Đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục thường xuyên lại thị thu thúy

LẠI THỊ THU THUÝ

Module GDTX

16
§æI MíI PH¦¥NG PH¸P
D¹Y HäC TRONG GI¸O DôC
TH¦êNG XUY£N

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

51


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN

Trong th i i ngày nay, khi trí tu tr thành m t ng l c chính m
b o s phát tri n b n v ng c a xã h i thì giáo d c và ào t o c coi là
nhân t quy t nh s thành b i c a m i qu c gia. V n
i m i giáo
d c ã c xã h i quan tâm và ng h vì nó áp ng c yêu c u t t
y u c a công cu c xây d ng t n c trong b i c nh th gi i v a h p
tác, v a c nh tranh gay g t và òi h i v ch t l ng cao c a ngu n nhân
l c. Ng i lao ng ph i có kh n ng thích ng, kh n ng thu nh n và
v n d ng linh ho t, sáng t o tri th c c a nhân lo i vào i u ki n hoàn
c nh th c t , t o ra nh ng s n ph m áp ng yêu c u c a xã h i.
i m i ph ng pháp d y h c là xu h ng t t y u c a th gi i và Vi t
Nam, là m t trong nh ng nhi m v quan tr ng c a c i cách giáo d c nói
chung và GDTX nói riêng. M c tiêu, ch ng trình, n i dung d y h c m i

òi h i vi c c i ti n ph ng pháp d y h c và s d ng nh ng ph ng
pháp d y h c m i. i m i ph ng pháp d y h c là s c i ti n, nâng cao
ch t l ng ph ng pháp d y h c ang s d ng óng góp nâng cao
ch t l ng hi u qu c a vi c d y h c, là s b sung, ph i h p nhi u
ph ng pháp d y h c kh c ph c m t h n ch c a ph ng pháp ã và
ang s d ng nh m t m c tiêu d y h c, là thay i ph ng pháp ã và
ang s d ng b ng ph ng pháp u vi t h n, em l i hi u qu d y h c
cao h n.
Trong nh ng n m g n ây, vi c i m i ph ng pháp d y h c ã c
th c hi n h u h t các ngành h c t m m non, ph thông, trung h c
chuyên nghi p, i h c và GDTX. Các ngành h c này ã c g ng trong
vi c i m i ph ng pháp d y h c và t c nh ng ti n b trong vi c
phát huy tính tích c c c a HS. Tuy nhiên, hi n nay, các ph ng pháp
d y h c truy n th ng, c bi t là ph ng pháp thuy t trình v n chi m
m t v trí ch o trong các nhà tr ng nói chung và i u này d n n
h n ch trong ch t l ng giáo d c.
th c hi n có hi u qu vi c i m i ph ng pháp d y h c trong các
ngành h c nói chung và GDTX nói riêng thì công tác ào t o, b i d ng
nâng cao n ng l c chuyên môn, nghi p v c a GV có vai trò c bi t
quan tr ng và c B Giáo d c và ào t o coi ây là nhi m v then
ch t, quy t nh v n nâng cao ch t l ng c a giáo d c.
Module này gi i thi u nh ng v n c b n v quan i m, xu th i m i
ph ng pháp d y h c nói chung và GDTX nói riêng, nh ng thu n l i và
52

|

MODULE GDTX 16

—
—
—
—
—

khó kh n khi th c hi n i m i ph ng pháp d y h c trong GDTX và
m t s bi n pháp th c hi n i m i ph ng pháp d y h c nâng cao
ch t l ng GDTX. Module này nh m cung c p cho GV GDTX có cách
nhìn t ng quan v i m i ph ng pháp d y h c, góp ph n làm c s
cho vi c v n d ng sáng t o, hi u qu i m i ph ng pháp d y h c vào
các môn h c c th c a ngành h c GDTX.
Module này g m các n i dung sau:
N i dung 1: Khái ni m, quan i m v i m i ph ng pháp d y h c (3 ti t).
N i dung 2: Xu th i m i ph ng pháp d y h c hi n nay (3 ti t).
N i dung 3: Th c tr ng c a vi c i m i ph ng pháp d y h c trong
GDTX (3 ti t).
N i dung 4: Phân tích nh ng thu n l i, khó kh n khi th c hi n i m i
ph ng pháp d y h c trong các trung tâm GDTX (3 ti t).
N i dung 5: M t s bi n pháp i m i ph ng pháp d y h c nh m nâng
cao ch t l ng GDTX (3 ti t).

B. MỤC TIÊU
—
—
—
—
—
—
—

Sau khi h c xong module này, ng i h c có kh n ng:
Hi u c i m i ph ng pháp d y h c là v n t t y u khách quan.
Trình bày c quan ni m v i m i ph ng pháp d y h c nói chung.
Hi u c xu th i m i ph ng pháp d y h c hi n nay nói chung và
trong GDTX nói riêng.
Trình bày c th c tr ng c a vi c i m i ph ng pháp d y h c trong
GDTX.
Phân tích c thu n l i và nh ng khó kh n khi th c hi n i m i
ph ng pháp d y h c trong GDTX.
V n d ng và xu t nh ng bi n pháp th c hi n i m i ph ng
pháp d y h c vào các môn h c c th .
Có ý th c v n d ng nh ng ki n th c v i m i ph ng pháp d y h c
vào môn h c c th c a mình.

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

53


C. NỘI DUNG
Nội dung 1

KHÁI NIỆM, QUAN ĐIỂM VỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

Hoạt động 1: Tìm hiểu sự cần thiết phải đổi mới phương pháp
dạy học
1. NHIỆM VỤ

D a vào hi u bi t v ý ngh a, tác d ng c a i m i ph ng pháp d y h c
c a b n thân, b n hãy vi t ra suy ngh c a mình b ng cách tr l i m t s
câu h i sau:
1) Vì sao ph i ti n hành i m i ph ng pháp d y h c?

2) Phân tích các i u ki n d n n vi c i m i ph ng pháp d y h c.

54

|

MODULE GDTX 16


Hãy i chi u n i dung các câu tr l i v i nh ng thông tin d i ây và t
hoàn thi n nh ng n i dung các câu tr l i.
2. THÔNG TIN PHẢN HỒI
2.1. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học

—
—
—
—

—
—
—

Th k XXI có nh ng chuy n bi n m i c c kì quan tr ng nh h ng to

l n n tình hình các n c, các dân t c và cu c s ng th ng nh t c a
con ng i. Trong nh ng chuy n bi n ó, n i b t là s hình thành m t xã
h i thông tin, kinh t tri th c và s phát tri n nhanh chóng ch a t ng
th y c a khoa h c công ngh , xu th không c ng l i c c a toàn c u
hoá. Nh ng y u t ó ã tác ng m nh m n giáo d c, t o ra m t làn
sóng c i cách giáo d c chung các n c trên th gi i mà i m h i t là
s chú ý c bi t n khuy n cáo v 4 tr c t “Giáo d c cho th k XXI”
c a T ch c Giáo d c, khoa h c và v n hoá c a Liên h p qu c
(UNESCO):
H c bi t;
H c làm;
H c cùng chung s ng;
H c làm ng i.
giúp cho con ng i có th s ng t t và có trách nhi m i v i c ng
ng trong m t xã h i y phát tri n, giàu kh n ng bi n ng c a th i
kì v n minh trí tu , các nhà giáo d c trên th gi i ã kh ng nh vai trò
quy t nh c a vi c hình thành các n ng l c cho ng i h c, trong ó các
k t qu c a nh ng án nghiên c u v n ng l c Anh, c... nh n
m nh các n ng l c chìa khoá:
N ng l c sáng t o, có kh n ng thích ng v i nh ng s thay i.
N ng l c h p tác, có kh n ng ph i h p hành ng trong h c t p và i s ng.
N ng l c t kh ng nh mình, t l p trong cu c s ng và h c t p su t i.
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

