Tìm hiểu các quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU
Công tác chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự có ảnh hưởng không
nhỏ đến chất lượng của công tác xét xử. Vì vậy ở nước ta, chuẩn bị xét
xử sơ thẩm được quy định khá sớm trong các văn bản pháp luật từ sau
khi Hiến pháp năm 1946 ra đời và ngày càng được quy định đầy đủ hơn
theo sự phát triển của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam với Pháp lệnh
thủ tục giải quyết các vụ án dân sự, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ
án kinh tế, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động. Hiện nay
chuẩn bị xét xử sơ thẩm được quy định đầy đủ và có hệ thống hơn trong
Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 và được hướng dẫn trong các Nghị
quyết của Hội đồng thẩm phán. Trên thực tế, việc thực hiện tốt các quy
định của pháp luật hiện hành về chuẩn bị xét xử sơ thẩm đã góp phần
thiết thực vào việc nâng cao hiệu quả của xét xử sơ thẩm, bảo vệ quyền
và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, cơ quan, tổ chức và lợi ích của nhà
1


nước. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, bài viết dưới đây sẽ tìm hiểu các quy
định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành về chuẩn bị xét xử sơ thẩm
vụ án dân sự và qua đó, đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả
của công tác chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự.
NỘI DUNG
I. Những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
1. Khái niệm về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
Khi các tranh chấp dân sự xảy ra, các chủ thể có quyền tự thỏa
thuận với nhau để giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, trong quá trình giải
quyết các tranh chấp, có nhiều trường hợp các chủ thể không thể tự thỏa
thuận với nhau và yêu cầu Tòa án giải quyết. Từ khi thụ lý vụ án dân sự,
Tòa án chính thức xác nhận thẩm quyền và trách nhiệm của mình trong

việc giải quyết vụ án dân sự. Nếu như hòa giải không thành, Tòa án phải
củng cố, hoàn thiện hồ sơ vụ án để đưa vụ án ra xét xử ở tại phiên tòa.
Các hoạt động này của Tòa án được gọi là chuẩn bị xét xử.
Theo Từ điển Tiếng Việt (Nhà xuất bản Đà Nẵng) thì “chuẩn bị”
nghĩa là “làm cho có sẵn cái cần thiết để làm việc gì”. Theo Từ điển
thuật ngữ pháp lý, “xét xử” là “hoạt động do Toà án tiến hành theo pháp
luật tố tụng, trong đó Toà án, sau khi nghiên cứu một cách khách quan,
toàn diện và đầy đủ các tình tiết của vụ án, tiến hành giải quyết và xử lí
vụ án bằng việc ra bản án và các quyết định cần thiết có liên quan”. Còn
“sơ thẩm”, Từ điển Luật học định nghĩa là “lần đầu tiên đưa ra xét xử vụ
án tại một toà án có thẩm quyền”.
Như vậy, ta có thể đưa ra khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
như sau: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự là tạo mọi điều kiện cần
thiết (theo quy định của pháp luật) cho việc xét xử một vụ án lần đầu tại
một toà án có thẩm quyền.
Hiện nay trong khoa học pháp lý, có nhiều cách tiếp cận khác nhau
về khái niệm “ chuẩn bị xét xử sơ thẩm”. Có tác giả cho rằng, nếu hiểu
chuẩn bị xét xử sơ thẩm với tính chất là một quá trình, thì CBXXST là
một một giai đoạn tố tụng độc lập trong thủ tục giải quyết các vụ án dân
2


sự tại toà án bao gồm tất cả các hoạt động từ sau khi thụ lý vụ án như
phân công thẩm phán giải quyết vụ án; thông báo việc thụ lý vụ án; lập
hồ sơ vụ án dân sự, tiến hành hoà giải, áp dụng các biện pháp khẩn cấp
tạm thời, ra các quyết định tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết vụ án dân sự
hoặc quyết định đưa vụ án ra xét xử 1. Còn nếu hiểu CBXXST với tính
chất là một hoạt động tố tụng theo khái niệm như đã tìm hiểu ở trên thì
CBXXST gồm những công việc cụ thể do những người tiến hành tố tụng
và tham gia tố tụng tiến hành trên cơ sở quy định của pháp luật, phù hợp

với địa vị tố tụng của họ2 để phục vụ trực tiếp cho thủ tục xét xử sơ thẩm.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tiếp cận CBXXST với tính
chất là hoạt động của toà án trong thủ tục xét xử sơ thẩm. Các công việc
chuẩn bị xét xử chủ yếu của Tòa án bao gồm: phân công thẩm phán giải
quyết vụ án; thông báo việc thụ lý vụ án; lập hồ sơ vụ án dân sự ; quyết
định đưa vụ án ra xét xử và triệu tập những người tham gia tố tụng đến
tham gia phiên tòa.
2. Ý nghĩa của giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự là giai đoạn thứ hai của quá
trình tố tụng dân sự. Đây là giai đoạn tố tụng dân sự quan trọng, trong đó,
Toà án xác định đúng quan hệ pháp luật tranh chấp, từ đó xác định được
đầy đủ nguyên đơn, bị đơn, những người có quyền và nghĩa vụ liên quan.
Khi đã xác định được các đương sự trong vụ án, Toà án có thể yêu cầu họ
cung cấp chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình hoặc bác lại yêu
cầu của đương sự khác…Nếu cần phải bổ sung chứng cứ thì Toà án sẽ
thu thập theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự để hoàn thiện hồ sơ
vụ án. Việc thu thập, xác minh chứng cứ đầy đủ sẽ đảm bảo tính khách
quan, chính xác, bảo vệ đúng quyền và lợi ích hợp pháp của người bị vi
phạm. Nếu xác định thiếu đương sự trong vụ án sẽ ảnh hưởng đến quyền
và lợi ích hợp pháp của họ, đồng thời việc thu thập chứng cứ và giải
quyết vụ án sẽ thiếu toàn diện, thiếu chính xác. Trong giai đoạn chuẩn bị
xét xử sơ thẩm vụ án dân sự, Tòa án sẽ tiến hành nghiên cứu, xem xét hồ
1

