topology
gi a các đ i t ng. Ví d các thông tin v topology c a các đ i t ng d ng đ ng bao
g m n i ti p nhau, c t nhau, chung c nh,...
c. Phân tích m ng
M t trong nh ng ng d ng c a phân tích m ng là v ch đ ng đi và phân đ nh v
trí. V ch đ ng đi ngh a là tìm đ ng đi ng n nh t gi a hai đi m b t k trong m ng
l i. Vi c l a ch n tuy n đi có th đ c th c hi n trên d li u raster. K t qu đ a ra
có th là nhi u tuy n đi đ c v ch ra và ta có th l a ch n tuy n đi t i u. Trong đ tài
này, ch c n ng phân tích m ng đ c s d ng đ tính toán kh i l ng v n chuy n rác
th i t các đi m thu gom t i các v trí ti m n ng.
2.2. Ph

ng pháp phân tích đa ch tiêu (MCA)

Ph ng pháp phân tích đa ch tiêu (MCA: Multi-Criteria Analysis) là m t phép
phân tích t h p các ch tiêu khác nhau đ cho ra m t k t qu cu i cùng. MCA ch y u
đ c ng d ng đ đánh giá tác đ ng c a m t quá trình đ n môi tr ng, h tr bài toán
quy ho ch đ l a ch n v trí phù h p nh t cho m c đích xác đ nh. Các b c c a MCA
bao g m:
2.2.1

nh ra các ch tiêu
ây là b

c đ u tiên c a bài toán.

tìm ra m t v trí thích h p ph i đ nh ra các


16

ch tiêu khác nhau. Các ch tiêu này đ c đ nh ra d a trên nh ng c s khoa h c và
c n c pháp lý. Nó là c s đ giúp ta thu th p các d li u đ u vào và qua các ch c
n ng phân tích không gian c a GIS chúng ta s có nh ng thông tin c n thi t.
Ví d : đ a đi m thích h p cho m t bãi chôn l p CTRSH g m nhóm 3 ch tiêu:
- Ch tiêu kinh t : bãi chôn l p nên xây d ng khu v c đ t ch a s d ng, đ t có
hi u qu kinh t th p, gi m chi phí v n chuuy n t đi m thu gom t i các bãi chôn l p.
đ

- Ch tiêu xã h i: t ng t i đa kho ng cách t i các khu dân c , c m dân c , ph i
c s ch p thu n c a c ng đ ng.

- Ch tiêu môi tr ng: đ gi m s ô nhi m không khí thì bãi chôn l p c n xây
d ng cu i h ng gió, xa các đi m đông ng i.
2.2.2. Phân nhóm các ch tiêu
Tùy t ng m c đích c th mà các ch tiêu có t m quan tr ng khác nhau, vì v y
mà c n ph i s p x p các ch tiêu theo t ng m c đích riêng bi t. Có 2 cách ti p c n đ
phân kho ng các ch tiêu, đó là cách ti p c n ki u Boolean và cách ti p c n ki u nhân
t phân lo i ho c liên t c.
a. Cách ti p c n ki u Boolean
V i cách ti p c n này toàn b khu v c nghiên c u s phân vùng thành 2 nhóm là
vùng thích h p (mang giá tr 1), vùng không thích h p (mang giá tr 0). Ví d , bãi
chôn l p ph i n m cách ngu n n c m t 500m, có ngh a là nh ng vùng n m cách ngu n

n c m t > 500m là thích h p và do đó mang giá tr 1, nh ng vùng khác là không
thích h p, do đó mang giá tr 0. Cách ti p c n này có nh c đi m là coi các y u t đ u
quan tr ng nh nhau. Do đó không th áp d ng đ i v i các ch tiêu ph c t p.
b.Cách ti p c n nhân t phân lo i ho c liên t c
Cách ti p c n này r t có ích khi các ch tiêu có m c đ nh h ng khác nhau.
N u các giá tr c a các ch tiêu bi n thiên liên t c và có s t ng quan rõ ràng thì ta s
xác l p đ c m t thang t l liên t c, các d li u giá tr c n đ c l p l i t l theo
phép đ nh l i t l ki u tuy n tính:
X i  ( xi  xmin i ) /( x max i  xmin i )

Trong đó:
nh l i đi m s c a nhân t i

Xi :
xi :

i mg c

xmin i :

i m nh nh t

xmax i :

i m l n nh t

(2.1)


