tiền tệngân hàng thanh toán quốc tế

TRUONG iJJU HOC KINH TE THANH PHO HO CHI MINH

'

- TliN Ti:.. ,GAN HANG&
,
~

A

A

THANH TOAN QVOC TE

cmi B1£N: PTS TRAN HOANG NGAN
cUNG NHOM BltN so~
PTS L£ VAN Tt-y()

m-. TUYtT ANH

TRUONG THl H6NG

Nha Xua:t Ban Tho'ng Ke

1996


, ....
I

TRUONG D~I HQC KINH Tf

THANH PH6 Hb CHf MINH

"' TE" - NGAN·
"
'
TIEN
HANG
&
..
,
,.r
,.r
TH·ANH TOAN QUOC TE
CHU BitN: PTS 'l'RAN HOANG NGAN
CUNG NH6M BitN SO~N
- PTS L~ VANT~
- VO THJ TDIBT ANH
- TRU'CJNG THJ HONG

,J;..,.,_ ,..,;-~r·.~;,~·: ·~.;-T-~..;·1
lR\ t f'
I
l:i~Ill ··~ '~· ·:.~r~ I
4 ,.-

•

•

--··~··

'•

~

·'-

----

- 1996 -

I,• ,,

..-


LffiN6IDAU

Sau qua trinh. nghien ctlu gidng dpy va tiep c~n tht1c
te: Tcic giii xin giii den bp.n d{)c, sinh vien ccic ngfuth kinh te'
quyln scich "Tien t~ - ngan hang va Thanh toan qu6c te'".
Npi dung phong phu, phu hqui/c te: Trong quyln scich b(ln dpc se tim thriy nhung hoc.it
dpng hoi docii tr~n thj trltilng ·ho'i docii qu6c. te: ccic cht d{J
ti"en tf quan tr9ng, nghifp V{t ngan hang thwng m{Ji Va d(I.c
bi~t la n9i dung ccic phucJng thuc thanh tocin quiJc te' dang
dU{Jc hy vpng quyln scich nay se la m(Jt tai li~u quj bciu cho vifc
nghien CUu, h9c tP,p CUa sinh Vien ccic nganh kinh te: .
Tuy nhien do trong qua trinh t(ip h

do trinh d(J kinh nghi~m co h(Ln, quyin stich nay ch& ch&.n
khong trcinh khoi thieu sot.
1:cic gia rtit mong nh~n duffc s11 g6p j, bo' sung tua b(ln
dpc.
Thang 2. nrim 1996
·Tac gia

PTS TRAN HOANG NGAN

3


CHU'CJNG I

D~I CUONG

I NGUON GOC CUA TIEN

vE

TIEN Tt

Tt

Cung vcri qua trinh phat tri~n cua xa h9i loai nguC1i,
•fen t~ duc;tc hinh thanh qua nhieu giai d~n ljch sl!. CJ
bu6i ban cung

rap

trt1c tiep nhung gi minh can thong qua

vi~c

san

blin tr'bng tr9t. Dfm ~n, con nguC1i thoat khoi theri ky nay
th6 Sc1 nay bilng St! chuyen mt.in hoa tien den trao d6i hang
nhu ~u cfln c6 m('>t hinh
v~t trung gian trao d6i. Mt nhi'eu lo~i
d\}ng vao m\}C dich fi.y d nhung thai gian,
nhau: long chim, vo so, h:;i.t ca cao, b:;i.c,

· !Joa,

x~t hi~n

thuc tien t~ lam
v~t th~ da duqc
khong gian khac
vang, giay bi;ic ...

1. Hinh thai gi- DAy .la hinh thai aau tien phat sinh tu che d~ cong

J'.a nguyen thuy khi nen san xuit xa h(>i con thflp kem
mang tinh tt! cung tv cap; vi~c trao d6i duqc thvc hi~n
m('>t each ngftu nhien giua v~t nay vdi v~t khac duqc bi~u
4

thj qua di\ng thuc:
1 Hang hoa A
1 con cltu

=8

=y
kg

Hang boa B
~o

- Qua each trao dOi nhu tren ta thay rhng ng11C1i co
cltu do nhu cau can ~o da mang san ph~m cua minh d6i
lay g~o va ngl.!c;tc l~i ngl.!Cti CO glitO ~n thj t Cltu da d6i g?O
lay cuu. Mu6n trao d6i xay ra thi hai ben trao d6i phai
tim g~p ngl.!di sCr hltu lo~i hang hoa ma minh cln va ngl.!Cti
do cling c~n lm;ti hang hc5a minh co. Noi each khac hinh
thai gia tri gian ddn doi poi vi~c trao d6i phai th6ng nhat
v~ theti gian va kh6ng gian.
doi hoi trao dei'i v(it lay v~t phiii th6ng nhat
trong kh6ng gian va thdi gian nhfft djnh va thoa man dang
nhat v'e lo~i va so luqng hang hoa se ~p kho khiin khi
san xuat va trao dci'i hang hoa phat tri~n. Do do khi trao
deli ngay cimg mc1 r('mg thi ban than hinh thai nay kh6ng
con thich hqp m1a; no doi hoi phai co m¢t hinh thai gta
trj khac phu hqp hc:n d~ co th~ thtfc hi~n trao d6i bat cu
hie nao, khong phai ph\} thu9c vao y thich cua ng1.tC1i trao

