CHIẾN LƯỢC MÔI TRƯỜNG VÀ QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN Ở VÙNG BỜ BIỂN VIỆT NAM
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (312.88 KB, 16 trang )
D ÁN KHU B O T N BI N HÒN MUN
KHOÁ T P HU N QU C GIA V QU N LÝ KHU B O T N BI N
CHI N L
C MÔI TR
NG QU C GIA
VÀ QUÁ TRÌNH TH C HI N
VÙNG B BI N VI T NAM
Nguy n Chu H i
Vi n Kinh T và Qui ho ch th y s n
B Thu s n
Nha Trang, tháng 8 n m 2003
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
1.
tv nđ
Nhìn t góc đ qu n lý môi tr ng, chính sách đ c xem là m t ph m trù khá
r ng: v a là n i dung v a là gi i pháp/công c qu n lý. Chính vì v y, v n đ chính
sách và quan h c a nó v i các lo i v n b n pháp qui khác th ng gây ra các cu c
tranh lu n trong các h i th o ho c l p t p hu n. Trong qu n lý môi tr ng, chính sách
có tác d ng đi u ch nh các đ i t ng qu n lý (ch ng h n khu b o t n bi n) và th ng
chia thành hai nhóm: (1) các chính sách có n i hàm ch tr ng, đ ng l i và đ nh
h ng. ó th ng là các chính sách môi tr ng qu c gia do chính ph ho c các b
ngành Trung ng đ c chính ph u quy n ban hành; (2) các chính sách đóng vai trò
gi i pháp hay công c đ th c hi n chi n l c, k ho ch hành đ ng ho c ch ng trình
qu c gia v môi tr ng.
Th c t
n c ta cho th y ch a có qui trình th ng nh t trong vi c xây d ng
các chính sách môi tr ng qu c gia: đôi khi chi n l c ra sau k ho ch hành đ ng,
ho c ch ng trình l i có tr c k ho ch...M c dù v y, Chính ph luôn coi tr ng công
tác b o v môi tr ng, xem công tác này nh m t qu c sách và là công vi c c n s
tham gia c a c ng đ ng dân chúng. T xa x a nhân dân ta có câu r n d y “đ i cha n
m n, đ i con khát n c”- là m t ph n t t ng công b ng gi a các th h trong phát
tri n b n v ng và Bác H đã phát đ ng phong trào “tr ng cây gây r ng” góp ph n làm
cho Vi t Nam xanh mãi. Sau này, nhi u hành đ ng thi t th c c p qu c gia đã đ c
th c thi và mang l i các k t qu b c đ u, góp ph n k p th i s lý và gi i quy t các
v n đ môi tr ng c a đ t n c. Trong s đó, vi c xúc ti n xây d ng Chi n l c b o
v môi tr ng qu c gia là m t trong nh ng chính sách môi tr ng quan tr ng. Tuy
nhiên, có th nói vi c th c thi chi n l c còn h n ch , hi u l c th p, b n thân chi n
l c còn ch a đ c p đ y đ các l nh v c môi tr ng quan tr ng, c p bách, c n u tiên
gi i quy t s m. c bi t là các v n đ môi tr ng và tài nguyên vùng b bi n.
Bài vi t này đ c p đ n Chi n l c b o v môi tr
trình th c hi n trong ph m vi vùng b bi n.
2. Môi tr
ng c a Vi t Nam và quá
ng bi n và ven b
Vi t Nam có b bi n dài h n 3.200 km v i h n 3000 đ o. H n 17 tri u ng it ng ng 1/4 dân s Vi t Nam, s ng các huy n ven bi n và các h sinh thái ven
bi n đóng góp l i ích gián ti p cho h gia đình đang s ng các huy n ven bi n trung
bình/n m vào kho ng 36 đô-la M /đ u ng i. Dân c c a các t nh ven bi n Vi t Nam
nói chung có m c s ng không t t h n bao nhiêu so v i các t nh còn l i c a Vi t Nam,
trong khi các khu v c ven bi n c ng đang ch u c nh nghèo nàn. Th ng kê c a Chính
ph cho th y các huy n ven bi n chi m kho ng 14 % xã nghèo nh t c a Vi t Nam.
Kho ng 1,8 tri u ng i s ng nh ng xã nghèo này và chi m 11% s dân ven bi n c a
c n c. H u h t h nghèo khó t p trung các t nh ven bi n mi n Trung và b c Trung
B , c ng nh các t nh ven bi n đ ng b ng sông C u Long.
Xu h ng chung v dân s
các t nh đ ng b ng ven bi n c a Vi t Nam là phát
tri n t ng đ i nhanh, nhi u vùng đang gánh ch u s c ép dân s l n và thi u đ t
nông nghi p. Gia t ng dân s ven bi n ph thu c vào ngu n l i bi n và luôn luôn thi u
nh ng l i ích thay th cho các c ng đ ng ven bi n, nên h b t bu c ph i ti p t c đánh
b t ngu n l i bi n v t quá gi i h n b n v ng nh m đáp ng các nhu c u c b n c a
gia đình. T ng tr ng kinh t và gia t ng dân s
các n c láng gi ng c ng d n đ n
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
2
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
gia t ng nhu c u th tr ng xu t kh u h i s n. Hi n nay có nh ng d u hi u rõ ràng v
s suy gi m đa d ng sinh h c bi n–ven bi n và các s n ph m đánh b t do khai thác
quá m c, do phá v n i sinh c và ô nhi m môi tr ng. Có nhi u lý do v hi n tr ng
đáng ng i này, nh ng nguyên nhân sâu xa ch y u liên quan đ n:
• Thi u m t khuôn kh chính sách, pháp lý và th ch cho vi c qu n lý ngu n l i
bi n và ven bi n theo m t ph ng th c b n v ng;
• Không có công c quy ho ch và qu n lý t ng h p ngu n l i bi n, thi u n ng l c,
ngu n tài chính, thi t b và các nhu c u khác c p đ t nh, huy n và đ a ph ng;
• Các m c đ u t kinh t th p không t ng x ng cho các ho t đ ng b n v ng
vùng ven bi n, so v i các vùng còn l i c a đ t n c;
các
• Thi u thu nh p t các l i ích thay th cho c ng đ ng ven bi n, h bu c ph i ti p
t c khai thác ngu n l i v t gi i h n b n v ng nh m đáp ng các nhu c u t i
thi u;
• Dân s ven bi n gia t ng ph thu c vào ngu n l i bi n;
• Gia t ng nhu c u h i s n c a th tr
ng xu t kh u.
N u nh ng nguyên nhân c b n này không đ c gi i quy t ngay, thì ti m n ng
kinh t trong t ng lai c a đ t n c s b suy gi m. S nghèo nàn các vùng bi n và
suy gi m đa d ng sinh h c các vùng bi n và ven bi n c ng có th t ng lên và đi u
này có th làm t n h i nghiêm tr ng đ n ngu n tài nguyên bi n cho nh ng th h mai
sau.
3. Gi i thi u tóm t t các Chi n l
c bi n Vi t Nam
Vi t Nam là m t qu c gia bi n, có vùng bi n r ng kho ng 1 tri u km2 và b
bi n dài trên 3260 km (ch a k b các đ o). Bi n đóng vai trò c c k quan tr ng trong
chi n l c phát tri n kinh t và b o v an ninh ch quy n đ t n c. Trên th c t , nh n
th c v bi n luôn g n v i nh n th c v phát tri n kinh t bi n và b o v bi n (an ninh
ch quy n và môi tr ng). ây là hai m t c a m t v n đ đ c chú ý gi i quy t đ
đ t đ c m c tiêu phát tri n b n v ng trong t ng lai. Chính đi u này đã đ c Ch
t ch H Chí Minh đ c p đ n trong bài nói chuy n c a Ng i v i cán b và chi n s
H i quân Vi t Nam ngày 15-03-1961: “Ngày tr c ta ch có đêm và r ng. Ngày nay ta
có ngày, có tr i, có bi n. B bi n c a chúng ta dài và đ p. Chúng ta ph i bi t gi gìn
l y nó”. T t ng ch đ o này đã xuyên su t trong quá trình đ u tranh và khai thác s
d ng Bi n ông, c ng nh đ c ph n ánh trong các V n ki n c a ng và Chính ph
v các quan đi m và đ nh h ng phát tri n kinh t bi n và b o v môi tr ng bi n.