55


— N ng l c hành ng có hi u qu trên c s nh ng ki n th c, k n ng

và ph m ch t ã c hình thành trong quá trình h c t p, rèn luy n
và giao ti p.
ây chính là nh ng i m c nh n m nh trong m c tiêu giáo d c c a
nhi u n c trên th gi i và n c ta.
2.2. Các điều kiện dẫn đến đổi mới phương pháp dạy học

B i c nh qu c t và b i c nh phát tri n kinh t — xã h i c a n c ta trong
nh ng th p niên u c a th k XXI ã t ra nh ng yêu c u m i cho
giáo d c, yêu c u giáo d c ph i i m i áp ng s phát tri n kinh t
— xã h i.
S phát tri n kinh t — xã h i c a Vi t Nam trong b i c nh h i nh p qu c
t v i nh ng nh h ng c a n n kinh t tri th c và xu th toàn c u hoá,
h i nh p qu c t t o ra nh ng c h i nh ng ng th i c ng t ra nh ng
thách th c, nh ng yêu c u m i i v i giáo d c trong vi c ào t o ngu n
nhân l c cho xã h i.
Giáo d c ang ng tr c th thách là tri th c c a loài ng i ngày càng
t ng nhanh nh ng c ng l c h u nhanh. M t khác, th tr ng lao ng
luôn òi h i ngày càng cao v n ng l c hành ng, kh n ng sáng t o,
linh ho t và có kh n ng gi i quy t m i v n ph c t p trong nh ng v n
bi n ng c a xã h i. Giáo d c có vai trò then ch t trong vi c phát
tri n kinh t — xã h i thông qua vi c ào t o con ng i, ch th sáng t o
ra tri th c.
S phát tri n kinh t — xã h i trong i u ki n h i nh p qu c t ã kh ng
nh mô hình giáo d c “hàn lâm, kinh vi n, ào t o ra nh ng con ng i
th ng, ch y theo b ng c p, chú tr ng vi c truy n th ki n th c lí
thuy t xa r i th c t ” không còn thích h p v i nh ng yêu c u m i c a xã
h i và th tr ng lao ng. Giáo d c c n ph i i m i áp ng c
yêu c u trên.
t c các yêu c u trên, giáo d c c n ph i c i cách, i m i ng
b t m c tiêu giáo d c, n i dung ch ng trình giáo d c, ph ng pháp

và các hình th c t ch c d y h c. i v i ph ng pháp d y h c, ã t
lâu, khoa h c giáo d c kh ng nh: Ph ng pháp d y h c tái hi n, giáo
i u, truy n th m t chi u không th hình thành các n ng l c thích ng
cho HS, c bi t trong i u ki n giáo d c i chúng. Mu n hình thành
các n ng l c trên, HS c n ph i c ti n hành các ho t ng h c t p m t
cách tích c c, ch ng, sáng t o thông qua các hình th c t ch c d y h c

56

|

MODULE GDTX 16


phong phú, linh ho t, gây h ng thú. Vì v y, m t trong nh ng nhi m v
tr ng tâm c a trào l u c i cách giáo d c các n c hi n nay là i m i
ph ng pháp d y h c.
i m i ph ng pháp d y h c là xu th c a th i i, là trào l u chung
c a loài ng i, là yêu c u khách quan c a công cu c xây d ng t n c
ta trong th i kì công nghi p hoá, hi n i hoá, là òi h i c a s áp ng
yêu c u v ào t o con em chúng ta thành nh ng ng i tr ng thành có
th tham gia vào th tr ng lao ng y c nh tranh và nhi u thay i...
ch không ph i là ý mu n ch quan c a m t ng i ho c m t nhóm
ng i nào ó.
T t ng v m t n n giáo d c phát tri n trí thông minh, sáng t o c a HS
ã xu t hi n t lâu nh ng m i d ng l i mong mu n, l i kêu g i ch
ch a bi n thành th c ti n sinh ng h ng ngày c a nhà tr ng. Ch t
sau cu c c i cách v quan ni m, k thu t phát tri n và th c thi ch ng
trình (curriculum) các n c Âu — M t u nh ng n m 60 c a th k
XX trong i u ki n m i c a v n minh nhân lo i v khoa h c công ngh

và t ch c xã h i, vi c d y h c ã c i m i so v i d y h c truy n
th ng v c m i ph ng di n, m i y u t c a quá trình d y h c; ch b ng
m t th ng c ng có th th y c s khác nhau c n b n.
Tuy v y, áp ng t t h n nh ng thách th c m i do n n v n minh trí
tu , do n n kinh t tri th c t ra, các n c phát tri n nh M , Anh,
Pháp, c, Nh t B n,... u t ra v n ph i i m i h n n a, làm cho
d y h c sáng t o h n n a.
Trung Qu c trong g n hai th p k qua ang ti n hành i m i n n giáo
d c ph thông có th thích ng v i n n kinh t tri th c, áp ng
nh ng òi h i, thách th c c a vi c gia nh p T ch c Th ng m i Th
gi i (WTO). H ch tr ng c n chuy n t n n d y h c “ ng thí” ( i phó
v i thi c ) sang n n giáo d c nâng cao t ch t c a HS, trong ó cái quy t
nh chính là n ng l c sáng t o, chú tr ng hình thành ng i h c
ph ng pháp h c t p theo phong cách nghiên c u.
C n bão kh ng ho ng tài chính ông Nam Á t n m 1997 có th l i là
m t i u lành i v i giáo d c. Th ng l i kinh t trong nh ng n m tr c
ây vùng này ã che y nh ng y u kém t lâu c a n n giáo d c. Gi
ây, các n c ASEAN ph i thay i nhà tr ng sao cho có th ào t o
ngu n nhân l c làm cho n n kinh t c a h c nh tranh có hi u qu h n
v i th tr ng qu c t , ng u t t h n v i các cú s c t ng t ho c có
th l n h n trong t ng lai. Thái Lan, Xingapo, Malaixia, In ônêxia
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

57


u di n ra s thay i m nh m v i mong mu n cách h c “v t” ph i
nh ng ch cho t duy sáng t o. Xingapo, m t t n c ch có 3 tri u

dân ã quy t nh chi 2 t USD cho vi c phát huy ph ng pháp d y h c
sáng t o.
i v i n c ta, v n
i m i giáo d c ã c xã h i quan tâm và ng
h vì nó áp ng c yêu c u t t y u c a công cu c xây d ng t n c
trong b i c nh th gi i v a h p tác, v a c nh tranh gay g t và òi h i v
ch t l ng cao c a ngu n nhân l c. Ng i lao ng ph i có kh n ng
thích ng, kh n ng thu nh n và v n d ng linh ho t, sáng t o tri th c c a
nhân lo i vào i u ki n hoàn c nh th c t , t o ra nh ng s n ph m áp
ng yêu c u c a xã h i.
i m i ph ng pháp d y h c là xu h ng t t y u c a th gi i và Vi t
Nam. i m i ph ng pháp d y h c là m t trong nh ng nhi m v quan
tr ng c a c i cách giáo d c nói chung và GDTX nói riêng. M c tiêu,
ch ng trình, n i dung d y h c thay i òi h i vi c c i ti n ph ng
pháp d y h c c coi là ng l c thúc y, góp ph n c i thi n và nâng
cao ch t l ng giáo d c.