d6i. Tu do hinh thai gia trj mc1 r-

Vi~c

2. Hinh th
ma rpng:

- Trang hinh thai nay, m{>t hang hoa co quan h~ trao
d6i vd'i nhfeu hang hoa khac tuc ta gia tri mduqc bi~u di~n bfing nhfeu lm;ti hang boa khac nhau. B~y
giC1 co nhfeu hang hc5a lam v~t ngang gia chung vd'i hang
5


boa do.
Trao d6i duqc bi~u tbi qua dlmg tbuc:·
·y Hang boa B

.
1 Hang hoa A=

z Hang hoa C

t llimg hoa D

- Hinh thai nay d8 ti~n b¢ hc:tn hinh tMi trudc nh'llng
khi siin x~t va trao deli hang boa ngay cang phat tri~n
thi ban thAn n6 cling b¢c I~ nhi~u nhuqc di~m va gfty

nhi~u tra n~i trong trao d6i:
+ Khi co hang h6a mdi x~t hi~n thi dAng thuc tren
c8.ng keo dai them vO t4n.
+ Vi~c tht;~ hi~n trao dOi c6 khi phiii qua nhi~u
trung gian khac nhau (vi nguC1i co hang h6a trao d6i khong
th~ d6i tntc tie'p hang h6a cua hQ l~y hang hoa hQ can vi
ngucsi kia khong co nhu cau v~ l~i hang boa do).
+ Bi~u hi~n gia tri khOng th6ng nhd't vao- m(>t hang
h6a vi c6 nhieu hang h6a lam v$t ngang gia.

-m

tinh hinh d6, hinh thai gia tri md' r(>ng cling
kh6ng oon kha nAng dap ung cho nen cac han·g boa clan
lam v~t ngang gia chung d~ bi~u hi~n gia trj cua tat ca
cac hang h6a khac gQi la hinh thai gia trj chung.

3. Hinh thai gia trt chung:
- Trong hinh thai nay, gia trj td't ca cac hang h6a
chi can thong qua m~t hang h6a duy nh~t dugc. dung lam
6


v$t ngang gia chung. V$t ngang gia chung nay dltqc tit
ca ngltC1i dAn a. dja phltcmg d6 c6ng nh~n la trung gian
trao dOi.
y hang h6a B
z hang boa C

=>

hang h6a a

t hang h6a D
- Tuy nhi~n vi~c trao d6i vAn con. nh'llng h~n ch4f
nh~t djnh Mi le v~t ngang gia· chung vAn chtta
djnh vao lO{li hang h~p quan va di~u ki~n sinh hO{lt cua tang dja
phlt<1ng ma ch9n cac v~t ngang gia chung khac
nhau.
Vi d\1:

·Biic My: thu6c Ia,
Phi ChAu: N6

I~,

M~xic6: h~t

ca cao

6c.

Trung qu6c: Da thti
- Khi trao d6i hang h6a phat tri~n kh6ng con trong
mOi dja phtt<1ng; thj trttcrng hang h6a ngay cang met r(>ng
vii phong phti dbi hoi phai c6 m¢t thu hang h6a nao d6
th~n lqi cho trao dOi va dtth6a do chinh la tfen ~·

4. Hinh thcii gi
Trude dAy co nhi~u hang h6a da tung dong vai tro
v$t ngang gia chung mOt each xen ke va ~m thcri. Trai
qua nhfeu giai do;;in ljch sli' con nguai da ch9n kim lo~i
dong vai tro v~·t ngang gia chung thay the' cho cac hang
7


boa thong thttC1ng khac vi nhung thu¢c tinh t\f nhien cua
no. Va ngay trong cac kim

lo~i

dttc;tc cong

nh~n

la

v~t

ngang gia chung nhtt: slit, thi€c, dOng, vang, bi;ic ... cung
trai qua m~t qua trinh t\f dao thai ~n ~n d~ cuoi cung
cua hai kim loi;ii qui la vang va
tro

v~t

b~c

d¢c quy'en dong vai

ngang gia chung. Noi each khac m9i ngucri cfeu

dung vimg va b~c d~ deii 1£ly hang boa minh ciin tht.k thC1i
va d~ dang, cong bhng, hie do ngttC1i ta n6i vang va b~c
dang gill vai tro hinh thai gia trj ti'en ~·
SCI di vimg va

b~c

d¢c quy'en gill vai tro

v~t

ngang

gia chung la vi S\f hli'u ich va ti?n 1<;1i cua no. Ban
no trttdc dAy da tl:tng dong vai tro

v~t

th~n

ngang gia chung

m{>t each xen ke va no cht?a dl!ng nhung thu¢c tinh tlf
nhien

d~c bi~t

ma cac hang h6a khac khong co dttqc. D6

la:

+ Tinh dong nhat:
b~c

Vdi hai thoi vang hoi)c hai thoi

co tr9ng ltt<;1ng nhtt nhau. Trong khi cac hang h6a

khac thi khOng thg co tinh dong nhat c6 dttqc (hai tam
da thu

~n

n{mg nhlt nhau chtta chiic co gia trj ngang

nhau vi con ph9 thu(>c vao d(> lanh_ li}.n va chat h.tgng cua
c:hting.

