KHẢO SÁT MỨC ĐỘ THEO DÕI CÁC PHƯƠNG TIỆN TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Di n đàn....

Xã h i h c, s 2 - 1998 88

KH O SÁT M C
THÔNG

THEO DÕI CÁC PH

I CHÚNG

THÀNH PH

H

NG TI N TRUY N

CHÍ MINH
TR N H U QUANG

Ngoài vai trò là m t trung tâm kinh t quan tr ng c a khu v c các t nh phía Nam và c a c
n

c, thành ph H Chí Minh c ng đ ng th i còn là m t trung tâm thông tin và báo chí ( 1 ).

Có h c gi còn cho r ng đây là trung tâm báo chí l n nh t n

c, t t nhiên là n u ch xét v

m t báo in và g i đây là m t “thành ph báo chí” – n i mà ng

i dân có t p quán “nghi n”

xem báo t hàng tr m n m nay và truy n th ng này đã đ c bi t đ

c nâng lên m t b

trong h n 10 n m qua, song song v i công cu c đ i m i và phát tri n đ t n
Trong sinh ho t th
sáng ra th

ng có t p quán ghé s p báo mua m t hai t tr

sáng r i đi làm; ng
đ

ng nh t c a đô th v a tròn 300 tu i này, ng

ng hay ng

hàng t p hóa

i ta c ng th

ng xuyên b t g p c nh ng

cm i

(2)

c .

i công nhân hay viên ch c

c khi đi u ng cà – phê ho c n
i đ p xích lô, ng

i s a xe d c

i th h t tóc m i mê ng i xem báo trong lúc v ng khách, hay c nh bà bán
ch v a gi m t t báo v a bàn tán huyên thuyên v đi u gì đó v a đ c trên

báo v i b n hàng k bên.... thành ph H Chí Minh có m t m ng l

i s p báo ven đ

ng khá

dày đ c n m r i rác t i các qu n, huy n (thành ph hi n có kho ng 170 đ i lý phát hành báo,
kho ng 700 s p báo c đ nh và vài ngàn đi m bán báo l nh h n và ít c đ nh h n), và m t
l cl

ng hàng ch c ngàn ng

i bán báo d o đông đ o, trong đó ph n l n là tr em, len l i

kh p các hang cùng, ngõ h m đ bán báo.
Nét đ c đáo c a th tr
hàng ngày c a ng
ng

ng báo chí

thành ph này là

chính thói quen mua báo và đ c báo

i dân. Nhi u t báo c a thành ph đã có s phát hành v

t quá cái

ng 100 ngàn b n m i k . Tính t i tháng 10 – 1997, t nh t báo Sài Gòn Gi i phóng c a
ng b thành ph đ t kho ng 120.000 t m i ngày. T Tu i tr , báo ra cách ngày (ba

k /tu n), thu c Thành

oàn thanh niên c ng s n H Chí Minh, có s

n b n nay lên t i

300.000 t m i k . T Ki n th c ngày nay ra ba k m i tháng, đ t con s trên 100.000
b n/k . M t t báo ra hàng tu n r t tr tu i (m i ra đ i h n hai n m nay), khai phá m t th
lo i m i là nh m vào đ i t

ng r ng rãi nh ng ng

lúc đ t 100.000 b n. Xét v s l

i tiêu dùng, t Sài Gòn ti p th , c ng có

ng n b n, hàng ngày các t báo

thành ph H Chí Minh

Vai trò “trung tâm kinh t ” c a thành ph Hò Chí Minh đã đ c xác đ nh t lâu, còn vai trò “trung tâm thôn
tin” thì m i đây, trong Ngh quy t s 16/NQ-TW ngày 25 – 12 – 1997 v vi c “ti p t c nâng cao ch t l ng và
hi u qu c a báo chí thành ph ” c a Ban Th ng v Thành y thành ph H Chí Minh, c ng có đo n nh c đ n
thành ph H Chí Minh v i t cách là “m t trung tâm thông tin... c a khu v c và c a c n c”.
2
Tr n B ch ng, “C m ngh v báo chí thành ph H Chí Minh n m 1996”. c san Ngh báo c a H i Nhà
báo thành ph H Chí Minh, Xuân inh S u, 1997. Tr.3
1

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


89

Tr n H u Quang
in n và phát hành ra th tr
báo chí các lo i c a c n

ng g n n a tri u n b n, chi m kho ng 1/3 trong t ng s
c hàng ngày .

V i m t đ i ng kho ng 800 ng
các bái, đài trung

nb n

(3)

i làm báo chuyên nghi p (ch a k h n 200 nhà báo thu c

ng đóng t i thành ph ), và kho ng g p 10 l n con s đó là nh ng ng

i

vi t báo không chuyên ho c các c ng tác viên, thành ph H Chí Minh tính đ n tháng 12 –
1997 có 40 đ n v báo chí, trong đó có 37 đ n v báo vi t, m t đài phát thanh, m t dai truy n
hình và m t t p chí b ng b ng hình video, v i t ng c ng 65 n ph m báo in