Hoạt động 2: Tìm hiểu khái niệm về phương pháp dạy học
1. NHIỆM VỤ

D a vào hi u bi t ph ng pháp d y h c c a b n thân, b n hãy vi t ra
suy ngh c a mình th c hi n m t s nhi m v sau:
1) Hãy trình bày quan ni m c a mình v ph ng pháp d y h c.

58

|

MODULE GDTX 16

2) Phân tích m i quan h c a ph ng pháp d y h c v i các thành t
khác c a quá trình d y h c.

B n hãy i chi u nh ng n i dung ã vi t v i nh ng thông tin d i ây
và t hoàn thi n nh ng n i dung các câu tr l i.
2. THÔNG TIN PHẢN HỒI
2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học

Hi n nay, có nhi u quan ni m khác nhau a ra khái ni m v i m i
ph ng pháp d y h c. có th hi u m t cách khái quát v i m i
ph ng pháp d y h c, chúng ta nghiên c u khái ni m v ph ng pháp
d y h c.
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

59


Thu t ng
con
ph

ph

b t ngu n t ti ng Hi L p (methodos) có ngh a
u, con
ng nh n th c lí lu n i
n ích. Theo ó,

ng pháp

ng nghiên c

ng pháp d y h c là con

Có quan ni m cho r ng ph

ng

t

cm c

ích d y h c.

ng pháp d y h c là cách th c hành

ng

ho c ph ng th c ho t ng tr t
t có liên quan qua l i c a GV và HS ho c không ch rõ là c a ai.
M t s quan ni m sai l m cho r ng ph ng pháp d y h c là cách GV
truy n
t ki n th c cho HS, ch không ph i là cách GV t ch c cho HS
ho t ng h c t p, r ng ph ng pháp d y h c ph thu c vào cách d y
c a th y. Cách d y c a th y ch o cách h c c a trò ch không ph i
cách h c c a trò ch o cách d y c a th y.
Cho n nay, ch a có s th ng nh t v khái ni m ph ng pháp d y h c.

Theo cách hi u r ng, ph ng pháp d y h c là nh ng hình th c và cách
c a GV và HS trong quá trình d y h c

th c ho t

—
—
—
—

60

|

i u ki n d y h c xác

nh

.
Có nhi u nh ngh a khác nhau v ph ng pháp d y h c. Theo tác gi
Thái Duy Tuyên [10] m t s khái ni m v ph ng pháp d y h c c a các
nhà giáo d c nh sau:
Ph ng pháp d y h c là cách th c ho t ng t ng h gi a th y và trò
nh m t c m c ích d y h c. Ho t ng này c th hi n trong
vi c s d ng các ngu n nh n th c, các th thu t logic, các d ng ho t
ng c l p c a HS và cách th c i u khi n quá trình nh n th c c a
th y giáo (I.D. Dverev, 1980).
Ph ng pháp d y h c là m t h th ng nh ng hành ng có m c ích
c a GV nh m t ch c ho t ng nh n th c và th c hành c a HS, m
b o HS l nh h i n i dung h c v n (I.Ia. Lecne, 1981).

Ph ng pháp d y h c là cách th c t ng tác gi a th y và trò nh m gi i
quy t các nhi m v giáo d ng, giáo d c và phát tri n trong quá trình
d y h c (Iu.K. Babanxki, 1983).
Theo quan i m i u khi n h c, ph ng pháp d y h c là cách th c t
ch c ho t ng nh n th c c a HS và i u khi n ho t ng này.
Theo quan i m logic, ph ng pháp d y h c là nh ng th thu t logic
c s d ng giúp HS n m ki n th c, k n ng, k x o m t cách t giác.
nh m

—

ng c a GV và HS trong nh ng

tm c

MODULE GDTX 16

ích d y h c


Ph ng pháp d y h c là m t khái ni m ph c h p, có nhi u bình di n
khác nhau. M t quan ni m úng và y v ph ng pháp d y h c ph i
phù h p v i b n ch t h c t p, v i quan ni m hi n nay v d y h c:
— Khi nói n ph ng pháp d y h c là nói t i cách th c ho t ng/cách
th c tác ng ho c h th ng tác ng c a ng i d y, ch không ph i c a
ng i h c. Ch th c a ph ng pháp d y h c là ng i d y, ch không
ph i là ng i h c.
— Nh ng tác ng này c a ng i d y t p trung vào ng i h c, vào vi c t
ch c cho h ho t ng, vào quá trình h c t p c a h , ch không ph i t p
trung vào ng i d y hay t p trung vào n i dung ho c quá trình d y c a

GV. Tr ng tâm ph ng pháp d y h c c a GV là t ch c ho t ng cho
ng i h c. K t qu d y h c là k t qu ho t ng c a b n thân ng i h c,
ch không ph i k t qu ho t ng c a GV hay c a HS khác. Không ai có
th h c h ai. Không th là ng i này h c mà ng i khác phát tri n.
— Nh ng cách th c ho t ng/tác ng này c a GV ph i nh m t c
m c tiêu d y h c ã nh.
Vì v y, ph ng pháp d y h c c quan ni m: “là cách th c ho t ng
ph i h p th ng nh t c a GV và HS trong quá trình d y h c
hành d

i vai trò ch

nhi m v

d yh c

” [8].

o c a GV nh m th c hi n t i

c ti n

u m c tiêu và các

Ph ng pháp d y h c th hi n ba c p :
— C p v mô là quan i m v ph ng pháp d y h c. Ví d : D y h c
h ng vào ng i h c, d y h c phát huy tính tích c c c a HS...
Quan i m d y h c là nh ng nh h ng t ng th cho các hành ng
ph ng pháp, trong ó có s k t h p gi a các nguyên t c d y h c, nh ng
c s lí thuy t c a lí lu n d y h c, nh ng i u ki n d y h c và t ch c

c ng nh nh ng nh h ng v vai trò c a GV và HS trong quá trình d y
h c. Quan i m d y h c là nh ng nh h ng mang tính chi n l c,
c ng l nh, là mô hình lí thuy t c a ph ng pháp d y h c.
— C p trung gian là ph ng pháp d y h c c th . c p này, khái
ni m ph ng pháp d y h c c hi u v i ngh a h p, là nh ng hình th c,
cách th c hành ng c a GV và HS nh m th c hi n nh ng m c tiêu d y
h c xác nh, phù h p v i nh ng n i dung và i u ki n d y h c c th .
Ph ng pháp d y h c c th quy nh nh ng mô hình hành ng c a GV
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

61


và HS. Ví d : ph ng pháp d y h c óng vai, k chuy n, th o lu n,
nghiên c u tr ng h p i n hình, x lí tình hu ng, trò ch i...
— C p vi mô là k thu t d y h c.
K thu t d y h c là nh ng bi n pháp, cách th c hành ng c a GV trong
các tình hu ng hành ng nh nh m th c hi n và i u khi n quá trình
d y h c.
Các k thu t d y h c ch a ph i là các ph ng pháp d y h c c l p mà là
nh ng thành ph n c a ph ng pháp d y h c. Ví d , trong ph ng pháp
th o lu n nhóm có các k thu t d y h c nh : k thu t chia nhóm, k thu t
kh n tr i bàn, k thu t các m nh ghép, k thu t t câu h i... Tuy nhiên,
s phân bi t gi a k thu t d y h c và ph ng pháp d y h c nhi u khi
không rõ ràng.
2.2. Mối quan hệ giữa phương pháp dạy học với các thành tố của quá trình
dạy học

Trong quá trình d y h c, các y u t m c tiêu, n i dung, ph ng pháp
d y h c và ki m tra, ánh giá có m i quan h m t thi t h u c v i nhau.
Không th i u ch nh m c tiêu ào t o, c i ti n ch ng trình, n i dung
SGK mà không i m i ph ng pháp d y h c, ph ng th c ki m tra,
ánh giá trong d y h c. Vì v y, nâng cao ch t l ng d y h c hi n nay
theo tinh th n i m i giáo d c, vi c i m i ph ng pháp d y h c có ý
ngh a quan tr ng và gi v trí then ch t trong quá trình d y h c.
Ch t l ng d y h c ph thu c vào nhi u thành t trong m t h th ng
bao g m: m c tiêu ào t o, n i dung ào t o, ph ng pháp d y h c,
th y và ho t ng c a th y, trò và ho t ng c a trò, môi tr ng giáo
d c... Trong ó, ph ng pháp d y h c là thành t trung tâm, GV ph i am
hi u sâu s c n i dung d y h c, làm ch ki n th c, bi t ch bi n nó theo
ý s ph m và bi t cách truy n t i n HS. M t khác, HS là ch th
trong h c t p và tu d ng. Ch th ph i t giác, tích c c, ch ng và
sáng t o trong quá trình h c t p.
Quan h gi a m c tiêu và ph ng pháp d y h c:

M c tiêu có tác d ng nh h ng cho s v n ng c a toàn b quá trình
d y h c c ng nh ph ng pháp d y h c. M c tiêu c a d y h c hi n nay
là ào t o con ng i n ng ng, sáng t o, vì v y hình thành các ph ng
pháp d y h c tích c c, ch ng, sáng t o tr thành trung tâm c a vi c
i m i ph ng pháp d y h c.
62

|

MODULE GDTX 16


Quan h gi a n i dung và ph ng pháp d y h c:

ây là m i quan h c b n nh t trong các thành t c a quá trình d y
h c, n i dung bài h c chi ph i n ph ng pháp d y h c. ây là m i
quan h t ng h l n nhau, nh h ng c a n i dung ã tác ng n
vi c s d ng ph ng pháp d y h c.
Khi nói t i ph ng pháp d y h c không th không nói t i m i quan h
c a nó v i các thành t khác c a quá trình d y h c. Tr c h t ó là m i
quan h gi a m c tiêu, n i dung, ph ng pháp. Không th nói ph ng
pháp d y h c m t cách chung chung mà không g n li n v i m c tiêu và
n i dung c th nào ó. Ph ng pháp là s th ng nh t c a m c tiêu và
n i dung. M c tiêu quy nh n i dung, và n i dung l i quy nh ph ng
pháp. Ph ng pháp ch hi u nghi m khi nó thích h p v i m c tiêu và n i
dung. Không có ph ng pháp nào là v n n ng. M i quan h M—N—P có
th bi u di n b ng s tuy n tính sau ây:

M

N

P

Tuy nhiên, s này ch phù h p v i nh ng môn h c ã có n i dung n
nh. Còn i v i nh ng n i dung h c khá m i m , mang tính ch ,
v n , tình hu ng... thì m i quan h M—N—P có th bi u di n b ng mô
hình tam giác sau ây:

M
N

P

Trong tr ng h p này, GV có th ch n ph ng pháp d y h c không ch
t n i dung (nh theo s tuy n tính), mà còn tr c ti p t m c tiêu.
Ngoài ra, khi l a ch n ph ng pháp d y h c r t c n chú ý t i m i liên h
m t thi t, v n có gi a các thành t : m c tiêu, n i dung; c i m ng i
h c; trình , n ng l c, kinh nghi m, k n ng... c a ng i d y; i u ki n
c s v t ch t, trang thi t b d y h c; qu th i gian th c t .
Có th mô hình hoá m i quan h gi a các thành t ó nh s
1
sau ây:
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

63


M c tiêu,
N i dung
Qu
th i gian

C s vt
ch t, thi t
b d yh c
S

Ph ng
pháp
d yh c

c im
ng i h c

Trình ,
n ng l c
GV

quan h gi a các thành t liên quan n vi c l a ch n
ph ng pháp d y h c

Ph ng pháp d y h c tr c h t ph i phù h p v i m c tiêu, n i dung b i
ph ng pháp là s th ng nh t c a m c tiêu và n i dung. Ph ng pháp
ch hi u nghi m khi nó thích h p v i m c tiêu và n i dung nh t nh.
Vi c l a ch n ph ng pháp d y h c không th không tính t i c i m c a
ng i h c ( c i m h c t p, c ng nh n ng l c nh n th c, thói quen...).
Vi c l a ch n ph ng pháp d y h c ph i phù h p v i trình , n ng l c,
kinh nghi m và k n ng c a t ng GV.
Khi l a ch n ph ng pháp d y h c c ng không th không tính t i các i u
ki n c s v t ch t, trang thi t b d y h c hi n có và th i gian th c t .
M t ph ng pháp d y h c c coi là phù h p, là có hi u qu và t i u
nh t, không k nó là ph ng pháp d y h c truy n th ng hay hi n i,
khi nó phù h p v i:
— M c tiêu, n i dung;
— Trình , thói quen, h ng thú c a ng i h c;
— Trình , n ng l c, kinh nghi m, k n ng... c a ng i d y;
64

|

MODULE GDTX 16


— i u ki n c s v t ch t, trang thi t b d y h c;
— Qu th i gian th c t .

M i quan h gi a ph ng pháp d y h c và ki m tra ánh giá

— Ph ng pháp d y h c và ki m tra ánh giá là hai m t th ng nh t h u c
c a quá trình d y h c, trong ó i m i ki m tra ánh giá thúc y i
m i ph
ng pháp d y h c.
i m i ph ng pháp d y h c ph i d a trên
k t qu i m i ki m tra ánh giá và ng c l i, i m i ki m tra ánh giá
ch phát huy hi u qu cu i cùng khi thông qua i m i ph ng pháp d y
h c. Ki m tra ánh giá có tác d ng thúc y giáo viên i m i ph ng
pháp d y h c và h c viên i m i ph ng pháp h c t p. T thông tin
“ph n h i” qua k t qu ki m tra ánh giá, h c viên t ánh giá m c
l nh h i ki n th c, rèn luy n k n ng so v i yêu c u c a ch ng trình. T
ó, hình thành cho h c viên nhu c u t tìm tòi ki n th c, rèn luy n k
n ng thông qua t h c, t nghiên c u, hình thành ph ng pháp t h c
cho h c viên.
— K t qu ánh giá là c n c quy t nh gi i pháp c i thi n th c tr ng,
nâng cao ch t l ng, hi u qu d y h c. Thông qua vi c i m i, t i u
hoá ph ng pháp d y h c c a giáo viên và h ng d n h c viên bi t t
ánh giá t i u hoá ph ng pháp h c t p c a mình.
— Ki m tra ánh giá không ch là công c nghi m thu ánh giá ch t l ng
s n ph m sau m t quá trình ào t o, mà ki m tra ánh giá còn là m t
thành t c a quá trình d y h c, c th c hi n trong su t c quá trình
ào t o nh là m t ph ng ti n ào t o, ánh giá hi u qu c a n i dung

d y h c và ph ng pháp d y h c.
m b o ch t l ng giáo d c,
chúng ta c n ph i ti n hành i m i quá trình d y h c t m c tiêu, n i
dung và c bi t là s i m i ng b ph ng pháp d y h c và ki m tra
ánh giá.
Hoạt động 3: Tìm hiểu quan niệm về đổi mới phương pháp dạy học
1. NHIỆM VỤ

D a vào hi u bi t v i m i ph ng pháp d y h c c a b n thân, b n
hãy vi t ra suy ngh c a mình th c hi n m t s nhi m v sau:
1) Trình bày quan i m c a mình v i m i ph ng pháp d y h c.

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

65


2) Trong th c ti n d y h c c a b n thân, b n ã th c hi n vi c i m i
ph ng pháp d y h c nh th nào?

B n hãy i chi u nh ng n i dung ã vi t v i nh ng thông tin d i ây
và t hoàn thi n nh ng n i dung các câu tr l i.
2. THÔNG TIN PHẢN HỒI
2.1. Quan niệm về đổi mới phương pháp dạy học

Trong nh ng n m g n ây, chúng ta quan tâm nhi u n vi c i m i
ph ng pháp d y h c. Các nhà qu n lí và các nhà nghiên c u giáo d c

66

|

MODULE GDTX 16


và GV u kh ng nh vai trò quan tr ng c a vi c i m i ph ng pháp
d y h c trong vi c nâng cao ch t l ng giáo d c.
Trong quá trình d y h c, theo quan i m ti p c n h th ng, gi a m c
tiêu, n i dung, ph ng pháp và ki m tra, ánh giá có m i quan h m t
thi t v i nhau. Không th i u ch nh m c tiêu ào t o, c i ti n ch ng
trình, n i dung SGK mà không i m i ph ng pháp d y h c, ph ng
th c ki m tra, ánh giá trong d y h c. Vì v y, nâng cao ch t l ng
d y h c hi n nay theo tinh th n i m i giáo d c, vi c i m i ph ng
pháp d y h c có ý ngh a quan tr ng và gi v trí then ch t trong quá
trình d y h c.
Ch t l ng d y h c ph thu c vào nhi u thành t trong m t h th ng
bao g m: m c tiêu ào t o, n i dung ào t o, ph ng pháp d y h c,
th y và ho t ng c a th y, trò và ho t ng c a trò, môi tr ng giáo
d c... Trong ó, ph ng pháp d y h c là thành t trung tâm, GV ph i am
hi u sâu s c n i dung d y h c, làm ch ki n th c, bi t ch bi n nó theo ý
s ph m và bi t cách truy n t i nó n HS. M t khác, HS là ch th
trong h c t p và tu d ng. Ch th ph i t giác, tích c c, ch ng và
sáng t o trong quá trình h c t p.
Tu theo m i cách ti p c n khác nhau, có th có nh ng quan ni m
khác nhau v i m i ph ng pháp d y h c, do ó d n n có nh ng
nh h ng và nh ng bi n pháp khác nhau trong vi c i m i ph ng
pháp d y h c. Tuy nhiên, không có công th c chung duy nh t trong
vi c i m i ph ng pháp d y h c. Trong th c ti n, c n xu t phát t

hoàn c nh c th xác nh và áp d ng nh ng nh h ng và bi n
pháp thích h p.
D a trên khái ni m chung v ph ng pháp d y h c, có th hi u: i m i
ph

ng pháp d y h c là s

d y h c

ang s

d y h c, là s

d ng
b

c i ti n, nâng cao ch t l

óng góp nâng cao ch t l

sung, ph i h p nhi u ph

ph c m t h n ch

c a ph

tiêu d y h c, là thay

i ph

ng pháp

ã và

ng pháp

ã và

ng ph

ng hi u qu

ng pháp
c a vi c

ng pháp d y h c
ang s
ang s

d ng nh m

kh c
t m c

d ng b n g ph

ng

. Vì th , i m i
ph ng pháp d y h c c xác nh trong các v n ki n c a ng, Nhà

n c mà B Giáo d c và ào t o ang ch o tri n khai nh m áp ng
yêu c u c a m c tiêu và n i dung giáo d c m i.
pháp

u vi t h n,

em l i hi u qu

d y h c cao h n

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

67


Theo m t ngh a chung nh t thì:
các ph

ng pháp d y h c là s

ng pháp d y h c theo cách m i, trong nh ng

nh m nâng cao ch t l

ng và hi u qu

Nói m t cách c th h n thì:
các ph

i m i ph

d ng

i u ki n m i

d y h c.

i m i ph

ng pháp d y h c là s

d ng

ng pháp d y h c m t cách tích c c và hi u qu , phát huy

tính tích c c, ch

ng, sáng t o c a HS; phù h p v i

c

i m HS và

c
c

.
B n ch t c a quá trình i m i ph ng pháp d y h c là gì? Nh ng n m g n

ây, chúng ta th ng g p các thu t ng : d y h c l y GV làm trung tâm, d y
h c l y HS làm trung tâm, phát huy tính tích c c, c l p c a HS...
Theo các nhà giáo d c h c, vi c d y h c “l y GV làm trung tâm” là mu n
nh n m nh n vai trò ch th , c quy n cung c p tri th c, ánh giá HS
c a GV, còn HS ch th ng ghi chép, h c thu c lòng và l p l i nh ng
i u ã nghe gi ng. i u này d n t i ph ng pháp c gi ng, nh i nhét
ki n th c, không phát tri n trí thông minh, sáng t o c a HS. ây là cách
d y h c l y ng l c bên ngoài (GV) phát tri n HS, l y GV làm trung
tâm, ã t n t i t r t lâu i, h n ch s phát tri n c a b n thân ng i
h c. Cách d y h c này hi n v n còn t n t i ph bi n các tr ng ph
thông, các trung tâm GDTX.
Quan ni m d y h c “phát huy tính tích c c, ch ng sáng t o c a HS”
nêu rõ vai trò t ch c, h ng d n, i u khi n c a GV trong quá trình
nh n th c c a HS. Còn HS là nhân v t trung tâm trong quá trình d y
h c, c phát huy các n ng l c, ph m ch t nh n th c chi m l nh l y
ki n th c. T t nhiên, vi c nh n th c c a HS trong quá trình h c t p khác
v i vi c nghiên c u c a các nhà khoa h c. Ng i h c ti p nh n nh ng
ki n th c m i ã c xác nh, không ph i i tìm ki n th c m i nh các
nhà khoa h c.
Vi c h c t p ch di n ra trong m t th i gian quy nh và bao gi c ng
ph i có s h ng d n, gi ng d y c a GV. Vì v y, phát huy tính tích c c
nh n th c c a HS không có ngh a là xem nh vai trò c a GV.
i m i ph ng pháp d y h c nói chung òi h i chúng ta chuy n t
mô hình d y h c “l y GV làm trung tâm” sang mô hình d y h c nh m
“phát huy tính tích c c, ch ng sáng t o c a HS” trong h c t p. V y
th c ch t c a vi c phát huy tính tích c c nh n th c c a HS trong quá
trình d y h c là gì?
i m c a t ng l p h c, môn h c

68

|

MODULE GDTX 16


Các nhà giáo d c ã kh ng nh r ng, quá trình nh n th c c a HS là quá
trình mà trong ó HS v i t cách là ch th ph n ánh th gi i khách
quan vào ý th c c a mình, n m c b n ch t và quy lu t c a nó, v n
d ng vào các quy lu t này làm bi n i nó, c i t o nó. ó chính là quá
trình nh n th c t c m tính sang lí tính và t nh n th c lí tính tr v v i
th c ti n. Quá trình này ch có th
c hoàn thành khi HS có các ph m
ch t nh t nh nh t giác, tích c c, c l p... H c t p không ch n m
ki n th c mà còn hình thành n ng l c. i u này c th c hi n trong
vi c t giác h c t p.
T giác theo ngh a chung là t hi u, t bi t mình mà làm, không ch
nh c nh , thúc ép. T giác nh n th c là HS ý th c c y m c
ích, nhi m v h c t p. ng th i, có ý th c l nh h i tri th c, rèn luy n
k n ng, k x o b môn, gi gìn, l u tr nh ng thông tin ã thu c,
v n d ng ki n th c ã h c và t ki m tra, ánh giá quá trình h c t p
c a b n thân...
Theo T i n Ti ng Vi t, “tích c c” là: “ch ng, h ng ho t ng nh m
t o ra nh ng thay i, phát tri n”, “h ng hái n ng n v i công vi c”.
Tích c c hoá là m t t p h p các ho t ng nh m làm chuy n bi n v trí
c a ng i h c t th ng sang ch ng, t i t ng ti p nh n tri th c
sang ch th tìm ki m tri th c nâng cao hi u qu h c t p.
Khi phân tích c th v n này, các nhà giáo d c còn ch rõ: tích c c
nh n th c, n u xét d i góc tri t h c là thái , c i t o c a ch th
nh n th c i v i i t ng nh n th c. T c là tài li u h c t p c ph n

ánh vào não c a HS c ch bi n i, c v n d ng linh ho t vào các
tình hu ng khác c i t o hi n th c và c i t o c b n thân.
N u xét d i góc tâm lí h c thì tích c c nh n th c là mô hình tâm lí
ho t ng nh n th c. ó là s k t h p gi a các ch c n ng nh n th c,
tình c m, ý chí, trong ó ch y u là nh n th c c a HS. Mô hình này luôn
luôn bi n i, tu theo nhi m v nh n th c c th mà các em ph i th c
hi n. Chính s bi n i liên t c bên trong c a mô hình tâm lí ho t ng
nh n th c là c tr ng c a tính tích c c nh n th c HS. S bi n i này
càng n ng ng bao nhiêu thì càng th hi n tính tích c c m c cao
b y nhiêu.
Tính tích c c c a HS có hai m t: t phát và t giác. M t t phát c a tính
tích c c bi u hi n s tò mò, hi u kì, hi u ng, sôi n i trong ho t ng.
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

69


—
—
—
—
—
—
—
—

ó chính là nh ng y u t ti m n, b m sinh c a tr em, c n coi tr ng và
b i d ng trong quá trình d y h c.

Tính tích c c t giác c a HS th hi n óc quan sát, t phê phán, nh n xét
trong t duy, tò mò khoa h c. ây chính là tr ng thái tâm lí tích c c, có
m c ích và i t ng rõ r t, có ho t ng chi m l nh i t ng ó.
H t nhân c b n c a tính tích c c nh n th c là ho t ng t duy. GV có
th c n c vào nh ng bi u hi n sau phát hi n tính tích c c c a HS:
Chú ý h c t p, h ng hái tham gia phát bi u ý ki n, ghi chép...
T c h c t p nhanh.
Ghi nh nh ng i u ã h c.
Hi u bài và có th trình bày l i n i dung bài h c.
Hoàn thành t t nh ng nhi m v h c t p c giao.
c thêm và làm các bài t p khác ngoài nh ng công vi c c th y giao.
H ng thú h c t p, có nhi u bi u hi n sáng t o trong h c t p.
Bi t v n d ng nh ng ki n th c ã h c vào th c ti n.
c l p nh n th c th hi n ch HS t phát hi n c v n , t gi i
quy t v n trong quá trình tìm ki m m t i u m i ch a bi t.
Các ph m ch t này c a ho t ng nh n th c có quan h m t thi t v i
nhau. Trong ó, t giác là c s n y sinh tính tích c c, khi tính tích
c c phát tri n t i m c cao thì hình thành tính c l p.
t cm c
c l p trong nh n th c, HS ph i th ng xuyên phát huy tính tích c c.
Các ph m ch t này c hình thành và phát tri n d i nh h ng ch
o c a GV trong quá trình d y h c.
Ngoài ra, chúng ta còn g p m t s các thu t ng khác: thông minh, sáng
t o, m m d o, linh ho t... trong nh n th c. Nh ng thu t ng này u ch
các ph m ch t c a ho t ng nh n th c, trong ó t giác, tích c c, c
l p là ba ph m ch t tiêu bi u.
T nh ng quan ni m v ph ng pháp d y h c, c n hi u i m i
ph

ng pháp d y h c là

ph

ng pháp h c c a trò

i m i c

v

ph

ng pháp d y c a th y và

. D y là d y cách h c và h c là h c d i s
i u khi n c a th y. Vì v y ph i thay i ki u d y h c m t chi u, n ng
v thuy t gi ng sang ki u d y h c phát huy tính tích c c, ch ng c a
HS: d y h c t ng tác gi a th y và trò, gi a trò và trò theo m c tiêu
môn h c, bài h c.
70

|

MODULE GDTX 16


i m m u ch t c a i m i ph ng pháp d y h c là chuy n t mô hình
d y h c l y GV làm trung tâm sang d y h c l y HS làm trung tâm. V y
th c ch t c a vi c l y HS làm trung tâm trong quá trình d y h c là gì?
D y h c l y HS làm trung tâm (ph ng pháp d y h c tích c c) không
ph i là m t ph ng pháp d y h c c th mà là m t t t ng, quan i m

giáo d c, m t cách ti p c n quá trình d y h c chi ph i t t c quá trình
d y h c v m c tiêu, n i dung, ph ng pháp, ph ng ti n, t ch c, ki m
tra, ánh giá... m t thu t ng rút g n, c dùng nhi u n c ch
nh ng ph ng pháp giáo d c, d y h c theo h ng phát huy tính tích
c c, ch ng, sáng t o c a ng i h c. Ph ng pháp d y h c tích c c
h ng t i vi c ho t ng hoá, tích c c hoá ho t ng nh n th c c a
ng i h c, ngh a là t p trung vào phát huy tính tích c c c a ng i h c
ch không ph i là t p trung vào phát huy tính tích c c c a ng i d y.
i m i ph ng pháp d y h c là t o ra quá trình chuy n t vi c d y h c
d a vào trí nh và b t ch c (th y gi ng trò nghe, th y c trò chép, HS
c g ng h c thu c l i th y gi ng, h c thu c bài vi t c a sách giáo khoa,
nh ng bài toán m u, bài v n m u...) sang vi c d y h c nh m phát tri n
nhân cách toàn di n, trong ó i m c nh n m nh là n ng l c sáng
t o trong t duy và hành ng c a HS.
Nh v y, c t lõi c a i m i ph ng pháp d y h c nhà tr ng ph
thông, các trung tâm GDTX c a Vi t Nam là h ng t i giúp HS h c t p
tích c c, ch ng, sáng t o, t b thói quen h c t p th ng, ghi nh
máy móc.
V i quan ni m ó, ph ng pháp d y h c tích c c là m t chi n l c giáo
d c theo h

ng t o c

h i cho ng

i h c tham gia tích c c vào quá trình

. GV óng vai trò ngu n thông tin chính, nh ng c ng là ngu n thúc
y quá trình h c c a ng i h c. Th i l ng trong gi h c ch y u
phân tích, tìm hi u nh ng ki n th c c b n và th c hành nh ng k n ng

b môn òi h i t duy nh phân tích v n , tranh lu n, áp d ng sáng
t o và k t lu n.
Quan ni m i m i ph ng pháp d y h c là s v n d ng sáng t o các
h c

ph

ng pháp d y h c, các bi n pháp, k thu t d y h c truy n th ng, k t

h p v i ph

ng pháp d y h c, ph

ng ti n, công ngh và các k thu t d y

i. Vì v y, s n ng
ng, sáng t o c a GV gi vai trò c bi t
quan tr ng trong vi c l a ch n ph ng pháp d y h c phù h p.
h c hi n

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

71


—
—

—
+
+
+

—

72

|

Các ph ng pháp d y h c tích c c có kh n ng phát huy tính tích c c,
ch ng, sáng t o c a HS, t o i u ki n cho HS c tham gia, c
trao i nhi u h n, cho phép khai thác c v n kinh nghi m, hi u bi t
ã có c a HS. S n ng ng, sáng t o, trình , n ng l c và kinh nghi m
c a GV gi vai trò c bi t quan tr ng trong vi c l a ch n ph ng pháp
d y h c phù h p trong t ng tình hu ng s ph m c th .
i m i là s nh n th c cho úng b n ch t c a s v t làm úng theo
quy lu t. i m i ph ng pháp d y h c không ph i do ý chí ch quan,
không ph i do phong trào, mà ph i xu t phát t quan ni m d y h c ã
thay i.
i m i ph ng pháp d y h c, v th c ch t là i m i quan ni m v d y
h c cho phù h p v i b n ch t h c t p c a ng i h c. N u quan ni m
d y h c là d y ki n th c, là truy n th , cung c p ki n th c thì ph ng
pháp d y h c ch y u là thuy t trình, gi ng gi i. N u quan ni m d y h c
là d y cách h c thì ph ng pháp d y h c ch y u là h ng d n, g i ý HS
cách h c, cách t phát hi n v n , giúp h t gi i quy t v n ...
Tác gi Thái Duy Tuyên [10] ã trình bày v i m i ph ng pháp d y
h c theo 3 quan i m ti p c n sau:
Ti p c n theo quan i m tâm lí — giáo d c: B n ch t c a quan i m này

là tìm m i cách phát huy n ng l c n i sinh c a ng i h c, phát tri n s c
m nh trí tu , tâm h n, ý chí c a h . Trong ho t ng h ng ngày, GV
th ng ti n hành các ho t ng c th sau:
Kích thích h ng thú, phát huy tính tích c c, n ng ng sáng t o c a HS.
T ch c cho HS làm vi c c l p, cá nhân hoá quá trình h c t p.
Hình thành các HS ng c h c t p lành m nh, phát huy tính tích c c,
t l c, t c ng, phát huy ý chí h c t p.
phát huy c n ng l c n i sinh c a ng i h c theo các bi n pháp
trên ây, c n ti n hành các hình th c khác nhau: trong l p, ngoài l p;
trong tr ng, ngoài tr ng; k t h p nhi u l c l ng giáo d c: nhà
tr ng, gia ình và xã h i...
Ti p c n i m i ph ng pháp d y h c theo quan i m tâm lí, giáo d c
là m t ph ng h ng vô cùng quan tr ng và ã có b dày l ch s , là
ph ng h ng ch o ho t ng h ng ngày c a GV và HS hi n nay.
Ti p c n theo quan i m i u khi n h c: Cách ti p c n này c các nhà
qu n lí giáo d c v n d ng trong vi c c i t o, i m i ph ng pháp d y
h c. H ch tr ng gi i phóng ng i h c, t o i u ki n thu n l i cho

MODULE GDTX 16


—

—
—
—

ng i h c c t do phát tri n nhu c u h c t p, phát tri n n ng l c
cá nhân; i u khi n m i quan h th y — trò b ng nhi u hình th c khác
nhau, l y s phát tri n c a ng i h c làm n n t ng, trên c s ó góp

ph n phát tri n c ng ng và xã h i. i u ch nh m i quan h th y — trò
theo h ng “d y h c l y HS làm trung tâm” (d y h c h ng vào ng i
h c) nh m nâng cao ch t l ng giáo d c là m t t t ng, m t ph ng
h ng i m i ph ng pháp d y h c ch o ti p c n theo quan i m
i u khi n h c hi n ã và ang tri n khai m t s n c trên th gi i,
trong ó có Vi t Nam.
Ti p c n theo quan i m công ngh : M t h ng khác c a vi c i m i
ph ng pháp d y h c c xây d ng trên c s a m t công ngh m i
vào nhà tr ng, ngh a là cung c p cho ng i th y nh ng công c m i.
T t ng a nh ng thành t u khoa h c và công ngh hi n i vào vi c
d y d , giáo d c con ng i, trung tâm c a s phát tri n kinh t — xã h i
có m t ý ngh a vô cùng quan tr ng trong vi c nâng cao ch t l ng giáo
d c. Khái ni m công ngh
ây c hi u theo ngh a r ng, bao g m
m t k thu t, thông tin, ngh a là a các k thu t hi n i vào nhà tr ng,
bao g m các ph ng ti n k thu t nghe — nhìn, máy tính... Trong t ng
lai, khi công ngh hi n i c s d ng r ng rãi vào vi c giáo d c con
ng i thì c u trúc c a quá trình d y h c trong nhà tr ng hi n i s có
s thay i.
Vn
i m i ph ng pháp d y h c ph i nhìn nh n m t cách linh ho t
theo ba h ng t các quan i m ti p c n trên là:
Phát tri n n ng l c n i sinh c a ng i h c;
i m i quan h gi a GV — HS;
ng d ng công ngh hi n i vào d y h c.
C ba h ng này u luôn g n bó ch t ch v i nhau, ph i h p v i nhau
trong quá trình d y h c. Hi n nay, ho t ng i m i ph ng pháp d y
h c trên th gi i a d ng n âu c ng không i ch ch ba ph ng h ng
i m i theo các quan i m ti p c n trên, giúp chúng ta có cái nhìn t ng
th các v n v i m i ph ng pháp d y h c hi n nay.

V n then ch t c a vi c i m i ph ng pháp d y h c là h ng n
vi c s d ng các ph ng pháp d y h c nh m phát huy tính sáng t o, i
m i ho t ng nh n th c c a ng i h c trong quá trình d y h c. GV c n
t ra cho HS nh ng nhi m v tìm tòi, nh ng mâu thu n, nh ng hi n
t ng, nh ng v n , nh ng m i liên h m i trong t ng n i dung bài
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

73


h c... Trên c s ó, t ng c ng ho t ng phân tích, t ng h p, so sánh,
khái quát hoá cho HS trong quá trình d y h c. Rèn luy n n ng l c t
duy, kh n ng t ng t ng, phát tri n n ng l c sáng t o c a HS là nhi m
v ch y u, quan tr ng nh t c a i m i ph ng pháp d y h c. Ngoài ra,
trong quá trình d y h c, GV ph i t ng c ng ho t ng t h c c a HS.
Vì v y, ng i th y ch óng vai trò là ng i t ch c, h ng d n, giúp
nh m t ng c ng hi u qu c a vi c h c. M t trong nh ng h ng i
m i ph ng pháp d y h c là t ng c ng nh ng ho t ng t h c c a HS.
Nh ng ho t ng t h c này không ch t ch c khi h c t p nhà mà GV
c n coi tr ng ho t ng c l p c a ng i h c ngay c trong gi lên l p.
Hình th c ho t ng c l p nh n th c c a HS c n a d ng: c sách,
làm thí nghi m, th c hành, làm bài t p, th o lu n...
T nh ng cách ti p c n theo các quan i m v i m i ph ng pháp d y
h c c a các nhà giáo d c cho chúng ta th y, i m i ph ng pháp d y
h c không có ngh a là s d ng ph ng pháp d y h c hoàn toàn m i, là
ph nh n ph ng pháp d y h c truy n th ng. Ph ng pháp d y h c m i
không th thay th hoàn toàn các ph ng pháp d y h c truy n th ng,
m i ph ng pháp d y h c u c n thi t th c hi n các m c tiêu d y

h c nh t nh. V n chính là ph i bi t ph i, k t h p các ph ng pháp
d y h c phát huy th m nh c a t ng ph ng pháp d y h c c th ,
nh t là các ph ng pháp d y h c mang tính ch t c thù c a t ng b
môn h c.
2.2. Chủ trương của Đảng và Nhà nước về đổi mới phương pháp dạy học

Nh n th c c t m quan tr ng c a ph ng pháp d y h c là khâu t
phá, là gi i pháp quan tr ng nâng cao ch t l ng d y h c, ng và
Nhà n c ta ã có ch tr ng i m i ph ng pháp d y h c t t c các
c p h c, b c h c.
— Ngh quy t Trung ng 4, khoá VII (1/1993) ã yêu c u: “ i m i
ph ng pháp d y và h c t t c các c p h c, các b c h c”, “Áp d ng
nh ng ph ng pháp giáo d c hi n i b i d ng h c viên n ng l c t
duy sáng t o, n ng l c gi i quy t v n ”.
— Ngh quy t H i ngh l n th hai Ban Ch p hành Trung ng ng C ng
s n Vi t Nam (khoá VIII) ã nêu rõ: “ i m i m nh m ph ng pháp
giáo d c — ào t o, kh c ph c l i truy n th m t chi u, rèn luy n thành
n p t duy sáng t o c a ng i h c”.

74

|

MODULE GDTX 16


—
—

—

—
—
—

—

i u 4, ch ng I, Lu t Giáo d c n c C ng hoà Xã h i Ch ngh a Vi t
Nam quy nh: “Ph ng pháp giáo d c ph i phát huy tính tích c c, t
giác, ch ng, t duy sáng t o c a ng i h c; b i d ng lòng say mê
h c t p và ý chí v n lên.”.
Ngh quy t i h i i bi u toàn qu c l n th IX nêu rõ: “ áp ng yêu
c u v con ng i và ngu n l c là nhân t quy t nh s phát tri n t
n c trong th i kì công nghi p hoá, hi n i hoá, c n t o chuy n bi n c
b n, toàn di n v giáo d c và ào t o... i m i ph ng pháp d y h c,
phát huy t duy sáng t o và n ng l c t ào t o c a ng i h c, coi tr ng
th c hành, th c nghi m, ngo i khoá, làm ch ki n th c, tránh nh i nhét,
h c v t, h c chay” (V n ki n i h i IX, tr.201, 203 — 204).
Ngh quy t 40 c a Qu c h i n m 2000 v i m i ch ng trình, n i dung
SGK ã ch tr ng i m i m t cách ng b t i m i m c tiêu, i
m i n i dung, i m i ch ng trình, i m i SGK, i m i ph ng pháp
d y h c, i m i thi t b d y h c và i m i ki m tra, ánh giá... Trong
ó, i m i ph ng pháp d y h c c coi là tr ng tâm.
Ngh quy t i h i ng IX (2001) ti p t c ch tr ng “ i m i ph ng
pháp d y và h c, phát huy t duy sáng t o và n ng l c t ào t o c a
ng i h c, coi tr ng th c hành, th c nghi m, ngo i khoá, làm ch ki n
th c, tránh nh i nhét, h c v t, h c chay”.
Ngh quy t i h i ng X (2006) ch tr ng “Ti p t c i m i m nh m
ph ng pháp giáo d c, phát huy tính tích c c, sáng t o c a ng i h c,
kh c ph c l i truy n th m t chi u”.

Chi n l c phát tri n giáo d c n m 2001 — 2010 ã nêu rõ “ i m i và
hi n i hoá ph ng pháp giáo d c. Chuy n t vi c truy n t tri th c
th ng, th y gi ng, trò ghi sang h ng d n ng i h c ch ng t duy
trong quá trình ti p c n tri th c; d y cho ng i h c ph ng pháp t h c,
t thu nh n thông tin m t cách h th ng và có t duy phân tích, t ng
h p; phát tri n c n ng l c c a m i cá nhân; t ng c ng tính ch
ng, tính t ch c a h c viên, sinh viên trong quá trình h c t p, ho t
ng t qu n trong nhà tr ng và tham gia các ho t ng xã h i”.
c bi t, i m i ph ng pháp d y h c trong GDTX nói riêng ã c
th ch hoá trong Lu t Giáo d c 1998 và g n ây nh t là Lu t Giáo d c
2005. Kho n 4, i u 45 Lu t Giáo d c 2005 ã nêu rõ: “Ph ng pháp
d y h c GDTX ph i phát huy vai trò ch ng, khai thác kinh nghi m
c a ng i h c, coi tr ng vi c b i d ng n ng l c t h c, s d ng
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

75