Đoàn Đức Lương, Thụ lý và chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam_Luận
văn thạc sỹ luật học
2
Nguyễn Thị Thuý Hoà, Chuẩn bị xét xử phúc thẩm vụ án dân sự _ Luận văn thạc sỹ luật học, 2010.

3

sơ vụ án. Từ đó, Tòa án sẽ kiểm tra thật kỹ lưỡng tất cả các vấn đề liên
quan tới vụ án để chuẩn bị tốt cho phiên tòa sơ thẩm, đồng thời dự liệu
một số khó khăn gặp phải trong quá trình tiến hành giải quyết vụ án.
Không chỉ có vậy, trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự,
các đương sự có thể chuẩn bị cả về mặt tâm lý cũng như kiến thức pháp
luật để sẵn sàng cho phiên tòa sơ thẩm được tiến hành sau đó.
Có thể nói, giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự là giai
đoạn rất quan trọng, tuy không đưa ra những phán quyết như giai đoạn
xét xử sơ thẩm, phúc thẩm nhưng nó làm tiền đề, cơ sở pháp lý vững
chắc đảm bảo cho việc xét xử và ra các phán quyết của toà án được khách
quan, toàn diện và đúng pháp luật.
3. Cơ sở của việc tiến hành giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ
án dân sự.
Giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự được tiến hành dựa
trên ý nghĩa quan trọng của giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân
sự. Đồng thời, các công việc cần thực hiện khi tiến hành giai đoạn chuẩn
bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự như phân công thẩm phán giải quyết vụ
án; thông báo việc thụ lý vụ án; lập hồ sơ vụ án dân sự và quyết định đưa
vụ án ra xét xử,... còn được thực hiện dựa trên những nguyên tắc bảo đảm
quyền tham gia tố tụng của đương sự. Ví dụ như khi lập hồ sơ vụ án, cần
đảm bảo nguyên tắc cung cấp chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân
sự ; Tòa án chỉ có thể giải quyết một cách chính xác và công bằng khi có
đầy đủ các chứng cứ và các tình tiết của vụ án dân sự đã được làm sáng
tỏ. Ngoài ra, việc tiến hành giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm còn dựa
trên cơ sở đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa ; đồng thời đảm bảo sự
bình đẳng giữa các bên đương sự.
II. Quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành về chuẩn bị xét
xử sơ thẩm vụ án dân sự

1. Thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
Thời hạn chuẩn bị xét xử được tính từ ngày Tòa án vào số thụ lý vụ
án đến ngày Toà án ban hành quyết định đưa vụ án ra xét xử. Tùy theo
4


tính chất của từng loại vụ án mà thời hạn chuẩn bị xét xử được quy định
khác nhau. Quy định này là sự kế thừa các quy định của pháp lệnh đã
được Nhà nước ta ban hành trước đây quy định về thủ tục giải quyết các
vụ án dân sự, lao động và kinh tế như Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ
án dân sự, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án lao động, Pháp lệnh thủ
tục giải quyết các vụ án kinh tế.
Theo quy định tại Điều 179 Bộ luật tố tụng dân sự 2004 (BLTTDS),
thì tuỳ từng loại vụ án mà thời hạn chuẩn bị xét xử được quy định khác
nhau, cụ thể như sau:
*Đối với các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình (được quy định tại
Điều 25 và Điều 27 BLTTDS) là 4 tháng, kể từ ngày thụ lý. Vì những vụ
án này thường có tính chất phức tạp nên nhà làm luật quy định thời hạn
chuẩn bị xét xử tương đối dài.
*Đối với những vụ án kinh doanh, thương mại và lao động (được
quy định tại Điều 29 và 31 BLTTDS) là 2 tháng, kể từ ngày thụ lý vụ án.
BLTTDS 2004 quy định như vậy là vì những vụ án trên phát sinh từ các
quan hệ rất nhạy cảm, đòi hỏi phải giải quyết kịp thời.
*Đối với vụ án có tính chất phức tạp hoặc do trở ngại khách quan
thì Chánh án TA có thể quyết định gia hạn thời hạn chuẩn bị xét xử
nhưng không quá 2 tháng đối với vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình quy
định tại Điều 25 và Điều 27 BLTTDS và 1 tháng đối với vụ án kinh
doanh, thương mại và lao động quy định tại Điều 29 và Điều 31
BLTTDS.
Theo Nghị quyết 02/2006/NQ-HĐTP thì “Những vụ án có tính chất phức

tạp” là những vụ án có nhiều đương sự, có liên quan đến nhiều lĩnh vực;
vụ án có nhiều tài liệu, có các chứng cứ mâu thuẫn với nhau cần có thêm
thời gian để nghiên cứu tổng hợp các tài liệu có trong hồ sơ vụ án hoặc
tham khảo ý kiến của các cơ quan chuyên môn hoặc cần phải giám định
kỹ thuật phức tạp; những vụ án mà đương sự là người nước ngoài đang ở
nước ngoài hoặc người Việt Nam đang cư trú, học tập, làm việc ở nước
ngoài, tài sản ở nước ngoài cần phải có thời gian uỷ thác tư pháp cho cơ
5


quan lãnh sự, ngoại giao của Việt Nam ở nước ngoài, cho Toà án nước
ngoài…Tuy nhiên, đối với trường hợp cần phải chờ ý kiến của các cơ
quan chuyên môn, cần phải chờ kết quả giám định kỹ thuật phức tạp hoặc
cần phải chờ kết quả uỷ thác tư pháp mà đã hết thời hạn chuẩn bị xét xử
(kể cả thời gian gia hạn), thì Thẩm phán căn cứ vào khoản 4 Điều 189
của BLTTDS ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự. “Trở
ngại khách quan” là những trở ngại do hoàn cảnh khách quan tác động
như: thiên tai, địch họa, nhu cầu chiến đấu, phục vụ chiến đấu… làm cho
Toà án không thể giải quyết được vụ án trong thời hạn quy định. “Lý do
chính đáng” quy định tại khoản 3 Điều 179 của BLTTDS được hiểu là
các sự kiện xảy ra một cách khách quan, không lường trước được như:
cần phải có sự thay đổi, phân công lại người tiến hành tố tụng có tên
trong quyết định đưa vụ án ra xét xử mà người có thẩm quyền chưa cử
được người khác thay thế; vụ án có tính chất phức tạp đã được xét xử
nhiều lần ở nhiều cấp Toà án khác nhau, nên không còn đủ Thẩm phán để
tiến hành xét xử vụ án đó mà phải chuyển vụ án cho Toà án cấp trên xét
xử hoặc phải chờ biệt phái Thẩm phán từ Toà án khác đến… nên cản trở
Toà án tiến hành phiên toà trong thời hạn quy định”.
Trong thời hạn chuẩn bị xét xử tuỳ từng trường hợp, Toà án ra một
trong các quyết định sau đây: công nhận sự thoả thuận của các đương sự;

tạm đình chỉ giải quyết vụ án; đình chỉ giải quyết vụ án hoặc đưa vụ án ra
xét xử. Trong thời hạn 1 tháng kể từ ngày có quyết định đưa vụ án ra xét
xử, Toà án phải mở phiên tòa để xét xử vụ án, trong trường hợp có lý do
chính đáng thì thời hạn này là 2 tháng.
2. Các công việc chuẩn bị xét xử
Từ khi thu lý vụ án dân sự, Toà án chính thức xác nhận thẩm quyền
và trách nhiệm của mình trong việc giải quyết vụ án dân sự. Nếu hòa giải
không thành, Toà án phải củng cố hoàn thiện hồ sơ vụ án để đưa vụ án ra
xét xử ở tại phiên tòa. Các hoạt động này của Toà án được gọi là chuẩn bị
xét xử. Các công việc chuẩn bị xét xử chủ yếu của Toà án bao gồm: phân
công Thẩm phán giải quyết vụ án; thông báo việc thụ lý vụ án; lập hồ sơ
6


vụ án; quyết định đưa vụ án ra xét xử và triệu tập những người tham gia
tố tụng đến tham gia phiên tòa hoặc quyết định tạm đình chỉ hoặc đình
chỉ giải quyết vụ án, quyết định công nhận sự thoả thuận của các đương
sự.
a. Phân công Thẩm phán giải quyết vụ án
Vì Thẩm phán có vai trò đặc biệt quan trọng, cho nên, trong giai
đoạn chuẩn bị xét xử, Thẩm phán có thẩm quyền đã thụ lý vụ án phải
phân công một Thẩm phán phụ trách giải quyết vụ án.Việc phân công
này là cơ sở để Thẩm phán toàn tâm toàn ý với vụ án đã được giao, để
Thẩm phán thực hiện đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn được quy định tại Điều
41 BLTTDS, đảm bảo giải quyết vụ án nhanh chóng, khách quan, đúng
pháp luật.
Theo quy định tại Điều 172 BLTTDS thì: “Trong thời hạn ba ngày
làm việc kể từ ngày thụ lý vụ án, Chánh án Toà án phân công một Thẩm
phán giải quyết vụ án.Trong quá trình giải quyết vụ án, nếu Thẩm phán
được phân công không thể tiếp tục tiến hành được nhiệm vụ thì Chánh án

Toà án phân công Thẩm phán khác tiếp tục nhiệm vụ; trường hợp đang
xét xử mà không có Thẩm phán dự khuyết thì vụ án phải được xét xử lại
từ đầu”.
b. Thông báo việc thụ lý vụ án
Sau khi đã tiến hành các công việc thụ lý, TA phải thông báo bằng
văn bản cho bị đơn, cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền lợi, nghĩa vụ liên
quan đến việc giải quyết vụ án để họ biết được vụ án đã được thụ lý. TA
cũng phải thông báo cho Viện kiểm sát cùng cấp về việc TS đã thụ lý vụ
án để Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát của mình đối với việc
giải quyết vụ án. Theo quy định của Điều 174 BLTTDS, trong thời hạn 3
ngày làm việc kể từ ngày thụ lý vụ án, TA phải gửi thông báo cho các cá
nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan đến việc giải quyết vụ án dân sự. Văn
bản thông báo phải có các nội dung sau:
− Ngày, tháng, năm làm văn bản thông báo;
− Tên, địa chỉ Toà án đã thụ lý vụ án;
7


− Tên, địa chỉ của người khởi kiện;
− Những vấn đề cụ thể người khởi kiện yêu cầu Toà án giải quyết;
− Danh sách tài liệu, chứng cứ người khởi kiện nộp kèm theo đơn khởi
kiện;
− Thời hạn người được thông báo phải có ý kiến bằng văn bản nộp cho
Toà án đối với yêu cầu của người khởi kiện và tài liệu, chứng cứ kèm
theo, nếu có;
− Hậu quả pháp lý của việc người được thông báo không nộp cho Toà án
văn bản về ý kiến của mình đối với yêu cầu.
Người được thông báo có trách nhiệm nộp cho Toà án văn bản ghi
ý kiến của mình về yêu cầu của nguyên đơn hay người khởi kiện cùng
các tài liệu, chứng cứ kèm theo trong thời hạn nhất định, đó là thời gian

15 ngày kể từ ngày nhận được thông báo. Trong trường hợp cần gia hạn
thì người được thông báo phải có đơn xin gia hạn gửi cho Toà án nêu rõ
lý do; nếu việc xin gia hạn là có căn cứ thì Toà án phải gia hạn nhưng
không quá 15 ngày nữa. Người được thông báo có quyền thể hiện quan
điểm của mình về yêu cầu của người khởi kiện trước Toà án là đồng ý
hay bác bỏ yêu cầu này; có quyền yêu cầu Toà án cho xem, sao chụp đơn
khởi kiện và tài liệu, chứng cứ kèm theo đơn khởi kiện.
Cùng với việc phải nộp cho Toà án văn bản ghi ý kiến của mình đối
với yêu cầu của người khởi kiện và các chứng cứ, tài liệu kèm theo, theo
Điều 176 BLTTDS bị đơn có quyền yêu cầu phản tố đối với nguyên đơn.
Đây là trường hợp bị đơn kiện lại đối với nguyên đơn, vì vậy Toà án có
thể xem xét để giải quyết trong cùng một vụ án để sớm kết thúc việc giải
quyết tranh chấp. Tuy vậy, theo Điều luật này thì yêu cầu phản tố của
nguyên đơn chỉ được Toà án chấp nhận trong các trường hợp sau đây:
+ Yêu cầu phản tố để bù trừ nghĩa vụ với yêu cầu của nguyên đơn;
+ Yêu cầu phản tố được chấp nhận dẫn đến loại trừ việc chấp nhận một
phần hoặc toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn;

8


+ Giữa yêu cầu phản tố và yêu cầu của nguyên đơn có sự liên quan với
nhau và nếu được giải quyết trong cùng một vụ án thì làm cho việc giải
quyết vụ án được chính xác và nhanh hơn.
Quy định tại Điều 176 BLTTDS nói trên được hướng dẫn tại Khoản 11
Mục II NQ 02/2006 như sau:
+ Được coi là yêu cầu phản tố của bị đơn đối với nguyên đơn, nếu yêu
cầu đó độc lập, không cùng về yêu cầu mà nguyên đơn yêu cầu Toà án
giải quyết. Trường hợp bị đơn có yêu cầu cùng về yêu cầu của nguyên
đơn (như yêu cầu Toà án không chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn hoặc

chỉ chấp nhận một phần yêu cầu của nguyên đơn), thì đây là ý kiến của bị
đơn đối với yêu cầu của nguyên đơn.
+ Yêu cầu phản tố để bù trừ nghĩa vụ với yêu cầu của nguyên đơn là
trường hợp bị đơn có nghĩa vụ đối với nguyên đơn và nguyên đơn cũng
có nghĩa vụ đối với bị đơn; do đó, bị đơn có yêu cầu Toà án giải quyết để
bù trừ nghĩa vụ mà họ phải thực hiện theo yêu cầu của nguyên đơn.
+ Yêu cầu phản tố của bị đơn dẫn đến loại trừ việc chấp nhận một phần
hoặc toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn là trường hợp bị đơn có yêu cầu
phản tố lại đối với nguyên đơn và nếu yêu cầu đó được chấp nhận, thì
loại trừ việc chấp nhận một phần hoặc toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn vì
không có căn cứ.
+ Có sự liên quan giữa yêu cầu phản tố của bị đơn và yêu cầu của nguyên
đơn là trường hợp hai yêu cầu này có mối quan hệ với nhau và nếu được
giải quyết trong cùng một vụ án, thì làm cho việc giải quyết vụ án được
chính xác và nhanh chóng hơn.
Theo Điều 177 BLTTDS, trong trường hợp người có quyền lợi, nghĩa vụ
liên quan nếu có yêu cầu độc lập thì họ cũng phải làm đơn gửi cho TA và
phải gửi kèm theo tài liệu, chứng cứ làm căn cứ để chứng minh yêu cầu
của mình là có căn cứ và hợp pháp như việc khởi kiện của nguyên đơn.
Tuy vậy, họ chỉ có quyền yêu cầu độc lập khi có đủ các điều kiện sau
đây:
+ Việc giải quyết vụ án có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ;
9


+ Yêu cầu độc lập của họ có liên quan đến vụ án đang được giải quyết;
+ Yêu cầu độc lập của họ được giải quyết trong cùng một vụ án làm cho
việc giải quyết vụ án được chính xác và nhanh hơn.
Việc TA xem xét, giải quyết yêu cầu độc lập của người có quyền lợi,
nghĩa vụ liên quan là nhằm bảo đảm cho việc giải quyết các tranh chấp

dân sự được nhanh chóng triệt để, tránh được việc TA phải mở phiên tòa
riêng để giải quyết yêu cầu đó trong một vụ án khác.
c. Lập hồ sơ vụ án dân sự
Để lập hồ sơ vụ án, căn cứ vào yêu cầu khởi kiện của người khởi kiện,
TA xác định các chứng cứ, tài liệu liên quan đến vụ án yêu cầu các
đương sự, cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện cung cấp. Khi nhận được
các chứng cứ, tài liệu do các đương sự, cá nhân, cơ quan, tô chức cung
cấp, TA phải đưa chúng vào hồ sơ vụ án. Thủ tục giao nhận các chứng cứ
tài liệu phải được thực hiện đúng theo quy định tại Điều 84 BLTTDS.
Các tài liệu có trong hồ sơ vụ án phải được sắp xếp theo thứ tự nhất định
để thuận tiện cho việc nghiên cứu, sử dụng và phải có danh mục ghi lại
các tài liệu trong hồ sơ vụ án.
Trong tố tụng dân sự, các đương sự có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ
chứng minh cho yêu cầu của mình. Tuy vậy, trong những trường hợp
đương sự không thể tự mình thu thập được chứng cứ để cung cấp cho TA
và có yêu cầu thì TA có thể áp dụng các biện pháp thu thập chứng cứ do
pháp luật quy định để bảo đảm cho việc giải quyết vụ án dân sự được
đúng đắn. Việc thu thập chứng cứ của TA được thực hiện theo quy định
tại các điều, từ Điều 85 đến 94 BLTTDS.
d. Quyết định đưa vụ án ra xét xử
Khi việc hòa giải vụ án không đạt được kết quả và không có căn cứ để
tạm đình chỉ hoặc đình chỉ giải quyết vụ án thì Toà án phải ra quyết định
đưa vụ án ra xét xử. Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án có thẩm
quyền ra quyết định này. Quyết định này phải có các nội dung theo quy
định tại khoản 1 Điều 195 BLTTDS và phải gửi cho các đương sự, Viện
kiểm sát cùng cấp ngay sau khi ra quyết định. Trong trường hợp Viện
10


kiểm sát tham gia phiên tòa đối với những vụ án do TA thu thập chứng

cứ mà đương sự có khiếu nại thì TA phải gửi hồ sơ vụ án cho Viện kiểm
sát cùng cấp; trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ vụ án,
Viện kiểm sát phải nghiên cứu và trả lại hồ sơ cho TA.
Căn cứ vào quyết định đưa vụ án ra xét xử, TA làm giấy triệu tập những
người tham gia tố tụng đến tham gia phiên tòa. Trường hợp nhận được
yêu cầu thay đổi những người tiến hành tố tụng hoặc người tham gia tố
tụng trước khi mở phiên tòa thì tùy từng trường hợp Chánh án TA hoặc
Viện trưởng Viện kiểm sát sẽ xem xét ra quyết định.
III. Thực trạng của công tác chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự và
một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của công tác này.
1. Thực trạng của công tác chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
Theo báo cáo tổng kết của ngành Tòa án thì số vụ án dân sự được
giải quyết ngày càng tăng. Nếu như trong năm 2005 Các Tòa án cấp sơ
thẩm đã giải quyết 115186 vụ việc về dân sự, hôn nhân gia đình trong số
134332 vụ việc đã thụ lý, giải quyết các tranh chấp, yêu cầu về kinh
doanh thương mại và yêu cầu tuyên bố phá sản là 1035 vụ việc trong số
1260 vụ việc đã thụ lý, giải quyết các tranh chấp, yêu cầu về lao động là
812 vụ việc trong số 950 vụ việc đã thụ lý thì đến năm năm 2009, Tòa án
nhân dân các cấp đã thụ lý 214.174 vụ việc; đã giải quyết, xét xử được
194.358 vụ việc, đạt tỉ lệ 90,7%. Trong đó, giải quyết, xét xử theo thủ tục
sơ thẩm đã lên đến 177,417 vụ việc.
Có thể thấy, mặc dù các vụ việc mà tòa án phải thụ lý và giải quyết
là rất lớn, số lượng tăng lên theo hàng năm, trong đó có nhiều tranh chấp
phức tạp nhưng các tòa án vẫn cố gắng khắc phục khó khăn, áp dụng
đúng các quy định của pháp luật TTDS, làm tốt việc hướng dẫn, giải
thích pháp luật cho các bên đương sự về quyền và nghĩa vụ của họ, tích
cực xác minh, thu thập chứng cứ trong những trường hợp đương sự có
yêu cầu và tăng cường phối hợp với các cơ quan hữu quan, nên số lượng
lớn các vụ việc dân sự đã được giải quyết theo thời hạn quy định của
pháp luật, từng bước khắc phục việc giải quyết các vụ án tồn đọng. Tỉ lệ

11


các bản án, các quyết định bị hủy, sửa cũng giảm dần qua các năm. Bên
cạnh đó, do Tòa án làm tốt công tác hòa giải trong quá trình giải quyết
các vụ việc dân sự nên các vụ việc dân sự được hòa giải thành đạt tỉ lệ
khá cao. Năm 2008, tỉ lệ hòa giải thành đạt 44%, năm 2009 tỉ lệ là 45%
tăng 0.5% so với 2008.
Kết quả trên cho thấy Tòa án đã hoàn thành khá tốt nhiệm vụ giải
quyết các vụ án, trong đó công tác chuẩn bị xét xử đóng vai trò không
nhỏ, việc chấp hành quy định về thời hạn chuẩn bị xét xử được tòa án
thực hiện khá nghiêm túc, nhưng bên cạnh đó vẫn còn một số hạn chế
như: xác định sai quan hệ pháp luật có tranh chấp dẫn đến việc áp dụng
pháp luật để giải quyết vụ án không chính xác; xác định sai tư cách người
tham gia tố tụng, hoặc bỏ sót người tham gia tố tụng; công tác chuẩn bị
xét xử không chu đáo nên không đưa được quyết định đưa vụ án ra xét
xử; nhiều phiên tòa chuẩn bị cơ sở vật chất chưa tốt nên không đạt được
kết quả như mong muốn, thậm chí phải hoãn phiên tòa…
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên có thể kể đến một số lý do sau:
a. Quy định pháp luật tố tụng dân sự về chuẩn bị xét xử còn một
số hạn chế
+ Chưa có quy định về chế tài đối với cơ quan, tổ chức cá nhân từ
chối cung cấp tài liệu, chứng có có liên quan đến việc giải quyết vụ án.
Mặc dù, Điều 5 BLTTDS quy định cá nhân, cơ quan, tổ chức có trách
nhiệm cung cấp chứng cứ cho đương sự. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy,
không phải lúc nào việc yêu cầu cá nhân, cơ quan, tổ chức cung cấp
chứng cứ của đương sự cũng được thực hiện.
+ Theo quy định của BLTTDS hiện nay, việc giao nộp chứng cứ có
thể được thực hiện bất cứ giai đoạn nào của quá trình tố tụng, không quy
định về thời hạn giao nộp chứng cứ của các đương sự. Có ý kiến cho rằng

đây là điều bất cập và thiếu tính thống nhất, BLTTDS quy định về thời
hạn chuẩn bị xét xử của Tòa án nhưng lại không quy định về thời hạn
giao nộp chứng cứ của đương sự.

12


+ Trong quá trình chuẩn bị xét xử sơ thẩm, các bên đương sự cũng
có quyền trao đổi tài liệu, nghiên cứu hồ sơ vụ án đề xây dựng những lập
luận bảo vệ chứng cứ của mình hay phản bác những chứng cứ của bên
kia? Việc trao đổi các chứng cứ, tài liệu giữa các đương sự là trách nhiệm
của các bên đương sự dưới sự hỗ trợ của TA hay trách nhiệm của TA
cung cấp các tài liệu cho đương sự khi có yêu cầu? Xác định rõ trách
nhiệm để xây dựng quy trình và cơ chế thực hiện có hiệu quả. Nếu quy
định các bên đương sự có trách nhiệm trao đổi các chứng cứ, tài liệu cho
nhau thì TA chỉ có vai trò hỗ trợ thông báo có những danh mục chứng cứ
tài liệu các bên phải trao đổi trong một thời hạn nhất định.Nếu xác định
trách nhiệm của TA thì việc thông báo và cho phép đọc, ghi chép, sao
chụp các chứng cứ, tài liệu trong hồ sơ vụ án đối với các đương sự chỉ
khi đương sự có yêu cầu. Trường hợp có các chứng cứ mới do đương sự
bổ sung sau thì TA có nghĩa vụ thông báo cho bên kia biết hay không?
Như vậy, quy định này cần được làm rõ hơn.
+ Theo pháp luật TTDS hiện hành, khi có quyết định đưa vụ án dân
sự ra xét xử là đánh dấu kết thúc chuẩn bị xét xử sơ thẩm, các đương sự
hoàn toàn không được biết đến mức độ chuẩn bị hồ sơ vụ án của TA đến
đâu, có thể đưa ra xét xử được hay chưa?
Theo pháp luật TTDS của một số nước trên thế giới (Pháp, Liên
bang Nga) thì việc chuẩn bị xét sử sơ thẩm có vai trò hết sức quan trọng
nên quy định khi kết thúc giai đoạn này, Thẩm phán tổ chức phiên họp sơ
bộ hay phiên họp “tiền xét xử” để các đương sự thảo luận yêu cầu của họ

và biết về danh mục các chứng cứ có trong hồ sơ vụ án. Các đương sự
không có quyền yêu cầu trao đổi chứng cứ nữa và các vấn đề khác trước
khi ấn định ngày mở phiên tòa. Phiên họp sơ bộ sẽ giúp cho Thẩm phán
xem xét lại toàn bộ hồ sơ vụ án, các đương sự chốt lại chứng cứ đã biết
của các bên để chuẩn bị cho quá trình tranh luận tại phiên tòa một cách
có hiệu quả.
+ Về thời hạn chuẩn bị xét xử đối với các vụ án thương mại, có ý
kiến cho rằng quy định như hiện nay có phần cứng nhắc và áp đặt3. Thực
3

Báo cáo tổng kết 5 năm của ngành Toà án.

13


tiễn xét xử cho thấy các Tòa án thường không thể đạt được yêu cầu này.
Vì vậy, cần sửa đổi bổ sung.
b. Về tổ chức và cán bộ của toà án
Số lượng các vụ án dân sự mà ngành Toà án phải giải quyết ngày càng
nhiều trong khi nguồn tuyển cán bộ và bổ nhiệm Thẩm phán ở nhiều địa
phương còn thiếu tạo áp lực lớn trong công tác. Trong những năm qua, số
lượng các loại án gia tăng mỗi năm khoảng 15%, một thẩm phán xét xử 5
vụ/tháng; nhưng do thiếu cán bộ nên toà án ở một số địa phương bị quá
tải dẫn đến số lượng các vụ án tồn đọng không được giải quyết dứt điểm,
có thẩm phán phải giải quyết đến 10 vụ/ tháng – điều này đã dẫn đến
những sai sót không đáng có về nghiệp vụ 4. Bên cạnh đó, tinh thần trách
nhiệm, trình độ chuyên môn nghiệp vụ của một bộ phận cán bộ công
chức Toà án chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình hiện
nay, một số cán bộ còn chưa vững vàng về bản lĩnh chính trị nghề
nghiệp, còn thiếu ý thức rèn luyện tư cách, phẩm chất đạo đức, vi phạm

đạo đức, nguyên tắc nghề nghiệp dẫn tới hiệu quả công tác chưa cao.
Trình độ ngoại ngữ, tin học, kiến thức pháp luật về dân sự trong nước
cũng như quốc tế của đội ngũ Thẩm phán nhìn chung còn hạn chế.
c. Về hoạt động hỗ trợ Toà án giải quyết các vụ án dân sự của
các cơ quan tổ chức liên quan…
Trong những năm qua, Nhà nước đã rất quan tâm đến tổ chức và hoạt
động bổ trợ tư pháp, như sự ra đời của Thông tư liên tịch số
10/2007/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-VKSNDTC-TANDTC hướng dẫn
một số quy định về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng. Tuy nhiên,
cho đến nay tổ chức và hoạt động bổ trợ tư pháp vẫn còn một số tồn tại
nhất định. Ví dụ, hiện nay quan hệ tranh chấp đất đai xảy ra phổ biến,
tính chấy ngày càng phức tạp đòi hỏi phải có sự cung cấp thông tin từ cơ
quan chức năng trong việc xác minh nguồn gốc đấy, quy trình cấp giấy
chứng nhận quyền sử dụng đất…nhưng khi có công văn yêu cầu cung
cấp thông tin, các cơ quan chức năng thường chậm trễ trong việc thực
hiện yêu cầu gây tâm lý e ngại cho Thẩm phán mỗi khi cần xác minh
4

Tài liệu Hội nghị triển khai công tác năm 2008 của ngành Toà án nhân dân, Hà Nội.

14


thông tin. Khi toà án triệu tập tham gia tố tụng, không ít các cá nhân, tổ
chức này không chấp hành…gây khó khăn cho công tác chuẩn bị xét xử
của toà án. Hiện nay, việc giải quyết các tranh chấp dân sự vẫn dường
như được coi chỉ thuộc về cơ quan tư pháp còn các cơ quan nhà nước
khác, các tổ chức xã hội..đứng ngoài hoạt động này.
d. Một số nguyên nhân khác.
Một số nguyên nhân khác có thể kể đến như về cơ sở vật chất,

phương tiện đảm bảo hoạt động tố tụng…Một số Toà án vẫn phải thuê
hoặc mượn trụ sở làm việc như TAND tỉnh Lai Châu, Hậu Giang. Tình
trạng thiếu máy vi tính, máy phô tô, máy fax…còn nhiều
2
. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác chuẩn
bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
a) Hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng dân sự về chuẩn bị
xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
+ Bổ sung điều luật về phiên họp sơ bộ
Trong Chương XIII, phần thứ hai quy định về hòa giải và chuẩn bị
xét xử sơ thẩm bổ sung điều luật mới: “ Điều...Phiên họp sơ bộ. Thẩm
phán tổ chức phiên họp sơ bộ. Thành phần phiên họp gồm Thẩm phán
chủ trì, các đương sự, tại phiên họp Thẩm phán thông báo quá trình
chuẩn bị xét xử sơ thẩm, chốt lại các yêu cầu của đương sự, chốt lại các
chứng cứ do các bên cung cấp. Trong phiên họp các đương sự có quyền
phát biểu, trao đổi các ý kiến sẽ tranh luận tại phiên tòa” để Thẩm phán
dự liệu được các khả năng thực tế có thể xảy ra tại phiên tòa.
+ Bổ sung điều luật về trách nhiệm thông báo tài liệu, chứng cứ
trong hồ sơ vụ án.
Cần quy định Tòa án có trách nhiệm phải thông báo cho các bên
đương sự các tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án để các đương sự biết
để có thể yêu cầu được sao chụp, nghiên cứu chuẩn bị cho tranh tụng tại
phiên tòa.
+ Bổ sung điều luật về thời điểm cụ thể giao nộp chứng cứ của các
đương sự.
15


Một số Tòa án đề xuất bổ sung quy định về thời gian giao nộp chứng cứ
do Thẩm phán được phân công ấn định nhưng không được vượt quá thời

gian ra Quyết định đưa vụ án ra xét xử ở cấp sơ thẩm, trừ trường hợp có
trở ngại khách quan mà không thể giao nộp chứng cứ đúng thời hạn.
Chúng ta cũng có thể sửa đổi theo hướng, “đương sự có trách nhiệm giao
nộp chứng cứ đến thời điểm kết thúc thủ tục hỏi tại phiên tòa sơ thẩm,
nếu các bên từ chối hoặc không cho tiếp cận thông tin cần thiết không có
lý do chính đáng thì phải chịu hậu quả của việc vi phạm cung cấp chứng
cứ.Nếu đương sự vi phạm cung cấp chứng cứ cho TA ở cấp sơ thẩm để
xuất trình ở cấp phúc thẩm thì chỉ được chấp nhận nếu chứng minh được
hoàn toàn không biết có chứng cứ đó trong giai đoạn sơ thẩm”.
+ Bổ sung quy định về chế tài cụ thể để áp dụng đối với cá nhân, cơ
quan, tổ chức cố tình không cung cấp tài liệu, chứng cứ hoặc kéo dài thời
gian thực hiện yêu cầu khi đương sự cản trở việc xét xử.
+ Đối với quy định về thời hạn chuẩn bị xét xử
Sửa đổi lại thời hạn chuẩn bị xét xử của các vụ án thương mại, lao
động bằng với các vụ án dân sự và có giải pháp gia hạn “mềm” hơn,
không nên khống chế số lần gia hạn và tổng số thời gian được gia hạn,
với mỗi lần ký quyết định gia hạn, Chánh án Tòa án đang thụ lý giải
quyết vụ án đó phải làm rõ lý do chậm trễ, đâu là lý do khách quan, đâu
là lý do chủ quan và yêu cầu Thẩm phán đưa ra các giải pháp khắc phục.
b.Một số kiến nghị khác.
+ Cần tiếp tục nâng câo trình độ chuyên môn của các bộ ngành tòa án và
viện kiểm sát. Đặc biệt là trình độ chuyên môn nghiệp vụ của thẩm phán
vì thẩm phán là người đóng vai trò quan trọng trong hoạt động chuẩn bị
xét xử sơ thẩm vụ án dân sự. Cần phải đẩy mạnh việc đào tạo, đào tại lại,
bồi dưỡng nâng cao trình độ cho thẩm phán, cán bộ tư pháp về mặt chính
trị, pháp luật nghiệp vụ xét xử và các kiến thức bổ trợ khác như : kinh tế,
xã hội, ngoại ngữ, tin học…

16

+ Nhà nước cần có chính sách đãi ngộ hợp lý đối với đội ngũ cán bộ
trong ngành tòa án, viện kiểm sát nhằm hạn chế tình trạng tiêu cực, nâng
cao chất lượng giải quyết vụ án.
+ Tăng cường cơ sở vật chất, điều kiện, phương tiện làm việc cho các tòa
án giúp cho tòa án có những điều kiện tốt hơn trong công tác chuẩn bị xét
xử.
+ Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục phổ biến pháp luật nhằm
nâng cao ý thức pháp luật trong nhân dân, tạo điều kiện cho hoạt động
chuẩn bị xét xửu của tòa án được tiến hành thuận lợi hơn.
KẾT LUẬN
Cùng với nền kinh tế thị trường và quá trình hội nhập quốc tế ngày
càng sâu rộng thì các tranh chấp dân sự phát sinh càng nhiều với tính chất
đa dạng và phức tạp. Để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên,
cũng như tạo điều kiện ổn định phát triển kinh tế, xã hội; các tranh chấp
đó cần được giải quyết kịp thời, đúng đắn. Do đó, việc sửa đổi, bổ sung
BLTTDS và tiến hành các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt
động tư pháp nói chung và hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm nói riêng là
điều cần thiết để đảm bảo lợi ích của mỗi cá nhân,bảo vệ lợi ích quốc gia
trong quá trình hội nhập, kế thừa các quy định của hệ thống pháp luật
hiện hành và bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, minh bạch, khả thi, đầy
đủ và hiệu quả của hệ thống pháp luật.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

17