các th lo i

khác nhau.
Nh m m c tiêu nghiên c u v
v i ba ph

ng x c a các gi i công chúng

thành ph H Chí Minh đ i

ng ti n truy n thông đ i chúng ch y u là báo in, truy n hình và phát thanh, xét

trong m i quan h v i yêu c u phát tri n đ t n

c trong th i k đ i m i hi n nay, chúng tôi

đã ti n hành vào tháng 9 – 1997 m t cu c đi u tra n i dân c t 16 tu i tr lên t i 4 đ n v

ph

ng và xã thu c 4 qu n, huy n c a thành ph trong đó có 3 qu n n i thành và 1 huy n

ngo i thành. Bài vi t sau đây s s d ng m t ph n k t qu c a cu c đi u tra này đ tr

ch t

kh o sát v các m c đ đ c báo, xem truy n hình và nghe đài phát thanh c a c dân thành
ph H Chí Minh sau đó xem xét m i t

ng quan gi a các m c đ theo dõi ba ph

ng ti n

này, và cu i cùng so sánh nh ng s li u c a cu c đi u tra này v i m t s cu c đi u tra tr
đây đ th tìm hi u đ ng thái phát tri n c a t ng ph

c

ng ti n truy n thông đ i chúng này qua

nh n th c và thái đ các gi i công chúng.
Do h n ch c a khuôn kh bài vi t này nên chúng tôi s không đ c p t i tình hình ng
đ c gì, xem gì và nghe gì c ng nh h th

i dân

ng đ c nh ng t báo nào và xem hay nghe nh ng

đài truy n hình phát thanh nào mà ch kh o sát ch y u v m c đ theo dõi ba ph

ng ti n

báo in, báo hình và báo nói mà thôi.
Cu c đi u tra này đã s d ng k thu t ph ng v n b ng b ng h i, v ch n m u thì áp d ng
ph
đ
ph

ng pháp ch n m u đi n hình, k t h p gi a ch n phân t ng và ch n máy móc. Các đ n v
c đi u tra bao g m: ph

ng Nguy n Thái Bình (qu n 1), ph

ng 11 (qu n Gò V p),

ng 5 (qu n 11) và xã Tân T o (huy n Bình Chánh). T ng s m u đi u tra là 697 ng

Liên quan t i m t s đ c đi m v m u đi u tra: v gi i tính, trong t ng s 679 ng

i.

i, có

49,7% là nam và 50,3% là n . V tu i tác, có 14,6% thu c nhóm 16 – 20 tu i, 28,7% nhóm
21 – 30 tu i, 19,5% nhóm 31 – 40 tu i, 26,4% nhóm 41 – 60 tu i và 10,6% nhóm t 61 tu i
tr lên. V h c v n, 28,6% có trình đ c p I, 27,1% c p II, 29,7% c p II, 12,1%

i h c và

Cao đ ng và 1,6% còn mù ch . V ngh nghi p, trong m u đi u tra có 11,6% đang làm ngh

3

N m 1997, theo s li u c a C c Th ng kê thành ph H Chí Minh, thành ph H Chí Minh có t ng c ng
170,78 tri u n b n báo chí các lo i, t c là bình quân 0,47 tri u n b n m i ngày. Còn trên ph m vi c n c,
theo ông Bùi Huy Lan, V phó V Báo chí, B V n hóa – Thông tin, m i ngày có kho ng 1,5 tri u n b n báo
chí đ c in n và phát hành (xem Ki n th c ngày nay, s ra ngày 20 – 6 – 1997, trang 3).

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


90 Kh o sát m c đ theo dõi các ph

ng ti n truy n thông…

và lao đ ng chân tay t do, 9,6% buôn bán nh , 6,6% làm nông nghi p, 13,9% n i tr , 9,0%
h u trí, già y u, 5,2% sinh viên và 6,7% h c sinh.
I. M c đ đ c báo
K t qu cu c đi u tra tháng 9 – 1997 cho bi t là ph n l n c dân trong m u đi u tra đ u tr
l i là ít nhi u có đ c báo (kho ng 65%), riêng s có đ c báo hàng ngày chi m 34% m u đi u
tra và s có đ c m i tu n vài l n là 25%.
B ng 1. M c đ đ c báo c a m u đi u tra c dân thành ph H Chí Minh t 16 tu i tr lên,
phân t theo đ a bàn c trú
N i thành

Ngo i thành

T ng c ng

206

28

234

38,6

17,7

33,6

154

19

173

28,9

1,6

24,8

36

16

52

6,8

9,8

7,5

134

101

235

25,1

61,6

33,7

3

-

3

- Có đ c hàng ngày

- M i tu n vài l n

- M i tháng vài l n

- H u nh không

- Không tr l i

0,6
T ng c ng

0,4

533

164

697

76,5

23,5

100,0

Ghi chú:

i v i các b ng đ

trên là s l

ng tuy t đ i, còn con s

c trình bày trong bày này, m i ô có hai con s : con s
hàng d

i là t l ph n tr m (%) – t l này đ

hàng
c tính

theo t ng c ng c a m i c t.
Ngu n s li u: Cu c đi u tra tháng 9 – 1997
B ng 1 cho th y có s chênh l ch r t rõ gi a c dân n i thành và c dân ngo i thành: n u có
t i 68% nh ng ng
con s này

iđ

ch i

n i thành có đ c báo hàng ngày ho c vài l n m i tu n thì

ngo i thành ch đ t 29%; đ ng th i có t i 62% ng

l i h u nh không đ c báo bao gi , trong khi t l này
dân c

iđ

ch i

ngo i thành tr

n i thành là 25%. Chúng ta bi t là

ngo i thành có trình đ h c v n bình quân th p h n so v i n i thành, đ a bàn c trú

v a xa l i v a phân tán m ng l
xuyên c ng là đi u d hi u.