+ Tinh. d~ chia nho: Kim lrn;i.i khac vdi hang h6a
C1 cha khi chia nho ra no kh6ng mftt gia trj. Gia tri cua
m6i ph'Iln nho ba.ng gia trj cua m6i thoi vang hay bi;ic ban
dllu theo ty l~ cAt nho (tam da thti hi ciit ra lam 10 ph'an
thi m6i ph'Iln nho khong th~ co gia trj blJ.ng 1/10 gia trj
8

tfim ldn).

+ Tinh

d~

clit gill: Vang va

b~c co th~ cA't gill d~

dimh lau nam ma khong bj hu' hong. Thuc?c tinh nay da
danh b~i luon cac kim lo~i khac d~ dimh dc?c quyen lam
thudc do gia trj.

+ Tinh

d~ mang theo: do c6 gia trj cao va c6 thuc?c

tinh dong nhat, d~ chia nho ma vang b1;1c co th~ d~ rr.ang
theo vi vdi m9t ma'.u rat nho cua vang cung co gia trj rat
cao do do th~n lqi khi can di mua slim (chuc niing phu'dng
ti~n luu thong).
Khi vang va

b~c

dong vai tro

v~t

ngang gia chung

lam trung gian trao d6i ngucri ta noi vimg hlilc la tien ~·
Nhlt v~y, tien ~ la hinh thai bi&u hi~n cao nhat cua
cac hinh thai gia trj, no la hang hoa d~c bi~t d(>c quyen
lam v(l.t ngang gia chung do lttang va bi~u hi~n gia trj cua
tat ca cac 101;1i hang hoa.
Tom 11;1i: Ti~n ~ la san phAm tat ye'u trong qua trinh
phat tri~n cua trao d6i hang h6a. Tien ~ ra dcri va phat
tri6'n tren Cd Sd san xuat va lttu th6ng hang hoa. Tien ~
xuat hi~n tu the giai hang hoa, trai qua m¢t qua trlnh no
tach ra thanh m(lt hang hoa d~c bi~t dong vai tro v~t
ngang gia chung, lam trung gian trao ·d6i.

n cAc

HiNH THAI TIEN T~.

Cho den ngay nay tien
khac nhau.

t~

da trai qua nhieu hinh thai

9 '


i. Hoa

t~:

Day la hinh thai d\lng trong m¢t thCli gian dai.
a. Khai
Hoa

~

~

va dttqc sli'

ni~m:

tuc la dung hang boa nao do lam phtt<1ng

ti~n

ti'en ~
b. Cac

lo~i

hoa

t~:

Co 2 loi;ii.

• Hoa t~ khOng kim loi;ii: tuc la dung hang hoa khOng
kim loi;li lam ti'en t~ nhtt vo 6c, vo so, h~t ca cao, da thu,
~o, ... da tung lam tfen ~· Hinh thai nay co nhi'eu bat
ti~n nhtt: no chi dttgc cOng nh~n trong tung khu V\/C, dja
phttctng, mau htt hong, kho phan chia h~c g¢p 11,ii. Vl v~y
tAt ca hoa ~ khOng kim lo~i nay deu bi loi;ii bo va dttqc
thay th~ bdng hoa ~ kim 101,ii.
• Hoa ~ kim lo~i: (Kim t~) tuc la lay kim lo~i lam
phtt<1ng ti~n tfen t~. NguCli ta dung kim lolili dtic thanh
nhung ti'en d'Oog, tien kem, tfen chi, tien vimg, ti'en b~c
dltdi d~ng tien thoi, nen, tien dtic.

2. Tin
a. Khai

t~

(Chl

ni~m:

t~)
• i

Tin l~ la lo~i ti'en ~ ma tlf no khong co gia trj gi,
nhttng nhd S\f tin nhi~m cua IDQi ngttdi ma no dttqc h.tu
d\lng. Tin t~ la cai gi do dttqc ngttcri ta g-cin cho hay chi
djnh cho no c6 m¢t gia trj nh~t djnh d~ dong vai tro ti'en

10


~'

nen con g9i la chi ~·
b. Cac lo!ili tin

~:

Co 2 lo1:1i.

• Ti'en kim lo!ili:
Trong hinh thai boa ~ kim loi;ii, gia trj cua ch~t kim
lOl;li due thanh ti'en phu hgp vdi gia trj ghi tren m~t d'bng
ti'en, gia trj thlfc b~ng gia trj danh nghia.
Trong hinh thai tin ~ kim lo~i, m~nh gia cua ti'en
~ (gia trj ghi t~n m~t dOng tien) Ia do con nguC1i dinh
do!ilt cho no m<)t gia trj nao cung dugc. Th6ng thuC1ng ·thi
gia trj danh nghia (m~nh gia) cua tin t~ kim lo~i cao hc1n
gia tri thlfc cua no ..
• Ti"en
.·

gi~y:

co 2 IOl;li.

kha hoan: Do Ia ti'en gi~y dugc htu hanh
tren CC1 Sd thay the cho ti'en vang hay ti'en bAng b!ilC ma

nguC1i ta ky gC1i c1 ngfm hang. Di"eu do co nghia la ai co
ti"en giay kha hoan, thi Mt cU' hie nao cling co quy'en den
ngftn hang d~ dOi lay m<)t s6 vang hay b!ilc ma no lam di;ii
-

~ien gi~y

bi~u.