D i đây đi m qua quá trình phát tri n các chi n l c bi n và chi n l c b o v môi
tr ng Vi t Nam th i gian qua.
H th ng quan đi m ch đ o c a Chính ph v bi n đ c th hi n trong t ng
giai đo n c th và đ c ph n ánh trong chi n l c phát tri n c a các ngành kinh t
bi n, c ng nh m t s d th o chi n l c bi n đ c xây d ng trong th i gian qua.
T n m 1976-86 là giai đo n đ nh hình xây d ng m t chi n l c bi n sau khi
đ t n c hoàn toàn gi i phóng và sau m t th i gian dài chúng ta ch quan tâm đ n
vùng đ t li n, còn vùng bi n n m d i s ki m soát c a th c d n phong ki n. Hi n
pháp n m 1980, 1992, i u I đã kh ng đ nh “n c CHXHXN Vi t Nam là m t n c
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
3
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
đ c l p, có ch quy n, th ng nh t và toàn v n lãnh th , bao g mđ t li n, vùng tr i,
vùng bi n và các h i đ o”. ý chí c a Nhà n c Vi t Nam đ c kh ng đ nh l n n a
trong Tuyên b c a Chính ph ngày 12-05-1977 v các vùng bi n Vi t Nam: qui đ nh
lãnh h i 12 h i lý, vùng ti p giáp lãnh h i 24 h i lý, vùng đ c quy n kinh t 200 h i lý
tính t đ ng c s (dùng đ tính chi u r ng lãnh h i Vi t Nam) và th m l c đ a.
Ngày 12-11-1982, Chính ph ta l i ra Tuyên b v đ ng c s dùng đ tính chi u
r ng lãnh h i Vi t Nam. Theo đó đ ng c s g m các đo n th ng n i li n các m i đ t
nhô ra xa nh t, các đ o và các đ o xa nh t trong m t c m đ o t i đi m có thu tri u
th p nh t (0m H ).
Hai Tuyên b trên đã góp ph n đ nh hình các vùng bi n Vi t Nam, m đ u m t
trang m i trong l ch s ti n ra bi n, làm ch các vùng bi n và th c thi quy n b o v
môi tr ng bi n. Ti p sau đó, vào n m 1980 Chính ph ta thông qua hai Ngh đ nh
quan tr ng vào ngày 29-01-80: N s 30-CP đi u ch nh các ho t đ ng t u thuy n
n c ngoài trong các vùng bi n Vi t Nam và N 31-CP đi u ch nh các ho t đ ng
ngh cá c a t u thuy n n c ngoài trong các vùng bi n Vi t Nam. Trong Ngh đ nh
30-CP, đi u 16 và 17 đ c p đ n các bi n pháp ng n ng a ô nhi m t t u thuy n n c
ngoài, nh ng ch a có qui đ nh c th đ i v i t u thuy n trong n c. Tuy nhiên, đây
v n là nh ng qui đ nh đ u tiên v b o v môi tr ng bi n c a Vi t Nam.
T n m 1986 đ n nay, chúng ta b c sang giai đo n ho ch đ nh và th c thi
chi n l c bi n. ây là th i k đ i m i đ t n c, cho nên các chính sách v phát tri n
bi n c ng đ c ho ch đ nh. áng k là Ngh quy t 03 NQ/TW ngày 6-05-1993 v
“M t s nhi m v phát tri n kinh t bi n trong nh ng n m tr c m t”. Ngh quy t
nh n m nh “m i ho t đ ng kinh t c a các b , ngành và đ a ph ng đ u ph i h t s c
chú tr ng đ n vi c b o v môi tr ng sinh thái bi n, b o đ m cho s phát tri n lâu
b n”.
Vùng bi n và ven bi n đ c coi là đ a bàn chi n l c v kinh t và an ninh
qu c phòng, có nhi u l i th phát tri n và là c a m l n c a c n c đ đ y m nh giao
l u qu c t , thu hút đ u t n c ngoài. Nh n th c t m quan tr ng c a các chính sách
qu n lý t ng h p bi n, t n m 1989 Chính ph đã ban hành m t lo t pháp lu t v bi n
liên quan đ n ngh cá, nghiên c u khoa h c bi n, d u khí, hàng h i và b o v môi
tr ng. Vi t Nam c ng đã phê chu n 6 Công c bi n chuyên ngành do T ch c bi n
qu c t (IMO) chu n b . c bi t ngày 23-06-1994, Qu c h i Vi t Nam đã phê chu n
Công c c a Liên hi p qu c v Lu t bi n 1982, t o c s pháp lý v ng ch c cho vi c
b o v các quy n l i c a Vi t Nam trên bi n.
Các v n b n pháp qui v bi n luôn đ
phát tri n chung c a n n kinh t .
4. V Chi n l
c B o v môi tr
c s a đ i b sung cho phù h p v i s
ng c a Vi t Nam
Trong b i c nh phát tri n kinh t bi n và các lu t pháp v bi n nói trên, v n đ
b o v môi tr ng c ng đ c Chính ph quan tâm và nh n th c v v n đ này c ng
tr i qua m y giai đo n chính: 1976-86 là nh n th c v n đ , 1986-2000 xây d ng và
th c hi n chi n l c b o v môi tr ng qu c gia l n th 1 và 2001-10 là giai đo n xây
d ng và th c hi n chi n l c b o v môi tr ng l n 2.
a) Hi n pháp n m 1980, đi u 36 (Ch ng II-Ch đ kinh t ) qui đ nh vi c s d ng
tài nguyên và b o v môi tr ng: “Các c quan nhà n c, xí nghi p, h p tác xã, đ n v
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
4
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
v trang nhân dân, và công dân đ u có ngh a v th c hi n chính sách b o v , c i t o và
tái sinh các ngu n tài nguyên thiên nhiên, b o v và c i thi n môi tr ng s ng”. Ngh
quy t i h i VI c a ng (1986) đã nh n th c r ng “n c ta đang đ ng tr c nh ng
v n đ c p bách v b o v môi tr ng c n gi i quy t, n u đ tình tr ng đó di n ra x u
nh hi n nay thì đó là m t nguy c l n đ i v i qu c gia và dân t c...”. Trong giai đo n
này, nhi u v n b n c a Chính ph đã đ c p đ n v n đ môi tr ng và b o v môi
tr ng. Tuy nhiên, v n đ b o v môi tr ng bi n còn nh n th c m nh t và ch đ
c p rõ h n trong Ngh quy t 246/H BT c a H i đ ng B tru ng ngày 20-09-1985 v
công tác đi u tra c b n, s d ng h p lý tài nguyên và b o v môi tr ng. ây là v n
ki n đ t n n móng cho công tác b o v môi tr ng n c ta. M c tiêu chính c a Ngh
quy t này là: T ng c ng các bi n pháp b o v môi tr ng, khôi ph c phát tri n tài
nguyên sinh v t, s d ng h p lý và t ng h p tài nguyên khoáng s n, đ t, n c, r ng,
bi n, khí h u, du l ch...Ng n ch n các tác đ ng có h i đ i v i môi tr ng và tài
nguyên.
b) Sau n m 1986, b o v môi tr ng ngày càng đ c quan tâm. T i H i ngh Môi
tr ng và Phát tri n b n v ng Hà N i (tháng 12/1990) l n đ u tiên v n đ phòng
ch ng ô nhi m môi tr ng bi n đ c nêu ra qua bài phát bi u c a Ch t ch H i đ ng
B tr ng
M i: “Nhi m v c a Vi t Nam là ph i ng n ch n n n phá ho i tài
nguyên sinh v t bi n và ch ng ô nhi m bi n, nh t là vi c khai thác d u m ngày càng
m r ng. Vi t Nam ph i c g ng đ không làm suy thoái thêm ngu n l i sinh v t
khu v c ven b , b t bu c các c s , cá nhân khai thác theo đúng qui đ nh c a pháp
l nh b o v và phát tri n ngu n l i thu s n, kiên quy t tr ng tr các hành đ ng khai
thác dã man nh dùng mìn, dùng đi n,...Chúng ta ph i gi cho Bi n ông không b ô
nhi m.”. Trong V n ki n i h i VII c a ng (1991) đã xác đ nh b o v môi tr ng
là b ph n trong chi n l c phát tri n kinh t -xã h i c a đ t n c đ n n m 2000:
“T ng c ng kinh t ph i g n li n v i ti n b và công b ng xã h i, phát tri n v n hoá
và b o v môi tr ng”.