i phát hành báo l i r t m ng, nên có ít ng
n v đi u tra

i đ c báo th

ng

ngo i thành trong cu c đi u tra này là xa Tân

T o, ch cách xa kho ng 12 – 15 km so v i trung tâm thành ph . Nh v y, n u là nh ng
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


91

Tr n H u Quang
vùng nông thôn xa xôi h o lánh h n nh

vùng đ ng b ng sông C u Long ch ng h n, thì có

l t l có đ c báo s còn th p h n n a.
K t qu đi u tra c ng cho bi t là nam gi i đ c báo hàng ngày nhi u h n n gi i (40% so v i
c l i, s không đ c báo n i n gi i đông h n nam gi i (43% so v i 24%).

28%) và ng
Nh ng ng

i có trình đ h c v n cao h n đ c báo th

ng xuyên h n so v i nh ng ng

h c v n th p h n: T l đ c báo hàng ngày là 69% n i s ng
đ ng, 47% n i s ng

i có

i có trình đ đ i h c và cao

i có trình đ h c v n c p III, 27% n i c p II và ch có 14% n i c p I.

Phân theo ngh nghi p, chúng ta th y nh ng ng

i làm các ngh lao đ ng trí óc và quán lý có

t l đ c báo hàng ngày cao nh t, 69% trong khi đó t l này ch đ t 21% n i công nhân, 28%
n i lao đ ng ti u th công nghi p và lao đ ng t do, 25% n i nh ng ng
ch có 11% n i nh ng ng

i buôn bán nh , và

i làm ngh nông nghi p. Riêng n i sinh viên, h c sinh thì có 43%

có đ c báo hàng ngày.
Khi đ

c h i v ngu n báo đ đ c, nh ng ng

i có đ c báo tr l i cho bi t là 55% th

mua báo l t i các s p báo, 13% đ t mua dài h n, 11% mua t ng
th vi n ho c

c quan, xí nghi p, và có t i 27% là m

Th i gian đ c báo bình quân hàng ngày c a m i ng
đ

ng

i bán báo d o, 12% đ c

n đ c.
i có đ c báo mà chúng tôi tính toán

c qua k t qu đi u tra là 39 phút, trong đó t p trung ch y u là nhóm 15 – 30 phút (28,1%)

và nhóm 30 phút t i 1 gi (25,5%). Còn n u tính bình quân trên toàn b m u đi u tra (t c là
k c nh ng ng

i không đ c báo), thì th i gian đ c báo bình quân c a m u đi u tra c dân

thành ph H Chí Minh t 16 tu i tr lên là 26 phút. (T l này

Pháp vào n m 1990 là

(4)

kho ng 30 phút ).
Phân tích theo các phân t , chúng ta th y có nh ng khác bi t rõ nét v th i gian đ c báo hàng
ngày bình quân m i ng

i gi a các khu v c dân c đô th và nông thôn ( qu n 1 là 33

phút/ng

i, trong khi

phút/ng

i, còn n là 22 phút/ng

nh ng ng

i có trình đ

huy n Bình Chánh là 13 phút/ng

i), gi a nam so v i n , nam 30

i), gi a các nhóm trình đ h c v n (43 phút/ng

i h c, gi m d n cho đ n 11 phút/ng

i n i nh ng ng

in i

i có h c

v n c p I), c ng nh gi a các nhóm ngh nghi p (lao đ ng trí óc và qu n lý 37 phút/ng
công nhân 21 phút/ng

i, làm nông nghi p 10 phút/ng

i.

i....).

4

Isabelle Mandraud, Comment les Francais lisent – ileleurs journaux? In Jean – Marie Charon, L’estat des
mesdias, Paris, La Desddiaspouvoirs, CFPJ, 1991, tr.227

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


92 Kh o sát m c đ theo dõi các ph

II.

ng ti n truy n thông…

M c đ xem truy n hình

Cu c đi u tra 9 – 1997 cho bi t có 70% c dân t 16 tu i tr lên trong m u đi u tra tr l i là
có xem tivi hàng ngày, 14% xem m i tu n vài l n, 3% xem m i tháng vài l n và ch có 13%
h u nh không xem.
B ng 2. M c đ xem truy n hình n i m u đi u tra c dân thành ph H Chí Minh t 16 tu i
tr lên, phân t theo đ a bàn c trú.
N i thành