- Ti"en giay bat kha hoan: La lo~i ti'0n giay ngay nay,
no khOng d!ili bi~u cho
vang hay b!ilC. . Khi stl' dl;lng ti"en
.
gitly btft kha hoan, da.n chung khfing co quyl!n dem d~n
ngftn hang d~ dOi lay vang hay bi;ic nhu ti'0n giay kha
hoan. Trung Hoa la nttdc sang che ra ti"en giay bat kba
hoan vao the ky thU' 9. Qua ljch stl' ti'0n t~ Vi~t Nam,
trong cac trfeu d!ili phong kie'n, c6 m<)t hi~n tugng th~t

11


hi~n

kha scl'm vao nam 1396,

trttdc hdn cac mtcrc phudng tay.

CJ My tfen giay mdi xuat

d(>c dao, la ti'en gia'y xua't
hi~n

tU' nam 1690. Nguai co sang kien in tien giay d' nude

ta la

I-Th Quy Ly. Tien giay dudi

trfe~

d?i nha "Ho" duqc
gQi la "Thong Bao H(>i sao" gom bay lo?i ti'en giay: lo~i
10 dong ve cay dao, lo?i 30 dOng ve song, lo~i 1 dOng ve
may lo~i 2 d'Ong ve rua, lo?i 3 phuqng, lo?i 1 quan ve rang.
3. But t~: (tien qua ngan hang hay tien tn.tdng m11-c)

But t~ In lo~i tien t~ duqc ~o l~p qua cac but toan
la lo~i ti'en ~ vO hinh, khong so mo dttqc, n6 ton ~i tren
sach ke' toan cua ngan hang (so du tren tai khoan tfen
gC/i).

so

111

cAc

CHE

DO

TIEN T¢

1. Kh<ii niefm va n(>i dung cua che' d(> tien t~:

a. Khai nifm
·Ch~

d9 tien ~ la toan b(> nhung qui djnh mang tfnh
phap l~t ve hinh thli'c t6 chuc lt.ru thong tien t~ cua m(>t
nude nh~m dtta cac nhiln t6 khac nhau cua lt.ru thong ti'en
~

d?t Wi St/ thong nhat.
b. NC)i dung cua ch'e' d<) tien

~:

• Cd Sd cua che d(> tien ~ (ban vj tien ~): Ban vj

ti'en t~ la cac tieu chuAn chung ma m(>t nttdc ch<;m lam
elm ban cha ddn vi tien ~ cua mtac minh. Tieu chua'.n
12


chung do co thg Ia hang h6a khOng phai kim l~i, qui kim
hay ngol;li

t.~.

* Dem vi tien

~

: La ham lu<;rng kim l~i vdi mOt
ten gQi duc;tc phap l~t qui djnh lam tieu chwln d~ do
}ltong va bi~u hi~n gia cl Ct;a m9i hang hoa.
• C6ng C\J luu thf>ng ti'en t~: La nhtlng phuc:rng ti~n
lttu thong va phlfang ti~n thanh toan do nha nlfdc qui
djnh nhlf:

+ Tien due:

- du gia
- kh6ng du gia

+ Tien giay
+ But

t~

2 Cdc che' d{> tien t~:

Trong qua trinh _phat tri~n, cac nlfdc da sli' d9ng
nhi'eu che d9 tien t~ khac nhau. Tl! khi CNTB hinh thanh
va phat tri~n co cac che "d9 tien ~ sau dfly:
2.1 Che d9 song ban vj (hai ban vj - luong kim ban
vi)

a. Slf hinh thanh che d<) song ban vj:
Trong che d9 phong kien, b~c la kim lo~i ti'en ~ chu
yeu trong luu thong. cJ giai doliln cua CNTB, chinh phu
qui djnh dung blilC lam dan vj tien t~. Khi san xu~t va
lttu th6ng hang boa phat tri€n phat sinh cac kholm giao
djch mua ban hang boa co gia tri lcrn ngay cang tAng

13


khien cho vi~c dung hl,lc lam v~t ngang gia chung kh6ng
con thich hqp m1a vi gia trj cua b~c th~p. Vi v~y ngttcri
ta phai tim m{>t kim lo~i khac co gia tri cao hem b~c di.ta
vi10 htu thong; vang duqc ch9~ lam kim lolili tfen ~ ttt do.
Nhlt v~y, hie nay co hai kim lolili la vimg va hlilC dOng
thcri- lam kim l~i tien ~' hinh thanh n~n che ·d¢ song
ban vj.
b KMi ni~m: Che d\> song ban vj la che ·d\> tien ~
ma phap h~t qui djnh hai kim lol,li (vang va b~c) dthcri lam kim lolili tien ~· Hai kim loi;ii tien ban vj vang
va tien ban vj b1;1c duqc tl! do due va co hi~ ll!c phap ly
chi tra v6 h~n.
c. PhAn l~i: Ci1n cli' vao each qui dinh moi quan h~
trao ddi gilla tien ban vj vang va tien ban vj b1,1c, ngttcri
t.a chia ra lam hai 101,ti che d\> song ban vj:
• Che d\> ban vj song hanh: Ia che d~ song ban vj,
trong do ty gia giua hai 101;1i tfen ban vj vimg va ti'en ban
vJ ~c h.ru thOng cAn cli' vao gia trj thl!c te cua kim lo~i
vang va kim l~i b1;1c chli'a trong dOng tien do, kh6ng co

