Thực trạng sức khỏe và nhu cầu chăm sóc y tế của người cao tuổi tại hai huyện tỉnh hải dương năm 2013

iv

M(C L(C
L(I CAM OAN .............................................................................................. i
DANH M)C CÁC CH* VI+T T,T .............................................................. iii
DANH M)C B-NG ........................................................................................ vi
DANH M)C HÌNH ....................................................................................... viii
.T V/N 0 ................................................................................................... 1
Chương 1: T1NG QUAN TÀI LI2U .............................................................. 3
1.1 Khái ni m v ngư i cao tu"i ....................................................................... 3
1.2 3c i!m s c kho& c a ngư i cao tu"i ....................................................... 3
1.3 Ch m sóc s c kho& cho ngư i cao tu"i ...................................................... 5
1.4 Các mô hình ch m sóc ngư i cao tu"i t i Vi t Nam hi n nay ................... 7
1.5 Ngư i cao tu"i trên th gi i ........................................................................ 9
1.6 Ngư i cao tu"i t i Vi t Nam ..................................................................... 11
1.7 Ngư i cao tu"i t#nh H i Dương ................................................................ 20
Chương 2:
2.1
2.1.1

4I TƯ6NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C8U ................. 24

i tư ng, th i gian và

a i!m nghiên c u ........................................... 24

i tư ng nghiên c u............................................................................. 24

2.1.2 Th i gian và

a i!m nghiên c u.......................................................... 24

2.2 Phương pháp nghiên c u........................................................................... 24
2.2.1 Thi t k nghiên c u ................................................................................ 24
2.2.2 Tính c m u ........................................................................................... 25
2.2.3 Ch n m u ............................................................................................... 26
2.2.4 Bi n s nghiên c u ................................................................................. 27
2.3 Phương pháp thu th p s li u .................................................................... 31
2.3.1 Ph n

nh lư ng ..................................................................................... 31

2.3.2 Ph n

nh tính ........................................................................................ 32


v

2.4 Phương pháp x$ lý s li u......................................................................... 32
2.4.1 S li u

nh lư ng .................................................................................. 32

2.4.2 S li u

nh tính ..................................................................................... 32

2.5 Tiêu chu'n ánh giá nhu c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i ............... 33
2.6

o

c trong nghiên c u ......................................................................... 33

Chương 3: K+T QU- NGHIÊN C8U .......................................................... 34
3.1 Thông tin chung v

i tư ng ................................................................... 34

3.2 Th c tr ng ch t lư ng cu c s ng c a ngư i cao tu"i ............................... 38
3.3 Nhu c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i................................................ 45
3.4 Các y u t liên quan

n nhu c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i........ 52

Chương 4: BÀN LU9N ................................................................................. 60
4.1 3c i!m

i tư ng nghiên c u ................................................................ 60

4.2 Th c tr ng ch t lư ng cu c s ng và nhu c u ch m sóc y t .................... 64
4.3 Các y u t liên quan t i nhu c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i ......... 72
K+T LU9N ..................................................................................................... 75
KHUY+N NGH: ............................................................................................. 77
TÀI LI2U THAM KH-O ............................................................................... 78
PH) L)C ...................................................................................................... 83
Ph l c 1 : B câu h i ph ng v n ................................................................... 83
Ph l c 2 : Cách tính i!m ánh giá s c kh e th! ch t c a NCT ................... 90
Ph l c 3 : Cách tính i!m ánh giá nhu c u CSYT c a NCT ....................... 91
Ph c l c 4 : Hư ng d n ph ng v n sâu h i ngư i cao tu"i ............................ 94

Ph c l c 5 : Hư ng d n th o lu n nhóm ngư i cao tu"i ................................ 95


vi

DANH M(C B NG
B ng 1.1: M t s mô hình ch m sóc NCT c a nhà nư c ................................. 7
B ng 1.2: Mô hình ch m sóc ngư i cao tu"i c a tư nhân ................................ 8
B ng 1.3: Mô hình ch m sóc ngư i cao tu"i c a oàn th!, h i ........................ 8
B ng 3.1: Tình tr ng hôn nhân c a ngư i cao tu"i theo gi i tính .................. 36
B ng 3.2: S s p x p cu c s ng c a ngư i cao tu"i ....................................... 36
B ng 3.3: i!m trung bình s c kh e th! ch t ngư i cao tu"i ......................... 38
B ng 3.4: ánh giá s c kh e th! ch t ngư i cao tu"i ..................................... 40
B ng 3.5: T

ánh giá c a ngư i cao tu"i v tình tr ng s c kh e c a b n thân
...................................................................................................... 40

B ng 3.6: So sánh s c kh e c a ngư i cao tu"i v i ngư i khác .................... 40
B ng 3.7: Phân b ngư i cao tu"i m c b nh mãn tính theo gi i .................... 42
B ng 3.8: Ngư i cao tu"i m c b nh t t kép ã ư c ch'n oán ..................... 43
B ng 3.9: Phân b tình tr ng m c b nh theo

a bàn s ng ............................. 44

B ng 3.10: Ch m sóc s c kh e thư ng xuyên cho ngư i cao tu"i ................. 45
B ng 3.11: Th c tr ng i khám s c kh e

nh k c a ngư i cao tu"i .......... 45

B ng 3.12: M i liên quan gi%a tình tr ng s c kh e c a b n thân v i vi c .... 46
khám s c kh e

nh k ................................................................................... 46

B ng 3.13: Nhu c u s$ d ng thu c i u tr c a ngư i cao tu"i ..................... 46
B ng 3.14: Nhu c u ngư i ch m sóc và mong mu n ngư i ch m sóc .......... 47
B ng 3.15: T n su t m trong 1 tháng c a ngư i cao tu"i trư c khi i u tra 48
B ng 3.16: Nhu c u nh n thông tin và ngư i cung c p thông tin (tư v n) v
CSSK c a ngư i cao tu"i ................................................................................ 50
B ng 3.17: Nh%ng n i dung ngư i cao tu"i mu n ư c tư v n..................... 50
B ng 3.18:

ánh giá nhu c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i ................... 51

B ng 3.19: So sánh i!m nhu c u ch m sóc y t trung bình gi%a ................. 52


vii

huy n Thanh Mi n và Kinh Môn .................................................................... 52
B ng 3.20: M i liên quan gi%a i!m trung bình nhu c u CSYT và gi i tính 52
B ng 3.21: M i liên quan gi%a i!m trung bình nhu c u CSYT và nhóm tu"i .. 52
B ng 3.22: M i liên quan gi%a i!m trung bình nhu c u ch m sóc y t
trình

v i

h c v n ............................................................................................... 53

B ng 3.23: M i liên quan gi%a tình tr ng hôn nhân và i!m nhu c u ch m sóc
y t trung bình c a c a ngư i cao tu"i ............................................................ 54
B ng 3.24: M i liên quan gi%a ngu;n thu nh p chính và i!m nhu c u ch m
sóc y t trung bình c a ngư i cao tu"i ............................................................ 54
B ng 3.25: So sánh i!m nhu c u ch m sóc y t trung bình v i s c kh e th!
ch t c a ngư i cao tu"i ................................................................................... 55
B ng 3.26: M i liên quan gi%a th c tr ng i khám s c kh e

nh k và nhu

c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i.............................................................. 55
B ng 3.27: M i liên quan gi%a t" ch c khám
t

nh k v i nhu c u ch m sóc y

...................................................................................................... 56

B ng 3.28: M i liên quan gi%a s l n t" ch c khám s c kh e

nh k v i nhu

c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i.............................................................. 57
B ng 3.29: M i liên quan gi%a tình tr ng m c b nh mãn tính v i nhu c u
CSYT c a ngư i cao tu"i ................................................................................ 57
B ng 3.30: M i liên quan gi%a ngư i ch m sóc chính hi n t i v i nhu c u
ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i .................................................................... 58
B ng 3.31: M i liên quan gi%a s l n m trong tháng trư c i u tra v i i!m
nhu c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i ...................................................... 59

viii

DANH M(C HÌNH
Hình 1.1: S s p x p cu c s ng c a ngư i cao tu"i, 1992-2008 .................... 12
Hình 1.2: S lư ng c ông góa v và s lư ng c bà góa ch;ng ...................... 12
Hình 1.3: T< l ngư i cao tu"i t

ánh giá ngu;n thu nh p quan tr ng nh t

dành cho chi tiêu hàng ngày ............................................................................ 14
Hình 1.4 Tình tr ng s c kh e hi n t i do ngư i cao tu"i t
Hình 3.1: Phân b

ánh giá ............... 15

i tư ng nghiên c u theo huy n .................................... 34

Hình 3.2: Phân b nhóm tu"i theo gi i tính c a ngư i cao tu"i ..................... 34
Hình 3.3: Trình

h c v n c a ngư i cao tu"i theo huy n ........................... 35

Hình 3.4: Ngu;n thu nh p chính c a ngư i cao tu"i theo huy n .................. 37
Hình 3.5: Phân b th c tr ng s c kh e th! ch t c a ngư i cao tu"i .............. 39
Hình 3.6: Các tri u ch ng b nh t t c a ngư i cao tu"i trong 1 tháng qua ..... 41
Hình 3.7: Phân b các tri u ch ng b nh t t ngư i cao tu"i g3p ph i trong
tháng

...................................................................................................... 42

Hình 3.8: Cơ c u b nh t t c a ngư i cao tu"i................................................. 43
Hình 3.9: Phân b ngư i ch m sóc hi n t i cho ngư i cao tu"i theo gi i tính.....
...................................................................................................... 47
Hình 3.10: Phân b ngư i ch m sóc hi n t i và mong mu n ngư i ch m sóc
c a ngư i cao tu"i ........................................................................................... 48
Hình 3.11: Nơi ngư i cao tu"i mong mu n ư c khám, ch%a b nh .............. 49
Hình 3.12: Mong mu n c a ngư i cao tu"i trong Ch m sóc y t ................... 49
Hình 3.13: Phân b

i!m nhu c u ch m sóc y t trung bình c a ngư i cao tu"i...51


1

+T V N ,
Sinh-trư=ng-lão-t$ là qui lu t sinh h c. Già là quá trình suy gi m các
ch c n ng sinh lý c a cơ th! do v y s c kh e gi m so v i lúc tr&. Già không
ph i là b nh nhưng t o i u ki n cho b nh phát sinh và phát tri!n. Làm ch m
quá trình lão hóa, kéo dài cu c s ng kh e m nh là ư c mong t> lâu c a con
ngư i. Nh thành t u vư t b c c a khoa h c t nhiên và xã h i trong nh%ng
th p k< qua, tu"i th con ngư i ngày càng cao, ngư i cao tu"i (NCT) trong xã
h i ngày càng t ng cao. Già hóa dân s di?n ra m nh m@ và tác
c ng ;ng, qu c gia và qu c t ; liên quan
kinh t , v n hóa...V n

ng sâu s c t i

n m i m3t c a

i s ng: xã h i,

ngư i cao tu"i ã và ang ư c xã h i r t quan tâm.

Trên th gi i nh t là các nư c phát tri!n, t< l ngư i cao tu"i cao (20%)
và h nh n ư c nhi u s quan tâm c a c ng ;ng, xã h i. T" ch c Y t th
gi i nêu ra m c tiêu ch m sóc cho ngư i cao tu"i là nâng cao tu"i th , ch t
lư ng cu c s ng, duy trì kh n ng lao

ng và h i nh p xã h i [8], [34]. A khu

v c châu Á, Nh t B n ư c coi là ví d

i!n hình c a tình tr ng già hóa dân s

v i t< l ngư i t> 60 tu"i tr= lên là 30,5% và t< l ngư i trên 65 tu"i chi m
20,6% [19]. A các nư c ang phát tri!n dân s s@ già hóa nhanh chóng trong
n$a

u th k< XXI. T< l NCT s@ t ng t> 8% lên 19% vào n m 2025 [46].
Ngư i cao tu"i Vi t nam có óng góp to l n trong su t chi u dài l ch

s$ d ng nư c và gi% nư c c a dân t c. Nh%ng n m g n ây,
nư c quan tâm 3c bi t

n ngư i cao tu"i. Ch m sóc

ng và Nhà

i s ng v t ch t, tinh

th n, s c kh e và ti p t c phát huy vai trò c a NCT là tình c m, ngh a v và
trách nhi m c a

ng, các c p chính quy n, t" ch c oàn th! và c a toàn xã

h i; là nét Bp v n hóa, th! hi n tính nhân v n cao c và

o lý u ng nư c

nh ngu;n c a dân t c. Tháng 7/2000 Cy ban Thư ng v Qu c h i ã thông
qua Pháp l nh ngư i cao tu"i, t o cơ s= pháp lý ! ch m sóc và phát huy vai
trò NCT. Tháng 11/2011 B Y t ban hành Thông tư 35 hư ng d n th c hi n
CSSK NCT và 3c bi t là CSSK NCT t i c ng ;ng [4] phù h p v i i u


2

ki n kinh t , 3c i!m c a NCT. K t qu T"ng i u tra dân s và nhà = n m
2009, t< l ngư i cao tu"i 8,7%;
gia ình n m 2011, t< l

i u tra bi n

ng dân s và k ho ch hóa

NCT c a c nư c là 9,7%. T< l NCT s ng = nông

thôn 72,1%, có thu nh p th p nên không có i u ki n ! CSSK...
T#nh H i Dương có t< l NCT khá cao, th ng kê n m 2009 t< l NCT

là 11,46%; n m 2011 là 11,7% [7]; khu v c ;ng bDng sông H;ng (11,2%) và
c a c nư c (9,7%) [7], [8]. Theo báo cáo c a Ban

i hi n H i NCT t#nh H i

Dương có hơn 70% NCT hi n s ng = nông thôn; ph n l n NCT s ng bDng lao
ng c a chính mình và ngu;n h tr c a gia ình, con cháu. M3t khác, ch t
lư ng cu c s ng c a ngư i dân cEng ư c nâng lên tu"i th trung bình t ng
t> 71,9 tu"i n m 1999 lên 74,2 tu"i n m 2009 (c nư c là 72,8 tu"i) nhưng
tu"i th bình quân kh e m nh khá th p ch#

t 66 tu"i. Như v y bình quân

m i ngư i dân có 8,2 tu"i là m au, b nh t t so v i 74,2 tu"i s ng mà NCT
là nhóm nhu c u CSSK cao hơn do v y chi phí y t cho NCT s@ t ng lên
nhanh chóng, i u này 3c bi t quan tr ng n u chúng ta bi t là bình quân chi
phí y t cho m t NCT cao g p 7-8 l n so v i m t ngư i = nhóm tu"i tr& [24].
Ngư i cao tu"i có t< l m c b nh cao và d? b t"n thương v s c kh e
th! ch t, tinh th n và xã h i hơn các nhóm tu"i khác. Nhu c u CSSK cho ngư i
cao tu"i r t l n, không ơn thu n d a vào thu c và m t s tr li u, v lâu dài
c n có các gi i pháp h p lý ! h t gi% gìn và nâng cao s c kh e c a mình
cEng như nh n ư c s h tr thi t th c t> gia ình, c ng ;ng và xã h i.
! tìm hi!u th c tr ng s c kh e và nhu c u ch m sóc y t cho ngư i
cao tu"i nhDm nâng cao ch t lư ng ch m sóc s c kh e và áp ng nhu c u
ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i chúng tôi ti n hành nghiên c u: Th c tr ng
s c kh e và nhu c u ch m sóc y t c a ngư i cao tu"i t i hai huy n t#nh H i
Dương n m 2013. V i m c tiêu:
1. Mô t th c tr ng s c kh e và b nh t t c a ngư i cao tu"i t i hai
huy n (Thanh Mi n và Kinh Môn) t#nh H i Dương n m 2013.
2. ánh giá nhu c u ch m sóc y t và m t s y u t liên quan c a ngư i

cao tu"i t i hai huy n (Thanh Mi n và Kinh Môn) t#nh H i Dương n m 2013.


3

Ch ơng 1

T NG QUAN TÀI LI U
1.1 Khái ni-m v. ng

i cao tu/i

Quá trình lão hoá là m t quá trình sinh lý t nhiên di?n ra trong s phát tri!n
c a m i con ngư i. V m3t sinh h c cơ th! b t

u có các d u hi u suy gi m

ch c n ng khi bư c vào tu"i 30. T> th i i!m này, t# l các b nh m n tính và
m c

ph thu c trong vi c th c hi n các ho t

Tuy nhiên, tu"i già b t
Ranh gi i ! phân

ng hàng ngày s@ t ng lên.

u t> bao gi l i khác nhau tu theo t>ng cá nhân.

nh tu"i già v n còn nhi u bàn cãi c v m3t sinh h c

cEng như xã h i h c [18], [48]. Hi n nay, có m t s ngư i theo quy
các nư c phát tri!n l y m c 65 tu"i ! xác
khoa h c

nh tu"i già song a s các nhà

u ch p nh n s$ d ng quy ư c c a Liên Hi p Qu c coi "ng

là nh ng ng

nh c a
i già

i t 60 tu i tr lên không phân bi t gi i tính" và chia làm 2

nhóm tu"i: T> 60 – 74 tu"i là NCT và t> 75 tu"i tr= lên là ngư i già. Còn T"
ch c Y t th gi i chia thành 3 nhóm tu"i rõ hơn: T> 60 - 74 tu"i là NCT, t>
75 - 90 tu"i là ngư i già và trên 90 tu"i là ngư i già s ng lâu [48].
T i Vi t Nam, i u I c a Pháp l nh do Cy ban Thư ng v Qu c h i ban hành
ngày 28 tháng 4 n m 2000 ã nêu rõ: “Ngư i cao tu"i theo quy

nh c a Pháp

l nh này là công dân nư c C ng hoà xã h i ch ngh a Vi t Nam t> 60 tu"i tr=
lên” [36]. Pháp l nh ngư i cao tu"i ã quy

nh các cơ s= xã, phư ng có trách

nhi m theo dõi; qu n lí tr c ti p ch m sóc s c kho& ban

s c kho&

nh k

39/2009/QH12 quy

cho NCT s ng trên

u, t" ch c khám

a bàn. Lu t Ngư i cao tu"i s

nh ngư i t> 80 tu"i tr= lên không có lương hưu, tr c p

b o hi!m xã h i hàng tháng ư c hư=ng b o hi!m y t [5].
1.2 0c %i1m s2c kho3 c4a ng

i cao tu/i

Già là m t quy lu t t nhiên không th! tránh ư c = t t c m i ngư i.
Nhưng có ngư i già nhanh g i là “lão suy s m”; có ngư i còn ho t bát nhanh


4

nhBn, kho& m nh khi tu"i ã khá cao g i là “lão xanh”. A m i ngư i s lão
hoá m i b ph n trong cơ th! cEng xu t hi n khác nhau c v th i gian l n t c
.

i u này ph thu c vào nhi u y u t , trong ó ch

luy n t p, CSSK,

phòng và ch%a b nh k p th i óng vai trò quan tr ng giúp cho quá trình già
hoá

n ch m hơn.
Già không ph i là b nh lý, nhưng l i t o i u ki n cho b nh t t phát

sinh và phát tri!n. Vì = tu"i già, kh n ng t

i u ch#nh, kh n ng thích nghi,

kh n ng h p thu, kh n ng d tr% dinh dư ng, kh n ng t v v i s t n công
c a vi trùng, các stress

u gi m sút. B nh lý c a ngư i cao tu"i thư ng m n

tính, nhi u b nh, nhi u tri u ch ng và ôi khi các tri u ch ng l i âm th m khó
phát hi n. Khi m c b nh cEng thư ng m c nhi u b nh cùng lúc, nhanh chóng
d n

n suy s p, t$ vong n u không ư c phát hi n s m, i u tr k p th i và

tích c c.
Kh n ng ph c h;i s c kho& c a ngư i cao tu"i cEng r t kém do th! l c
suy s p, khi b n3ng thư ng là

t c p tính c a b nh m n tính. Vì v y sau giai

o n i u tr tích c c c n có các li u pháp i u tr duy trì, k t h p v i ch m
sóc nâng cao th! l c, i u dư ng, ph c h;i ch c n ng v i các ch
thu t phù h p cho t>ng

và k

i tư ng [35].

Theo quy lu t t nhiên, khi tu"i càng cao s c kh e càng suy gi m. Khi
t< l NCT ngày càng t ng, 3c bi t là t c

t ng nhanh = nhóm dân s cao

tu"i nh t (F80 tu"i) và s lư ng các c th t> 100 tu"i tr= lên, ã 3t ra nhu
c u CSSK cho ngư i cao tu"i ngày càng l n. Nh%ng b nh thư ng g3p nh t =
NCT là b nh v xương kh p, huy t áp, các b nh v m t và b nh suy gi m trí
nh . Tình tr ng b nh t t ã nh hư=ng l n

n

i s ng tâm lý, các ho t

sinh ho t hàng ngày và s hoà nh p c ng ;ng c a ngư i cao tu"i.

ng


5

a s ngư i cao tu"i nư c ta chưa có thói quen khám b nh

nh k , vì

v y khi phát hi n b nh thư ng = giai o n mu n khi n vi c i u tr r t khó
kh n.
M3t khác, ngư i cao tu"i hay có nh%ng h ng h t v m3t tâm lý do s
r i b ho t

ng ngh nghi p, thói quen công vi c ã g n bó trong nhi u n m.

S thay "i

a v trong gia ình và xã h i; s thay "i l i s ng, sinh ho t,

cEng như t< l m t ngư i thân và b n bè t ng, làm b nh lý tâm th n ngư i cao
tu"i càng nhi u và tr m tr ng [35].
1.3 Ch$m sóc s2c kho3 cho ng

i cao tu/i

Theo tuyên ngôn Alma-Alta (1978) s c kh e

ư c

nh ngh a là

“Tr ng tho i mái toàn di n v th ch t, tinh th n và xã h i ch không ch bao
g m tình tr ng không có b nh hay th ơng t t”. Như v y quy n con ngư i
ư c CSSK không ch# ơn thu n là quy n ư c phòng b nh, ch%a b nh mà
bao g;m quy n ư c CSSK v th! ch t, s c kh e tinh th n và s c kh e xã

h i.
S tho i mái th! ch t (s c kh e th! ch t) luôn g n v i quy n b o v t
do thân th!. M i hành

ng làm t"n h i

n s c kh e ngư i khác ư c xem là

vi ph m nhân quy n nhưng m i cá nhân không ư c quy n t h y ho i s c
kh e c a cơ th! mình. S tho i mái tinh th n (s c kh e tinh th n) luôn g n
li n v i

i s ng tình c m,

i s ng riêng tư cho m i ngư i. Khi

i s ng

tinh th n b vi ph m s@ không th! tho i mái tình th n toàn di n. S tho i mái
v xã h i (s c kh e xã h i) là quy n cơ b n c a m i con ngư i. M i ngư i
u ư c xã h i tôn tr ng.
Ch m sóc s c kh e ngư i cao tu"i là quan tâm

n th! ch t, tinh th n

và xã h i c a ngư i 60 tu"i tr= lên. Quan i!m c a T" ch c y t th gi i v
vi c CSSK NCT: “NhDm c i thi n tình tr ng và ch t lư ng cu c s ng ch
không ch# ơn gi n là kéo dài hi v ng s ng c a h ”. !

t ư c m c tiêu ó,

6

các chi n lư c v phòng b nh, i u tr , ph c h;i ch c n ng th a áng ph i

n

ư c v i ngư i cao tu"i.
Theo

nh ngh a c a t> i!n Oxford CSSK là vi c duy trì và nâng cao

s c kh e th! ch t và tinh th n thông qua vi c cung c p các d ch v y t .
Ch m sóc s c kh e ngư i cao tu"i có m i liên quan ch3t ch@ v i khái
ni m s c kho& và khái ni m ch t lư ng cu c s ng c a T" ch c Y t th gi i
(WHO). B=i v y, CSSK ngư i cao tu"i là công tác c a toàn xã h i, òi h i s
ti p c n mang tính t"ng th!; ph thu c vào nhi u y u t , trong ó có các y u
t tính

n nhu c u c a chính ngư i cao tu"i [2], [48].

Nhu c u CSYT (ch m sóc y t ) c a ngư i cao tu"i trong nghiên c u
ư c tính d a trên th c tr ng v s c kh e th! ch t và mong mu n ư c ch m
sóc y t c a ngư i cao tu"i.
i h i ;ng th gi i v ngư i cao tu"i t i Madrid (Tây Ban Nha) n m
2002, ã thông qua v n ki n chi n lư c m i-Chương trình hành

ng qu c t

v NCT th k< 21 [46]. M c tiêu c a chương trình bao g;m các v n

cơ

b n: s c kho& và dinh dư ng, b o v ngư i tiêu dùng cao tu"i, môi trư ng và
nhà =, gia ình, phúc l i xã h i; an sinh thu nh p và vi c làm, giáo d c [46].
Tuyên b chính tr c a H i ngh bao g;m 19 i u trong ó t i i u th 14 có
nêu rõ: “Chúng tôi kh ng

nh l i r ng vi c

nh t là m t m c tiêu quan tr ng hàng
i u ó òi h i hành

t t i tình tr ng s c kh e t t

u c a c th gi i.

"c

th!c hi n

ng c a nhi u ngành kinh t , xã h i khác cùng v i

ngành y t ”.
A Vi t Nam, các chính sách ưu ãi

i v i ngư i cao tu"i ã có truy n th ng

t> ngàn n m, ngày nay ư c th! hi n rõ qua Hi n pháp, Lu t

cao tu"i. 3c bi t, ngày 26/3/2002 Chính ph

ã ban hành Ngh

i v i ngư i
nh qui

nh

và hư ng d n th c hi n pháp l nh NCT (24/4/2001); Pháp l nh ã khGng
nh:“

m b o nhu c u cơ b n c a NCT v

n, m#c, , i l i, s c kho$, h c


7

t p, v n hoá, thông tin và giao ti p”, “NCT

"c CSSK ban

trú” [29]. Ngày 15 tháng 11 n m 2011 B Y t

u t i nơi c

ã ban hành Thông tư

35/2011/TT-BYT v hư ng d n th c hi n CSSK NCT. Ngày 22/11/2012 Th

tư ng Chính ph Quy t

nh phê duy t “Chương trình hành

ng qu c gia v

NCT Vi t Nam giai o n 2012-2020” trong ó có m c tiêu là “T ng cư ng
s c kh e v th! ch t và tinh th n c a ngư i cao tu"i; nâng cao ch t lư ng
m ng lư i y t CSSK, phòng b nh, khám ch%a b nh và qu n lý các b nh mãn
tính cho NCT, xây d ng môi trư ng thu n l i ! NCT tham gia các ho t

ng

v n hóa, th! thao, du l ch, vui chơi, gi i trí” [4].
1.4 Các mô hình ch$m sóc ng

i cao tu/i t!i Vi-t Nam hi-n nay

B ng 1.1: M t s mô hình ch m sóc NCT c a nhà nư c
STT

1

Mô hình

i tư ng

M c ích

a bàn

th c hi n

th hư=ng

D ch v ch m

Các cơ s= y t

M i ngư i

CSSK cho

Toàn

sóc NCT qua

c ng và tư (do

cao tu"i

NCT

qu c

h th ng y t

B Y t qu n lý)
NCT theo

H tr , gi m

Toàn
qu c

Trung tâm

2

Cơ quan, t" ch c

B Lao

ng-

B o tr xã

Thương binh và

các tiêu

b t khó kh n

h i dành cho

Xã h i

chu'n 3c

cho các nhóm

NCT

can thi p

bi t, NCT cô NCT nghèo và
ơn, không

d? t"n thương

nơi nương
t a
Trung tâm
3

S= Lao

ng-

M i ngư i

Nâng cao ki n

à NHng

d ch v ch m

Thương binh và

cao tu"i có

th c t CSSK

và các

sóc NCT à

Xã h i thành ph

nhu c u

và th c hành

t#nh ph

CSSK

vi c ch m sóc

c n

NHng

à NHng

s c kh e


8

B ng 1.2: Mô hình ch m sóc ngư i cao tu"i c a tư nhân
STT

1

Cơ quan, t" ch c

Mô hình

i tư ng

a bàn

M c ích

th c hi n

th hư=ng

Trung tâm

Trung tâm Thiên

NCT, 3c

áp ng nhu

ch m sóc

Phúc/ óng góp cá

bi t NCT

c u ch m sóc

cô ơn, s c

c a các nhóm

kh e y u

dân s cao tu"i

NCT Thiên
c

nhân và huy

ng

các ngu;n l c khác

can thi p

Hà N i

B ng 1.3: Mô hình ch m sóc ngư i cao tu"i c a oàn th!, h i
Cơ quan,
STT

Mô hình

t" ch c
th c hi n

1

2

th hư=ng

a bàn

M c ích

can thi p

Câu l c b

Trung

NCT

Nâng cao nh n th c

Liên th h

ương h i

nghèo và

v s c kh e, ch m

ph n%

ph n%

sóc t i nhà, CSSK

Vi t Nam

cao tu"i

NCT,

Ch m sóc NCT

Trung tâm

NCT khó

H tr NCT các

khó kh n d a vào

tr giúp

kh n

công vi c hàng

tình nguy n viên =

NCT và

trong

ngày, 3c bi t v i

Vi t Nam giai o n

phát tri!n

I, II, III

cu c s ng nh%ng ngư i có v n

c ng ;ng hàng ngày
Cy ban

Toàn b

T p hu n cán b

NCT d a vào tình

qu c gia

NCT t i

tình nguy n =

thu c t i c ng

tu"i,

;ng

H i NCT
các t#nh
tri!n khai

T i 4 t#nh

T i 12
t#nh/thành

v s c kh e

Tư v n, CSSK

nguy n viên là thày Ngư i cao
3

i tư ng

a

c ng

phương tr= thành

T i 10 xã

;ng

thày thu c cho

thu c 5

NCT t i c ng ;ng

t#nh.


9

1.5 Ng

i cao tu/i trên th gi i

Theo d báo c a Liên Hi p Qu c, già hóa dân s s@ tr= thành m t v n
l n = các nư c ang phát tri!n; dân s s@ b già hóa nhanh chóng trong n$a
u c a th k< XXI và các nư c ang phát tri!n là nơi có t# l ngư i cao tu"i
t ng nhanh, cao nh t, s NCT = khu v c này s@ t ng g p 4 l n trong vòng 50
n m t i. Xu hư ng t< l NCT t ng nhanh, trong khi t< l tr& em gi m, theo s
li u c a Liên hi p qu c t> n m 2000

n 2050, t< l ngư i t> 60 tu"i tr= lên

trên th gi i s@ t ng t> 10% lên 21% (có ngh a là t> 600 tri u lên 2.000 tri u).
D tính vào n m 2025 s@ có 15% dân s th gi i có tu"i t> 60 tr= lên. Trong
dân s th gi i t> 60 tu"i tr= lên, có 52% s ng = châu Á - Thái bình dương
(2002), và con s này d tính s@ t ng lên 59% vào n m 2025 [14]. Hơn m t
n$a dân s tu"i trên 80 s ng = nh%ng nư c ang phát tri!n và theo d báo
t ng lên 71% vào n m 2050. T c

già hóa t i các nư c ang phát tri!n càng

nhanh hơn. N u các nư c phát tri!n ã m t kho ng th i gian t> 80-150 n m
! t ng g p ôi s NCT (t> 7% lên 14%, ho3c 10% lên 20% dân s ), thì các
nư c châu Á - Thái bình dương ch# kho ng 50 n m; Trung Qu c 27 n m (t>
n m 2000-2027, t< l NCT = Trung Qu c t ng t> 10% lên 20%).

n gi%a th

k<, t< l NCT s@ t ng r t cao = m t s nư c, như Nh t B n (42,3%), Trung
Qu c (29,9%). Lúc ó h s già hoá dân s c a Nh t B n s@ là 338; Liên bang
Nga: 275; Singapo: 253; Hàn Qu c: 202; Trung Qu c: 183; Niu Di-lân: 172;
Ôx-tray-lia: 160; Sri Lanka: 160; Thái Lan: 158; Kazacxtan: 143. H s già
hoá dân s c a Vi t Nam s@ là 119 [22].
T< l ngư i cao tu"i t ng nhanh là m t thách th c l n

i v i h th ng

b o tr xã h i ho3c an sinh xã h i. Theo Hi p h i An sinh xã h i qu c t
(ISSA), hơn m t n$a ngu;n l c dành cho các chương trình an sinh xã h i
ư c phân b" cho các ph c p hưu trí [46].

10

Ch m sóc s c kho& là nhân t hàng

ub o

m cho ngư i cao tu"i có

cu c s ng t t v th! ch t, tâm lý, xã h i và tinh th n, ã và ang 3t ra nhi u
v n

m i, khó kh n, thách th c vì ngư i cao tu"i có nguy cơ m c b nh cao

hơn, òi h i chi phí y t nhi u hơn. V n
b o

phòng b nh, dinh dư ng, l i s ng,

m cho ngư i cao tu"i có cu c s ng tinh th n phong phú, v n

h th ng

ch m sóc trong gia ình và c ng ;ng, cEng như khám, ch%a b nh cho NCT
òi h i ph i phát huy ư c nhi u ngu;n l c khác nhau ! th c hi n [22].
Trong s ngư i cao tu"i, ph n% cao tu"i nhi u hơn nam gi i. Tu"i
càng t ng, s khác bi t này càng rõ, vì ph n% có tu"i th trung bình cao hơn
nam gi i. Hi n tr ng ph n% già = kh p nơi trên th gi i òi h i s ưu tiên
trong các hành

ng chính sách = các l nh v c CSSK, bình Gng gi i.

Có s khác bi t l n v phân b dân s gi%a các nư c phát tri!n và ang
phát tri!n, trong khi ph n l n ngư i cao tu"i = các nư c phát tri!n s ng =
thành th , còn các nư c ang phát tri!n s ng t i khu v c nông thôn. Theo d
báo,

n n m 2025 có 82% dân s các nư c phát tri!n s@ s ng = thành th ,

trong khi ó = các nư c ang phát tri!n t< l này chưa

n 50% [23]. Nh%ng

ngư i s ng và làm vi c = nông thôn thư ng có thu nh p th p, ư c hư=ng các
ch

b o tr và an sinh xã h i còn = m c r t th p. Ngư i cao tu"i thư ng

thu c nhóm nh%ng ngư i nghèo, nh t là ph n% cao tu"i, do v y vi c xoá ói
nghèo

i v i NCT, nh%ng ngư i mà kh n ng lao

ng ngày càng gi m i, là

m t thách th c không nh . Ngư i cao tu"i, 3c bi t nh%ng ngư i không gia
ình là nh%ng ngư i d? b t"n thương khi g3p thiên tai và các tình hu ng kh'n
c p khác [22].
Có s khác nhau áng k! gi%a các nư c phát tri!n và ang phát tri!n v
ki!u h gia ình mà ngư i cao tu"i sinh s ng. A các nư c ang phát tri!n
ph n l n ngư i cao tu"i s ng trong gia ình có nhi u th h , s khác bi t này

cho th y rDng các ho t

ng chính sách

i v i NCT s@ không gi ng nhau


11

gi%a các nư c ã và ang phát tri!n. Do v y các chính sách c n phù h p v i
tình hình th c t c a ngư i cao tu"i t i các khu v c khác nhau [22].
1.6 Ng

i cao tu/i t!i Vi-t Nam

Cùng v i xu hư ng chung c a th gi i, ngư i cao tu"i Vi t Nam không
ng>ng t ng lên c v s lư ng và t< l . A Vi t nam, quá trình chuy!n "i nhân
kh'u h c cEng ang di?n ra m nh m@. Ngư i cao tu"i t ng nhanh v s lư ng
và chi m m t t< l ngày càng cao trong t"ng s dân. K t qu các cu c T"ng
i u tra dân s và nhà =;

i u tra bi n

ng dân s và k ho ch hóa gia ình

¼ hàng n m cho th y: S lư ng ngư i cao tu"i t ng t> 7,2% (n m 1989) lên
8,1 (n m 1999) và lên 8,7% (n m 2009), như v y bình quân m i n m t ng
0,06%. Tuy nhiên, t> n m 2009, s lư ng và t< l NCT s@ t ng r t nhanh, ch#
trong m t n m t> n m 2009

n 2010, t< l ngư i cao tu"i c a nư c ta ã

t ng t> 8,7% lên 9,4% (8,13 tri u ngư i t ng 0,7%), g p 10 l n so v i giai
o n trư c ây và xu hư ng trong nh%ng n m t i, d báo s@ còn t ng nhanh
hơn và 8,13 tri u ngư i n m 2010 [3]. Theo d báo c a Liên hi p qu c t< l
ngư i cao tu"i = nư c ta s@ là 26% vào n m 2050 .
Ngư i cao tu"i = nư c ta ch y u s ng = nông thôn, là nông dân và làm
nông nghi p. N m 2009, t< l NCT s ng = nông thôn là 72,1% (tương ng là
5,53 tri u ngư i) g p 2,6 l n khu v c thành th và ch y u là làm nông nghi p
[27].
Ngư i cao tu"i hi n nay ch y u s ng v i con cháu trong khi xu hư ng
c u trúc gia ình có thay "i. K t qu t> các cu c T"ng i u tra dân s g n
ây cho th y, quy mô h trung bình ã gi m khá nhanh, t> 4,8 ngư i (n m
1989) xu ng còn 3,8 ngư i (n m 2009). Theo các

i u tra m c s ng h gia

ình, s ngư i cao tu"i s ng v i con ã gi m t> 79,7% (n m 1992) xu ng
62,6% (n m 2008); s

NCT s ng trong gia ình ch# có NCT t ng t> 9,5% lên

21,5%; ngư i cao tu"i s ng cô ơn t ng t> 3,5% lên 6,1%.


12

%
90

79.7

80

75

74.3

70.6

70

63.7

62.6

60
50
40
30

20.9

20

3.5

12.7
4.9

1992/93

1997/98

9.5

10

12.5
5.3

21.5

14.4
6.1

5.9

5.6

0

2002

S ng v i con

2004

2008

S ng cô ơn

S ng v i v /ch;ng

Hình 1.1: S! s%p x p cu c s ng c a ng

2006

i cao tu i, 1992-2008

Ngu n: i u tra m c s ng dân c (h gia ình) n m 1992/1993 – 2008.
S c bà s ng ly hôn, ly thân cEng cao hơn s c ông s ng ly hôn, ly
thân 2,2 l n (n m 2009 có kho ng 63 nghìn c bà và 28 nghìn c ông s ng ly
hôn, ly thân) [28].
ơn v : Nghìn ng
2500

2370

2000
1500

1400

1000
500

436

300

0
1989
Số cụ bà góa chồng

2009
Số cụ ông góa vợ

Hình 1.2: S l "ng c ông góa v" và s l "ng c bà góa ch ng 1989 và 2009
Ngu n: TCTK. T ng i u tra dân s 1989,2009.

i


13

Ngày càng có nhi u ngư i cao tu"i s ng góa v /góa ch;ng, s lư ng c
bà góa ch;ng cao hơn nhi u l n s c ông góa v . N m 1989, c nư c có 300
nghìn c ông góa v so v i 1,4 tri u c bà góa ch;ng. N m 2009, có 437 nghìn
c ông góa v so v i 2.370 tri u c bà góa ch;ng. Kho ng 80% ngư i cao tu"i
s ng cô ơn là ph n% và cEng kho ng 80% trong s h s ng = nông thôn.
Như v y có th! th y mô hình gia ình = Vi t Nam ang thay "i theo
xu hư ng mà = ó ngư i cao tu"i ngày càng s ng

c l p v i con cái; s ph

n% cao tu"i s ng ly hôn, ly thân ho3c góa ch;ng cao g p nhi u l n so v i nam
gi i cao tu"i. Vi c ph i s ng m t mình là i u r t b t l i

i v i NCT, b=i gia

ình luôn là ch d a c v tinh th n và v t ch t r t quan tr ng

i v i ngư i

cao tu"i.
Theo d báo

n n m 2049, t< tr ng nhóm dân s 80 tu"i tr= lên trong

t"ng dân s v n t ng kho ng 2,4 l n so v i n m 2009 (3,8% n m 2049 so v i
1,6% n m 2009).
Cùng v i xu hư ng t ng nhanh = nhóm dân s cao tu"i nh t, s lư ng
các c th t> 100 tu"i tr= lên = nư c ta cEng t ng nhanh. S li u T"ng i u tra
dân s n m 2009 cho th y, s c th trên 100 tu"i n m 2009 t ng hơn g p ôi
so v i n m 1999 (t> trên 3. 000 c t ng lên 7. 200 c ). M3c dù nư c ta m i ra
kh i nhóm nư c có thu nh p th p nhưng t< l các c th trên 100 tu"i cao hơn
r t nhi u so v i Hàn Qu c là m t nư c có n n kinh t phát tri!n.
N m 2010, Hàn Qu c có quy mô dân s kho ng 49 tri u ngư i; tu"i
th trung bình là 80,5 tu"i; t< l dân s t> 65 tu"i tr= lên là 11%; s ngư i
trên 100 tu"i là 1.836 ngư i (c 1 tri u dân thì có 37 c th trên 100 tu"i).
Trong khi ó = nư c ta vào n m 2009, quy mô dân s là 85,8 tri u ngư i; tu"i
th trung bình là 72,8; t< l dân s t> 65 tu"i tr= lên là 6,4%; s c th trên
100 tu"i là 7.200 c (c 1 tri u dân thì có 84 c th trên 100 tu"i). Như v y,
v tu"i th trung bình; t< l dân s t> 65 tu"i tr= lên c a Vi t Nam th p hơn


14

Hàn Qu c, nhưng t< l các c th trên 100 tu"i trong dân s l i cao hơn Hàn

Qu c t i 2,24 l n.
Dân s cao tu"i nư c ta có s chênh l ch l n v cơ c u gi i tính. A nhóm
tu"i càng cao s chênh l ch gi i tính càng l n. N m 2009, tính chung trong
dân s cao tu"i (60+) c 1,5 c bà có 1 c ông nhưng = nhóm tu"i 80+, c 2
c bà có 1 c ông và = nhóm tu"i 85+, c 2,5 c bà có 1 c ông. Như v y,
chênh l ch gi i tính c a dân s cao tu"i c a Vi t Nam cEng theo quy lu t
chung: t< s gi i tính c a dân s càng = các nhóm tu"i cao càng gi m, do tu"i
th c a nam gi i th p hơn n%. i u này d n

n hi n tư ng “n% hóa trong dân

s cao tu"i”.

Hình 1.3: T& l ng

i cao tu i t! ánh giá ngu n thu nh p quan tr ng nh t
dành cho chi tiêu hàng ngày

K t qu

i u tra n m 2011 cho th y 32% ngư i cao tu"i cho rDng ngu;n

thu nh p do con cái h tr là ngu;n quan tr ng nh t h dành cho chi tiêu hàng
ngày , ch# có 16% cho rDng ngu;n thu nh p t> lương hưu là quan tr ng nh t.
Như v y

i s ng v t ch t c a ngư i cao tu"i còn nhi u khó kh n. Theo i u

tra gia ình Vi t Nam 2006 c a B V n hóa-Th! thao và Du L ch, có 39,3%
ngư i cao tu"i ư c h i cho bi t ngu;n s ng chính c a h là do con cháu chu

c p; 30% t> lao

ng b n thân; 25,9% t> lương hưu ho3c tr c p; 1,6% t> các

ngu;n c a c i ư c tích lEy t> trư c; 3,2% t> các ngu;n khác [2]. Nghiên c u
c a V các v n

xã h i, V n phòng Qu c h i cho th y 70% ngư i cao tu"i


15

không có tích lEy cho tu"i già. Trên 60% s c cho là khó kh n, 37% coi là
trung bình và 1% dư gi [40]. Nghiên c u cEng ch# ra ch y u là giá hóa n%
và ph n% khi v già thư ng thi t th i hơn nam gi i, s ng ơn côi và ph i lo
l ng cho nh%ng

a con chưa trư=ng thành. Bình quân 1 ngư i v hưu v n

ph i có trách nhi m nuôi 0,11 b mB và 0,76 con. Có s khác bi t áng k!
gi%a ngư i cao tu"i thành th và nông thôn v ngu;n s ng t> lương hưu, tr
c p ho3c t lao

ng ! ki m s ng: lương hưu ho3c tr c p là ngu;n s ng

chính c a 35,6% ngư i cao tu"i = thành ph , trong khi ó = nông thôn ch# có
21,9% ngư i cao tu"i ư c hư=ng ch

này. Ngư c l i, t lao

ng ! ki m

s ng là cách c a 35,2% ngư i cao tu"i = nông thôn, trong khi ó = thành ph
ch# có 17,5% NCT ph i t lao

ng ki m s ng. Trên ph m vi c nư c, nhi u

ngư i cao tu"i v n tham gia lao

ng s n xu t. N m 2009, có t i 39,2%

ngư i cao tu"i (3,01 tri u ngư i) v n tham gia ho t
10 ngư i cao tu"i thì có 4 ngư i ho t
ngư i cao tu"i ang ho t

ng kinh t =

ng kinh t . Như v y, c

ng kinh t , 3c bi t còn t i 27,8%
tu"i 70 tr= lên. Theo s li u i u

tra th c tr ng ngư i cao tu"i n m 2007, v n còn 23% s h gia ình ngư i cao
tu"i cho rDng m c s ng c a b n thân là nghèo ói [6]; trong ó ngư i cao tu"i
cô ơn có m c s ng kém nh t, g n m t n$a có cu c s ng = m c nghèo khó.

Hình 1.4 Tình tr ng s c kh e hi n t i do ng

i cao tu i t! ánh giá

Ngu n: i u tra v NCT Vi t Nam (VNAS) n m 2011


16

K t qu

i u tra qu c gia v ngư i cao tu"i Vi t Nam cho th y h u h t

NCT cho rDng s c kh e c a mình r t y u ho3c y u (65,4%) và ch# có 4.8%
ngư i cao tu"i ánh giá s c kh e = m c t t ho3c r t t t.
Ngư i cao tu"i ang ph i

i m3t v i các v n

v s c kh e. Theo quy

lu t t nhiên, khi tu"i càng cao s c kh e càng suy gi m. Khi t< tr ng ngư i
cao tu"i ngày càng t ng, 3c bi t là t c

t ng nhanh = nhóm dân s cao nh t

(F 80 tu"i) và s lư ng các c th t> 100 tu"i tr= lên, ã 3t ra nhu c u CSYT
cho NCT ngày càng l n. Nh%ng b nh thư ng g3p nh t = ngư i cao tu"i là
b nh v xương kh p, huy t áp, các b nh v m t và b nh suy gi m trí nh . K t
qu

i u tra Qu c gia v ngư i cao tu"i cho th y các b nh thư ng ư c ch'n

oán là viêm kh p (48,9%), huy t áp (37,8%), ph"i t c ngh@n (21,1%)... [13].

K t qu nghiên c u t i 3 t#nh cho th y có kho ng 70% s ngư i cao tu"i có
m c tri u ch ng ho3c b nh mãn tính thư ng g3p = ngư i cao tu"i là au kh p
(42%), t ng huy t áp (28%), au lưng (21%) và b nh v m t (25%). B nh
không nhi?m trùng có xu hư ng tr= nên ph" bi n = khu v c nông thôn, t ng
huy t áp m n tính là b nh thư ng g3p = ngư i cao tu"i (28,4%) [11]. Theo
m t i u tra qu c gia n m 2002, t i Vi t Nam có 6.7 tri u ngư i b t ng huy t
áp. T< l ngư i m c b nh ái tháo ư ng là 2,7%, t i các thành ph l n là
4,4%. Trong ó có 64% ngư i m c b nh ái tháo ư ng không ư c phát
hi n. V i b nh ung thư, m i n m có kho ng 100.000-150.000 b nh nhân ung
thư m i m c và 75.000 ngư i ch t vì ung thư và con s này có xu hư ng t ng.
V b nh tâm th n, t< l m c b nh

ng kinh trong c ng ;ng chi m kho ng

0,33% dân s và t< l tr m c m là 2,8% dân s [31].

3c bi t là các nguy cơ

b nh không lây nhi?m t ng d n theo tu"i do s phơi nhi?m trong m t th i
gian dài c a các cơ quan b ph n ch c n ng c a cơ th! và gi m kh n ng c a
h th ng mi n d ch. Các b nh không lây nhi?m thư ng có th i gian ti m tàng
dài v i các tình tr ng ti n b nh như th>a cân, béo phì, t ng huy t áp, r i lo n


17

glucose máu và m t s r i lo n chuy!n hóa khác. A Vi t Nam, b nh không
lây nhi?m còn nghiêm tr ng hơn do b nh nhân thư ng

n b nh vi n ! khám

và i u tr = giai o n mu n; trong khi ó, các bi n pháp phòng ch ng b nh
t t còn h n ch do nh n th c chưa cao. Bên c nh ó, a s NCT nư c ta chưa
có thói quen khám b nh

nh k , vì v y khi phát hi n b nh thư ng = giai o n

mu n khi n vi c i u tr r t khó kh n [3]. Tình tr ng b nh t t ã nh hư=ng
l n

n

i s ng tâm lý, các ho t

ng sinh ho t hàng ngày và s hoà nh p

c ng ;ng c a ngư i cao tu"i. "Gánh n3ng b nh t t kép" s@ e d a các ngu;n
ngân sách eo hBp c a qu c gia ang trong quá trình chuy!n "i n n kinh t
(T" ch c h p tác và phát tri!n kinh t , 2004) [31]. Theo k t qu nghiên c u
c a Vi n Dân s và các v n
c u CSSK

xã h i n u i!m nhu c u cao nh t là 5 thì nhu

t t i 4,3 i!m x p th c nh t sau ó m i

n nhu c u nâng cao

i s ng v t ch t v i 4,1 i!m, vì v y nhu c u chính hi n nay c a ngư i cao
tu"i là ư c CSSK [3].

M3t khác, h th ng CSYT chưa áp ng nhu c u ngày càng t ng c a
ngư i cao tu"i. Khi tu"i càng cao thì s c kh e ngày càng y u, mô hình b nh
t t = NCT ang thay "i nhanh chóng; chuy!n t> mô hình ch y u là b nh lây
nhi?m sang mô hình ch y u là nh%ng b nh không lây nhi?m. Thêm vào ó,
ngư i cao tu"i còn ph i
tác

i di n v i nguy cơ tàn ph do quá trình lão hóa và

ng c a các c n b nh mãn tính, e d a

n kh n ng s ng

c l p làm

cho nhu c u CSYT c a ngư i cao tu"i ngày càng t ng [3]. Nh%ng tàn ph
thư ng g3p = tu"i già là m t th l c và thính l c, trên toàn th gi i có kho ng
180 tri u ngư i b khi m th ; t i Vi t Nam 70% s ngư i mù là do
tinh th! và có 35% ngư i mù là do

c th y

c th y tinh th! không bi t b n thân b

b nh ho3c không bi t ây là b nh có th! ch%a ư c. Theo nghiên c u c a
Vi n Lão khoa Qu c gia, = ngư i cao tu"i có 76,7% gi m th l c, 60,1% b
m c b nh giác m c, 57,9%

c th y tinh th!, 50,5% có b nh mi-giác m c,

9,0% có t t khúc x . Gi m thính l c là m t trong nh%ng lo i tàn ph thư ng


18

g3p nh t, 3c bi t là = NCT. Theo ư c tính trên toàn th gi i kho ng hơn 50%
nh%ng ngư i

tu"i t> 65 tr= lên là b gi m thính l c = nh%ng m c

khác

nhau (TCYTTG, 2002a). Gi m thính l c c n tr= cho giao ti p, tình tr ng này
có th! gây b i r i, t

ti, ng i ti p xúc và cách ly xã h i (Pal, 1974, Wilson,

1999). Theo nghiên c u c a Vi n Lão khoa Qu c gia, 40,11 % NCT có gi m
thính l c [22].
Các bi n ch ng do huy t áp t ng thư ng r t n3ng như tai bi n m ch
máu não, nh;i máu cơ tim, suy tim, suy th n, mù lòa ... nh hư=ng l n

n

ngư i b nh, gây khuy t t t và tr= thành gánh n3ng v i gia ình và xã hôi. ái
tháo ư ng là b nh nguy hi!m e d a tính m nh và gây ra nhi u bi n ch ng.
Nh%ng bi n ch ng c a b nh ái tháo ư ng r t ph" bi n như b nh m ch
vành, các b nh m ch máu ngo i vi,

t quI, b nh lý th n kinh do ái tháo

ư ng, c t o n chi, suy th n và mù m t. Các bi n ch ng này thư ng d n

n

khuy t t t và gi m tu"i th .
Ph n% cao tu"i

i m3t v i nhi u nguy cơ v s c kh e. Vi t Nam là

m t trong nh%ng nư c có t< l lao

ng n% tham gia tr c ti p vào các ho t

ng kinh t cao song ch y u = th trư ng lao

ng ph" thông, không chính

th c nên t< l th c hi n b o hi!m xã h i th p, k! c b o hi!m y t . Nh%ng khó
kh n kinh t kéo dài luôn 3t ph n% ph i l a ch n hy sinh l i ích c a b n
thân vì s phát tri!n c a con cái và gia ình ngay c khi ã có tu"i. Lao

ng

c c nh c hơn, nhi u gi hơn, thu nh p th p hơn, chi tiêu cho nhu c u cá nhân
ít hơn, k! c nhu c u CSSK. Ph n% có l i th hơn v tu"i th nhưng dư ng
như h l i ph i h ng ch u nhi u hơn v b o l c gia ình và phân bi t

i x$

trong giáo d c, thu nh p, n u ng, vi c làm, CSSK... Nh%ng i u này ư c
tích lEy s@ nh hư=ng tr c ti p

n s c kh e c a ph n%, là nguy cơ gây tàn

ph và là nguyên nhân khi n cho ph n% d? lâm vào c nh nghèo ói và d? b
khuy t t t, m c b nh và h u như không còn kh n ng t ch m sóc mình khi


19

tu"i càng cao [25]. K t qu nghiên c u t i 3 t#nh và m t s nghiên c u khác
cho th y ph n% cao tu"i có t< l m c b nh cao hơn nam gi i kho ng 60%
ngư i cao tu"i b

m trong th i gian 4 tu n trư c th i i!m i u tra; hơn 50%

s ngư i cao tu"i trên

a bàn nghiên c u t

ánh giá tình tr ng s c kh e kém

và r t kém [11].
V nhu c u ch m sóc y t và xã h i c a ngư i cao tu"i Vi t Nam là r t
l n trong khi i u ki n áp ng còn r t h n ch . T< l ngư i cao tu"i s ng
c thân tương

i cao là 14,2%. B nh t t nh hư=ng t i sinh ho t hàng ngày

chi m m t t< l r t cao t> 53,5%

n 73,5%. T< l này khác nhau gi%a các l a

tu"i, gi i và vùng. Tuy nhiên, Vi t Nam tình hình chung ch m sóc y t chưa
t t, m ng lư i y t ph c v NCT chưa có, h th ng y t - lão khoa chưa

y

, s nhân viên y t ph c v c ng ;ng v>a thi u v s lư ng v>a y u v
chuyên môn và k n ng, trong khi nhu c u ch m sóc y t l i r t l n và trang
b chưa áp ng nhu c u ! gi i quy t các b nh mãn tính, b nh 3c trưng c a
NCT [25]. Thêm vào ó là s khó kh n trong vi c ti p c n các d ch v y t và
xã h i c a ngư i dân = vùng sâu, vùng xa, vùng còn nhi u khó kh n. NCT
nư c ta ph n ông là n%, t< l góa ch;ng cao trong khi ph i

i m3t v i nhi u

r i ro hơn so v i nam gi i cao tu"i; xét v thu nh p, tình tr ng khuy t t t, kh
n ng ti p c n v i các d ch v CSSK và b o hi!m y t , vì v y cEng t o thách
th c l n trong CSYT NCT [3]. K t qu kh o sát c a Vi n Lão khoa Qu c gia
i u tra các s= y t trong toàn qu c cho th y m i ch# có 22,4% s t#nh có b nh
vi n chuyên khoa Lão khoa v i ngu;n nhân l c là 139 bác s , nghiên c u viên
và 237 i u dư ng. C nư c m i có 5 cơ s= chuyên ch m sóc y t lâu dài cho
NCT, hơn m t n$a s t#nh có cơ s= lưu trú cho

i tư ng chính sách, ngư i

cao tu"i neo ơn không nơi nương t a (Trung tâm xã h i thu c B Lao

ng-

Thương binh và Xã h i). C nư c có 2 cơ s= ào t o cán b môn Lão khoa, s
lư ng các hình th c ào t o chuyên

, ng n h n, các công trình nghiên c u


20

cEng như các n ph'm chuyên ngành h u như còn r t ít. Theo k t qu
c a Vi n Lão khoa Qu c gia t i ba
R a-VEng Tàu ph n l n NCT

i u tra

a bàn Hà N i, Th>a Thiên Hu và Bà

u tr l i là không ư c bác s và nhân viên y

t t i nhà khám, c th! = Phương Mai-Hà N i là 51%, Phú Xuân-Th>a Thiên
Hu là 83,5% và = Hòa Long-Bà R a VEng Tàu l à 78,3% [36]. Ch m sóc
ngư i cao tu"i là l nh v c liên ngành nhưng hi!u bi t c a nhân viên y t v
các khía c nh chính sách, chương trình và s ph i h p gi%a các cơ c u t"
ch c y t và xã h i còn nhi u h n ch .
1.7 Ng

i cao tu/i t5nh H i D ơng

H i Dương là t#nh thu c khu v c ;ng bDng Sông H;ng, có di n tích

1.662 Km2; g;m 10 huy n, 01 Th xã và m t Thành ph tr c thu c t#nh v i
265 xã/phư ng/th tr n. Vi c CSSK cho nhân dân ư c t#nh r t quan tâm,
toàn t#nh có 23 B nh vi n và 06 Phòng khám khu v c và 265 Tr m y t xã.
N m 2011 dân s là 1.723.578 ngư i, ngư i cao tu"i chi m t< l
11,7%. Theo báo cáo c a Ban

i di n H i ngư i cao tu"i n m 2011, t< l

ngư i cao tu"i c a t#nh ang t ng cao; trong ó trên 70% s ng = khu v c
nông thôn, ch y u s ng d a vào con ho3c t lao

ng. 20% ngư i cao tu"i

hư=ng hưu trí; 11% hư=ng tr c p an sinh xã h i, m c tr c p còn th p không
m b o m c s ng t i thi!u c a NCT. Công tác tuyên truy n và CSSK cho
ngư i cao tu"i còn nhi u h n ch [1] [26].
Theo niên giám th ng kê n m 2009, ch# s già hóa c a t#nh H i Dương
là 54 trong khi ch# s già hóa trung bình c a c nư c là 35,7; là m t trong 10
t#nh có ch# s già hóa cao nh t toàn qu c. Tuy nhiên, a s ngư i cao tu"i
s ng t i nông thôn,
kh e và

i s ng còn khó kh n, thi u các d ch v

! nâng cao s c

i s ng v t ch t và tinh th n. S ngư i cao tu"i cô ơn ngày càng

nhi u. Lu t Ngư i cao tu"i chưa ư c tri!n khai h th ng và xuyên su t.
Nhóm ngư i cao tu"i t> 61-79 tu"i (không thu c di n chính sách và không có