Ngo i thành

T ng c ng

380

105

485

71,3

64,0

69,6

75

25

100

14,1

15,2

14,3

14

6

20

2,6

3,7

2,9

60

28

88

11,3

17,1

12,6

4

-

4

- G n nh hàng ngày

- M i tu n vài l n

- M i tháng vài l n

- H u nh không

- Không tr l i

0,8
T ng c ng

0,6

533

164

697

76,5

23,5

100,0

Ngu n s li u: Cu c đi u tra tháng 9 – 1997
B ng 2 cho bi t là nhìn chung không có khác bi t gì l n m t cách đ c bi t v m c đ xem
truy n hình gi a hai khu v c n i thành và ngo i thành. M t khác, n u kh o sát ch báo này
theo các phân t gi i tính, tu i tác, k c trình đ h c v n và ngh nghi p thì chúng ta c ng có
th nh n th y là h u nh c ng không có khác bi t gì đáng k gi a các nhóm v t l xem
truy n hình.
V th i l

ng xem truy n hình c a các cá nhân thì t p trung đông nh t là trong ba nhóm sau:

nhóm xem t 30 phút t i 1 gi (chi m 27% trong m u đi u tra), t 1 t i 2 gi (35%) và 2 đ n
3 gi (14%). Bình quân m i ng

i có xem truy n hình th

ng xem 89 phút, t c 1 gi 29 phút

m i ngày; c dân n i thành và c dân ngo i thành đ u có m c bình quân này x p x ngang
nhau, không có khác bi t đáng k xét v m t th i gian b ra tr
bình quân trên toàn b m u đi u tra nh ng ng
không xem) thì th i gian m i ng

c máy thu hình. N u tính

i t 16 tu i tr lên (t c là k c nh ng ng

i

i dân thành ph dành ra đ xem ti vi là 1 gi 15 phút hàng

ngày.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Tr n H u Quang

93

N u kh o sát theo các phân t gi i tính, tu i tác, h c v n và ngh nghi p chúng ta c ng nh n
th y là không có chênh l ch gì l n đáng k nh khi chúng ta kh o sát v th i l

ng dành ra đ

đ c báo. Chúng ta có th qua đây nh n đ nh r ng vi c xem truy n hình đã tr thành m t sinh
ho t ph bi n đ i v i h u h t các gi i c dân

thành ph H Chí Minh, b t lu n nam ph lão

u, b t lu n trình đ h c v n hay ngh nghi p xã h i, k c n i thành và ngo i thành.
III.

M c đ nghe đài phát thanh

Cu c đi u tra 9 – 1997 cho bi t có 13% tr l i là có nghe radio hàng ngày, 13% có ngeh vài
l n m i tu n, trong đó ng

i dân ngo i thành có t l nghe hàng ngày t

ng đ i nhi u h n

m t chút so v i c dân n i thành (24% so v i 9%).
B ng 3. M c đ nghe radio n i m u đi u tra c dân thành ph H CHí Minh t 18 tu i tr
lên, phân t theo đ a bàn c trú.
N i thành

Ngo i thành

T ng c ng

48

39

87

9,0

23,8

12,5

71

19

90

13,3

11,6

12,9

28

5

33

5,3

3,0

4,7

385

100

485

72,2

61,0

69,6

1

1

2

0,2

0,6

0,3

533

164

697

76,5

23,5

100,0

- G n nh hàng ngày

- M i tu n vài l n

- M i tháng vài l n

- H u nh không

- Không tr l i

T ng c ng

Ngu n s li u: Cu c đi u tra tháng 9 – 1997
B ng 3 cho th y c dân ngo i thành có t l có nghe radio là 39%, cao h n so v i t l 27%
n i c dân

n i thành. Riêng s ó nghe radio hàng ngày là 24%

ngo i thành, trong khi

n i thành, con s này ch đ t 9%.
Vi c phân t theo các nhóm gi i tính, đ tu i, trình đ h c v n c ng nh ngh nghi p đ u cho
th y là h u nh không có gì khác bi t đáng k v m c đ nghe đài phát thanh gi a các nhóm
xã h i này, ngo i tr nhóm nh ng ng
raido hàng ngày (22%) t

i làm nông nghi p ( nông thôn) thì có t l nghe

ng đ i cao h n các nhóm ngh nghi p khác.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


94 Kh o sát m c đ theo dõi các ph

ng ti n truy n thông…

S li u k t qu đi u tra c ng cho bi t bình quân m t ng
43phút/ngày. Còn n u tính bình quân m i ng
13phút/ngày, trong đó
IV.

T

i có nghe radio th

ng nghe

i trên toàn b m u đi u tra thì con s này là

ngo i thành là 18 phút/ngày và

n i thành là 11 phút/ngày.

ng quan gi a ba vi c đ c báo, xem ti vi và nghe radio

K t qu cu c đi u tra 9 – 1997 đã cho chúng ta th y là trong t ng s m u đi u tra, có 34%
ng

i có đ c báo hàng ngày, 70% coi truy n hình hàng ngày và ch có 13% nghe đài phát

thanh hàng ngày.
Chúng tôi đã x lý t ng h p c ba ch báo trên đ xem xét m i quan h đan xen gi a các
nhóm ng

i theo dõi hàng ngày ba ph

ng ti n báo chí, truy n hình và phát thanh. K t qu

x lý cho bi t có 77% m u đi u tra có theo dõi hàng ngày ít nh t m t l n trong ba ph

ng

ti n truy n thông đ i chúng này (xin coi s đ 1).
S đ 1. T l nh ng ng

i theo dõi hàng ngày báo chí, tivi và radio xét trong m i t
quan gi a ba ph

(

n v : % t l này đ

ng

ng ti n này v i nhau.
c tính trên t ng s m u đi u tra)

37,6

Xem

4,9

(69,6%)

tivi

hàng

ngày

2,0

c báo hàng ngày
(=33,6%)