81/ can thi~p clia nha nuc1c.
Vi d1:1: Nltc1c Anh vao nam 1633 due hai

l~i

tien kim

lo~i;

. Ti'l!n vang "Guinea"
. Ti'l!n bf,ic "Shilling"
Hai tmng tien nay cung cAn
14

n~ng

nhtt nhau.


TY

gia 1 Guinea = x Shilling

x ducfc hlnh thanh tlf phat tren th! trttC1ng.
• Che d¢ ban vj kep: cling co che d¢ song ban vi,
nhung trong do phap lu~t qui djnh c9 th~ ty gia trao d6i
ghJa vang VB blilC.
Vi d9: d My 1792 qui djnh ty gia trao d6i ghla vang
VB hlilC la 1/15, ttk la 1,6g Vang = 24g blilC.

-d

Phap:

1 FRF vang = 0,3225g vang (chua'.n d¢ 0,900)
1 FRF blilc = 5g bi;lc (chuAn d¢ 0,900)
Nhu

v~y

lg vang = 15,5g bl,iC (gia tri)

+ Trong th\{c te, ch~ d¢ song ban vi c6 nhllng h!iln
che nhat djnh, no la nguyen nhan gay ra nhung xao tr¢n
trong dai s6ng kinh te'.
- Cung m9t. hie s\i dl;lng hai thucfo do gia trj, trai vai
ban tinh ctia tien ~ (tien ~ la hang boa d¢c quyen lam
v~t ngang gia chung)
- Gia ca hang hoa tren thj tn.tcmg dlthai lQlili gia: Gia tinh bAng tien vang va gia tinh bling tilin
bl,iC. VI v~y gia ca hang boa d~ bi h6n lo~n lam thi trltC1ng
kh6ng 6n djnh.
quy djnh bAng phap l~t ty gia giua vimg va
bi;tc gfty mAu thilftn vcfi. s\{ hQlilt d¢ng t\{ phat c\ia quy l~t
gia tri, neu nhtt quan h~ gia trj giua vang va b~c they d6i
so vai quy djnh cua phap l~t thi phat sinh hi~n ttt<;rng
-

Vi~c

15

r


kim lof;Ii nao d11qc phap l~t quy djnh gia tri thap hem so
vdi gia tri cua thj tr11ang thi no hf d(mg rut khoi h.tu
thong.
Vi dt,1: Chinh phu quy djnh tr9ng h.tgng m9t dong
ti'en vang biing 15 cfong tien bf;IC.
Trong thtfc te, tren thi tr11c:mg 1 vang = 18 b~c (1
kg vang = 18 kg b~c). Luc do ng11C1i co tien vang se due
vimg thanh vimg thoi dem d6i lay hi:J.c thoi. Tl.t b~c thoi
dem dtic tien b~c. H~u qua la tren thj tr11C1ng chi co dong
tfen mat gia Ia tien b~c It.tu thong con d'Ong tien tAng gia
la tien vang thi bien mat.
Hi~n

tttc;mg nay dl1Q'C h~ th6ng boa thanh m9t djnh
l~t g<;>i la djnh l~t "Gresham" (Nha kinh te h9c ng11C1i
Anh Thomas Gresham)

'\

Dinh lu~t Gresham: "Trong m9t quoc gia, khi nao
hai t.hU' tien t~ cung dugc phap lu~t c6ng nh~n theo m9t
gia deli chinh thli'c, dong tien xau se cfan cfan trt,1c xtmt
d'e>ng tien tot ra khoi It.tu thong".
2.2 Che di) dan ban vj (che d{> ban vj vang):
a) Stf hinh thanh che d9 ban vj vang:

Tfnh chat khong 6n djnh cua che d('> song ban vj da
kim ham Sl/ phat tri~n CUa nen kinh te.
Tuy nhrnn do khoi htqng vang khai thac dl1Q'C chi.ta
du d~ thay the cao b~c nen chi.ta du dieu ki~n d~ tht1c
hi~n che d('> dan vj ban vj vang.
16


- De'n nam 1848 nhc1 kham pha ra nhfeu mo vang d'
California va nam 1851 i1 Australia giup cho so h.tqng vang
san xwt ra cang gia Uing lam cho vang d'an cfan bi mA't
gia, b~c cao gia hem cha nen tien b~c Ian h.tqt bien mat
tren thi truC1ng.
- Nhung k~ tU' nlim 1867 trCI di l~i xiiy ra tlnh tr~ng
nguqc l~i: vi s6 luqng b~c san xwt ra qua nhieu nen b~c
giam st.it tr'am tr9ng ... cAn phiii chan chinh che de;'> tien
~.

Den ngay 12/2/1873 chilm dut vi~c due b~c thanh
ti'en. Den nf'im 19GO m(>t d~o lu{lt ve ban vj vang ra dcri
cham dut che dl~i

vang va dinh nghia

dC1n vj tien

~

My.

1 USD = 1,504g vang rang
b) Che de;'> ban vj vang la che d(> m(>t ban vi lay vang
lam ddn vi trnn
c. Cac

lo~i

t~

duy nhat.

che de;'> ban vi vang:

Trong qua trinh phat tri~n, che d<) ban vi vang bien
th~ qua 3 hinh tht.i'c sau:
- Che d¢ ban vj

tfen

vang

- Che de;'> ban vi vang thoi
- Che d¢ ban vj h6i doai vang
• Che d¢ ban vi tien vang
La che de;'> ti'en t~ h9i du 3 ye'u t6:

+ Trong h.tu th6ng c6 Hen vang va ti'en vang dttqc

r-·- ·1,.;

'

17


due t\f do.

+ Giay bi;ic Ngan hang hay con g9i la dau

hi~u

gia
trj duqc d6i ra vang theo gia tri d,anh nghia cua no (tien
gi~y kha hoan).

+ Tl! do xuat

nh~p

vang giua cac nude vdi nhau t\t
do thuc da'.y quan h~ ngo::,ii thucrng phat tri~n.
Nh~n

xet: Che dt) ban bi tien vang la che d9 tien t~
6n dinh nhat so V di cac che dt) tien t~ khac yi gia tri tfen
vimg tucrng doi 6n djnh; khi can thi due tien, khong can
0

thi nau li;ii ... khong co tien th\ta

• Che dt) ban v\ vang

h~n

ho~c

thieu. tien.

che (bien tudng):

Den cfau the ky 20, che dt) ban vi vang bi lung lay
do m()t s6 nude phat xuat vang d~ chua'.n bi chien tranh
(cu(>c chien tranh the gidi Ian I t\t 1914 - 1918 vdi hai
phe Due - ao - Hung va Anh - Phap - Nga). Do do, vang
kh6ng con htu th6ng binh thuetng .ma da trd thanh thu
vU khi chien lutrlJ qu6c gia.
Den cuoi nam 1913, toim the gidi co tren 15040 tan
vang thi 70% (10528tan) nam trong tay 5 nude tu ban ldn
ta Anh, Phap, My, Due, Nga: Ke't qua la hang lo::,it nude
Chau Au dinh chi d6i giay bl,lC ra vang (Due, Bi, Ha Lan

... ).
Sau dliti chien thu nhat, the gidi tu ban co ml)t thcri
ky tucrng d6i 6n djnh (1924 - 1928)

18


Tuy nhien, trong dfeu ki~n cac. mAu thuAn cua CNTB

ngay cimg gay i¢t do do cac m.tdc khOng th~ kh6i ph\}C
ll;li che de) ban vi tien vimg nhu trudc ma chi th\(c hi~n
ch€ d{> ban vi vang khOng trQn v~n dudi 2 hinh thuc:

+ Che de) ban vi vang thoi.
+ Che d{>. ban vi hoi doai vimg
- Che d{> ban vi vang thoi:
ma cac giay b~c N gftn hang khong
dugc tr\(c tiep deli lay vang ma chi duqc doi lay vang thoi
do nha nude quy djnh trong nhllng dieu ki~n rat h:;m che,
den vang khOng. dugc due dtta vao lttu th6ng.

La che de) tien

t~

Vi d1;1: - CJ Anh khoang thai gian 1925, chinh phu
Anh quy dinh phai co 1700 GBP = 12,44 kg vang = 400
ounce.

-CJ Phap 1928: 215.000 FRF= 12, 7 kg vimg (1 FRF = 0,059g)
Luc bay gia che d{> ban vj vang chi duy tri i1 ha m..tdc
co dll trll vang Ian nhat la Anh, Phap va My. Noi each
khac cac nttd'c con l~i tr~n the gid'i khOng th~ dung dOng
ban t~ cua mlnh d~ thanh toan cho nude khac trong cac
quan h~ mua ban giao dich vi dong tien cua hQ khong co
du kha nAng chuy~n d6i ra vang. Do do hQ co khuynh
httdng dtta ddn vj ti'en t~ cua ml.nh theo ddn vj tien ~
cua nttd'c khac gqi la ban vj (hoi doai vang) ..
- Ch€ de) ban vi hoi doai .vang: la che de) tie n t~ ma

giA'y bi;tc ngAn hang khOng duqc tr\(c tiep chuy~n d6i ra
19


vang ma chi duqc d6i thong qua trung gian m(>t d'Ong ti'en
khac co kha niing chuy~n d6i ra vang (GBP, USD, FRF)
Tuy nhien cai ma cac nude theo che d(> ban vj h6i
doai vang can khong phai Ia vang- m1a, ma la cac ngolili

~

mlilnh co kha nang chuy~n d6i ra vang. Do d6 thay vi tich
h.iy vang, hQ tich h.iy ngolili t~. HQ gi\1 m9t phan ngolili t~
U;li ngan hang trung UC!ng cua minh, con phan ldn hQ gC1i
t;ti nude ngoai, nhat la

a Newyork va LonDon (M sinh liii)