V i s giúp đ c a Ch ng trình môi tr ng c a Liên hi p qu c, tháng 6-1991
U ban khoa h c Nhà n c đã d th o K ho ch qu c gia v Môi tr ng và Phát tri n
b n v ng: Khuôn kh hành đ ng giai đo n 1991-2000. Sau đó b n K ho ch này đ c
Chính ph thông qua và cùng v i các báo cáo b sung nó đã đ c trình b y t i H i
ngh Th ng đ nh Trái đ t v Môi tr ng và Phát tri n c a Liên hi p qu c t ch c t i
Rio de Janeiro, Braxin n m 1992. Có th nói đây là m t Chi n l c môi tr ng đ u
tiên c a Vi t Nam (tuy v b n ch t v n b n nó v a mang dáng d p c a K ho ch v a
c a Chi n l c) cung c p m t khuôn kh hành đ ng r ng l n và bao trùm nhi u l nh
v c ho t đ ng môi tr ng Vi t Nam, trong đó có môi tr ng bi n. K h ach này đã
ch ra v n đ c p bách nh t c a môi tr ng bi n Vi t Nam là: tài nguyên bi n và đ c
bi t là tài nguyên sinh v t vùng ven bi n đang b suy gi m nhanh, môi tr ng bi n b t
đ u b ô nhi m. Th c ch t 7 ch ng trình hành đ ng u tiên cho giai đo n 1991-2000
trong b n K ho ch này đ u liên quan đ n môi tr ng bi n và ven b . Nh ng tr c ti p
là các ch ng trình: (1) qu n lý t ng h p vùng ven bi n, (2) b o v các vùng đ t ng p
n c, (3) qu n lý các V n qu c gia và các Khu b o t n, (4) b o v đa d ng sinh h c
Sau H i ngh Th ng đ nh Trái đ t v Môi tr ng và Phát tri n, v n đ b o v
môi tr ng n c ta c ng có nh ng thay đ i v ch t. Quá trình th ch hoá vi c b o
v môi tr ng trong xây d ng chi n l c kinh t -xã h i c a đ t n c đã đ c thúc đ y
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
5
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
m t b c quan tr ng. Th hi n vi c thành l p B Khoa h c, Công ngh và Môi
tr ng (KHCNMT) vào tháng 5 n m 1993, 5 tháng sau C c Môi tr ng-c quan tr c
ti p th c hi n nhi m v qu n lý nhà n c v môi tr ng ra đ i và đ n tháng 12 n m
1993 Lu t B o v môi tr ng đ c Qu c h i thông qua. C ng trong th i gian này
n c ta đã tích c c tham gia các Công c qu c t liên quan đ n môi tr ng (kho ng
20 công c), trong đó có môi tr ng bi n nh Công c MARPOL 73/78, Công c
Lu t bi n, Công c BASEL và Công c a d ng sinh h c ( DSH)...
K ho ch hành đ ng DSH qu c gia đ c Th t ng chính ph phê duy t vào
tháng 12/1995. K ho ch này đã xác đ nh các đe do chính đ n DSH nói chung và
bi n nói riêng, trên c s đó đã xác đ nh nhi u hành đ ng c n ti n hành đ b o t n
DSH nói chung và bi n nói riêng, nh : xây d ng các qui đ nh v b o t n các khu b o
t n bi n; xác đ nh các vùng c n qui đ nh là khu b o t n thiên nhiên bi n hay v n
qu c gia bi n và xây d ng c s d li u và m ng l i thông tin qu c gia v DSH.
Trong K ho ch này đã đ xu t 24 (trên t ng s 64) vùng đ t ng p n c ven bi n có
giá tr b o t n, cùng v i khu b o t n bi n Cát Bà và Côn o.
M t s ki n h t s c quan tr ng là Ch th 36-CT/TW v “T ng c ng công tác
b o v môi tr ng trong th i k công nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n c” đã đ c B
chính tr ban hành ngày 25/06/1998. Ch th kh ng đ nh: (1) b o v môi tr ng là s
nghi p c a toàn ng, toàn dân và toàn quân ta; (2) b o v môi tr ng là m t n i dung
c b n không th tách r i trong đ ng l i, ch tr ng và k ho ch phát tri n kinh t xã h i c a t t c các c p, các ngành, là c s quan tr ng b o đ m phát tri n b n v ng,
th c hi n th ng l i s nghi p công nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n c; (3) coi phòng
ng a và ng n ch n ô nhi m là nguyên t c ch đ o k t h p v i s lý ô nhi m, c i thi n
môi tr ng và b o t n thiên nhiên và (4) k t h p phát huy n i l c v i t ng c ng h p
tác qu c t trong b o v môi tr ng và phát tri n b n v ng.
i chi u v i các quan đi m trên, nh n th y giai đo n này m c dù có nhi u n
l c nh ng c ng còn t n t i nhi u b t c p trong qu n lý và l ng ghép môi tr ng:
- Chi n l c/K ho ch b o v môi tr ng ch a g n bó ch t ch v i chi n
l c phát tri n kinh t c n c c ng nh c a các b , ngành, đ a ph ng, đ c bi t trong
l nh v c qu n lý bi n và vùng b bi n
- Thi u các v n b n h ng d n d i lu t, ch a t ng c ng công tác giáo giáo
d c, qu n lý môi tr ng b n và vùng ven bi n cho cán b và c ng đ ng.
- Ch a tham gia đ y đ các Công
t v môi tr ng còn th p và y u
c v môi tr
ng, hi u qu h p tác qu c
- H th ng qu n lý môi tr ng còn y u, không t
t cho môi tr ng còn h n ch và quá dàn tr i.
ng x ng v i nhi m v , đ u
-
N ng l c cán b làm công tác qu n lý, đào t o và giáo d c môi tr
ng còn
y u.
c) B c vào thiên niên k m i, d i ánh sáng c a Ch th 36-CT/TW, d a vào các
bài h c kinh nghi m, c ng nh phân tích k các thách th c và c h i v qu n lý và b o
v môi tr ng các giai đo n tr c, Ngh quy t i h i ng toàn qu c l th IX ch rõ
“S d ng h p lý và ti t ki m tài nguyên, b o v và c i thi n môi tr ng t nhiên, b o
t n DSH, coi đây là m t n i dung quan tr ng c a chi n l c, qui ho ch, k ho ch,
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
6
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
ch ng trình và d án phát tri n kinh t -xã h i”. Vì th , ph ng châm ch đ o trong
xây d ng Chi n l c B o v môi tr ng (BVMT) qu c gia giai đo n 2001-10 là: L y
phòng ng a và ng n ch n ô nhi m là nguyên t c ch đ o k t h p v i s lý ô nhi m, c i
thi n môi tr ng và b o t n thiên nhiên; k t h p phát huy n i l c v i t ng c ng h p
tác qu c t trong b o v môi tr ng và phát tri n b n v ng.
M c tiêu c a Chi n l c BVMT qu c gia giai đo n 2001-10 là: ti p t c phòng
ng a ô nhi m, t ng c ng b o t n DSH, chú tr ng s d ng h p lý các tài nguyên
thiên nhiên và c i thi n môi tr ng.
Chi n l c BVMT l n này nh n th c rõ h n v môi tr ng bi n và vùng ven
b , cho nên đã dành s quan tâm thích đáng h n. c bi t đ i v i các l nh v c b o t n
thiên nhiên bi n, phòng ch ng suy thoái và ô nhi m bi n, qu n lý t ng h p vùng b
bi n. Chi n l c c ng đã nh n m nh đ n:
- Ban hành b sung các tiêu chu n và qui đ nh b o v các ngu n n c; b o đ m
ch t l ng n c bi n t i các khu v c c a sông ven bi n đ t tiêu chu n cho phép. T p
trung x lý tri t đ 90% các ngu n gây ô nhi m n c nghiêm tr ng t i các khu công
nghi p.
- Th c hi n t t n i dung K ho ch hành đ ng qu c gia v
DSH. Ti n hành
các ch ng trình b o v , t ng c ng qu n lý các v n qu c gia, công viên bi n. M
r ng các khu b o t n, phân c p cho đ a ph ng, các t ch c đoàn th và c ng đ ng
qu n lý các khu b o t n phù h p v i n ng l c c a t ng đ n v . B o v và s d ng b n
v ng tài nguyên DSH, các h sinh thái (HST) r ng ph i đ ng b v i vi c b o v các
HST bi n.
- B o v môi tr ng đô th và các khu công nghi p. Ph n đ u đ n 2010 thu
gom và x lý 90-100% ch t th i r n đô th và khu công nghi p, ch t th i công nghi p
và b nh vi n và ch t th i nguy h i.
- B o v các vùng đ t ng p n
c ( NN)
- Nghiên c u khoa h c, công ngh môi tr ng đ đánh giá chính xác hi n tr ng
môi tr ng, đ xu t các gi i pháp t i u b o v môi tr ng và ho ch đ nh chính sách
qu n lý môi tr ng và gi i quy t các v n đ ô nhi m, suy thoái và s c môi tr ng.
5. Tình hình th c thi Chi n l
ph m vi vùng b
5.1.
c B o v môi tr
ng qu c gia (NSEP) trong
Tình hình chung
Nh đã nói trên, đ n nay Chi n l c B o v môi tr ng qu c gia (CLBVMT)
giai đo n 2001-2010 còn ch a đ c Chính ph thông qua. Vì th , khi đ c p đ n tình
hình th c thi Chi n l c BVMT đây chúng tôi mu n đi m qua vài ho t đ ng chính
liên quan t i t t ng c a Chi n l c và các K ho ch hành đ ng t n m 1990 đ n
nay.
Chi n l c BVMTQG (2001-2010) đ c p đ n 5 l nh v c u tiên liên quan đ n
các ngành và các khu v c đ a lý tr ng đi m trong quy ho ch và phát tri n kinh t . Tám
hành đ ng ti p theo liên quan đ n các d ng tài nguyên thiên nhiên và các h sinh thái
mà các l nh v c phát tri n đ u ph i ph thu c vào. ó là:
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
7
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
Quy ho ch, qu n lý và c i thi n môi tr
1. C i ti n công tác qu n lý môi tr
ng cho phát tri n b n v ng
ng trong l nh v c công nghi p
2. B o v và c i thi n môi tr
ng đô th ;
3. B o v và c i thi n môi tr
ng nông thôn;
4. S d ng b n v ng tài nguyên, t ng c ng công tác quy ho ch và qu n lý môi
tr ng trong t t c các l nh v c phát tri n;
5. S d ng b n v ng tài nguyên, t ng c ng công tác quy ho ch và qu n lý môi
tr ng t t c 8 vùng kinh t và t nhiên theo h ng d n c a các k ho ch hành
đ ng v môi tr ng khu v c.
B o v , b o t n và s d ng b n v ng tài nguyên thiên nhiên
6. B o v môi tr
ng n
c và s d ng b n v ng tài nguyên n
c;
7. B o v và s d ng b n v ng tài nguyên đ t; tài nguyên khoáng s n trong lòng đ t;
8. B o v môi tr
ng không khí;
9. B o t n đa d ng sinh h c;
10. B o v , b o t n và s d ng b n v ng r ng;
11. B o v , b o t n và s d ng b n v ng bi n, các vùng b bi n và h i đ o;
12. B o v , b o t n và s d ng b n v ng đ t ng p n
13. B o v , b o t n và s d ng b n v ng di s n t
c;
nhiên và v n hóa.
i u quan tâm đ c bi t trong bài vi t này là ch ng trình hành đ ng s 11: B o
v , b o t n và s d ng b n v ng bi n, các vùng b bi n và h i đ o. Nh ng ho t đ ng
ti p theo đ hoàn thi n Ch ng trình hành đ ng s 11 này là khái quát hi n tr ng môi
tr ng bi n theo ngành và đ c p đ n gi i pháp quan tr ng b c đ u: thành l p m t
Nhóm công tác vào n m 2001 bao g m B KHCN&MT (nay là B Tài nguyên và Môi
tr ng), B K ho ch và
u t (MPI), B Thu s n, B NN&PTNT, Ban biên
gi i/Ti u ban th m l c đ a, Trung tâm Khoa h c t nhiên và Công ngh qu c gia
(NCST) và các bên liên quan khác. Nhóm công tác này s xem xét và c p nh t d th o
Chi n l c qu c gia v qu n lý môi tr ng bi n và ven bi n đ c B KHCN&MT
chu n b n m 2000. Nó s bao g m vi c đánh giá trách nhi m c a các c quan khác
nhau, và s đ a ra nh ng khuy n ngh v trách nhi m c a m i c quan trong vi c qu n
lý t ng h p vùng b , qu n lý khu b o t n bi n và vi c giám sát s d ng tài nguyên
bi n. Chi n l c này d ki n s đ c ban hành vào n m 2003.
5.2.
Các gi i pháp gi m thi u suy thoái và ô nhi m môi tr
bi n n c ta.
ng bi n và vùng ven
Phòng ng a là m t trong nh ng nguyên t c quan tr ng đ c đ a ra trong
Ch ng trình Ngh s 21. T t ng ch đ o c a nguyên t c này là “phòng b nh h n
ch a b nh”, t c là môi tr ng ph i đ c u tiên b o v t t nh t thông qua các bi n
pháp “ch m sóc môi tr ng t đ u” h n là thông qua các n l c “gi i quy t h u qu
sau tác đ ng” - s a ch a ho c đ n bù sau khi t n h i đã x y ra cho môi tr ng.
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
8
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
Các gi i pháp phòng ng a s tr nên h u hi u h n khi nó nh m gi m thi u các
ngu n gây ô nhi m/suy thoái môi tr ng nhi u h n là nh m gi i quy t h u qu c a các
tác đ ng t các ngu n đó. áp d ng nguyên t c này c ng nh m ng n ch n các tác đ ng
môi tr ng lan truy n t vùng này sang vùng khác, t ngoài đ i t ng qu n lý đ n
trong vùng đ i t ng, ho c t tr ng thái tác đ ng môi tr ng này sang tr ng thái tác
đ ng môi tr ng khác.
Liên quan t i gi i pháp phòng ng a, Lu t B o v môi tr ng đã qui đ nh các hành
vi hu ho i môi tr ng b nghiêm c m trong các đi u 14-16, 20-29, nh ng ch y u t p
trung vào đ i t ng đi u ch nh là môi tr ng n c ng t, trên c n. Công c đi u ch nh
th ng là các k ho ch, các ch ng trình hành đ ng BVMT. Các nhóm ch t gây ô
nhi m bi n ngu n l c đ a ch a đ c Lu t này đ c p đ y đ , t c là ch a th y h t tác
đ ng x u c a các ho t đ ng phát tri n trên các l u v c đ n vùng c a sông ven bi n và
vùng bi n phía ngoài. Cho nên, vi c theo dõi x lý t i ngu n đ i v i các ch t gây ô
nhi m bi n và vùng ven bi n v n còn g p nhi u khó kh n. Ph ng ngôn có câu “tr m
sông đ u đ v bi n c ”, nên mu n qu n lý hi u qu vùng bi n ven b , theo nguyên lý
phòng ng a, c n ph i h p qu n lý t t các ho t đ ng phát tri n trên l u v c. Ngu n gây
ô nhi m này chi m 70-80% t ng l ng ô nhi m vùng b bi n.
gi m thi u các
ngu n gây ô nhi m t l c đ a, g n đây Chính ph và B KHCN&MT đã ban hành và
th c thi nhi u v n b n liên quan đ n ki m soát, thanh tra môi tr ng đ i v i các c s
s n xu t ven bi n, ki m soát ch t th i r n đô th , nh ng đ n nay t l các d ng ch t th i
ch a x lý đ vào sông và ra bi n v n còn r t cao.