Nghe radio hàng ngày
(=12,5%)
T ng c ng nh ng
ng

i có theo dõi

ph

ng ti n

m t

trong

ba

này hàng ngày =
76,9%
Ngu n s li u: Cu c đi u tra tháng 9 – 1997
S đ 1 cho th y rõ là hi n nay, vô tuy n truy n hình đã tr thành m t ph
thông ph bi n v i t l áp đ o trong c dân thành ph . Nhóm nh ng ng

ng ti n truy n
i ch xem truy n

hình hàng ngày chi m t l cao nh t (70%), trong khi đó ph n l n nh ng ng
hàng ngày l n nh ng ng

i có đ c báo

i có nghe radio hàng ngày c ng đ u có xem truy n hình hàng ngày.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


95

Tr n H u Quang
Còn nhóm nh ng ng

i ch đ c báo hàng ngày ho c nhóm ch nghe radio hàng ngày đ u

chi m t l khá ít (các t l t

ng ng là 5% và 2%). C ng đáng ghi nh n trong so đ này là

ch có 6% theo dõi hàng ngày c ba ph
N u tính chung c s ng

ng ti n báo in, tivi và radio.

i theo dõi ba ph

ng ti n truy n thông đ i chúng này “hàng ngày”

l n “m i tu n vài l n”, thì t l này lên t i 89% trong m u đi u tra. Nói cách khác, qua k t qu
đi u tra này, chúng ta có th nh n đ nh r ng hi n nay, đ i đa s ng
ti p xúc khá th

i dân thành ph đ u có

ng ti n thông tin đ i chúng.

ng xuyên v i các ph

V y có ai hoàn toàn không theo dõi b t c ph

ng ti n truy n thông đ i chúng nào hay

không? K t qu x lý th ng kê cho bi t là có. Và t l này chi m 10,0% trong t ng s m u
đi u tra. S ng

i này h u nh u hoàn toàn không đ c b o, không nghe radio mà c ng không

coi tivi.
X lý th ng kê theo các phân t v đ c đi m nhân kh u đ tìm hi u coi nhóm này g m nh ng
thành ph n nào là chính, chúng tôi nh n th y là khá đông là c dân ngo i thành (chi m 34%
i trong đó là ng

trong s này); m t khác nhi u ng
ng

i Hoa (chi m 43% trong s này), nhi u

i l n tu i không bi t đ c ti ng Vi t ho c n u có thì đ c kém. Trong t ng s nhóm không

theo dõi gì h t này, v gi i tính, có 63% là n ; còn v trình đ h c v n có t i 60% là
và 20%

c p I,

c p II, còn mù ch thì 7%. Rõ ràng là nh ng bi n s v a k đ u là nh ng nhân t

có tác đ ng d n đ n tình tr ng không ti p xúc v i các ph
n đây, m t câu h i khác có th đ

c đ t ra là: li u có tác đ ng hay nh h

hay không gi a các m c đ theo dõi ba ph
ph ? Gi thuy t c a chúng tôi

ng gì l n nhau

ng ti n thông tin đ i chúng này n i dân c thành

đây là có: c ng t

khác, s phát tri n khá m nh c a ph

ng ti n truy n thông đ i chúng.

ng t nh xu h

ng chung

các n

c

ng ti n vô tuy n truy n hình trong nh ng n m g n đây

có làm gi m đi ph n nào m c đ đ c báo và nh t là m c đ nghe đài phát thanh n i công
chúng
V.

thành ph H Chí Minh.
Di n bi n c a các m c đ theo dõi báo in, tivi và radio trong nh ng n m g n
đây.

Khi so sánh v i th i k tr

c khi đ t n

cb

c vào công cu c đ i m i kinh t - xã h i (n m

1986) t c là cách đây h n 10 n m, qua cu c đi u tra tháng 9 – 1997, 66% nh ng ng

iđ

c

h i cho bi t là h có xem truy n hình nhi u h n; còn đ i v i báo in thì có t l ít h n, 47%
cho bi t có đ c báo nhi u h n và ch có 17% tr l i là có nghe đài phát thanh nhi u h n
tr

c. Chúng ta bi t là trong h n 10 n m qua, h u h t các báo, đài

thành ph đ u có nh ng

n l c r t l n đ không ng ng đ i m i nh m th a mãn nh ng nhu c u ngày càng phong phú
và đa d ng c a các t ng l p xã h i, đ ng th i nh m đáp ng nh ng yêu c u ngày càng cao và
sôi n i c a quá trình phát tri n kinh t và xã h i c a đ t n
th y m t th c t là

c. Th nh ng, s li u đi u tra cho

thành ph H Chí Minh truy n hình đang thu hút công chúng m nh h n
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn

96 Kh o sát m c đ theo dõi các ph

so v i các ph

ng ti n truy n thông…

ng ti n báo in và phát thanh. Trong khi đó, xét v m c đ trang b , thì vào

n m 1997 theo s li u đi u tra c a C c Th ng kê thành ph H Chí Minh toàn thành có
87,5% h có tivi (n i thành 91,8% và ngo i thành 80,9%), và có 80,3% h có radio cat-xet
(n i thành 83,2% và ngo i thành 74,2%).
Chúng ta hãy so sánh v ch tiêu s ng

i đ c báo, xem truy n hình và nghe radio riêng n i

c dân n i thành c a cu c đi u tra n m 1997 này v i nh ng s li u t
đi u tra khác c ng
Tr

ng ng c a hai cu c

n i thành vào n m 1989 và 1993.
i có đ c báo hàng ngày và m i

c h t v báo in chúng ta nh n th y là t l nh ng ng

tu n vài l n h u nh không thay đ i bao nhiêu, tuy là có v gi m m t ít: s ng

i dân n i

thành có đ c báo hàng ngày n m 1997 là 39% trong khi t l này là 43% vào n m 1989. Tuy
nhiên, đi u c ng đáng l u tâm là khi phân t theo các t ng l p ngh nghi p, chúng tôi nh n
th y r ng xu h

ng đ c báo ít đi ch di n ra ch y u n i các thành ph n lao đ ng chân tay

nhi u h n là n i các thành ph n lao đ ng trí óc. Ch ng h n, nhóm công nhân (xí nghi p công
nghi p) có t l đ c báo hàng ngày là 41% theo cu c đi u tra n m 1989 và t l này ch đ t
21% vào cu c đi u tra n m 1997. Trong khi đó,

nhóm trí th c (lao đ ng trí óc) thì t l này

là 61% vào n m 1989, nh ng đ n n m 1997 thì l i t ng lên t i 77%.
Nh ng đ i v i ph
ng

ng ti n phát thanh thì ph

ng h

ng s t gi m di n ra khá rõ r t. T l

i dân n i thành có nghe radio hàng ngày, t 40% n m 1989 gi m đi còn 27% n m 1993

và xu ng ch còn 9% vào n m 1997.
Trong khi đó, đ i v i truy n hình, đi u đáng chú ý là ng

c l i v i vi c nghe radio t l dân

n i thành có xem tivi hàng ngày l i gia t ng m nh m , t 51% n m 1989 lên t i 79% n m
1993 và gi m đi m t chút còn 71% vào n m 1997.
B ng 4. M c đ đ c báo, xem tivi và nghe radio n i c dân n i thành thành ph H Chí Minh
t 16 tu i tr lên, so sánh các k t qu đi u tra n m 1997 v i n m 1989 và n m 1992
c báo

Hàng
ngày
- M i tu n
vài l n
- M i tháng
vài l n

Xem ti vi

Nghe radio

1989

1997

1989

1993

1997

1989

1993

1997

380

206

452

798

380

354

274

48

42,5

38,6

51,0

78,5

71,3

39,9

26,9

9,0

263

154

208

135

75

203

171

71

29,7

28,9

23,5

13,3

14,1

22,9

16,8

13,3

109

36

66

25

14

75

36

28

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


97

Tr n H u Quang

- H u nh
không
- Không tr
l i

12,3

6,8

7,4

2,5

2,6

8,5

3,5

5,3

135

134

161

59

60

255

536

385

15,2

25,1

18,2

5,8

11,3

28,8

52,7

72,2

-

3

-

-

-

-

-

-

0,6
T ng c ng

887

533

887

1017

533

887

1017

533

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Ngu n s li u:
•

Cu c đi u tra tháng 9 -1997: ch tính riêng

•

Cu c đi u tra tháng 5 – 1989: S li u th ng kê k t qu đi u tra v “vi c s d ng th i

n i thành

gian nhàn r i và vi c ngh ng i gi i trí c a nhân dân thành ph H Chí Minh”, do
Vi n Khoa h c Xã h i t i thành ph H Chí Minh ph i h p v i Vi n Quy ho ch thành
ph H Chí Minh ti n hành đi u tra vào tháng 5 – 1989, v i t ng s là 887 ng

it

16 tu i tr lên, phân b t i 6 qu n n i thành thành ph H Chí Minh.
•

Cu c đi u tra tháng 7 -1993: S li u th ng kê k t qu cu c đi u tra v “đ i s ng v n
hóa c a c dân thành ph H Chí Minh”, do S V n hóa và Thông tin thành ph H
Chí Minh ph i h p v i Vi n Khoa h c Xã h i t i thành ph H Chí Minh ti n hành
đi u tra vào tháng 7 – 1993 v i t ng s m u là 1.640 ng
ph

ng, xã thu c các qu n 1, 10 và huy n Th

i t 16 tu i tr lên, t i 9

c. Riêng b ng trên đây ch t ng h p

s li u t hai qu n n i thành 1 và 10 v i t ng s m u là 1.017 ng
VI.

i.

Nh n đ nh

1. Cu c đi u tra tháng 9 – 1997 cho phép chúng ta nh n đ nh r ng đ i đa s ng
thành ph đ u có ti p xúc khá th

ng xuyên v i các ph

i dân

ng ti n truy n thông đ i

chúng, 34% trong m u đi u tra có đ c báo hàng ngày, 13% nghe đài phát thanh hàng
ngày, và có t i 70% coi truy n hình hàng ngày. N u tính chung s ng
trong ba ph

i theo dõi m t

ng ti n truy n thông này “hàng ngày” l n “m i tu n vài l n”, thì t l

này lên t i 89% trong m u đi u tra. Còn n u tính riêng s ng
ngày ít nh t m t trong ba ph

i có theo dõi hàng

ng ti n truy n thông này, thì con s c ng lên t i 77%.