TU' lc;ti ich do, nhieu nude thich dung ngo?i t~ mlilnh
lam ban vi cho dong tien nude minh thi hinh thanh che
d9 ngo~i t~ ban vj

2.3 Che d9 ngolili

t~

ban vj:

- Khai ni~m: N grn;ii ~ ban vj la che d9 tien t~ trong
do m<)t nude djnh nghia dctn vi tien

t~

cua minh theo m<)t

ngo~i t~

t~

mi;inh.

nhat dinh thucrng la ngolili

Khac vdi che de) hoi doai vang, che de) ngolili

t~

ban

'vi khong co lien h~ gi tdi vang, ngo?i t~ Inlilnh duc;tc dung
tam ban vj co th~ khong chuy~n d6i ra vang theo m¢t gia
c6 djnh nhU' trong ban vj h6i doai vang.
Thong thuang cac nude theo che d9 ngo?i t~ ban vj,
tich h.iy s6
~

uv

t:U' ngo?i ~ cua minh, ph'an ldn la rigolili

duqc ch9n lam ban vi va ky gdi co sinh lcri U;ti ngan

hang trung UC1ng cua nude co tien
vj.

t~

duqc ch9n lam ban

Che d(> tfen t~ nay duqc sli' d1;1ng ngay cang nhfeu

20


khi cac mtdc lfin h.tgt

ho

ti'en giay kha hoan.

- Trong chff d¢ nay theo nguyen clc khi mua hang
cua m.tac nao ngt.tai ta dung tien cua nude do d~ thanh
toan, tuy nhiCn trong thlfc te co m(>t s6 ngm;ii t~ nghi~m
nhien dong vai tro thanh toan chung.
- N goai ra nher mai ll;l'c m~nh, m6i dong tien m~nh
do dugc m(>t s6 nude khac ch9n d~ d!nh nghia dan vj tien
~ CUa nude minh hinh thanh nen nhung khu V\fC tien ~
rieng bi~t.
Vi dl,l: Khu vlfc Anh kim: Th1,1y Di~n, _Nauy, Dan
M1;lCh, Bo Dao Nha, Thai Lan.

+ Khu Vl{c My kim: Peru, Panaha, Yemen, Haiti,
Jamaica, Angola

+ Khu Vl{c France Phap: Togo, Cong Go, .CamC1run,
Benin ...
IV) BAI DQC THEM
1) Che' d(> ban

vt

dong bang Anh

(lL= lGBP = 7,32g vang) GBP: Great Britain Pound

- Til nam 1819, nu hoang Victoria da cho ra dcri dong
tien Sovereign can n~ng 123,27 gr vang; day la dong tien
vang cfau tien tren the gidi ap d1.,mg che dg ban vj vang

(dC1n ban vj).
- Dan dan qua nhfeu lan pha gia tren trudc chien
tranh the' gidi fan I dOng bang Anh chi can n~ng 7,32 gr
21


vang tt.tdng dltdng 1/4 ounce vang (1 ounce = 31,10348
gr). Luc nay nltdc Anh Ia nude giau nhat the gidi, Ia nltO'c
chu net Dong bang Anh dlt<;tc stl' dt.mg: ph6 bien trong m~u
djch the giai. Ben c:;mh de>ng bang Anh due b~ng vang,
la Sl/ h.tu hanh giay bl;lC ngan hang. Giay bl,lC ngftn hang

Ia nhtlng giay co cam ket trii ll,li bhng vimg, mQi ngl.toi co
quy~n chuy~n d6i vimg lay giay chung nh~n va d6i giay
chung nh~n lay vimg theo dung ham lugng vimg do chinh
phu qui djnh (7,342 gr vang = 1 GBP).
- Tuy nhien, do d6c kho dlf trt1 d~ ph9c V\1 cho chien
tranh the gidi 11ln I, sau chien tranh nude Anh b~t cDlu
suy yeu dlln nhltng vAn con dung ~u the gidi v'e ngo~i
thl1C1ng, tin dt.mg va thanh toan quoc te'.
Di ngl.fCJC vdi

S\f

xu6ng doc cua nltdc Anh va d'ong

bang Anh Ia Sl/ Idn m~nh cua My va dOng d6la My. Tuy
nhien d~ng dola My den luc nay vfm chlta thay the dltCJC
vai tro cua dOng bang Anh.
Luc nay chinh phu Anh
bang Anh ra vang do nht1ng
(ngan hang Anh qu6c da phat
hdn dlf trt1 vang cua minh nen
- Nam 1925 d~
hoan, chinh phu anh
tl1<1ng dl1C1ng 450 tan
tang trt1 llfgng vang
do 1.125 tan)

da tl,lm ngung chuy~n d6i
kh6 khan cua ngftn hang
hanh h.tgng bang Anh Ion

mat kha nang chuy~n d6i).

khf>i ph9c l1;ti che d9 ti'en giay kha
da vay cua My 300 tri~u USD vang
vimg (1 USD = 1,504 gr vang) lam
cua Anh quoc l~n 1.575 tan (trltdc


C6 dlf trtl vang, m.tac Anh bAt dau tien hanh cai each
ti~n ~ bling phucrng phap khoi ph1.,1c l~i tinh chat chuy~n
dbi ra vimg cua &mg bang Anh theo gia trj cua n6 trUdc
chie'n tranh. Tuy nhien m~c du c6 g.ing chinh phu Anh
C\'.ing khong th~ kh6i ph1.,1c che d(> biin vj vang ma chi co
th~ th\fc hi~n dU<;tc che d(> ban vj vang thoi (1 thoi b~ng
400 ounce) nhhm khoi ph1.,1c l(li kha n~ng thanh toan qu6c
t€ cua Anh kim.
Vdi slf khoi ph1.,1c do ngan hang Anh qu6c trC1 thanh
trung tam ti~n ~ va thanh toan qu6c te CUa the' gidi tU
ban.
LuAn Don tret thanh thj trucrng vang lan nhat the'
giai tu ban hie bay gicr. D'~ng bang Anh trC1 thanh dang
tfen d\f trtl cua the gidi. Khi cac nuac cang d\f trtl bang
Anh thi ngan ha~g Anh quoc cang phat himh them tien
d~ cung cap cho hQ.
-

Th~p

nien sau chien tranh the gidi, nhieu nuac
phat tri~n kinh t€ vU

dAn den nguy ce1 khung hoang thl!a.
- Thang 10 nAm 1929 khung hoang kinh W' bung nO

bAt dau Slf S\lp db cua thj trUcrng chU'ng khoan, dan chung
d6 xo den ngan hang M d6i tien lam cho ngan hang khong
du tien d~ chi tra.
- Trude tinh tr(lng do ngay 21/9/1931 chinh phu Anh
tuyen M dinh chi d6i bang Anh ra vang va h~ tha'p dang
bang Anh 33% so vdi do la My. Nuac Anh ap d\lng cha'
23


d¢ tien gifiy

b~t

khii hoan tl! day cho den nay.

Trude ddy 1 pound = 4,866 USD, tuc 1 pound =
7,32 gr vimg
Nam 1931 1 pound = 3,23 USD tuc 1 pound = 4,83
gr vimg.
Tl! do dC>ng bang Anh mat vai tro thong trj the gidi
ch~m dut thai ky hoang kim cua cfOng bang Anh.
Tuy nhien nha vao dja vj la trung tam giao djch
thanh toan qu6c te hang cfau trudc day, khi dong Anh kim
cAt dut quan h~ chuy~n d6i vang, m{lt s6 nude co quan h~
lau deti vdi London da ch9n Bang Anh lam ban vi ti'en ~
cho dOng ti'en cua h9. Tl! do xuat hi~n khu Vl:fc Anh kim
(g(lm cac nude trong kh6i lien hi~p Anh va m(>t s6 nuc1c

ngoai lien hi~p tl,f nguy~n tham gia nhu: Thl,ly Di~n, Dan
M1;1ch, Na Uy, Bo Dao nha, !Ran, Illiic ... va m(>t s6 nlfac
v\Ing bi~n B'.ln tich).
D6i vdi cac nuc1c trong khu Vl:fc cfOng Anh kim,
NHTW cua cac nuac nay mua ban cfOng Anh kim theo m¢t
h6i suat c6 djnh va gia mua ban khong each bi~t nhau
nhfeu d~ thanh toan nq n~n liln nhau. Ngan hang Anh
qu6c co nhi~m Vl,l duy trl m(>t s6 dl{ trt.1 b~ng vang va
ngo~i ~ ml;lnh ~i London chung cho toan khu vlfc. Neu
can ran thanh toan Cua cac nude trong khu vl{C vai cac
P..uc1c khong phai h9i vi(!n hao h9t thi duqc bu diip b~ng
so dl{ tru do.

24


Nhttng tU' sau chien tranh the gidi mn II dOng Anh
kim mn 13.n nhttcrng bttdc cho &mg USD.
2 Cht:.. ,:...p !idn. vj dong Dollar

MY (USD) United States

Dollars
(1 USD = 1,504g vang)
Dollar la trnn ~ cua My tU' n~m 1792 no dugc quy
djnh theo che d9 ban vj kep, nghia la gia trj thttc cua nc5
duqc tinh roan trf:n ham lttqng vang hay b~c va chlnh phu
quy djnh ty gia ghla vang va bi.ic (theo tyrl~ 1 vang = 15
b~c).

- Trang cu('.>c n(>i chien 1861 - 1865, ngftn kh6 My
ch~y theo yeu diu cua chien tranh phai phat hanh ti'en
giay bat kha hoan g<;>i la Greenbacks ten tdi muc 450 tri~u
USD (1862 - 1863). Day la cdn l~m phat aau tien cua
Dollar My.
Sau khi chien tranh cham du't, dttai ap Ive doi cho
nhung ta Dollar Grenbacks trc1 ner. kha hoan, quoc h9i
My da quyet djnh dung tai nguyen th(mg du cua ngan
sach mua l~i bat Gren backs, con l~i khoang 34 7 tri~u dugc
trc:1 thanh kha hoan (1897). Tuy nhien dong ti'en phai pha
gia, ham lttqng vang cua Dollar M~r Sl,lt xuong con 1 USD
= 1,504 g vang (siic l~nh ban vi vang Gold Standard Act
- 1990)
- 1913: ngan hang dlf tr\1 lien bang My thanh
(Federal Reserve Act)

l~p

25