Ngoài ô nhi m ngu n l c đ a, ô nhi m ngu n bi n c ng chi m t i 20-30% và g m
ch y u ô nhi m gây ra do ho t đ ng t u thuy n, khai thác d u khí, các s c tràn
d u..., trong s đó các ch t gây ô nhi m bi n t các ho t đ ng t u thuy n là nguy c
ti m tàng cho bi n Vi t Nam. Nghiên c u g n đây c a các nhà khoa h c M (2000)
cho th y trên 70% l ng ô nhi m d u c a đ i d ng th gi i thu c v ho t đ ng c a
các t u thuy n g n máy c nh . Trong vùng bi n n c ta ô nhi m d u có xu h ng
t ng d n do gia t ng các ho t đ ng khai thác d u khí, s l ng t u thuy n và s c tràn
d u, th i d u c n. Cho nên, các vùng lân c n các c ng l n, các dàn khoan d u khí
phía nam, hàm l ng d u th ng v t quá tiêu chu n cho phép c a TCVN-95. N m
1990 B Lu t hàng h i đ c ban hành, trong đó đã dành ph n B, Ch ng II v i 8 đi u
(đi u 17-24) qui đ nh b o đ m an toàn đi bi n và ng n ng a ô nhi m bi n. i u 17 ghi
rõ: m i t u bi n ch đ c đ ng ký s d ng khi c u trúc, trang thi t b , tài li u, đ nh
biên và kh n ng chuyên môn c a thuy n b phù h p v i các qui đ nh v an toàn hàng
h i và phòng ng a ô nhi m môi tr ng bi n. T t c các t u thuy n trong n c c ng
nh n c ngoài đ u ph i ch u s ki m tra, ki m soát c a ng ki m và Thanh tra hàng
h i Vi t Nam, ph i đáp ng đ c các đi u ki n đi bi n phù h p v i các tiêu chu n
Vi t Nam ho c các tiêu chu n theo các đi u c qu c t mà vi t Nam ký k t ho c
tham gia, và ph i có gi y ch ng nh n b o đ m đ đi u ki n đi bi n (đi u 18). i u 23
c ng nêu rõ: Trong khi ho t đ ng trong các vùng bi n thu c ch quy n Vi t Nam, t u
bi n Vi t Nam và t u bi n n c ngoài ph i ch p hành đ y đ các qui đ nh v b o v
môi tr ng c a Vi t Nam và đi u c qu c t mà V êt Nam ký k t ho c công nh n.
Ngoài Lu t hàng h i, Chính ph và ngành c ng đã ban hành các Ngh đ nh, Tiêu chu n
ngành, N i qui c ng bi n đ c th hoá các đi u Lu t hàng h i đã qui đ nh.
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
9
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
Trong l nh v c d u khí, Lu t d u khí đ c ban hành n m 1993, Lu t b xung Lu t
d u khí và Ngh đ nh qui đ nh chi ti t vi c thi hành lu t d u khí (2000) đ u ghi rõ: các
bên ký h p đ ng d u khí ph i có các bi n pháp b o v môi tr ng c ng nh ph i tuân
th theo các Lu t thích h p c a Vi t Nam, trong đó có Lu t BVMT. i u 4 & 5 c a
Lu t d u khí c ng nêu rõ: t ch c và cá nhân ti n hành ho t đ ng d u khí ph i có đ
án BVMT, th c hi n t t c các bi n pháp đ ng n ng a ô nhi m, lo i tr ngay các
nguyên nhân gây ra ô nhi m và có trách nhi m kh c ph c h u qu do s c môi tr ng
gây ra. Quy t đ nh s 395/Q -KHCNMT ngày 10-04-1998 v vi c ban hành Qui ch
BVMT trong vi c tìm ki m, th m dò, phát tri n m , khai thác, tàng tr , v n chuy n,
ch bi n d u khí và các ho t đ ng liên quan đã c th hoá thêm các Qui đ nh c a Lu t
d u khí.
ng tr c tình hình các s c tràn d u ngày càng gia t ng: trong các n m 19952002 đã ghi nh n 40 s c tràn d u v i l ng d u tràn trên 100.000 t n, nh ng ch có
14 v đ c b i th ng v i t ng s ti n kho ng 5.501.000 USD và 886.500.000 đ ng
VN. T sau v tràn d u do đ m t u Leela t i c ng Qui Nh n n m 1989, v i s tr giúp
c a Sida và T p đoàn TRIMAR-AB (Th y i n), B KHCN&MT đã so n th o m t
K ho ch qu c gia ng phó s c tràn d u (1995) v i m c tiêu gi m thi u các s c
tràn d u và tác h i c a nó vùng bi n và c a sông ven b Vi t Nam. n n m 1998,
y ban qu c gia tìm ki m c u n n trên không và trên bi n đ c giao nhi m v so n l i
và trình m i m t K ho ch qu c gia ng phó s c tràn d u và đ c Chính ph phê
duy t ngày 29-8-2001. K ho ch đ c p đ n vi c phân chia vùng bi n khi ti n hành
các ho t đ ng ng c u s c ; phân lo i m c đ s c tràn d u t m c I-III c n c vào
kh i l ng d u tràn ra môi tr ng nh sau: m c I-d i 100 t n, m c II-100-200 t n và
m c III-trên 2000 t n; phân ra ba c p ng phó s c tràn d u-c s , khu v c và c p
qu c gia.
Ngu n l i thu s n bao g m các sinh v t có giá tr kinh t và khoa h c, đang
s ng trong các thu v c n i đ a, vùng n i thu , lãnh h i, vùng ti p giáp, vùng đ c
quy n kinh t và th m l c đ a Vi t Nam. Tu theo ki u môi tr ng s ng c a đ i t ng
ngu n l i mà ng i ta còn phân bi t ngu n l i h i s n (môi tr ng n c m n), ngu n
l i thu s n n c l , n c ng t.
Phát tri n và b o v ngu n l i thu s n ph i g n li n v i b o v môi tr ng s ng
c a chúng, v i các n i sinh c t nhiên c a các loài. Cho nên, Pháp l nh b o v ngu n
l i thu s n (1989), t i Ch ng II qui đ nh: “nghiêm c m phá r ng ng p m n, r ng
đ u ngu n, các r n đá và r n san hô, các bãi c bi n và các sinh c nh khác. C m khai
thác và khai thác có th i h n khu v c bãi đ , n i sinh s ng t p trung c a các loài
thu s n th i k còn bé có s c b sung l n ngu n l i cho khu v c. C m đámh b t, t
ch c tiêu th các loài thu s n có giá tr kinh t cao, quí hi m ho c có nguy c di t
ch ng trong danh m c các đ i t ng đ c b o v ”.
Chính ph đã ban hành Ngh đ nh 195-H BT h ng d n thi hành Pháp l nh
b o v ngu n l i thu s n; Ngh đ nh 49/N -CP/1998 v qui ch ho t đ ng ngh cá
c a ng i và ph ng ti n n c ngoài trong vùng bi n n c CHXHCN Vi t Nam;
Ngh đ nh 48-CP/1996 qui đ nh x ph t vi ph m hành chính trong l nh v c b o v
ngu n l i thu s n; Ch th 01/1998/CT-TTg c a Th t ng Chính ph v nghiêm c m
s d ng ch t n , xung đi n, ch t đ c đ khai thác thu s n và nhi u v n b n khác
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
10
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
trong l nh v c thu s n đã qui đ nh c th các bi n pháp b o v và phát tri n ngu n l i
thu s n, phòng ch ng suy thoái môi tr ng s ng c a các đ i t ng ngu n l i.
Rõ ràng, nguyên t c phòng ng a đã đ c th hi n trong các v n b n pháp qui đ
đi u ch nh các ho t đ ng khác nhau trên bi n c a Vi t Nam, nh m b o v môi tr ng
và tài nguyên bi n n c ta, đ c bi t có ý ngh đ i v i vùng ven bi n. Tuy nhiên, v n
còn thi u nh ng c th hoá c n thi t đ th c thi có hi u qu th c ti n các v n b n pháp
qui nói trên, trong đó có v n đ n đ nh ngu n tài chính ph c v cho qu n lý môi
tr ng nói chung và môi tr ng bi n và ven bi n nói riêng.
Qu n lý th ng nh t và t ng h p môi tr ng vùng b bi n. ây là nguyên t c
đ c ghi trong đi u 12 và 17 c a Hi n pháp n m 1992 và đi u 3 c a Lu t BVMT Vi t
Nam: các thành ph n môi tr ng đ u thu c s h u toàn dân (đi u 17, Hi n pháp 1992)
và xác đ nh n i dung qu n lý nhà n c v BVMT, phân công và phân c p trong qu n
lý nhà n c v môi tr ng (tinh th n c a đi u 3, Lu t BVMT). Các hành đ ng qu n lý
đ th c hi n nguyên t c này đ u ph i ch n cách ti p c n t ng h p, liên ngành và lôi
cu n các bên liên quan (stakeholders) trong s d ng đa ngành/đa m c tiêu tài nguyên
thiên nhiên vùng b bi n. ây là cách ti p c n hoàn toàn m i và l n đ u tiên đ c
đ c p đ n trong Ch ng 17, Ch ng trình Ngh s 21 n m 1992. G n đây, do t m
quan tr ng c a vùng b và xu h ng suy thoái tài nguyên b n c ta, nhi u n l c
qu c gia và qu c t thông qua các d án khác nhau v qu n lý t ng h p vùng b
(QLTHVB) đã đ c ti n hành.
B ng vào ngu n l c qu c gia, Vi t Nam đã ti n hành đ tài c p nhà n c (19962000) v “Nghiên c u xây d ng ph ng án QLTHVB Vi t Nam nh m b o đ m phát
tri n b n v ng và an toàn sinh thái”.
tài này đã xây d ng ph ng pháp lu n
QLTHVB phù h p v i hoàn c nh Vi t Nam; xây d ng H s vùng b Vi t Nam và
vùng b
hai đi m trình di n Cát Bà-H Long và à N ng; đ a ra m t Khuôn kh
hành đ ng QLTHVB cho Vi t Nam và ph ng án QLTHVB cho hai đi m trình di n
nói trên.
D án v QLTHVB đ c xây d ng b i B KHCN&MT và các đ i tác v i s tr
giúp c a Chính ph Hà Lan. D án này đ c th c hi n trong giai đo n 2001-2005.
Các ho t đ ng th c t v qu n lý vùng b đ c ti n hành thí đi m cho các khu v c c
th : vùng b Nam nh (châu th Sông H ng); vùng b Th a Thiên-Hu và Bà R aV ng Tàu.
D án “T o thu n l i cho Vi t Nam trong QLTHVB” h p tác gi a B Thu s n
và Trung tâm ngh cá qu c t (2001-2003) đã biên t p b Tài li u t p hu n QLTHVB
cho c p t nh và đào t o g n 90 gi ng viên ti m n ng thu c 29 t nh thành ph ven bi n
trong M ng l i giáo d c QLTHVB c a Vi t Nam.
D án “T ng c ng n ng l c QLTHVB v nh B c B ” h p tác gi a B Thu s n
và C quan qu n lý i d ng và Khí quy n Hoa K -NOAA (giai đo n I, 2003-2004)
đã b t đ u ti n hành th nghi m vùng b v nh H Long.
Ngoài ra, ý t ng qui ho ch h th ng khu b o t n bi n (KBTB) qu c gia đã có t
nh ng n m 1990. Trong các n m 1998-1999, B KHCN&MT ph i h p v i Phân vi n
H i d ng h c t i H i Phòng ti n hành qui ho ch h th ng KBTB và trình Chính ph
danh m c 15 KBTB đ u tiên vào đ u n m 2000. Ngày 2-3-2000, Th t ng Chính ph
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
11
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
đã có công v n chính th c giao cho B Thu s n xây d ng Qui ch thành l p, qu n lý
và qui ho ch các khu b o t n bi n.
Kho ng 26 khu b o t n bi n và ven bi n đã đ c B KHCN&MT và B Thu
s n xác đ nh, v i t ng di n tích kho ng 495.000 ha, bao g m 232.700 ha ven bi n và
262.300 ha bi n. M t K ho ch hành đ ng đ c chu n b đ b o v đa d ng sinh h c
bi n và ven bi n nh ng khu v c này, bao g m t ng c ng khuôn kh th ch , chính
sách và khung pháp lý cho vi c qu n lý khu b o t n bi n và ven bi n Vi t Nam c ng
đ c d th o b i d án ADB 5712-REG (1999). Các m c tiêu c a d th o K ho ch
hành đ ng này bao g m:
• Nâng c p 20 đ a đi m u tiên, k c 6 khu b o t n m i
g m kho ng 212.200 ha
ven bi n và bi n, bao
• Khôi ph c và tái t o kho ng 22.700 ha các h sinh thái bi n và ven bi n
• Các ch ng trình phát tri n c ng đ ng cho kho ng 81.500 h gia đình và 330 c ng
đ ng đ a ph ng n m d c b bi n Vi t Nam
• Phát tri n m t l c l ng nòng c t kho ng 900 cán b qu n lý, hành chính và k
thu t đ c đào t o phù h p và hi u qu t i 20 khu b o t n u tiên
Cu i n m 2000, đ án “Qui ho ch h th ng các KBTB Vi t Nam đ n n m 2010”
do B Thu s n ph i h p v i các b ngành liên quan xây d ng đã đ c trình Chính
ph . N m 2002, B Thu s n v i s h tr c a B TN&MT chu n b Chi n l c b o
v môi tr ng ngành thu s n đ n n m 2010 và K ho ch hành đ ng đ n n m 2005.
K ho ch này gi i quy t v n đ b o v đa d ng sinh h c (qu n lý khu b o t n bi n,
qu n lý các h l n, các nghiên c u v đa d ng thu s n), b o v môi tr ng (các
nghiên c u chính v nh ng nh h ng gây ra ô nhi m cho ngu n l i thu s n và
ng c l i) và nâng cao n ng l c qu n lý. Ngày 8-6-2001, trong khuôn kh d án
Danida KBTB đ u tiên Hòn Mun đã chính th c đ c thành l p và đi vào ho t đ ng.
Trên th c t , các tác đ ng đ n m t KBTB th ng xu t phát t bên ngoài KBTB nhi u
h n là t ngay bên trong KBTB đó. Vì th , qu n lý hi u qu KBTB ph i đ c đ t
trong khuôn kh c a QLTHVB.
Tháng 6-2003, Chính ph đã ban hành Ngh đ nh 43/CP-TTg qui đ nh ch c n ng,
nhi m v , quy n h n c a B Thu s n, trong đó chính th c giao cho B Thu s n
qu n lý các KBTB và các khu b o t n thu s n trên c n. Ngay sau đó, B Thu s n,
theo yêu c u c a Th t ng chính ph , cho ti n hành “Hoàn thi n qui ho ch h th ng
KBTB Vi t Nam đ n 2010” đ trình Chính ph chính th c phê duy t vào cu i n m
2003.
T ng c ng ki m soát môi tr ng bi n và vùng ven bi n. Ph ng th c này bao
g m các công c pháp lý liên quan đ n h th ng ki m tra, ki m soát, c ng ch th c
thi, ch y u nh : tiêu chu n môi tr ng, đánh giá môi tr ng ( GM), giám sát-c nh
báo môi tr ng, các lo i gi y phép và bi n pháp ki m soát s d ng đ t ven bi n và
n c ven b .
Ban hành các Tiêu chu n môi tr ng cho phép đánh giá các m c tiêu hành đ ng,
các đáp ng qu n lý môi tr ng c a các ho t đ ng phát tri n vùng ven bi n và trên
bi n đ b o đ m tính b n v ng. Giá tr c a các tiêu chu n c th ph thu c vào b n
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
12
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
ch t và th c tr ng n n kinh t c a m i n c. T c là m c đ “ch t, l ng” c a t ng ch
tiêu trong tiêu chu n khác nhau tu thu c vào tình hình kinh t -xã h i c a m i n c.
n c ta, ngày 25-3-1995 B tr ng B KHCN&MT đã ra Quy t đ nh s 229Q /TDC v tiêu chu n môi tr ng và Quy t đ nh s 35/2002/Q -KHCNMT ngày 256-2002 công b danh m c Tiêu chu n Vi t Nam v môi tr ng b t bu c áp d ng,
trong đó có Tiêu chu n ch t l ng n c ven b (TCVN 5943-1995). Tuy ch a đ y đ
và đ ng b , nh ng b tiêu chu n này đã đáp ng k p th i yêu c u c a công tác BVMT
qu c gia. Nó qui đ nh hai lo i tiêu chu n chính: tiêu chu n v ch t l ng n c và tiêu
chu n th i. V n còn ch a ban hành th ng nh t và đ ng b các tiêu chu n v qui cách
k thu t và thi t k c a các thi t b , ph ng ti n, công trình s d ng trên bi n Vi t
Nam, c ng nh tiêu chu n hoá các ph ng pháp l y m u và phân tích các thành ph n
môi tr ng bi n. Nhi u tiêu chu n c th khác nh ch t l ng tr m tích, ch t l ng
n c cho các m c đích s d ng bi n (du l ch bi n, KBTB, công viên bi n, khu công
trình nhân t o...) và cho t ng đ a ph ng, t ng vùng bi n đ c tr ng và t ng
ngành...c ng ch a đ c ban hành. Tiêu chu n cho phép th i, nh n chìm rác th i và ph
li u vào môi tr ng bi n còn thi u, cho nên m t s tr ng h p ph i s d ng tiêu
chu n n c ngoài khi c n thi t. i u này c ng gây ra nhi u khó kh n khi x lý các
v n đ c th góc đ pháp lu t.
ki m soát môi tr ng, vi c c p ho c không c p các lo i gi y phép là m t
công c quan tr ng đ ki m soát môi tr ng. n c ta, vi c c p phép đ c ti n hành
thông qua đáp ng yêu c u c a pháp lu t v th c hi n đánh giá tác đ ng môi tr ng
( TM). Ngh đ nh s 175-CP h ng d n thi hành Lu t BVMT yêu c u t t c các d án
phát tri n ho c ti n hành các ho t đ ng s n xu t, kinh doanh s d ng bi n ho c vùng
ven bi n đ u ph i ti n hành TM b t bu c. ây là m t bi n pháp qu n lý nhà n c v
môi tr ng h u hi u trong b i c nh c a m t n c nghèo, n n s n xu t l c h u và kh
n ng gây ô nhi m cao, nh ng nhu c u s d ng tài nguyên bi n-ven bi n cho m c đích
phát tri n và sinh k l i r t cao.
Th i gian qua, công c
TM ch áp d ng ch y u cho các d án riêng l , trong
khi tác đ ng c a các d án trong m t vùng lãnh th , các chính sách, qui ho ch/k
ho ch ch a đ c quan tâm đúng m c, đôi khi TM không phát huy đ c tác d ng.
Ngoài công c
TM, trong đánh giá môi tr ng ( GM) còn có nh ng công c khác
nh đánh giá môi tr ng chi n l c ( GMCL) dùng đ đánh giá tác đ ng môi tr ng
c a các chính sách, các qui ho ch/k ho ch, và đánh giá môi tr ng t ng th ( TMT)
dùng đ đánh giá tác đ ng c ng h ng, cùng lúc c a các d án phân b trong cùng
m t đ n v lãnh th . Nh ng đ n nay, ch a có nh ng h ng d n k thu t đ áp d ng
các công c m i này.
TM đòi h i b t c t ch c, cá nhân nào n u th c hi n d án ho c ho t đ ng có
th gây nh h ng đ n môi tr ng đ u ph i ti n hành phân tích và đánh giá tác đ ng
môi tr ng và ph i đ xu t các gi i pháp gi m thi u tác đ ng và BVMT. ây là m t
ngh a v mang tính n i dung g n li n v i quá trình xem xét, phê duy t d án và c p
phép, nh d án xây d ng nhà máy, khu công nghi p và đô th ven bi n, ho t đ ng
th m dò và tìm ki m d u khí... nh m ng n ng a và h n ch ngay t đ u và ngay t
ngu n gây ô nhi m môi tr ng bi n. i v i các t u thuy n khi có đ các gi y ch ng
nh n an toàn k thu t đi bi n và gi y ch ng nh n v phòng ng a ô nhi m môi tr ng
là đi u ki n đ t u thuy n đ c r i b n. Vi c áp d ng gi y phép cho phép các c quan
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
13
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
qu n lý ra quy t đ nh rút ho c t m treo gi y phép đ đi u ch nh các hành vi vi ph m
môi tr ng. Tuy nhiên, h th ng c p phép th ng hay ch ng chéo, l m d ng và c n
ph i đ c c i ti n các th t c c p phép, t ng c ng giám sát và ch đ báo cáo th ng
xuyên.
Qu n lý s d ng đ t ven bi n và vùng n c ven b c ng s góp ph n gi m thi u
các nh h ng x u t i môi tr ng vùng b . G n đây, ng i ta hay s d ng bi n pháp
phân vùng ch c n ng c a vùng nghiên c u và xác đ nh n ng l c t i c a m t h th ng
(t nhiên, nhân t o). Trên c s đó đ a ra “ng ng” khai thác s d ng phù h p đ i v i
m t khu v c bi n, m t vùng ven bi n, m t KBTB hay m t h sinh thái t nhiên vùng
b ...Các hình th c nh phân b h p lý ngu n tài nguyên cho các m c đích phát tri n
vùng b , xác đ nh tính nh y c m và tính kháng ch c a các khu b , c m m t s ho t
đ ng phát tri n có kh n ng gây ô nhi m ho c suy thoái môi tr ng...là nh ng bi n
pháp h tr h u ích đ gi m thi u các tác đ ng đ n môi tr ng bi n và vùng ven bi n.
Tuy nhiên, các bi n pháp nh v y còn ch a đ c áp d ng đ i trà n c ta.
Quan tr c-c nh báo môi tr ng (monitoring) là m t trong nh ng công c h u
hi u đ cung c p c p nh t các thông tin qu n lý môi tr ng. ó là s theo dõi đ nh k ,
l p đi l p l i theo không gian và th i gian đ i v i m t s thông s môi tr ng đ c
tr ng cho ch t l ng các h p ph n môi tr ng m t vùng b nh t đ nh. Các thông tin
t ho t đ ng quan tr c-c nh báo (QTCB) s giúp nhà qu n lý hi u đ c hi n tr ng,
di n bi n ch t l ng môi tr ng và đ đánh giá hi u qu c a các công tác qu n lý môi
tr ng. Thông th ng ng i ta chia ra m t s ki u lo i QTCB: quan tr c môi tr ng
n n, quan tr c tác đ ng và quan tr c tuân th .
n c ta, nh n th c rõ t m quan tr ng c a công tác QTCB nên m t h th ng
quan tr c môi tr ng bi n qu c gia đã đ c thi t l p t n m 1995 theo c ch ph i
thu c nh m t n d ng ti m l c c a các c quan khoa h c v bi n s n có. Trong h
th ng này, có ba tr m vùng quan tr c ven b (mi n B c, Trung, Nam), m t tr m quan
tr c vùng khai thác d u khí th m l c đ a phía Nam và m t tr m bi n kh i. Hàng n m
quan tr c 4 l n (4 quí), m i l n quan tr c t ng s 22 thông s (To, S%o, pH, dinh
d ng, BOD, COD, DO, dòng ch y, d u, thu c tr sâu, kim lo i n ng, t o gây h i...).
T ng s đ a đi m quan tr c kho ng trên 20, g m 2 lo i tr m: n n (B ch Long V , C n
C , Lý S n, Côn o, Phú Qu c) và tác đ ng (phân b
các vùng c a sông chính).
T i m i đ a đi m quan tr c s l ng thông s quan tr c c ng khác nhau ph thu c vào
phân tích d báo ngu n gây ô nhi m khi qui ho ch. T n m 2000, các k t qu quan
tr c đã góp ph n vào báo cáo hi n tr ng môi tr ng trình Qu c H i hàng n m.
H th ng QTCB môi tr ng qu c gia còn b c l nhi u y u đi m: m ng l i đo
đ c và l y m u quá th a, ki u quan tr c tuân th còn ch a đ c thi t l p (r t c n cho
các KBTB), các ch th môi tr ng (indicator) ch a đ c l a ch n đ đi n hình hoá
các thông s quan tr c, t n su t quan tr c còn th a, qui trinh QA/QC còn ch a đ c áp
d ng đ b o đ m đ tin c y c a các k t q a quan tr c, v trí các đ a đi m quan tr c còn
ch a đi n hình, k thu t quan tr c còn ch a th ng nh t gi a các c quan tham gia...
Các công c kinh t đ c các qu c gia phát tri n s d ng r ng rãi nh m h tr
cho các bi n pháp ki m soát môi tr ng tr nên m m d o, k p th i và hi u qu v i chi
phí th p h n.
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
14
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
Các công c kinh t th ng bao g m: l phí ô nhi m, l phí x th i, phí s d ng
bi n, phí s n ph m, l phí hành chính, thu , các qu môi tr ng và các kho n tr c p
khác. Trong khi ho ch đ nh m c kinh phí, thì vi c xác đ nh m c phí t i u đ có hi u
l c r n đe giáo d c; m c phí không đ c th p quá làm m t tác d ng; nh ng m c phí
quá cao d n t i t ng chi phí đ u vào c a s n xu t, gây áp l c và ph n ng t các c s
s n su t, kìm hãm s phát tri n kinh t , gây b t n đ nh xã h i.
T i Vi t Nam, Ngh đ nh s 175-CP cho phép các c quan môi tr ng thu l phí và
ti n ph t t các ho t đ ng kinh t đ tài tr cho vi c BVMT (đi u 8, 32-36). Có ba lo i
phí đ c qui đ nh:
-
Phí th m đ nh báo các TM
- Phí b o v môi tr ng do các t ch c cá nhân s d ng các thành ph n môi
tr ng vào m c đích s n xu t kinh doanh nh khai thác d u khí, khoáng s n, ph ng
ti n giao thông c gi i, b n c ng...gây ô nhi m môi tr ng.
-
Ti n ph t vi ph m hành chính v BVMT
Ngh đ nh 36/1999/N -CP c a Chính ph qui đ nh x ph t vi ph m hành chính
trong lãnh h i, vùng ti p giáp lãnh h i, vùng đ c quy n kinh t và th m l c đ a Vi t
Nam.
Ngh đ nh 49/1998/N -CP c a Chính ph qui đ nh v qu n lý ho t đ ng ngh cá
c a ng i và ph ng ti n n c ngoài trong các vùng bi n Vi t Nam đ c b o đ m
trên c s các gi y đ ng ký ho t đ ng ngh cá do B Thu s n c p.
i v i ng i và
ph ng ti n không có gi y đ ng ký ho t đ ng ngh cá ho c s d ng gi y đ ng ký m t
giá tr c ng đã đ c qui đ nh khung ph t chi ti t.
Ngh đ nh 49/1998/N -CP c a Chính ph qui đ nh v x ph t vi ph m hành
chính trong l nh v c hàng h i.
B Lu t hình s Vi t Nam n m 2000, Ch ng XII-Các t i ph m v môi tr
c ng s d ng các công c kinh t trong áp d ng hình ph t.
ng,
Trong khi các thu tài nguyên đ c qui đ nh áp d ng trong l nh v c d u khí thì
h u nh ch a đánh thu s d ng môi tr ng bi n, tr m t s qui đ nh v thuê m t
n c. Qu môi tr ng c ng đ c thành l p thí đi m m t s l nh v c nh ng đ i v i
bi n thì ch a.
Th c t cho th y các qui đ nh x ph t c a Vi t Nam còn nhi u khác bi t và ch ng
chéo. Nhi u hành vi vi ph m pháp lu t v b o v môi tr ng bi n còn ch a đ c đ
c p đ n. Các m c đ vi ph m đã c g ng chi ti t hoá nh ng ch a đ y đ , m c đ x
ph t còn th p và còn thi u qui đ nh v s d ng các công c pháp lý-kinh t nh nh ng
bi n pháp h u hi u đ ki m soát và ng n ng a ô nhi m bi n.
Vùng b bi n là n i giàu tài nguyên thiên nhiên, nên ch a đ ng ti m n ng phát
tri n đa ngành và t p trung sôi đ ng các hành đ ng phát tri n c a con ng i. H u qu
c a quá trình phát tri n đa ngành là gia t ng mâu thu n l i ích gi a các c ng đ ng
h ng d ng tài nguyên vùng b .
gi m thi u mâu thu n trong b i c nh nh v y, thì
m t gi i pháp quan tr ng là ph i tranh th càng nhi u càng t t s tham v n c a các
bên liên quan và lôi cu n đ c kh n ng tham gia c a c ng đ ng đ a ph ng vào các
ho t đ ng qu n lý môi tr ng bi n và ven bi n. các lý do c b n là:
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
15
Nguy n Chu H i
D án Khu B o t n Bi n Hòn Mun
Khoá t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n
- C ng đ ng đ a ph ng v a là ng
qu n lý, có ki n th c b n đ a và hi u đ
i h ng d ng tài nguyên, v a là m t ch th
c nguy n v ng và công vi c c a chính h .
- Các t ch c qu n chúng – xã h i (thanh niên, phu? n , các h i/đoàn th khác)
đóng vai trò quan tro?ng, nh ng trên th c t ít đ c quan tâm lôi cu n vào các ho t
đ ng qu n lý môi tr ng bi n
- Các bên liên quan (stakeholder) đ n s d ng tài nguyên vùng b đóng vai trò
quan tr ng trong vi c đ ng thu n các ph ng án qu n lý
- Nh m th c hi n c ch t ng c ng dân ch
c s , theo nguyên t c: dân bi t,
dân bàn, dân làm, dân ki m tra, đ đ t m c tiêu: do dân, vì dân... xã h i công b ng,
v n minh.
M c đích c a vi c lôi cu n c ng đ ng tham gia vào hoa?t đ ng qu n lý môi tr ng
vùng b : t ng c ng nh n th c, thay đ i hành vi cá nhân, t giác tham gia vào vi c s
d ng tài nguyên và qu n lý môi tr ng b -ch d a sinh k c a c a chính c ng đ ng
ven bi n, đ c bi t v i c ng đ ng nghèo.
Tham gia khi nào? Ph i đ m b o cho c ng đ ng tham gia vào t t c các khâu/b
c a quá trinh l p k ho ch qu n lý.
c
Tham gia làm gì ? cung c p thông tin ban đ u, nghiên c u có s tham gia, đóng
góp ý ki n ph n bi n cho các đánh giá, các ph ng an l a cho?n c a các quy hoa?ch
pha´t tri n vùng b , th o lu ?n đ đi t i đ ng thu n ch n ph ng án cu i cùng, th c
hi n các k ho ch BVMT đã đ ng thu n (vay v n, khuy n nông/ng , ti p thu k thu t
m i, đ c đào t o và t p hu n).
Chi n l
c môi tr
ng qu c gia...
16
Nguy n Chu H i