Ch s 10% hoàn toàn không theo dõi b t c ph

ng ti n truy n thông đ i chúng nào.

Nh ng d ki n đó ch ng t vi c mua báo và đ c báo, nghe radio và coi truy n hình đã tr
thành m t t p quán sinh ho t thông d ng trong đ i s ng th

ng nh t c a ng

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

i dân thành

www.ios.org.vn


98 Kh o sát m c đ theo dõi các ph

ng ti n truy n thông…

ph . Hàng ngày h bu c ph i d a vào các ph

ng ti n thông tin đ i chúng đ theo dõi tin

t c, đ gi i trí, đ h c h i, m mang ki n th c, đ làm n buôn bán... T báo, chi c radio
và chi c tivi tr thành nh ng th thân thu c và chi m m t v trí g n nh không th thi u
trong cu c s ng c a m i ng

i và m i gia đình.

Ngoài khía c nh là nh ng kênh cung c p cho h nh ng ch
gi i trí, các ph

ng ti n truy n thông đ i chúng còn là nh ng ch d a cho ng

thành ph vì giúp h hi u bi t th i s , giúp h đ nh v đ
d

ng trình sinh ho t v n hóa và

c suy ngh c a mình và đ nh h

đi u này đ c bi t có ý ngh a

i dân

c ch đ ng c a mình, xác l p

ng ho t đ ng c a mình trong cu c s ng và lao đ ng –

m t khu v c đô th nh thành ph H Chí Minh, v n là n i

mà nh ng chuy n đ ng kinh t - xã h i di n ra hàng ngày h t s c sôi đ ng, đ n m c khi n
cho ng

i dân có th c m th y nh mình b l ch h u n u ngày nào đó không đ

cđ c

báo.
Hành vi theo dõi tin t c, th i s trên báo, đài, nh nhi u h c gi đã nh n xét không ph i
ch là m t hành vi nh m hi u bi t tin t c, th i s mà còn là m t hình thái đ ng
duy trì m i liên h th

ng xuyên v i c ng đ ng mà mình đang s ng. Chúng ta th

i dân
ng nói

r ng báo chí là m t trong nh ng thi t ch mang ch c n ng xã h i hóa c a xã h i, nh ng
chúng ta c ng không đ

c quên r ng chính ng

i dân c ng luôn luôn ch đ ng và t

mình tham gia vào quá trình xã h i hóa này
Có th kh ng đ nh r ng truy n thông đ i chúng v i t cách là m t b ph n h u c trong
cu c s ng hàng ngày c a ng

i dân, đã th c s là m t thi t ch xã h i quan tr ng đ i v i

c dân thành ph .
2. Chúng tôi cho r ng m t trong nh ng lý do quan tr ng khi n công chúng theo dõi và
ti p c n các ph

ng ti n truy n thông đ i chúng ngày càng đông đ o h n chính là nh

vào s c i ti n và đ i m i c a chính các ph
Ng

ng ti n này trong nh ng n m qua.

i dân ch mua báo và đ c nhi u h n, coi ti vi hay nghe radio nhi u h n n u t

báo ngày càng hay h n, các ch

ng trình truy n hình và phát thanh h p d n h n. Giai

đo n chuy n mình c a báo chí thành ph nói riêng và báo chí c n

c nói chung k t

n m 1986 có m t t m quan tr ng và ý ngh a h t s c đ c bi t đ i v i công chúc.
rõ ràng là nh ng ph

ây

ng ti n r t h u hi u trong n l c nâng cao dân trí, phát tri n ý

th c dân ch trong qu ng đ i ng

i dân. Và đi u quan tr ng là nh ng s li u k t qu

đi u tra đã gián ti p kh ng đ nh r ng công chúng đã ch p nh n và ng h công cu c
đ i m i này trong báo chí.
3. Vi c so sánh k t qu đi u tra n m 1997 v i các cu c đi u tra n m 1989 và n m 1993
thành ph H Chí Minh có th cho phép chúng ta nêu lên gi thuy t v xu h

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

ng phát

www.ios.org.vn


Tr n H u Quang
tri n r t m nh và th m chí l n l
gi i công chúng

99

t c a vi c coi tivi đ i v i vi c nghe radio n i các

thành ph này trong m t s n m g n đây.

Cu c đi u tra 9 – 1997 t i thành ph H Chí Minh đã cho bi t là bình quân m i h có tivi
th

ng m tivi 2 gi 31 phút m i ngày, và tính trên toàn b m u đi u tra thì m i cá nhân

t 16 tu i tr lên coi tivi bình quân 1 gi 15 phút m i ngày. Nh ng con s này ch a ph i
là l n. N u chúng ta so sánh ch ng h n v i th i l

ng xem tivi noi ng

i Nh t t 8 tu i

tr lên bình quân là 3 gi 47 phút m i ngày vào n m 1996, ho c n u so v i th i l
tiv n i các h gia đình

ng m

M bình quân là 7 gi 48 phút m i ngày c ng vào n m 1996( 5 ).