17

N u các giá tr c a các ch tiêu bi n thiên liên t c nh ng không có t ng quan rõ
ràng ho c các giá tr không đ c th hi n d i d ng s thì các các giá tr đó đ c x p
theo thang t l phân lo i.
Ví d : ch tiêu v ch tiêu hi n tr ng s d ng đ t cho vi c tìm ki m bãi chôn l p
ch t th i r n có th phân lo i nh sau: đ t ch a s d ng: 4 đi m (r t thích h p), các
lo i đ t nông nghi p: 3 đi m (thích h p), đ t nhà t m, ngh a đ a: 2 đi m (ít thích h p),
đ t ho t đ ng s n xu t, đ t làng ngh : 1 đi m (có th t m ch p nh n), các m c đích s
d ng khác: 0 đi m (không thích h p).
2.2.3. Xác đ nh tr ng s các ch tiêu
Có r t nhi u ph ng pháp đ xác đ nh tr ng s c a các ch tiêu. Ph ng pháp
tính tr ng s đ c s d ng trong đ tài là ph ng pháp Quá trình phân tích phân c p
(Analytical Hierarchy Process – AHP). u đi m c a ph ng pháp AHP là d th c
hi n, có c u trúc rõ ràng và làm rõ đ c quan h gi a các c p y u t . ây là k thu t
do Giáo s T. Saaty nghiên c u và phát tri n vào nh ng n m 1980. Quy trình g m 4
b c chính:
1. Phân rã m t tình hu ng phi c u trúc thành các thành ph n nh .
2. S p x p các thành ph n hay các ch tiêu theo m t th t phân c p.
3. Gán giá tr s cho nh ng so sánh ch quan v m c đ quan tr ng c a các ch
tiêu. Vi c so sánh này đ c th c hi n gi a các c p ch tiêu v i nhau và đ c t ng h p
l i thành m t ma tr n vuông c p n (có n dòng và n c t, n là s ch tiêu). Ph n t aij th
hi n m c đ quan tr ng c a ch tiêu hàng i so v i ch tiêu c t j. M c đ quan tr ng
c a các ch tiêu đ c đánh giá d a trên ý ki n ch quan c a các chuyên gia (hình 2.2).
4. Tính toán và t ng h p k t qu đ xác đ nh m c đ quan tr ng c a các ch tiêu:
- Chu n hóa m c đ quan tr ng c a các ch tiêu b ng cách l y giá tr c a m i ô
trong m i m t c t chia cho giá tr c a t ng c t đó.
- Tính giá tr trung bình c a t ng dòng trong ma tr n cho ra tr ng s t
c a các ch tiêu (hình 2.3).

1/9

1/7

1/5

1/3

1

Vô
cùng ít
quan
tr ng

R t ít
quan
tr ng

ít quan
tr ng
nhi u
h n

ít quan
tr ng
h n

quan
tr ng
nh

nhau

3
quan
tr ng
h n

5
quan
tr ng
nhi u
h n

7
R t
quan
tr ng
h n

ng ng

9
Vô cùng
quan
tr ng
h n

Hình 2.2. Thang đi m so sánh m c đ quan tr ng c a các ch tiêu trong ph
AHP (các giá tr trung gian là 1/2, 1/4 , 1/6, 1/8, 2, 4, 6, 8).

ng pháp


18
M c đ quan tr ng c a
các ch tiêu
X1 X2
X3
X1
1
1/4
1/5
X2
4
1
1
X3
5
1
1
T ng 10 2.25 2.2

Chu n hóa ma tr n
X1
0.1
0.4
0.5
1

X1

X2
X3
T ng

Tr ng s chung

X2
0.111
0.444
0.444
1

X3
0.091
0.455
0.455
1

X1
X2
X3

0.101
0.433
0.466

Hình 2.3. Ví d v m c đ quan tr ng c a các ch tiêu và cách tính tr ng s .
Khi th c hi n đánh giá các ch tiêu, m c đ quan tr ng c a các ch tiêu đ c
đánh giá ph thu c vào ý ki n ch quan c a ng i đ a ra quy t đ nh. Chính vì v y, nó
không th đ m b o đ c tính khách quan c a v n đ .

đánh giá tính h p lý c a các
giá tr v m c đ quan tr ng c a các ch tiêu, ta có th s d ng t s nh t quán c a d
li u (Consistency Ratio – CR) do T. Saaty đ xu t (Saaty, 2001). T s này so sánh
m c đ nh t quán v i tính khách quan (ng u nhiên) c a d li u:
CR 
CI 

CI
RI

(2.2)

max  n
n 1

n
n
 n

  w1i  w2i  w2i

1  i 1
1
1
i
i





 ...
max  


n
w11
w22
w22





CR : T s nh t quán
CI : Ch s nh t quán(Consistency Index)
RI : Ch s ng u nhiên (Random Index)
max : Giá tr đ c tr ng c a ma tr n
n : s ch tiêu
w : giá tr c a các ch tiêu đã đ c chu n hóa c a hàng i t ng ng v i c t i
i v i m i ma tr n so sánh c p n, Saaty đã th nghi m t o ra các ma tr n ng u
nhiên và tính ch s CI trung bình c a chúng và g i là ch s ng u nhiên (RI):
B ng 2.1. Giá tr RI t
n

1

2

RI

0

0

3

4

ng ng v i s l
5

6

ng ch tiêu n
7

8

9

10

0.52 0.89 1.11 1.25 1.35 1.40 1.45 1.49

Giá tr t s nh t quán CR <0.1 là ch p nh n đ c, n u l n h n đòi h i ng i
đ a ra quy t đ nh thu gi m s không đ ng nh t b ng cách thay đ i giá tr m c đ quan
tr ng gi a các c p ch tiêu.
2.2.4. Tích h p các ch tiêu
Sau khi đã phân kho ng và tính tr ng s c a các ch tiêu thì vi c tích h p chúng

19

cho ta tính đ c ch s thích h p hay k t qu cu i cùng c a các ch tiêu. Ch s thích
h p S đ c tính theo công th c (Saaty, 2001):
n

S   (Wi  X i )

(2.3)

i 1

S: ch s thích h p;
Wi : Tr ng s c a các ch tiêu;
Xi :

n: S l

i m c a các ch tiêu;
ng ch tiêu.

K t qu cu i cùng c a phân tích đa ch tiêu s cho ta ch s thích h p c a t ng v
trí. Trên c s đó, ng i đ a ra quy t đ nh s l a ch n ph ng án thích h p nh t là
m t trong s các ph ng án có ch s cao nh t.
2.3. Quy trình l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t
D a trên nh ng phân tích trên, đ tài xin đ a ra quy trình l a ch n đ a đi m b
trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t d a trên c s ng d ng ph n m m ArcGIS
(hình 2.4).
Xác đ nh m c đích yêu c u

Thu th p tài li u

Chu n hoá d li u
Xác đ nh yêu c u v đ a đi m
và ch tiêu gi i h n
ánh giá ch tiêu s b

T ng h p các ch tiêu
có th đánh giá ngay
Xác đ nh s b
các khu v c ti m n ng
Phân lo i và tính đi m
các l p đ u vào

L a ch n s b
ánh giá các ch tiêu còn l i
ánh giá chung cu c

Hình 2.4. Quy trình l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t
Quy trình đ

c chia làm 3 giai đo n:

a. Giai đo n chu n b
ây là giai đo n đ u tiên c a quy trình. Trong giai đo n này c n th c hi n các


20

b

c sau:
B

c 1: Xác đ nh m c đích yêu c u c a bài toán

M c đích là tìm hi u đ c đi m t nhiên, kinh t , xã h i c a khu v c c n nghiên
c u, yêu c u, nhi m v đ t ra c a bài toán.
B

c 2: Thu th p tài li u

Thu th p các tài li u: b n đ đ a hình, b n đ hi n tr ng s d ng đ t, b n đ quy
ho ch s d ng đ t, b n đ đ a ch t khoáng s n, các s li u th ng kê, báo cáo quy ho ch
c a khu v c.
Các tài li u chuyên môn c n thu th p là các quy đ nh pháp lý, quy ph m k thu t
v l a ch n bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t. Các tài li u này g m: Tiêu chu n xây
d ng Vi t Nam (TCXDVN 261:2001), tiêu chu n thi t k bãi chôn l p ch t th i r n
sinh ho t, các thông t liên t ch, các quy đ nh v b o v môi tr ng đ i v i vi c l a
ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n sinh ho t,...
B

c 3: Chu n hóa d li u

T các b n đ thu th p đ
c a ph n m m ArcGIS.
B

c ti n hành chu n hóa và chuy n đ i v c s d li u

c 4: Xác đ nh yêu c u v đ a đi m và ch tiêu gi i h n

Vi c xác đ nh các yêu c u c a bãi chôn l p (quy mô, lo i bãi,...) và đ ra các ch
tiêu gi i h n là c s đ ti n hành l a ch n đ a đi m b trí bãi chôn l p ch t th i r n
sinh ho t. B c này đ c th c hi n d a trên nh ng quy đ nh, quy ph m và đ c đi m
t nhiên, kinh t xã h i c a khu v c c n nghiên c u.
b. Giai đo n l a ch n s b
Vì di n tích khu v c tìm ki m r t r ng l n lên đ gi m mi n tìm ki m chúng ta
ph i l a ch n m t s ch tiêu có th đánh giá ngay đ th c hi n đánh giá s b nh m
tìm ra nh ng v trí ti m n ng cho giai đo n ti p theo.
B

c 1: ánh giá các ch tiêu s b

Các ch tiêu dùng đ đánh giá s b s đ
không gian c a GIS.
B

c th c hi n d a trên vi c phân tích

c 2: L a ch n s b

M c đích c a b c này là làm gi m di n tích vùng tìm ki m. Do khu v c tìm
ki m r t r ng l n, vì v y s r t khó xác đ nh khu v c thích h p cho bãi chôn l p ch t
th i r n. Ta s ch n các ch tiêu có th đánh giá d dàng theo các quy đ nh, sau đó s
phân lo i và tính đi m c a các y u t đ u vào nh dân c , giao thông, ngu n n c,...
phân lo i và tính đi m các y u t theo ch tiêu trên, đ u tiên t o các raster kho ng
cách t i các y u t đó, r i d a vào l p raster kho ng cách này ta s phân kho ng và
tính đi m cho các l p.
Tuy nhiên không ph i các ch tiêu đ u có m c đ thích h p nh nhau, ví d nh

21

bãi chôn l p ch t càng xa khu dân c càng t t, nh ng l i không nên quá xa đ ng giao
thông vì s làm t ng chi phí v n chuy n c a bãi chôn l p, không nên quá g n đ ng
giao thông s nh h ng t i ng i đi trên đ ng do mùi c a bãi chôn l p ch t gây ra.
Nên chúng ta c n phân kho ng và tính đi m phù h p v i t ng ch tiêu.
Sau khi gán đi m cho các l p raster, c ng các raster thành ph n l i đ đ c m t
l p raster t ng. Nh ng khu v c nào không có giá tr ho c giá tr quá th p s b lo i b .
c. Giai đo n l a ch n cu i
T m t s khu v c ti m n ng, ti n hành đánh giá và sàng l c ti p đ tìm ra khu
v c phù h p nh t. Giai đo n này g m 2 b c:
B

c 1: ánh giá các ch tiêu còn l i

Nh ng ch tiêu nào ch a tham gia vào đánh giá s b thì s đ c l a ch n đ
đánh giá chính xác. Vi c đánh giá ch c n th c hi n cho các khu v c ti m n ng đã
ch n ra b c đánh giá s b . Ngoài ra, chúng ta còn ph i đi kh o sát, đi u tra th c
đ a đ xem nhu c u và m c đ ch p thu n c a chính quy n và ng i dân đ a ph ng.
B

c 2: ánh giá chung cu c

Các khu v c ti m n ng đ c đánh giá t ng h p theo toàn b các ch tiêu nh m
m c đích l a ch n khu v c phù h p nh t. Trên c s đi m thành ph n và tr ng s c a
các ch tiêu, ti n hành tính đi m chung cu c c a các khu v c ti m n ng theo công th c:
n

S j   (Wi  X ij )

(2.4)

i 1

S j : Ch s thích h p (đi m chung) c a khu v c j
Wi : Tr ng s c a ch tiêu i
X ij :

i m c a khu v c ti m n ng j theo ch tiêu i

n : T ng s ch tiêu
K t qu là khu v c nào có giá tr cao nh t s đ

c l a ch n.


22

CH
NG 3. L A CH N A I M B TRÍ BÃI CHÔN L P
CH T TH I R N SINH HO T TRÊN A BÀN HUY N ÔNG ANH

3.1. Gi i thi u v khu v c nghiên c u
Huy n ông Anh n m
là 182,139 km2 (hình 3.1).

phía B c thành ph Hà N i, v i t ng di n tích t nhiên

Hình 3.1. V trí huy n ông Anh trong thành ph Hà N i
- Phía ông, ông B c c a huy n giáp t nh B c Ninh
- Phía ông Nam giáp huy n Gia Lâm, Hà N i
- Phía Tây giáp huy n Mê Linh, Hà N i
- Phía Nam giáp sông H ng
- Phía B c giáp huy n Sóc S n, Hà N i
Huy n ông Anh bao g m 1 th tr n (TT. ông Anh) và 23 xã: B c H ng, C
Loa, D c Tú, i M ch, ông H i, H i B i, Kim Chung, Kim N , Liên Hà, Mai Lâm,
Nam H ng, Nguyên Khê, Tàm Xá, Th y Lâm, Tiên D ng, Uy N , Vân Hà, Vân N i,