Dịch tễ học lâm sàng và kết quả kiểm soát hen phế quản trẻ em từ 6 đến 15 tuổi tại đảo cát hải, hải phòng

B NGăCH ăVI TăT TăVẨăKụăHI U
CS

:ăCộngăs

GINA

:ăKh iăđộngătoƠnăc uăv ăhenă(Global Initiative for Asthma)

FEV

:ăTh ătíchăth ăraăg ngăs că(Forced Expiratory Volume),

FEV1

:ăTh ătíchăth ăraăg ngăs cătrongăgiơyăđ uătiên

FVC

: Dung tích s ngăth ăm nhă(Forced Vital Capacity)

GMPc

: Guanosin mono-phosphat vòng

HLA

: Khángănguyênăb chăc uăng

i

(Human Leucocyte Antigen )
HPQ

:ăHenăph ăqu n

HS

:ăH căsinh

ICS

: Corticosteroid hít (Inhaled Corticosteroid)

KSH

:ăKi măsoátăhen

LABA

:ăC

LT

: Leukotrien

n

:ăS ăl

PĐT

:ăPhi uăđi uătra

PEF

: L uăl

PV

:ăPh ngăv n

SABA

:ăC

TCYTTG

: T ăch căYăt ăth ăgi iă(WorldăHealthăOrganization)

TĐVH

:ăTrìnhăđộăvĕnăhóa

TH

:ăTi uăh c

THCS

:ăTrungăh căc ăs

THPT

:ăTrungăh căph ăthông

THCN-CĐ-ĐH

:ăTrungăh căchuyênănghi p,ăcaoăđẳngăđ iăh c

VC

:ăDungătíchăs ngăă(Vital Capacity)

ngă2 tácăd ngăkéoădƠiă(longăactingăbetaă2ăAgonist)
ngăb nhănhơn
ngăđ nhă(Forced Expiratory Flow)

ngă2 tácăd ngăng nă(Short Acting Beta 2 Agonist)


M CăL C
Đ TăV NăĐ .............................................................................................................. 1
Ch ngă1:ăT NGăQUAN ............................................................................................. 3
1.1. D CHăT ăH CăV ăăHENăPH ăQU N .................................................................... 3

1.1.1.ăKháiăni m ...................................................................................................3
1.1.2.ăĐộăl uăhƠnhăc aăhenăph ăqu n ..................................................................3
1.1.3.ăGánhăn ngădoăhenăph ăqu n.......................................................................4
1.2. CỄCăY UăT ăNGUYăC ăGỂYăHENăPH ăQU N ................................................. 5
1.2.1. Tu i ............................................................................................................5

1.2.2.ăGi i ............................................................................................................5
1.2.3.ăC ăđ a d ng .............................................................................................5
1.2.4.ăY uăt ăgiaăđình...........................................................................................6
1.2.5.ăY uăt ăth năkinh,ănộiăti t ...........................................................................6
1.2.6.ăY uăt ămôiătr ng ......................................................................................6
1.3. C ăCH ăB NHăSINHăHENăPH ăQU N ................................................................ 7
1.3.1.ăViêmăđ ngăth .........................................................................................8
1.3.2.ăCoăth tăph ăqu n ........................................................................................9
1.3.3.ăQuáătrìnhătĕngăph nă ngăđ ngăth . ........................................................11
1.3.4. Quá trình táiăt o đ ngăth . .....................................................................11
1.4. LÂM SÀNG, C NăLỂMăSẨNG,ăCH NăĐOỄNăHENăPH ăQU NăTR ăEM ........13
1.4.1.ăĐ căđi mălơmăsƠngăc aăhenăph ăqu nătr ăem ..........................................13
1.4.2.ăC nălơmăsƠng ............................................................................................15
1.4.3.ăăCh năđoánăhenăph ăqu năt iăcộngăđ ng ..................................................17
1.5. ĐI UăTR ăD ăPHọNGă(KI MăSOỄT)ăHENăPH ăQU N .................................... 18
1.5.1.ăM cătiêuăđi uătr ăd ăphòngăhenăph ăqu n ................................................18
1.5.2.ăNộiădungăđi uătr ăd ăphòngăhenăph ăqu n ...............................................19
1.6. D ăPHọNGăHENăPH ăQU NăB NGăSERETIDEăBỊNHăX TăĐ NHăLI U . .....21
Ch ngă2:ăĐ IăT NGăVẨăPH NGăPHỄPăNGHIểNăC U ................................... 23
2.1. Đ IăT NG,ăĐ AăĐI M,ăTH IăGIANăNGHIểNăC U ....................................... 23
2.1.1.ăĐ iăt ng .................................................................................................23
2.1.2.ăĐ aăđi mănghiênăc u ................................................................................24
2.1.3.ăTh iăgianănghiênăc u ...............................................................................24
2.2. PH NGăPHỄPăNGHIểNăC U .......................................................................... 24
2.2.1.ăThi tăk ănghiênăc u .................................................................................24
2.2.2. C ăm u nghiênăc u ..................................................................................24
2.3. CỄCăCH ăTIểUăVẨăBI NăS ăNGHIểNăC U,ăTIểUăCHU NăĐỄNHăGIỄ ..........25
2.3.1.ăCácăch ătiêuăvƠăbi năs .............................................................................25
2.3.2.ăTiêuăchu năđánhăgiáăcácăch ătiêu..............................................................27
2.4. CH NăĐOỄNăVẨăĐI UăTR ăăHENăPH ăQU NăTHEOăGINAă2014ăCHOăTR ăT ă

6ăTU IăTR ăLểN ....................................................................................................... 28
2.4.1.ăCh năđoán ................................................................................................28
2.4.2.ăĐi uătr ăd ăphòngăhayăki măsoátăhenăph qu n .......................................30


2.5. PH NGăPHỄPăVẨăCỌNGăC ăTHUăTH PăS ăLI U ........................................ 32
2.6. PH NGăPHỄPăX ăLụăVẨăPHỂNăTệCHăS ăLI U........................................... 33
2.7. PH NGăPHỄPăKH NGăCH ăSAIăS ............................................................... 34
2.8. Đ OăĐ CăTRONGăNGHIểNăC U .................................................................... 34
Ch ngă3: K TăQU ăNGHIểNăC U ........................................................................ 35
3.1. Đ CăĐI MăD CHăT ăH CăLỂMăSẨNGăHENăPH ăQU NăTR ăEMăT ă6ăĐ Nă15ă
TU IăT IăĐ OăCỄTăH I,ăH IăPHọNG .................................................................... 35
3.1.1.ăĐ căđi măd chăt ăh c ...............................................................................35
3.1.2.ăĐ căđi mălơmăsƠngăc aătr ăhenăph ăqu n ................................................44
3.2. K TăQU ăKI MăSOỄTăHENăPH ăQU N........................................................... 47
3.2.1.ăTh cătr ngăki măsoátăhenăph ăqu năt iăth iăđi măkh oăsát .....................47
3.2.2.ăK tăqu ăki măsoátăhenăph ăqu n ..............................................................48
Ch ngă4: BẨNăLU N .............................................................................................. 58
4.1. THỌNGăTINăCHUNGăV ăĐ IăT NGăNGHIểNăC U ...................................... 58

4.2. Đ CăĐI MăD CHăT ăH CăLỂMăSẨNGăHENăPH ăQU Nă ăTR ăEMăT ă6-15
TU IăT IăHUY NăĐ OăCỄTăHẨI,ăH IăPHọNGầầầầầầầầầầầầầầ...59

4.2.1.ăĐ căđi măd chăt ăhenăph ăqu n ................................................................60
4.2.2. Đ căđi mălơmăsƠng tr ăhenăph ăqu n ......................................................69
4.3. K TăQU ăKI MăSOỄTăHENăPH ăQU N........................................................... 71
4.3.1. Ki năth că- th căhƠnhăc aăb ăm ăv ăb nhăhenăph ăqu nătr căvƠăsauăt ăv n ..71
4.3.2.ăK tăqu ăki măsoátăhen..............................................................................78
K TăLU N ................................................................................................................ 83
KI NăNGH ................................................................................................................ 85

TẨIăLI UăTHAMăKH O
PH ăL C


DANHăM CăB NG
B ngă2.1.ă Cácăch ătiêuăvƠăbi năs ătrongănghiênăc u,ăph

ngăphápăvƠăcôngăc ă

thuăth p......................................................................................... 25
B ngă2.2.ă M căđộăki măsoátăhenăph ăqu n .................................................. 27
B ngă2.3.ă Phơnăđộăm căđộăn ngănh ăc aăhen .............................................. 29
B ngă3.1.ă T năsu tăm căhenăph ăqu n theoănhómătu iăvƠăgi i .................... 35
B ngă3.2.ă Phơnăb ăb nhăhenăph ăqu nătheoăđ căđi măhộăgiaăđình ............... 36
B ngă3.3.ă Phơnăb ăti năs ăd ă ngăcáănhơnă ănhómăđ iăt

ngănghiênăc u ... 38

B ngă3.4.ă Phơnăb ăti năs ăd ă ngăgiaăđìnhă ănhómăđ iăt

ngănghiênăc u... 39

B ngă3.5.ă Ti năs ăs năkhoaăv iăb nhăhenăph ăqu năc aăđ iăt ngănghiênăc u .. 41
B ngă3.6.ă Ti năs ănuôiăd
t

ng,ăb nhăt tăv iăb nhăhenăph ăqu năc aăđ iă

ngănghiênăc u ......................................................................... 42

B ngă3.7. Thôngăkhíăph iăă(PEF)ăml/phútă ăđ iăt

ngănghiênăc u ............. 44

B ngă3.8.ă Phơnălo iăb nhăhen ....................................................................... 45
B ngă3.9.ă Phơnălo iăb nhănhơnăhenăph ăqu nătheoăth iăgianăm căb nh ....... 45
B ngă3.10.ă Y uăt ăkh iăphátăhenăph ăqu n .................................................... 46
B ngă3.11.ă Thôngăkhíăph iă(PEF)ăml/phútătheoăphơnălo iăhen ...................... 46
B ngă3.12.ă Th cătr ngăđi uătr ăb nhăhenăc aăb nhănhơnăt iăđ aăph

ng ....... 47

B ngă3.13.ă Lýădoăb nhănhơnăch aădùngăthu căd ăphòng............................... 47
B ngă3.14.ă Cácăkênhăthôngătinăki năth căv ăb nhăhen ................................... 48
B ngă3.15.ă Ki năth căc aăb ăm ăv ăb nhăhenăph ăqu nătr

căvƠăsauăt ăv n 48

B ngă3.16.ă Ki năth căc aăb ăm ăv ăđi uătr ăhenăph ăqu nătr

căvƠăsauăt v n 49

B ngă3.17.ă Ki năth căc aăb ăm ătr ăv ăcáchăphòngăhenătr

căvƠăsauăt ăv n 49

B ngă3.18.ă M iăliênăquanăgi aăki năth căv iătrìnhăđộăh căv nătr căvƠăsauăt ăv n 50
B ngă3.19.ă Th căhƠnhăc aăb ăm ătr ăv ăcáchăphòngăb nhătr căvƠăsauăt ăv n ..... 51
B ngă3.20.ă Kỹănĕngăth căhƠnhăx tăthu cătrongăd ăphòngătr

căvƠăsauăt ăv n .. 52


B ngă3.21.ă Liênăquanăgi aătrìnhăđộăh căv năv iăth căhƠnh. .......................... 53
B ngă3.22.ă S ătuơnăth ăđi uătr ătrongă6ăthángăki măsoátăhenăph ăqu n ......... 54
B ngă3.23. M căđộăki măsoátătri uăch ngălơmăsƠng ...................................... 55
B ngă3.24.ă M căđộăki măsoátăhenătrongă6ăthángăđi uătr ăd ăphòngăhen ........ 56
B ngă3.25.ă S ăch pănh năc aăb ăm ătr ăv ăthu căd ăphòng .......................... 56
B ngă3.26.ă Tácăd ngăph ăc aăthu căseretideăx tăđ nhăli u ............................. 57


DANHăM CăHÌNH
Hình 1.1.

Ph ăqu năbìnhăth

ngăvƠăph ăqu năb ăcoăth t. ........................... 10

Hình 1.2.

Hình thái gi i ph u b nh c a ph qu n trong hen ...................... 12

Hình 2.1.

Đi uătr ăki măsoátăhen................................................................. 30

Hình 3.1.

Chi uăcaoătrungăbìnhă(cm)ă ănhómătr ănghiênăc u ................... 43

Hình 3.2.

Cơnăn ngătrungăbìnhă(kg)ă ănhómătr ănghiênăc u .................... 43

Hình 3.3.

Tu iăxu tăhi n tri uăch ngăkhòăkhèăăl năđ uătiênăvƠătu iăăkh iă
phátăc năhen .............................................................................. 44

Hình 3.4.

Đánhăgiáăki năth căc aăb ăm ătr ăv ăb nhăhenăph ăqu năătr

că

vƠăsauăt ăv n ............................................................................. 50
Hình 3.5.

Đánhăgiáăth căhƠnhăc aăb ăm ătr

căvƠăsauăt ăv n .................. 53


1

Đ TăV NăĐ
Henăph ăqu nă(HPQ)ălƠăb nhăkháăph ăbi nătrongăcácăb nhăđ

ngăhôăh pă

trênăth ăgi iăcũngănh ă Vi tăNam.ăB nhădoănhi uănguyên nhân gây nên và có
xuăh

ngăngƠyăcƠngătĕng.ăTheoăbáoăcáoăc aăT ăch căYăt ăTh ăgi i (TCYTTG),

trênătoƠnăc uăcóăh nă300ătri uăng
15ătu iăchi mătrênă10%,ă
tri uăng

iăb nhăHPQ, 6-8%ăng

iăl n,ătr ăemăd

iă

cătínhăđ nănĕmă2015ăconăs ănƠyătĕngălênăđ nă400ă

i.ăC ă10ănĕm,ăđộăl uăhƠnhăc aăb nhăl iătĕngă20ă- 50%, tĕngănhanh

nh tălƠă20ănĕmăv aăqua [77],ăt ăl ăm căHPQăkhácănhauă ăcácăqu căgiaăt ăầ..,ă
liênăquanănhi uăđ năcáchăs ng,ămôiătr

ngăs ngăvƠăy uăt ădiătruy nă[68].

ăkhuăv căĐôngăNamăỄ-TơyăTháiăBìnhăD

ng,ăt ăl ătr ăm căHPQătrongă

10ănĕmă (1984-1994)ă tĕngălênăđángăk :ă Nh tă B nă t ă0,7%-8%,ă Singaporeă t ă

5,0%-20,0%,ă Indonesiaă t ă 2,3%-9,8%,ă Philipinesăt ă 6%-18,8% [78].ă ă Vi tă
Namătuyăch aăcóăth ngăkêăđ yăđ ,ănh ngămộtăs ănghiênăc uăcũngăchoăth yăt ă
l ăHPQă ătr ăemăd

iă15ătu iăgiaătĕngănhanhăchóngăt ă2,7%ă(nĕmă1998)ătĕngă

9,3%ă(nĕmă2002),ăđ nă8,74%ă(nĕmă2006)ă[23],[32],[14].
Bênăc nhăs ăgiaătĕngăv ăt ăl ăm căb nhăHPQ,ăt ăl ăt ăvongădoănóăgơyăraă
cũngătĕngăsongăhƠnh,ăch ăđ ngăsauăb nhăungăth ăv

t trên c b nhătimăm ch

[77].ăThi tăh iădoăHPQăgơyăraăkhôngăch ălƠăch tăng

iămƠăcònălƠmătĕngăchiăphíă

tr căti păchoăđi uătr ,ăgi măkh ănĕngălaoăđộng,ătĕngăth iăgianăngh ăh că ătr ăvƠă
ngh ălƠmă ăng

iălaoăđộngătr

ngăthƠnh,ă nhăh

ngăítănhi uăđ năho tăđộngăth ă

l c [74].ăMộtănghiênăc uăv ăHPQăt iăchơuăỄ-TháiăBìnhăD

ngăchoăth yăt ăl ă

b nhănhơnăHPQăngh ăh c,ăngh ălƠmătrongămộtănĕmălƠă30-32%,ănh păvi năc pă

c uătrongănĕmălƠă34%,ăm tăng ătrongă4ătu năquaălƠă47%,ăcònă ăVi tăNamăconă
s ă l nă l

tă lƠă 16-34%, 48%, 71% [74].ă Nh ă v y,ă khiă b nhă henă khôngă đ

ki măsoátăs ă nhăh

ngăđ năch tăl

ngăcuộcăs ngăng

că

iăb nh,ătr ăthƠnhămộtă

trongănh ngăgánhăn ngăb nhăt tăđ iăv iăgiaăđình,ăyăt ăvƠăxưăhội [68].


2

Trongă haiă th pă niênă qua vi că phòngă vƠă đi uă tr ă theoă h
GINAă đưă đ tă đ

ngă d nă c aă

că nhi uă k tă qu ă lƠă doă hi uă rõă c ă ch ă b nhă sinhă c aă HPQ,ă

nh nădi năvƠăphòngătránhăcácăy uăt ănguyăc ăs m,ănơngăcaoăki năth c-th că
hƠnhăvƠăki măsoátăđi uătr ăb nh,ăquaăđóăc iăthi năđ
dân [68].ă Nhi uă nghiênă c u trong và ngoài n

phápă đưă lƠmă gi mă đ

căcuộcăs ngăc aăng

iă

că v iă nhi uă nỗă l că vƠă bi nă

că m că độă n ngă c aă b nhă cũngă nh ă đi uă tr ă c tă c n,ă

nh ngăch aăchúăýănhi uăt iăđi uătr ăd ăphòngădoăv yăb nhătáiăphátănhi uăl nă
lƠmătĕngăgánhăn ngăchoăb năthơnăh ăcũngănh ălƠăxưăhộiă[80],[74].
Vi căl aăch năthu căthíchăh păchoăd ăphòngăHPQ tr ăemălƠăh tăs căquană
tr ngăvƠăc năthi t.ăCóănhi uănghiênăc uătrongăvƠăn

cănghiênăc uăv ăđi uătr ă

d ăphòngăHPQănh ngăđaăs ănghiênăc uăđ ăc păđ năd ăphòngăb ngăcorticoid,ă
thu că nƠyă dùngă kéoă dƠiă s ă gơyă nhi uă tácă d ngă ph ă khi nă choă th yă thu c,ă
ng
h

iăb nhăvƠăgiaăđìnhăb nhănhơnăloăng i.ăBênăc nhăđó,ăcóănh ngăy uăt ă nhă
ngăđ năk tăqu ăc aăki măsoátăhenănh ăs ătuơnăth ,ăkỹăthu tăx tăthu c..nên

hi uăqu ăđi uătr ăv năcònănhi uătranhăcưi.ăDoăv y, đ ătƠiăđ

căti năhƠnhăv iă

m cătiêuăsau:

1. Mô tả đặc điểm dịch tễ học lâm sàng ở trẻ em từ 6 đến 15 tuổi tại đảo
Cát Hải, Hải phòng, năm 2013.
2. Đánh giá kết quả 6 tháng kiểm soát hen phế quản ở trẻ em từ 6 đến 15
tuổi tại đảo Cát Hải, Hải phòng.


3

Ch

ngă1

T NGăQUANă
1.1. D CHăT ăH CăV ăHENăPH ăQU N
1.1.1.ăKháiăni m
Hen ph qu n là một b nhăcóăđ căđi m là viêm m n tính niêm m c ph
qu nălƠmătĕngăph n ng c a ph qu năth

ng xuyên v i nhi u tác nhân kích

thích, d năđ n co th t lan to c ătr năph qu n. S co th t ph qu n không c
đ nh,ăth

ng có th h i ph c t nhiên ho c sau khi dùng thu c giãn ph qu n.

1.1.2. Đ ăl uăhƠnhăc aăhenăph ăqu n
Henăph ăqu nălƠămộtătrongănh ngăb nhăph iăm nătínhăph ăbi nătrênăth ă
gi iă,ăb nhăg pă ăm iăl aătu iăvƠă ăt tăc ăcácăn

c.ăTrongăvòngănh ngănĕmă

g năđơyăt ăl ăm căb nhăngƠyăcƠngătĕng,ăđ căbi tă ătr ăemă[68]. Henăph ăqu nă
đ

căx păhƠngăth ăbaătrongăcácăv năđ ăs căkho ăcộngăđ ngă sauăungăth ăvƠă

tĕngăhuy tăáp [74].
nhi uăn

căb nhăhenăgơyăphíăt năh năc ăhaiăcĕnăb nhăhi mănghèoăc aă

th ă kỷă lƠă HIV/AIDSă vƠă laoă cộngă l i, ngƠyă cƠngă tĕngă doă tĕngă độă l uă hƠnhă
HPQ.ă Mỹăt ngăchiăphíăchoăb nhăhenănĕmă1990ălƠă6,2ăt USD đ n nĕmă2000ă
là 12,7 t USDăvƠăđ nănĕmă2003ălƠă14,5 t USD [77].
T ăl ăm căb nhăăHPQă

cătính là 6-8% ăng

iăl năvƠă10-12%

tr ăem

[77]. T ăl ătr ăemăHPQăthayăđ iăt ă0-30%ătùyătheoăkhuăv căđi uătraătrênăth ă
gi i.ăCácănghiênăc uăchoăth yăHPQăcaoănh tă ăchơuăĐ iăD
chơuăỂuăcaoănh tă ăcácăđ oăV

ngă(28%)ă[95],ă ă

ngăqu căliênăhi păAnhă(15,0%-19,6%) [89],ă ă

chơuăPhiăcóăt ăl ăhenăcaoă ăNamăPhi (26,8%) [47],ă ăchơu Mỹăt ăl ăhenăcaoă ă
vùngăNamăMỹă(23,0%)ă[88],ăt iăchơuăỄăt ăl ăhenăcaoă ăIsrael (8,1%) [59],[76]
vƠăH ngăKông (12,0%), [72].


4

Khuăv căchơuăỄ-TháiăBìnhăD

ng,ăt ăl ăHPQătr ăemătrongă10ănĕmătĕngă

lênă đángă k ă Nh tă B nă t ă 0,7%-8%,ă Singaporeă t ă 5,0%-20,0%,ă Indonesiaă t ă
2,3%-9,8%, Philipinesăt ă6%-18,8% [3].ăCácănghiênăc uăd chăt ăh căg năđơy
(nĕmă 2001) choă th yă t ă l ă HPQă c aă h că sinh 6-7 tu iă t i Thái Lan nh
Bangkok lƠă15%,ăChi ngăMaiălƠă7,8%.ăT ăl ăhenă ăh căsinhăt ă13-14ătu iăt iă
Chi ngăMaiălƠă8,7%ăvƠăBangkokă13,9%[74].
Vi tăNamălƠămộtăqu căgiaătrongăkhuăv căĐôngăNamăỄ,ăcóăt l ăm căb nhă
tĕngă nhanhă trongă nh ngă nĕm g nă đơy.ă Theoă đi uă traă t ă nĕmă 1961ă đ nă nĕmă
1995, t l ăm căb nhăđưătĕngăg pă3ăl nă(2- 6%ă ng
emă<ă15ătu i). Hi nănay,ăt l ăm căHPQă ăn
vƠăng

iăl nă(kho ngă4ătri uăng

tr ngăôănhi mămôiătr
henă ph ă qu nă
ph

iăl năvƠăkho ngă10%ă ătr ă

cătaălƠă5-7%ăchungăchoăc ătr ăemă

i). T l ănƠyăthayăđ iătuỳăt ngăvùngăvƠătình

ng [23].ăT iăH iăPhòng,ănghiênăc uăđi uătraăv ăt l ăm că

mộtă xưă vùngă đ ngă b ngă venă bi nă chi mă 3,01%ă vƠă ă mộtă

ngănộiăthƠnhăchi mă3,97% [40],ăt iămộtăh căsinhăt iătr

ngăti uăh că(TH),ă

trungăh căc ăs ă(THCS)ăLêăH ngăPhong,ăqu năNgôăQuy nălƠă10,5%ă[37],[46].
1.1.3.ăGánhăn ngădoăhenăph ăqu n
T l ăt ăvong doăHPQăngƠyăcƠngăgiaătĕng. Trênăth ăgi iătrungăbìnhăcóă
kho ngă20-25ăv năng

iăch t/nĕmădoăb nhăHPQ,ătrongă250ăcaăt ăvongădoăm iă

nguyênănhơnăcóă1ăcaăt ăvongăvìăHPQ. T l ăt ăvongătr

căđơyălƠă0,5ăđ nă2%

vƠăhi nănayălƠă2-3%. T iăVi tăNam,ăch aăcóăconăs ăchínhăxácăv ăt l ăt ăvongă
doăHPQănh ngăquaămộtăs ănghiênăc uăchoăth yăxuăh

ngăgiaătĕngăcácătr

ngă

h păhenăn ngăph iăc păc uăt iăb nhăvi n.ăĐi uănƠyăđ

căgi iăthíchădoăs ătĕngă

m căđộăn ngăc aăhen,ăs ăđápă ngăv iăđi uătr ăvƠăhi uăqu ăcôngătácăqu n lý
b nhăch aăcao.
Gánhăn ngădoăHPQăkhôngăch ăđ iăv iăng

iăb nhămƠăcònă nhăh

ngă

t iăkinhăt ,ăh nhăphúcăc aăgiaăđìnhăvƠăgánhăn ngăchungăc aătoƠnăxưăhội.ăKhiă


5

ng

iăb nhăs căkh eăgi măsút,ă nhăh

ngăđ năh căt p,ălaoăđộngăvƠăcôngătác.

Một nghiênă c uă v ă HPQă t iă chơuă Ễ-Tháiă Bìnhă D

ngă choă th yă t ă l ă b nhă

nhơnăHPQăngh ăh c,ăngh ălƠmătrongămộtănĕmălƠă30-32%,ănh păvi năc păc uă
trongănĕmălƠă34%,ăm tăng ătrongă4ătu năquaălƠă47%,ăcònă ăVi tăNamăconăs ă
l năl

tălƠă16-34%, 48%, 71% [74].

1.2. CỄCăY UăT ăNGUYăC ăGỂYăHENăPH ăQU N
1.2.1. Tu i
Henăph ăqu n cóăth ăg pă ăm iăl aătu i,ăđaăs ăcácătr
đ uăt ăkhiăcònănh ,ă50-80%ăcácătr

ngăh păHPQăb tă

ngăh păHPQă ătr ăemăkh iăphátătr

că5ătu iă

[30], [82].
1.2.2.ăGi i
C ăhaiăgi iăđ uăcóăkh ănĕngăm căHPQ,ătuyănhiênătheoăl aătu iăthìă t l ă
m căHPQă ăhaiăgi iăcóăkhácănhau,ătr

cătu iăd yăthìăăHPQăg pănhi uă ătr ătraiă

nhi uăh nătr gái,ăkhiăl năd năs ăkhácăbi tăv ăt l ăHPQăgi aăhaiăgi iăthuăh pă
d n,ăsauătu iăd yăthìăt l ăm căHPQălƠăngangănhauă ăhaiăgi i,ăđ nătr
tr

cătu iă

ngăthƠnhăt l ăHPQă ăn ăcaoăh nă ănamă[68].
Nghiênă c uă v ă tìnhă hìnhă HPQă tr ă emă t iă B nhă Vi nă Nhiă Trungă

ngă

nĕmă2001ăchoăth y,ăb nhănhơnă5 - 10ătu iăchi măt l ăcaoănh tăvƠăt l ănam/n ă
là 1,7 [18],[20,].
Nghiênăc uăt iăkhoaăNhiăB nhăvi năB chăMaiănĕmă2005ăchoăth yăHPQă
g păch ăy uă ătr ătrênă5ătu iăv iăt l ănam/n ălƠă1,3ă[8],[31].
1.2.3. C ăđ a d

ng

Nh ng tr cóăc ăđ a d
xoang d

ngănh ăchƠmăth t ng, viêmămũiăd

ng lƠămộtătìnhătr ngătĕngănh yăc măb tăth

d ănguyên,ăđưăđ

ng, viêm

ngăkhiăti păxúcăv iăcác

căch ngăminhăb iătĕngăt ngăs ăvƠăn ngăđộăIgEătrongăhuy tă


6

thanh,ăb iăk tăqu ătestădaă(+)ăv iăcácăd ănguyên. Một nghiên c u cho th y có
76,2%ă ng

i HPQ trong ti n s có m c một b nh d

ng khác [22],[53].

Trong nghiên c u c a Hagy và cộng s (CS) th y r ng trong nhóm ti n s cá
nhân có viêmămũiăd

ng, theo dõi trong th iăgiană7ănĕmăthìă6%ăcóănguyăc ă

b HPQ, n u không có ti n s d

ngănƠyăthìănguyăc ăch là 1,3% [69].

1.2.4. Y uăt ăgiaăđình
Ng
ng

iă cóă c ă đ aă d ă ngă cóă nguyă c ă m că HPQă g pă 10ă ậ 20ă l nă soă v iă

iăkhôngăcóăc ăđ aăd ă ngă[3].
Mộtănghiênăc uăkhácăchoăth y,ămộtăđ aătr ăcóăb ăho c m ăkhôngăb ăd ă

ngăthìănguyăc ăb d ă ngăc aăconălƠă20%;ăn uăch ăcóăb ăho căm ăb ăd ă ngăthìă
nguyăc ăb ăd ă ngăchoăconălƠă40%ă- 50%;ăn uăc ăhaiăb ăm ăcùngăb ăd ă ngăthìă
y uăt ănguyăc ăd ă ngăc aăconălƠă90%ă[91].
1.2.5. Y uăt ăth năkinh,ăn iăti t
Nh ngătr ăb ăxúcăđộngăm nh,ătìnhătr ngăloăl ng,ăs ăhưi,ăc
nhi u,ăsuyănh

c,ătĕngăc măgiácăth

1.2.6.ăY uăt ămôiătr

iănhi u,ăkhócă

ngăd ăgơyăkh iăphátăc năhen.

ngă

Gơyă kh iă phátă c nă henă vƠ/ho că gơyă nênă cácă tri uă ch ngă daiă dẳngă ă
ng

iăcóănguyăc ,ăg măvôăs ăcácăd ănguyênăth

ngăg p:

Dị nguyên đường hô hấp:ălƠă nguyênănhơnăch ăy u,ăth
nh tănh ăb iănhƠ,ăcácălo iăb iăđ

ngăg pănhi uă

ngăph ,ăb iăchĕnăđ m,ăkhóiăb p,ăkhóiăthu că

lá,ălôngăsúcăv t,ăph năhoa,ăcơyăc ,ăcácăkhíăl nh,ăch tăcóămùi,ăcácăch tăth iăc aă
độngăc ăn ănh ăôătô,ăxeămáy.ăMộtănghiênăc uăchoăth yăcóă9,6%ătr

ngăh pă

xu tăhi năc năhenădoăb iănhƠăvƠăsauăhítăph iăkhóiăthan,ăd u [66].

Dị nguyên thức ăn:ăĐ căbi tălƠăcácălo iăs a,ălo iăth căĕnăti păxúcăđ uă
tiênăv iătr ăemă(s aăbò,ăs aătrơu,ăs aădêăvƠăcácăch ăph măc aăs a),ăcácăth căĕnă
khácănh ătôm,ăcua,ăcá,ătr ng,ăcácălo iăth tăthúăr ng...[54]


7

Yếu tố viêm nhiễm:ă Đ că bi tă lƠă cácă nhi mă khu nă doă virusă ă tr ă nh ,ă
th

ngăg păvirusăh păbƠoăhôăh p,ăvirusăcúm,ăáăcúm [30],[98]th y viêmănhi mă

đ

ngăhôăh pălƠănguyênănhơnăch ăy uăd năđ năc năkhóăth ăđ uătiên,ănh ălƠă

viêmăph ăqu n,ăviêmăV.A,ăviêmămũiăd ă ngă[18].
*ă Cácă y uă t ăkhác:ătìnhă tr ngăkinhăt ă xưă hội th păkém, giaă đìnhăđôngă
ng

i,ăch ăđộăĕnăkiêng,ăbéoăphì,ăg ngăs c,ăstress,ăth iăti t,ăy uăt ănộiăti t...góp

ph năgơyănênăb nhăHPQ [1],[54],[75].
* Các yếu tố gây đợt bùng phát hoặc gây các triệu chứng dai dẳng:
Đ căbi t,ămộtăs ăy uăt ănguyăhi măcóăth ălƠmăbùngăphátămộtăc năhenă
c păvƠăn ngăhayăkéoădƠiăs ăt năt iăcácătri uăch ngănh :ăNhi mătrùngăđ
hôăh pătrênădoăvirus,ăviăkhu n;ăôănhi mămôiătr
d

ngă

ng...ăNgoƠiăra,ătr ăsuyădinhă

ng,ăđ ăthi uăcơnăho căbéoăphì;ăch ăđộăĕnănhi uăcá;ăcácăho t độngăth ăl că

vƠăg ngăs c,ăcũngălƠănh ngăy uăt ăcóăvaiătròăkh iăphátăhayăt oăthu năl iăchoă
c năHPQăxu tăhi n [21],[65].
1.3.ăC ăCH ăB NHăSINHăHENăPH ăQU N
Hi nă nayă v nă cònă mộtă s ă ýă ki nă khácă nhauă v ă c ă ch ă b nhă sinhă c aă
HPQ, tuyănhiênăđaăs ătácăgi ăth ngănh tăHPQăcóă4ăhi năt

ngăsinhălýăb nhăc ă

b n:ăviêm,ăcoăth tăph ăqu n,ăgiaătĕngătínhăph nă ngăph ăqu năvƠătáiăt oăđ
th ă[1], [34].

ngă


8

Yếu tố nguy cơ gây hen
(yếu tố bản thân và môi tr ng)

VIÊM MẠN TÍNH
Đ NG TH

Tăng tính đáp ứng
đ ng th

Co thắt, phù nề, xuất
tiết
Yếu tố kích phát hen
Triệu chứng HEN

Sơ đồ 1.1. Tóm tắt cơ chế bệnh sinh của hen phế quản
1.3.1.ăViêmăđ
Viêm đ
HPQăvƠăđ

ngăth ă
ngă th ă lƠă c ă ch ă ch ă y u,ă quană tr ngă nh tă trongă b nhă sinhă c aă

căth ăhi năb ngăc ăch ămi năd ch - d ă ng,ăcóănhi uăy uăt ăthamăgia:ă

*ăCácăt ăbƠoăviêm:
Mastocyte:ăcóăvaiătròăch ăy uătrongăphaăđápă ngăs măc aăHPQ.ăCácăch tă
trungă giană hóaă h că viêmă c aă t ă bƠoă mastă g m:ă Histamine,ă Tryptase,ă Chymase,ă
Leucotriene C4, Prostaglandin D2, Interleukin 4,5,6 [36].
Eosinophils:ă đơyă lƠă t ă bƠoă cóă vaiă tròă ch ă y uă trongă quáă trìnhă viêmă
đ

ngă th ă ă phaă đápă ngă muộnă vƠă trongă giaiă đo nă viêmă m nă tínhă đ

ngă

th .ăCácătrungăgianăhóaăh căviêmăc aăb chăc uăáiătoanăg măproteinăc ăb nă
ch ăy uă[36].

9

Basophils: có vai trò giúp t ăbƠoămastătrìnhădi năch cănĕngăchínhăxácăvƠă
thamăgiaăvƠoăc ăhaiăphaăăđápă ngăviêmăc aăHPQ.ăCácătrungăgianăhóaăh căviêmă
ch ăy uălƠ:ăHistamine,ăProstaglandinăD2,ăTrypsin,ăLeucotrieneăC4.
Neutrophils-N:ă cóă vaiă tròă trongă phaă đápă ngă s mă vƠă muộnă c aă HPQ.ă
Các trungă giană hóaă h că c aă t ă bƠoă đaă nhơnă trungă tínhă lƠ:ă Prostaglandin,ă
Thromboxan,ăLeucotrieneăB4ăvƠăy uăt ăho tăhóaăti uăc u.ă
Tiểu cầu: thamăgiaăvƠoăđi uăhòaătínhăph nă ngăăph ăqu năvƠăcóăvaiătròă
trongă đápă ngă viêmă muộn.ă Khiă ho tă hóaă ti uă c uă ti tă raă y uă t ă ti uă c uă 4,ă
Thromboxan,ă cácă peptidă đ că hi u,ă y uă t ă hóaă ngă độngă b chă c uă vƠă y uă t ă
tĕngătr

ngă[36].

Tế bào lympho:ăTrongăHPQăt ăbƠoăTă(ch ăy uălƠăt ăbƠoăTCD4ăvƠăTCD8)ă
đóngăvaiătròăch ăđ oătrongăph nă ngăviêmăđ

ngăth ăvƠă căch ăt ngăh păIgE.ă

Đại thực bào: thamăgiaăđi uăhòaămi năd ch,ă căch ăđápă ngăc aăt ăbƠoăTă
v iăd ănguyên.ă
Tế bào mono:ăho tăhóaătrongăsu tăquáătrìnhăviêmăc aăđ

ngăth .ăT ăbƠoă

monoăs năxu tăy uăt ăho tăhóaăti uăc u,ăLeucotrieneăB4,ălƠmătĕngăt pătrungăt ă
bào ái toan và trungătínhăvƠoăđ

ngăth .

Tế bào cấu trúc đường thở:ăt ăbƠoăc uătrúcăđ
c aăquáătrìnhăviêmătrongăHPQ.ăKhiăb ăt năth

ngăth ălƠăđíchăt năcôngă

ngăcácăt ăbƠoăc uătrúcăđ

ngă

th ălƠmăgi iăphóngăcácătrungăgianăhóaăh c:ăcácăproteineăgơyăviêm,ăcytokines,
cácăch tăhóaă ngăđộng,ăcácăy uăt ătĕngătr

ngăă[36].

1.3.2.ăCoăth tăph ăqu n
H uăqu ăc aăhi năt

ngăviêmănóiătrênăđưăgơyănênătìnhătr ngăcoăth tăph ă

qu nănh ăc ăch ăđưătrìnhăbƠyă ătrên,ăngoƠiăraă ătr ăb ăHPQăth ăth ăăβ 2 b ăsuy
gi mălƠmăchoămenăAdenylcyclaseăkémăho tăhoá,ăgơyănênăthi uăh tăAMP C ă


10

c ătr năph ăqu n.ăTìnhătr ngănƠyălƠmăchoăionăcalciăxơmănh păvƠoăt ăbƠo,ăđ ngă
th iămastocyteăb ăthoáiăhoáăh tăgi iăphóngăcácăch tăhoáăh cătrungăgianăgơyăcoă
th tăph ăqu n.
S ă r iă lo nă h ă th nă kinhă giaoă c mă lƠmă tĕngă ti tă cholină kíchă thíchă h ă

cholinergicălƠmăgi iăphóngăcácăch tătrungăgianăhoáăh căvƠătĕngăAMP c nộiăbƠoă
gơyăph năx ăcoăth tăph ăqu nă[96].
Trongăcácăt ăbƠoăvƠăcácăch tăhoáăh cătrung gianăgơyăviêmăc năl uăýăvaiă
tròăc aăleucotrienăđóălƠănh ngăs năph măchuy năhóaăc aăacidăarachinodicătheoă
đ

ngă5ăậ lipooxygenese hình thành hai type leucotrien: sulfido ậ peptid và

LTB4. Th căch tăcácăsulfideăậ peptidălƠăch tăSRSăậAăcóătácăd ngăcoăth tăph
qu năr tăm nh.
Prostaglandin,ă đ că bi tă lƠă Prostaglandină 2ă lƠă doă mastocyteă ti tă raă thúcă
đ yăs ăgi iăphóngăhistaminăt ăbasophilăgơyăcoăth tăvƠăgiaătĕngătínhăph nă ngă
c aăph ăqu n.

Phế quản bình
thường

Phế quản
co thắt

Hình 1.1. Phế quản bình thường và phế quản bị co thắt.


11

1.3.3.ăQuáătrìnhătĕngăph nă ngăđ

ngăth .ăă

Đơyă lƠă đ că đi mă quană tr ngă trongă b nhă sinhă HPQ.ă S ă bi nă đ iă tínhă

ph nă ngă ph ă qu nă liênă quană đ nă nh pă ngƠyă đêmă c aă s că c nă ph ă qu n. .
Trongăđóăviêmăđ

ngăth ă đóngăvaiătròăch ăy uătrongăc ă ch ă c aă tĕngăph nă

ngăph ăqu nă[96].
Tĕngătínhăph nă ngăph ăqu nălƠmăm tăcơnăb ngăgi aăh ăAdrenegicăvƠă
h ăCholinergicăd năđ nătìnhătr ngă uăth ăth ăth ăalphaăvƠăbeta,ătĕngă uăth ăc aă
GMPcănộiăbƠo,ăbi năđ iăhƠmăl

ngămenăphosphodiesteraseănộiăbƠo,ăr iălo nă

chuy năhoáăprostaglandin.ă
Phìăđ iăc ătr nălƠmăthayăđ iăc uătrúcăhìnhăh căc aăđ
s căc năđ

ngăth ăgơyătĕngă

ngăth ăvƠătĕngăcoăth tăc ătr nă[6], [96].

- M tăy uăt ăgiưnăc ătr năc aăbi uămôăph ăqu nădoăb ăphơnăh yăb iăcácă
trungăgianăhóaăh căviêmă[6].
V yăs ăgiaătĕngătínhăph nă ngăph ăqu nălƠăc ăs ăđ ăgi iăthíchăs ăxu tă
hi nă c nă HPQă doă g ngă s c,ă doă khóiă cácă lo iă (khóiă b pă than,ă thu că láầ),ă
khôngăkhíăl nhăvƠăcácăch t kích thích khác.. [2].
1.3.4.ăQuáătrìnhătáiăt oăđ

ngăth

HenălƠătìnhătr ngăviêmăm nătínhăđ

vƠăch cănĕngăđ

ngăth ,ăh uăqu ălƠăthayăđ iăc uătrúcă

ngăth ăd năt iătáiăt oăl iăđ

ngăth . S ătáiăt oăđ ngăth ăbaoă

g mă s ă tĕngă sinhă t ă bƠoă cóă chơn,ă x ă hoáă d iă bi uă mô,ă tĕngă kíchă th că vƠă s ă
l ngăviăm chăd
tuy năd

iăniêmăm c,ătĕngăsinhăvƠăphìăđ iăc ătr năđ

ngăth ,ăphìăđ iăcácă

iăniêmăm că[68].

Táiăt oăl iăđ

ngăth ă liênăquanăch tăch ăv iăquáătrìnhăviêmăthôngăquaă

cácăcytokinesăvƠăcácăch tătrungăgianăgơyăviêmătrong hen.
S ăthayăđ iăch cănĕngăc ătr năđ
quáătrìnhăviêmă ăl păd
tĕngăkh iăl

ngăc ătr năđ

ngăth ăcóăth ătácăđộngătr căti pălênă

iăniêmăm căvƠăgơyătáiăt oăl iăđ

ngăth .ăH năn a,ă

ngăth ăgópăph nălƠmătĕngăt căngh năđ

ngăth .


12

T ăăhi năt

ngăviêmămưnătínhăđ

ngăth ăvƠătĕngăph nă ngăph ăqu năd nă

d nălƠmăthayăđ iăhìnhătháiăt ăch căgi iăph uăb nhăc aăph ăqu nă ătr ăb ăHPQă
baoăg m:ă
 Thơmănhi măt ăbƠoăviêmă(d

ngăbƠo,ăt ăbƠoălympho T,ăb chăc uă

áiătoanăvƠăcácăt ăbƠoăkhác).
 Phùăn ămôăk .
 Pháăhuỷăbi uămôăph ăqu năvƠălƠmădƠyăl păd
 Tĕngăs ăl

iămƠngăđáy.

ngăt ăbƠoăti tănh yăvƠăphìăđ iăcácătuy năd

iăniêmăm c

 Giưnăm ch
 Nútănh yătrongălòngăph ăqu n.
Giãn m ch

Phùăn ămôăk

Thơmănhi măt ă
bào viêm

DƠy/x ămƠngăc ăb n

Tĕngăs n,ătĕngă
ti tătuy nănh y

T n th

ng bi u mô

Phìăđ iăc ătr n

Hình 1.2. Hình thái giải phẫu bệnh của phế quản trong hen


13

1.4. LÂM SẨNG,ă C Nă LỂMă SẨNG,ă CH Nă ĐOỄNă HENă PH ă QU N
TR ăEM
1.4.1.ăĐ căđi mălơmăsƠngăc aăhenăph ăqu n tr ăem
Bi uăhi nălơmăsƠngăc aăHPQătuỳăthuộcăvƠoădi năbi năc aăb nhă( ăth iăkỳă
năđ nhăhayătrongăđ tăbùngăphát).ăCácătri uă ch ngălơmăsƠngăc a HPQ trong
đ tăbùngăphátăr tăđaăd ng,ăphongăphúăvƠăthayăđ iătheoăt ngăcáăt ngăth iăđi m.ă
LơmăsƠngăc aăđ tăbùngăphátăg măcácăbi uăhi năsau [1],[2],[9]:
+ă Tu iăxu tăhi năb nh:ătr ă emăd
ng

iă50%ăbi uăhi năb nhătr

că10ătu i,ă

iăl năbi uăhi năb nhăb tăkỳătu iănƠo.
+ăKh iăphátăc aăđ tăbùngăphát:ăcóăth ăđộtăngộtă(th

t ăt ă( ăng

iăm căb nhălơuănĕm,ăng

iăgiƠ,ăng

ngă ăng

iătr )ăho că

iănghi năthu călá).

1.4.1.1 Triệu chứng cơ năng

* Khóăth :ălƠătri uăch ngăc ăb năvƠăg păch ăy uătrongăđ tăbùngăphátăc aă
HPQ.ăĐ căđi măc aăc năkhóăth :ăxu tăhi năđộtăngộtăth

ngăbu iăt iăho căn aă

đêmăv ăsáng,ăkhóăth ă ăthìăth ăraăho căc ăhaiăthì,ăthƠnhăt ngăc nă(ngoƠiăc nă
b nhă nhơnă bìnhă th

ng),ă c nă khóă th ă cóă th ă t ă h tă ho că h tă sauă khiă dùngă

thu căgiưnăph ăqu n,ăkhóăth theoăđ tătáiădi nănhi uăl năđ c bi tăkhiăcóăcácă
y uăt ăkích thích.ăCóănh ngătr

ngăh păkhóăth ădaiădẳng,ăliênăt c.

Tức ngực: b nhănhơnăcóăc măgiácăt căngh tăng căho căth tăch tăng c
Ho: th

ngăkhôngăcóăđ cătr ngăchoăHPQ,ăth

ngăhoăđộtăngột,ăv ăđêmă

kèmătheoăkh căđ mătr ngădính,ăquánhă(h tătrai).ăHoăsauăkhiăgi măkhóăth .
TrênălơmăsƠngăc năHPQăth

ngăchiaă3ăgiaiăđo n:

* Giaiăđo năti nătri u:ăng aăh ng,ăng aămũi,ăho,ăh tăh i...
* Giaiăđo năkhóăth ăcaoăđộăth

ngăcóăc măgiácăđèăépă ăng c,ăcóăcòăc .


14

* Giaiăđo năph căh i:ăc năhenăcóăth ăm tănhanhăkhiăkhôngăho căcóăcană
thi pă b ngă thu că giưnă ph ă qu nă nh ngă cũngă cóă khiă ch m,ă th mă chíă nh ngă
ngƠyăsauăv năcònăkhóăth ,ăm tăng ,ăm tăm i.
Đ iă v iă HPQă tr ă em:ă vi că ch nă đoánă xácă đ nhă đôiă khiă g pă nhi uă khóă
khĕn,ăd ăch năđoánănh măv iămộtăs ăb nhăph iăhayăg păkhácănh ăviêmăph ă
qu n,ăviêmăph i...ăho căb ăsót.
Cácăđ căđi mălơmăsƠngăHPQătr ăemăhayăg pănh ăsau:ăkhóăth ă thìăth ă
ra,ăcóăs ăthamăgiaăc aăcácăc ăhôăh păph ăkèmătheoăkhòăkhè,ăhoăvƠăti ngăcòăc .ă
C năhayăx yăraăv ăđêm,ăgi aăhaiăc nătr ăbìnhăth

ngătrongăc năcóănhi uăd chă

xu tăti t.ăNgheăph iătrongăc năkhóăth ăcóăranărítăvƠăranăngáy;ăth

ngăítăkhiăcóă

s tăcao;ă ămộtăs ătr ăemăHPQăkéoădƠiăvƠăn ngăcóăbi uăhi n ch măl n,ăl ngă
ng căắ căgƠẰ.
1.4.1.2. Triệu chứng thực thể:
Coăth tăph ăqu nălƠmăh păđ

ngăth ăbi uăhi năđ cătr ngălƠăranărít.ăCóăth ă

chiaăraă3ăm căđộăcoăth tăph ăqu n:
+ăCoăth tăph ăqu nănh :ăch ăngheăth yăranărítă ăcu iăthìăhítăvƠoăc .

+ăCoăth tăph ăqu năv a:ăth yăranărítă ăc ăhaiăthì.
+ăCoăth tăph ăqu năn ng:ăcóăkhiăkhôngăngheăth yăranărítăho căr tăít.ăCóă
th ăth yăranăngáyăn uăcóă ăđ ngăđ mădưi,ătr

ngăh păbộiănhi măcóăc ărană mă

ăhaiăthì.
G ngă s că hôăh p:ăbi uă hi nă b ngă tĕngăt năs ăth ă (t că ngh nă đ

ngă th ă

n ngăcóăth ăt năs ăth ăkhôngătĕng),ăth ăg p,ăth ăraăkéoădƠi,ăcoărútăc ăhôăh p,ă
nóiăkhó,ăng tăquãng.
R iălo năthôngăkhíăvƠăkhuy chătán:
+ăRìărƠoăph ănangăgi măho căm tă(ph iăcơmătrongăt căngh năđ ngăth ăn ng).


15

+ TímădaăvƠăniêmăm c:ăd uăhi uăn ngăc aăHPQ.
+ăLoăl ngăs ăhưiădoăthi uăoxyănưo.
Cĕngădưnăph iăvƠăr iălo nătimăm ch:
+ăL ngăng c:ăcóăth ăbìnhăth

ng,ăcĕngăv ngăho căhìnhăthùngă(t măth iă

hayăc ăđ nh)ătuỳătheoăm căđộăđ tăbùngăphát.ă Henăph ăqu n lâu ngày cóăth ă
gơyă bi nă d ngă l ngă ng că vƠă cộtă s ng:ă l ngă ng că nhôă raă tr
n măngang,ăcácăkhoangăliênăs

c,ă x

ngă s

nă

năgiưnărộng.

+ăTĕngănh pătim,ăcóăth ăcóătơmăph ăc păho cătơmăph ăm nătính . Cóăth ăcóă
m chăđ oă(pulsusăparadoxus)ăđơyălƠăd uăhi uăn ngăc aăđ tăbùngăphát.
1.4.2. C nălơmăsƠng
* Thăm dò chức năng hô hấp trong hen:
Thĕmădòăch cănĕngăhôăh păcóăgiáă tr ătrongăvi căđánhăgiáă m căđộăhen,ă
m căđộăr iălo năthôngăkhí,ăcũngănh ăđánhăgiáăhi uăqu ăc aăđi uătr .
Đoăthôngăkhíăph iălƠămộtăxétănghi măkhôngăth ăthi uăđ
đ

căs ăd ngăth

căvà ngày càng

ngăxuyênătrongăcácăchuyênăkhoaăv ăb nhăph i,ăd ă ng...Đoă

thông khí đ ăch năđoánăvƠătheoădõiăHPQăđ

căs ăd ngăgi ngănh ăđoăhuy tăápă

đ ăch năđoánăvƠătheoădõiătĕngăhuy tăáp.
Đ căbi tătrongăhenăph ăqu năđoăthôngăkhíăph i cóăth ăgiúpăchoăvi căch nă
đoánăxácăđ nhă(testăacetylăcholinăho căkíchăthíchă2);ăch năđoánăm căđộăHPQ;ă

theoădõiădi năbi năvƠăđápă ngăv iăđi uătr ăc aăHPQ;ăqu nălýăvƠăd ăphòng các
đ tăbùngăphátăc aăhen.
Thôngăquaăvi căđánhăgiáăs ăthayăđ iăc aăcácăch ătiêuă VC, FVC, FEV1,
FEV1%,ăPEF...ăđưătr ăthƠnhănh ngătiêuăchu nătheoăquyă
lo iăHPQătheoăm căđộăn ngănh ,ătheoădõiătiênăl
phácăđ ăx ălýăhenă[68].

căQu căt ăđ ăphơnă

ngăc aăcácăc năHPQ,ăđ aăraă


16

R iălo năch cănĕngăthôngăkhíăph iătrongăhenălƠăr iălo năđộng,ăthayăđ iă
theoăt ngăb nhănhơnăvƠăt ngăth iăđi mătrênăcùngămộtăb nhănhơn,ăcóăth ăh iă
ph căhoƠnătoƠnăsauăđi uătr [34], [36].
Henăph ăqu năch y uălƠăr iălo năthôngăkhíăt căngh năvƠăđơyălƠăđ cătr ngă
c ăb nătrongăr iălo năsinhălýăb nhăc aăhen.
- R iălo năthôngăkhíăt căngh năh iăph c: đ

căxácăđ nhăb ngătestăh iă

ph căph ăqu năv iăthu căch ăv nă2 adrenergicăvƠăcorticoid.ăĐơyălƠăcácătestăcóă
giá tr ăch năđoánăxácăđ nhăHPQ.ăR iălo năt căngh năđápă ngăv iăthu căch ăv nă
2 adrenergic tùy theoăm căđộăHPQ. Th

ngăs ăd ngăSalbutamolăd ngăhítăđ ă

lƠmătestăv iăli uăchu nălƠă200ă g. Cácăch ătiêuădùngăđ ăđánhăgiáătestăh iăph că

ph ăqu nălƠăFEV1 vƠăPEF.ăĐaăs ăcácătácăgi ăl yăFEV1 tĕngă>15%ăsauăphunămùă
salbutamolălƠătestăd
lƠătestăd

ngătính.ăGINA (2014)ăl yăPEFătĕngă>12% và trên 200 ml

ngătính,ăđ căbi tăcóăgiáătr ăn uăPEFătĕngă>ă15ă%ăvƠătrênă400ămlă[68].

Nh ngă b nhă nhơnă cóă t că ngh nă đ

ngă th ă daiă dẳngă s ă th tă b iă v iă testă

salbutamolăvƠăc năph iătheoădõiăđápă ngăv iăđi uătr ăb ngăcorticosteroidă(th

ngă

s ăd ngăprednisolonă0,4-0,5ămg/kgăcơnăn ng/24ăgi ,ăchoău ngăhƠngăngƠyătrongă3ă
tu n)ăth yăPEFătĕngă>20%ăho căFEV1 tĕng >15%ălƠătestăd

ngătính.

- Rối loạn thông khí tắc nghẽn thay đổi: đơyălƠătínhăch tăđ căthùăc aăr iă
lo năthôngăkhíăt căngh n trong HPQ. GINA (2014)ăl yăs ădaoăđộngăc aăPEFă
trongăngƠyă>20%ălƠămộtătiêuăchu năch năđoánăxácăđ nhăHPQăvƠăkhiăPEFădaoă
độngă>20%ălƠ m căđ ăphơnăbi tăr iălo năt căngh năthôngăkhí thayăđ iăhayăc ă
đ nhă[68].ăPEFăth

ngăth pănh tăvƠoăsángăs măvƠăcaoănh tă ăbu iăchi u.ă ă

HPQăs ăbi năđ iăc aăPEFăsongăsongăv iăs ăbi năđ iăc aăFEV 1 nênăPEFăđ

că

s ăd ngăđ ătheoădõi r iălo năt căngh năthôngăkhí trong HPQ.ăTheoădõiăt iănhƠă
bi năđ iăc aăPEFăcóăth ăcoiălƠămộtăph
b nhănhơnăhenăcáchăquưngăvƠăhenănh .

ngăphápăch năđoán,ănh tălƠă ănh ngă


17

1.4.3. Ch năđoánăhenăph ăqu năt iăc ngăđ ngă
Các y u t g iăýăsauăđơyăch năđoánăhenăph qu n t i cộngăđ ng[3]:
 Khó th , khò khè, th rít,ăđ c bi t thì th ra.
 Ti n s cóăc năkhóăth ki u hen: ho kh căđ m, khó th , cò c , n ng
ng c, nghe ph i có ran rít ran ngáy.
ng: viêm mũiăd

 Ti n s m c các b nh d

ng, viêm k t m c d

ng, d

ng thu c, th căĕn.
 Ti n s m c hen và các b nh d

ng c aăcácăthƠnhăviênătrongăgiaăđình.

 Cách xu t hi năc năkhóăth : v đêm,ătheoămùa,ăsauămột s kích thích
(c m cúm, g ng s c,ăthayăđ i th i ti t, khói b i).
 T c ngh năđ

ng th có h i ph c: test ph c h i ph qu năd

ngătínhă

ho cădaoăđộng PEF sáng - chi u > 20% trong 3 ngày/ tu n trong 2 tu n
liên ti p.
 Tĕngă tínhă ph n ngăđ

ng th v i methacholine, histamine, mannitol

ho c g ng s c.ăTestăđoătínhăph n ngăđ
th c hi nă trongă tr

ng th v i các y u t này ch

ng h p có tri u ch ng nghi ng hen,ă nh ngă cácă

thông s ch cănĕngăhôăh păbìnhăth

ng.

 Lo i tr các nguyên nhân khác tri u ch ng gi ng hen: có vai trò r t
quan tr ng trong ch năđoánăhenătrênălơmăsƠng.
 Đápă ng v i thu c ch ng hen (c i thi n v lâm sàng và ch cănĕngăph i
sauăđi u tr corticoid u ng trong 2 tu n ho c corticoid x t trong 6 tu n):
đ

c th nghi mătrongătr

đ nh ch năđoánăhen.

ng h p các bi năphápătrênăkhôngăđ khẳng


18

tr emă≤ă5ătu i, không th c hi năđ



c các thĕmădòăch cănĕngăph i.

Ch nă đoánă xácă đ nh hen khi có ít nh tă3ă đ t khò khè th rít, lo i tr
đ

căcácănguyênănhơnăkhácăvƠăcóăđápă ng v i thu c ch ng hen.

 Hi nănayăng

iătaăth ngănh tădùngăPEFăđ ăch năđoánăvƠăđánhăgiáăm că

độăc aăHPQ,ăcònăFEV1ădùngăđ ăch năđoánăvƠăphơnălo iăgiaiăđo năc aă
b nhăph iăt căngh năm nătính [3].ă ăHPQăđoăFEV1 gi aăsángăvƠăchi uă
vƠăgi aăcácăngƠyătrongătu năth yăgiáătr ăPEFădaoăđộngănhi uătuỳătheoă
m căđộăn ngănh ăc aăHPQ.ăN uăHPQăđ

căđi uătr ăt tăthìăPEFătĕngălênă

rõ. Theo GINA 2014, PEFătĕngălênă15%ă(ng

iăl n)ăvà > 200 ml or >

12%ă(tr ăem)ăsau 15-10ăphútăhítăthu căgiưnăph ăqu năkíchăthíchăβ 2 cách
nhauă15ăgi ă đ iăv iăđ iăv iăb nhănhơnă dùngăthu că giưnă ph ăqu nătácă
d ngădƠiăvƠătrênă4ăgi ăđ iăv iăb nhănhơnădùngăthu căgiưnăph ăqu nătácă
d ngăng n. Ho c giaoăđộngăPEFăsáng,ăt iă≥20% cáchănhauă12ăgi ăđ iă
v iăb nhănhơnăđangădùngăthu căgiưnăph ăqu năho că>10%ăđ iăv iăb nhă
nhơnă khôngă đangă dùngă thu că ph ă qu nă ho c PEFă gi mă h nă 15%ă sauă
g ngăs c ho căsauă6ăphútăch yă [68].
1.5.ăĐI UăTR ăD ăPHọNG (KI MăSOỄT)ăHENăPH ăQU N
1.5.1.ăM cătiêuăđi uătr ăd ăphòngăhenăph ăqu n
Đi u tr hen nh măđ t 6 m c tiêu ki m soát hen [3]:
o

Không có tri u ch ng hen (ho c có ít nh t).

o

Không th c gi c do hen.

o

Không ph i dùng thu c c tăc nă(ho c dùng ít nh t).

o

Không h n ch ho tăđộng th l c và sinh ho t c a tr .

o

Ch cănĕngăph i (PEF; FEV1) tr l iăbìnhăth

o

Khôngăcóăc năk ch phát.

ng.


19

1.5.2.ăN iădungăđi uătr ăd ăphòngăhenăph ăqu n
1.5.2.1. Các biện pháp không dùng thuốc
Tránh tiếp xúc với các yếu tố gây bệnh hoặc làm nặng bệnh có thể giúp kiểm
soát hen và giảm nhu cầu dùng thuốc [3],[5]
 Tránh t iăđaăvi c dùng r

uăbiaăvƠăcácăđ u ng có c n, không hút thu c

lá, tránh nh ngăn iămôiătr

ng b ô nhi m, khói, b i,ămùiăth m,ătránhă

ho tăđộng g ng s c, tránh dùng các th c ph m ch a các ch t ph gia có
g căsulfite,ătránhăxúcăđộng m nh...
 Một s lo i thu c c n s d ng th n tr ng

ng

i b nh hen: aspirin và

các thu c ch ng viêm không steroid, thu c ch nă bêtaă (nh ă
propranolol).
 B nhà: không dùng các v t d ng trong nhà có kh nĕngă b t b i cao
nh ăth m tr i nhà, rèm treo, lo i b các v t d ng không c n thi t trong
phòng, h n ch dùngăđ m. Hàng tu n gi tălƠăchĕnăgaăg iăđ măvƠăph iă
n ng, dùng ch t di t b nhà.
 Bi u bì, Lông súc v t: lo i b v t nuôi, dùng máy l c không khí.
 Dán: V sinh nhà th

ng xuyên, dùng thu c di t côn trùng.

 Ph năhoa:ăăđóngăc a s và

trong nhà khi n ngăđộ ph n hoa cao trong

không khí, nên mang kh uătrangăkhiăđiăraăngoƠi.
 N m m c trong nhà: gi măđộ m trong nhà, v sinhănhƠăth

ng xuyên,

lau s ch các vùng m th p, mang kh u trang khi d n d păcácăđ đ căcũ.