Chúng tôi ngh r ng, trong t

ng lai, th i l

ng xem truy n hình c a ng

s còn ti p t c gia t ng, ch không d ng l i
m t các đài truy n hình

m c nh hi n nay. S d nh v y là vì, m t

Vi t Nam hi n đang còn có nhi u k ho ch phát tri n r ng rãi

h n n a m t khác m t khi kinh t t ng tr
dành nhi u th i gi h n tr

i dân thành ph

ng và đ i s ng c dân khá lên thì ng

i dân s

c cái màn nh nh trong gia đình

4. Trong xu th th gi i hienj nay, qu là chúng ta c n nhanh chóng phát tri n m t ngành
truy n thông nghe – nhìn qu c gia v ng m nh đ c bi t là l nh v c truy n hình. Tuy
nhiên, theo thi n ý chúng tôi, chúng ta v n c n ti p t c ch m sóc và đ u t h n n a
cho các l nh v c báo in và đài phát thanh.
Báo in là m t kênh thông tin truy n th ng, ngh a là ch y u v n d a trên ch vi t là chính
nh ng chính vì nó d a trên ch vi t nên nó v n là m t kênh h t s c quan tr ng trong quá
trình nâng cao dân trí và v n hóa, góp ph n đ c l c vào vi c m mang ki n th c và kh n ng
thông hi m lý gi i các v n đ th i s n i các gi i công chúng.
Còn v l nh v c phát thanh, chúng ta đã th y qua các s li u đi u tra là có chi u h
gi m trong vòng vài n m qua và t l thính gi đài phát thanh

ng sút

thành ph H Chí Minh hi n

nay khá th p (ch có 13% nghe radio hàng ngày); có l tình hình này không x y ra ho c ch a
x y ra

các đ a ph

ng khác.

úng là

thành ph H Chí Minh, các ph

truy n hình đã và đang phát tri n khá m nh và đ

ng ti n báo in và

c công chúng theo dõi v i t l đông h n

nh ng chúng tôi cho r ng vi c chú ý ch m sóc và phát tri n ph

ng ti n phát thanh v n là

đi u c n thi t và th m chí b c bách ch không th xem nh . M i ph
đ i chúng đ u có nh ng đ c đi m và l i th riêng nh ng đ i v i ph

ng ti n truy n thông

ng ti n phát thanh thì có

th nói hai th m nh n i b t nh t và h n h n báo in và truy n hình, đó là kh n ng thông tin
nhanh nh t và tính ch t ti n l i c a nó( 6 ).(m t cái radio dùng pin c m tay có th b túi ho c
5

Xem International Herald Tribune, s ra ngày 10 – 3 – 1997, trang 2
Nh ng th m nh này c ng đã đ c T ng Bí th Ban ch p hành Trung ng ng C ng s n Vi t Nam Lê Kh
Phiêu nh n m nh trong bài phát bi u t i H i ngh cán b ch ch t c a ài ti ng nói Vi t Nam t i Hà N i vào
đ u tháng 3 – 1998. Ngoài vi c nêu lên nh ng yêu c u và ph ng h ng ho t đ ng c a ài ti ng nói Vi t Nam
nói riêng và h th ng các đài phát thanh c a c n c nói chung. T ng Bí th Lê Kh Phiêu c ng còn đ c p c

6

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


100 Kh o sát m c đ theo dõi các ph

đem đi đâu c ng đ

ng ti n truy n thông…

c, và l i r h n nhi u so v i m t cái tivi). Và hai th m nh này không

ph i ch có ý ngh a đ i v i c dân nông thôn mà ngay c c dân thành th .
nhi u n

c công nghi p phát tri n, s ng

trong c dân, ch ng h n nh

i nghe ra-đô hàng ngày v n chi m t l khá cao

Pháp là 75%,

c 76%, Anh 87%, Ý 60%... Ng

nhà, nghe trên xe h i.... đ theo dõi và c p nh t th
đang di n ra. Còn

ph n l n các n

khu v c thành th và 56%

i ta nghe

ng xuyên trong ngày các tin t c, th i s

c châu Phi thì t l nghe radio c ng lên t i 70% (96%

khu v c nông thôn), cao h n c t l xem truy n hình( 7 ). So sánh

v i nh ng con s này, chúng ta nh n th y t l nghe radio hàng ngày

thành ph H Chí

Minh (13%) qu là quá th p.
Các k t qu c a cu c đi u tra tháng 9 – 1997 ch a đ đ kh o sát và phân tích sâu h n v tính

ch t c ng nh nguyên nhân c a tình hình này. Do đó, chúng tôi cho r ng c n ti n hành m t
cu c đi u tra nghiên c u chuyên sâu h n v công chúng đài phát thanh nh m góp ph n vào
vi c c ng c và phát tri n tr l i v trí c a ph
tinh th n hàng ngày c a ng

ng ti n phát thanh trong đ i s ng v n hóa –

i dân thành ph H Chí Minh.

t i vi c làm sao “kh n tr ng t ch c vi c s n xu t radio v i s l ng l n, b o đ m ch t l ng, giá r đ đ a
xu ng t n h gia đình, nh t là vùng sâu, vùng xa...” Xem Sài Gòn Gi i phóng, ngày 8 – 3 – 1998, tr.7
7
Xem Nathalie Funés, “Qui écoute la radio? Une comparaison internatioale”, trong Jean – Marie Charon, L’état
des médisa, Pari, La Découverte, Médiaspouvoirs, CFPJ, 1991, tr.196 – 202.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn