skkn rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc hiểu truyện ngắn trong chương trình ngữ văn 12

SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài.
Trong xã hội ngày nay, cùng những bước tiến tích cực về mọi mặt là
những tồn tại đầy nhức nhối khiến mỗi một công dân đều phải trăn trở. Với tư
cách là một giáo viên giảng dạy môn Ngữ văn tôi rất đau lòng khi phải chứng
kiến mầm non của mình có những hành động thiếu văn hóa. Một trong những
tình trạng đáng buồn đó chính là học sinh đánh nhau, vô lễ với thầy cô giáo, bỏ
học, ra đời gặp nhiều bất trắc, ứng xử thiếu kĩ năng, dễ lún sâu vào những tệ nạn
của xã hội…xuất hiện ngày một nhiều. Nguyên nhân thì nhiều nhưng có lẽ,
nguyên nhân cơ bản nhất vẫn là do các em thiếu kĩ năng sống.
Kĩ năng sống là một trong những yếu tố cần thiết của thời đại, đặc biệt là
trong thời kì hội nhập. Xuất phát từ nhu cầu đó Bộ Giáo dục và Đào tạo tích hợp
kĩ năng sống vào trong chương trình học của học sinh.
Kĩ năng sống không phải là vấn đề mới mẻ nhưng giáo dục kĩ năng sống
cho học sinh một cách hiệu quả cũng không phải là vấn đề đơn giản. Đặc biệt là
học sinh lớp 12 Trung học phổ thông (THPT). Đây là lứa tuổi đang ở ngưỡng
cửa của một công dân trưởng thành, độ tuổi không còn là trẻ con nhưng cũng
chưa thành người lớn, mọi suy nghĩ và hành động còn nông nổi, cảm tính; giàu
ước mơ, ham hiểu biết, thích tìm tòi, khám phá nhưng còn thiếu kinh nghiệm
sống, dễ bị lôi kéo, mua chuộc, kích động…vì thiếu những kĩ năng sống cơ bản.
Là năm cuối cùng của cấp trung học, các em phải đương đầu với nhiều khó
khăn, thách thức, phải chịu nhiều áp lực…Vì vậy, nếu thiếu những kĩ năng sống
cơ bản, học sinh lớp 12 dễ mắc những sai lầm nghiêm trọng, đặc biệt với một
trường nông thôn như trường chúng tôi. Thực tế chúng ta đã chứng kiến không ít
trường hợp đau lòng: Có những em vì thiếu kĩ năng sống nên dễ bị lôi kéo dẫn
đến bỏ học đi làm ăn, học sinh khá giỏi dễ bị nản chí trước tình tình biến động
của xã hội, có những học sinh cuối cấp tìm lẽ sống của mình ở trò chơi điện tử,
học sinh vô lễ coi thường giáo viên và môn học…Hơn thế, học sinh lớp 12 trong
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
1


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

một thời gian ngắn nữa các em phải bước vào cuộc sống tự lập, phải tự mình đối
mặt với những tình huống khác nhau của cuộc sống phức. Vì thế, giáo dục kĩ
năng sống cho các em học sinh lớp 12 là một việc thiết thực. Xưa đã dạy “Tiên
học lễ, hậu học văn” đặc biệt với bộ môn Ngữ văn trong nhà trường THPT là
môn học có nhiều ưu thế trong việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh nói
chung và cho học sinh lớp 12 nói riêng.
Vì những lí do trên, với tư cách là một giáo viên dạy Ngữ văn, tôi đã trăn
trở và thử nghiệm nhiều cách “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ
đọc - hiểu truyện ngắn trong chương trình Ngữ văn 12” nhằm mục đích nâng
cao hiệu quả thiết thực của việc dạy Văn, đồng thời góp phần bé nhỏ vào việc
khắc phục tình trạng thiếu kĩ năng sống của một bộ phận không nhỏ học sinh,
nhất là học sinh cuối cấp THPT giúp các em thành công trong cuộc sống.
2. Mục đích nghiên cứu.
Trên cơ sở nghiên cứu lí thuyết và khảo sát đánh giá thực trạng dạy học,
xác định năng lực vận dụng kĩ năng sống của học sinh từ đó đề xuất những biện
pháp hợp lý góp phần nâng cao kĩ năng lĩnh hội và ứng xử các tình huống cho
học sinh THPT Hà Trung.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
Đề tài sẽ đi vào nghiên cứu đặc điểm các bài dạy có nội dung tích hợp
giáo dục kĩ năng sống trong các truyện ngắn Ngữ văn 12, từ đó hướng học sinh
12 trường THCS & THPT Hà Trung vận dụng những tình huống cụ thể trong
văn học và đời sống.
4. Phương pháp nghiên cứu.

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.
- Phương pháp thống kê.
- Phương pháp phỏng vấn.
- Phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp.

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
2


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

- Phương pháp thực hành: Rèn kĩ năng sống cho học sinh qua những bài
giảng, tình huống ứng dụng.
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận.
Luật giáo dục năm 2005. Điều 2 đã xác định: "Mục tiêu của giáo dục phổ
thông là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức,
sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp; trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và
chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực
công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc".
Vì vậy, Bộ giáo dục và đào tạo từ năm 2005 đã xác định lại mục tiêu của
giáo dục Việt Nam; chuyển từ mục tiêu cung cấp kiến thức là chủ yếu sang hình
thành và phát triển những năng lực cần thiết ở người học để đáp ứng sự phát
triển Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước. Thể hiện mục tiêu của giáo dục
thế kỉ XXI: học để biết, học để làm, học để tự khẳng định và học để cùng chung
sống. Chủ trương chung của Bộ giáo dục là từ năm học 2009-2010 đưa vấn đề
giáo kĩ năng sống cho học sinh vào tích hợp trong tất cả các môn học từ cấp
mầm non cho đến lớp 12.

Từ trước đến nay, có rất nhiều quan niệm khác nhau về kĩ năng sống,
nhưng nhìn chung các quan niệm đều thống nhất ở khía cạnh, kĩ năng sống là kĩ
năng tự quản lí bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc
sống, học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kĩ năng sống là khả năng làm
chủ bản thân của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với người khác và với xã
hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống.
Thuật ngữ kĩ năng sống bắt đầu xuất hiện trong các nhà trường phổ thông
Việt Nam từ những năm 1995 – 1996, thông qua dự án “giáo dục kĩ năng sống
để bảo vệ sức khỏe và phòng chống HIV/AIDS cho thanh thiếu niên trong và
ngoài nhà trường” do UNICEF, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hội Chữ thập đỏ Việt
Nam cùng phối hợp thực hiện. Giáo dục phổ thông nước ta trong những năm
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
3


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

vừa qua đã được đổi mới cả về nội dung và phương pháp gắn với 4 trụ cột của
giáo dục thế kỉ XXI “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự
khẳng định mình”, đây thực chất là một cách tiếp cận kĩ năng sống. “Học để
biết” (Learning to know) gồm các kĩ năng tư duy như: tư duy phê phán, tư duy
sáng tạo, ra quyết định, giải quyết vấn đề, nhận thức được hậu quả…; “Học để
làm” (learing to be) gồm các kỹ năng cá nhân như: ứng phó với những căng
thẳng, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin…; “Học để chung sống” (learning
to live together) gồm các kĩ năng xã hội như: giao tiếp, thương lượng, tự khẳng
định, hợp tác, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thông…; “Học để làm”
(Learning to do) gồm các kĩ năng thực hiện công việc và các nhiệm vụ như: kĩ
năng đặt mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm…Ý thức được tầm quan trọng của kĩ

năng sống trong thời đại hội nhập, kết hợp với cơ sở lí luận trên đưa ra một số kĩ
năng được tích hợp giáo dục trong tiết đọc Văn.
Ở nước ta, kĩ năng sống thường được phân làm 3 nhóm:
- Nhóm các kĩ năng nhận biết và sống với chính mình, bao gồm các kĩ năng
sống cụ thể như: Tự nhận thức, ứng phó với căng thẳng, tìm kiếm sự hỗ trợ, tự
tin…
- Nhóm các kĩ năng nhận biết và sống với người khác, bao gồm: Giao
tiếp, thương lượng, bày tỏ cảm thông, hợp tác…
- Nhóm các kĩ năng ra quyết định một cách hiệu quả, bao gồm: Tìm kiếm
và xử lí thông tin, ra quyết định, tư duy phê phán, tư duy sáng tạo…
Ngày nay, những ai quan tâm đến giáo dục đều hiểu rằng: Giáo dục thế hệ
trẻ không chỉ chú trọng dạy chữ mà còn phải quan tâm đến nhiệm vụ dạy người,
con người không chỉ cần có tri thức mà phải biết sống đúng, sống đẹp, sống có
ích. Muốn như thế, con người nhất thiết phải có kĩ năng sống. Bởi, người có kĩ
năng sống luôn vững vàng trước mọi khó khăn, thử thách; biết ứng xử, giải
quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống một cách tích cực và phù hợp; luôn lạc
quan, làm chủ bản thân và làm chủ hoàn cảnh. Có thể nói: Kĩ năng sống là
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
4


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

“chiếc chìa khóa vạn năng” giúp con người từng bước khẳng định bản ngã của
chính mình. Hơn thế, người có kĩ năng sống luôn có hành vi tích cực để góp
phần xây dựng và làm giảm bớt các tệ nạn xã hội, làm cho cuộc sống tươi sáng
và văn minh hơn.
Tất nhiên, kĩ năng sống của con người không phải tự nhiên mà có được,

nó phải được hình thành dần qua quá trình học tập, rèn luyện lâu dài trong cuộc
sống. Vì vậy, tuổi trẻ nói chung, đối tượng học sinh lớp 12 nói riêng, là những
chủ nhân tương lai của đất nước, là nhân tố quyết định sự phát triển của đất
nước trong những năm tới cần có những kĩ năng sống cơ bản.
Dựa trên những cơ sở lí luận như trên, chương trình Ngữ văn lớp 12 là
phần văn học hiện đại phù hợp với ngôn ngữ cũng như kiểu tư duy, tình cảm
hiện đại, rất thiết thực cho việc giáo dục những kiến thức và kĩ năng sống của
con người hiện đại.
2. Thực trạng.
Tất cả những ai có trách nhiệm với tương lai đất nước, với thế hệ trẻ đều
nhận thấy rằng: Giáo dục kĩ năng sống cho lứa tuổi học sinh đặc biệt là học sinh
cuối cấp THPT là vô cùng cần thiết. Bởi, kĩ năng sống là một trong những yếu
tố quan trọng giúp các em thành công trong mọi lĩnh vực.
Trước sự thiết thực ấy, bản thân và các giáo viên khác khi tiếp nhận sự đổi
mới ai cũng hứng thú tích hợp kĩ năng sống trong các tiết dạy. Tìm hiểu và vận
dụng những kĩ năng cần thiết cho học sinh trong cuộc sống nhằm nâng cao khả
năng "đề kháng" cho học sinh. Nhưng có lẽ, đây là lĩnh vực khoa học còn khá
mới mẻ và với nhiều nguyên nhân khác nhau nên việc giảng dạy, rèn luyện kĩ
năng sống vẫn còn nhiều điều chưa hiệu quả, chưa được quan tâm đúng mức;
chưa có sự thống nhất đồng bộ trong hệ thống giáo dục phổ thông của cả nước.
Giáo viên trường tôi và cả một số trường bạn, khi được hỏi tới vấn đề:
Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh thế nào để đạt hiệu quả? Mọi người đều trả
lời chung chung: thì dạy vậy thôi. Không ai cho tôi một phương pháp rõ ràng.
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
5


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

Có người chân thành và cởi mở hơn thì tâm sự: Chủ trương chung là phải tích
hợp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh nhưng thực tế chẳng có gì là cụ thể,
thậm chí làm cho giờ học phức tạp và rối rắm hơn. Bản thân tôi, khi mới tiếp
cận với vấn đề cũng có những cảm nhận như thế. Hơn nữa, trong bối cảnh hiện
nay, học sinh chẳng mấy thiết tha với môn Văn nên việc "tích hợp" càng khó
khăn hơn. Một điều đáng nói, đa số phụ huynh, học sinh lớp 12, ngay cả phần
lớn giáo viên dạy khối học này cũng đều xác định mục tiêu quan trọng nhất của
việc học cho lớp 12 là "học để thi" chứ không phải là "học để làm người". Xác
định mục tiêu như thế nên kiến thức phải luôn đặt ở vị trí hàng đầu, việc giáo
dục kĩ năng sống cho học sinh 12 chỉ mang tính chất tự phát và tùy hứng chứ
không mang tính chiến lược nên hiệu quả chưa cao.
Đối với học sinh chỉ nghe, chép không tìm tòi khám phá ứng dụng dẫn
đến tình trạng trường chúng tôi đôi khi phải tổ chức những buổi họp kỉ luật để
xử lí những vụ đánh nhau chỉ vì những lí do đơn giản để lại hậu quả nghiêm
trọng đối với từng cá nhân học sinh, với gia đình, với nhà trường, với cả xã hội.
Học sinh lớp 12 chỉ cần một ánh mắt, một câu nói đùa của bạn đã có thể gây ra
một vụ ẩu đả ra trò. Đó chẳng phải do các em thiếu kĩ năng làm chủ cảm cảm
xúc, kĩ năng ra quyết định phù hợp đó sao? Mỗi tuần, các giáo viên chủ nhiệm
đều phải xử lí tại lớp mình bao nhiêu trường hợp nghỉ học để đi chơi game, bao
nhiêu trường hợp vô lễ với thầy cô giáo…Xử lí nhiều, kỉ luật nhiều nhưng tình
hình vẫn không thay đổi được là bao. Trong trường có rất nhiều em rơi vào tình
trạng "ăn không nên đọi, nói không nên lời", khi được thầy cô giáo chỉ định trả
lời một câu hỏi thì ấp úng, lúng túng, không thể diễn đạt nổi… Vấn đề cốt lõi
của cái gốc thực trạng đau lòng ấy chính là do các em thiếu những kĩ năng sống
quan trọng: Kĩ năng làm chủ cảm xúc, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng giao tiếp,
kĩ năng ra quyết định, kĩ năng tìm kiếm sự hỗ trợ…Thiết nghĩ, không thể khắc
phục được thực trạng đáng buồn ấy bằng kiểu "học thi" như bây giờ mà phải chú
tâm thỏa đáng đến việc rèn luyện cho các em những kĩ năng sống để "làm Người".
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
6


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

Nguyên nhân của những thực trạng trên được nhìn nhận từ nhiều phía:
- Nguyên nhân khách quan:
+ Trong xu thế hội nhập, xã hội có nhiều biến chuyển khiến cuộc sống con
người không tránh khỏi những thay đổi. Có những thay đổi tích cực nhưng cũng
không ít những thay đổi tiêu cực khiến quá trình dạy và học gặp nhiều khó khăn.
+ Chủ trương tích hợp kĩ năng sống cho học sinh trong các bài giảng
nhưng lượng kiến thức trong bài quá nhiều, thời gian lại hạn chế. Dạy kiến thức
còn chưa đủ làm sao rèn kĩ năng sống cho học sinh. Cho nên, nó chỉ mới dừng ở
mức áp dụng, hiệu quả chưa cao.
+ Việc tổ chức những buổi ngoại khóa còn hạn chế chưa thực sự mở
rộng. Trong khi đó, việc rèn kĩ năng sống cho học sinh không chỉ ở trong những
bài giảng, các tình huống trên lớp mà cần có những buổi ngoại khóa thiết thực
giúp các em tiếp cận những tình huống cuộc sống cụ thể.
+ Sự phối hợp của gia đình, nhà trường và xã hội chưa chặt chẽ, còn chú
trọng học để thi hơn là học để làm người.
- Nguyên nhân chủ quan:
+ Mặc dù điều kiện thực hiện chưa được thuận lợi nhưng hơn hết vẫn là
ở người thực hiện chưa chủ động, sáng tạo, chuẩn bị chưa chu đáo, hướng dẫn
học sinh theo kiểu nói suông, tùy hứng chưa thực sự triệt để.
+ Học sinh chưa tích cực, ít chủ động trau dồi kiến thức kĩ năng.
Vì vậy, giáo viên phải tích cực, sáng tạo tích hợp giáo dục kĩ năng sống
trong các bài dạy tạo niềm tin, sự hứng thú cho học sinh nhằm nâng cao hiệu
quả giáo dục, đem lại lợi ích thiết thực cho học sinh.

3. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề.
Chất lượng giáo dục phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy, quy trình học
tập cũng như môi trường đào tạo. Vì vậy, giáo dục kĩ năng sống phải đáp ứng
nhu cầu của người học, nội dung giáo dục phải thiết thực hiệu quả. Bản thân đã

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
7


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

sử dụng một só biện pháp khá hiệu quả trong việc tích hợp giáo dục kĩ năng
trong tiết đọc Văn.
Thực tế, kĩ năng sống không thể chỉ được giới thiệu và giảng giải bằng lí
thuyết. Bởi “lí thuyết suông” có thể tạo ra sự nhàm chán hoặc suy nghĩ “văn nói
láo, báo nói thừa” từ phía học sinh, khiến các em mất niềm tin vào lời thầy cô
giảng. Hơn nữa, chỉ lí thuyết không chắc hẳn các em sẽ rất chóng quên. Vì thế,
tôi mạnh dạn giải quyết vấn đề bằng các tình huống .
Ưu thế nổi bật nhất của việc tạo ra được những tình huống có ý nghĩa vận
dụng trong quá trình dạy học văn:
- Nâng cao tính thực tiễn của môn học, để Văn học gắn với đời sống chứ
không phải là thế giới chỉ có trong sách vở.
- Nâng cao tính chủ động, sáng tạo và sự hứng thú của học sinh trong quá
trình học.
- Đặc biệt sẽ rèn luyện, nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng trình
bày, bảo vệ và phản biện ý kiến trước đám đông.
- Ngoài ra, giáo viên trong vai trò của người dẫn dắt, cũng sẽ tiếp thu
được rất nhiều kinh nghiệm và những cách nhìn, những giải pháp mới từ phía

học sinh để làm phong phú bài giảng và điều chỉnh nội dung tình huống nghiên
cứu.
3.1. Tạo tình huống nhằm tự nhận thức bản thân và sự việc.
Kĩ năng tự nhận thức là từ sự nhìn nhận, tự đánh giá về bản thân trong các
mối quan hệ về xã hội. Biết nhìn nhận đánh giá đúng về bản thân và sự việc.
Tự nhận thức là một kĩ năng rất cơ bản của con người, là nền tảng để con
người giao tiếp, ứng xử phù hợp có hiệu quả. Có những lúc chúng ta đánh giá
sai về mình nên chần chừ không quyết đoán sẽ đánh mất cơ hội. Ngoài ra, có
hiểu đúng về mình con người mới có thể có những quyết định, những sự lựa
chọn đúng đắn, phù hợp với khả năng của bản thân, với điều kiện thực tế và yêu

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
8


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

cầu xã hội. Để nhận thức đúng về bản thân cần được phải trải nghiệm qua thực
tế, đặc biệt là qua giao tiếp với người khác, qua tác phẩm Văn học.
Ví dụ: Khi học tác phẩm “Vợ nhặt” của Kim Lân: Chúng ta tự nhận thức
về tấm lòng đồng cảm, trân trọng trước số phận con người của nhà văn, qua đó
xác định giá trị trong cuộc sống mà mỗi con người cần hướng tới.
Hay khi học tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” của Tô Hoài: Chúng ta nhận
thức được tấm lòng của nhà văn khi nhìn nhân vật với con mắt đồng cảm, chia
sẽ và khám phá, trân trọng những phẩm chất tốt đẹp ở họ. Từ đó, hướng học
sinh xác định rõ lối sống tích cực trong cuộc sống.
Giáo viên đặt câu hỏi và tạo tình huống giúp học sinh hiểu rõ vấn đề:
- Vì sao Mị dám cởi trói cho APhủ?

- Học sinh trả lời: Vì sự đồng cảm, vì lòng thương người, nhưng sâu thẳm
vẫn là nỗi lòng khao khát giải phóng bản thân.
- Vậy, nếu bản thân em rơi vào một tình huống tương tự em sẽ có những
hành động như Mị hay không?
- Học sinh trả lời với nhiều đáp án như sau:
+ Em sẽ hành động như Mị, bởi đó là con đường duy nhất.
+ Em sẽ không dám làm như vậy, bởi đã là “cỗ máy” thì phải cam chịu
tới cùng.
+ Em sẽ cởi trói cho A Phủ nhưng không chạy theo anh ta.
Từ những câu trả lời trên giáo viên hướng tới kĩ năng sống phù hợp nhất
đó chính là: Hãy làm chủ bản thân, tự tin về về bản thân, và hãy tự giải phóng
chính bản thân mình đừng thụ động chấp nhận.
3.2 Tạo tình huống nhằm ứng phó với những căng thẳng.
Trong cuộc sống hàng ngày, con người thường gặp những tình huống gây
căng thẳng cho bản thân. Đặc biệt, với lứa tuổi mới lớn như các em việc gặp và
đối phó với những căng thẳng là một việc thường xuyên và thường găp. Tuy
nhiên, có những tình huống gây căng thẳng cho người này nhưng lại không gây
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
9


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

căng thẳng cho người khác và ngược lại. Đó chính là kĩ năng ứng phó của từng
người. Khi bị căng thẳng mỗi ngưới có tâm trạng, cảm xúc và hành động khác
nhau. Cũng có khi là những cảm xúc tích cực nhưng thường là cảm xúc - suy
nghĩ theo hướng tiêu cực gây ảnh hưởng không tốt đến thể chất tinh thần của
con người. Vì vậy, đây là một trong số những kĩ năng thiết yếu giúp các em

vững bước trong tương lai.
Kĩ năng ứng phó căng thẳng là khả năng con ngươi bình tĩnh, tự tin sẵn
sàng ứng phó với những căng thẳng như là một phần tất yếu của cuộc sống. Khi
gặp những căng thẳng người có kĩ năng sống sẽ xác định được nguyên nhân, hậu
quả, cũng như biết cách suy nghĩ và ứng phó một cách tích cực.
Ví dụ: Khi dạy tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” của nhà văn Nguyễn
Minh Châu. Giáo viên đặt câu hỏi bằng cách đưa ra một đoạn văn:
“… Lão đàn ông lập tức trở nên hùng hổ, mặt đỏ gay, lão rút trong người
ra một chiếc thắt lưng của lính ngụy ngày xưa, có vẻ như những điều phải nói
với nhau họ đã nói hết, chẳng nói chẳng rằng lão trút cơn giận như lửa cháy
bằng cách dùng chiếc thắt lưng, quất tới tấp vào lưng người đàn bà. Lão vừa
đánh vừa thở hồng hộc, hai hàm răng nghiến ken két, rên rỉ đau đớn: “Mày chết
đi cho ông nhờ. Chúng mày chết hết đi cho ông nhờ”.
Người đàn bà với vẻ cam chịu đầy nhẫn nhục, không hề chống trả cũng không
tìm cách chạy trốn…”
(Nguyễn Minh Châu, Chiếc thuyền ngoài xa, trang 71)
Các em sẽ tiếp nhận những tri thức của bài học: Đó là những nghịch cảnh
éo le của cuộc sống. Khi đọc đoạn văn trên tôi nhận thấy sự bất bình căng thẳng
hiện lên trong đôi mắt các em học sinh. Vì vậy, tôi giúp các em giải quyết căng
thẳng và bức xúc bằng một câu hỏi gợi mở:
- Nguyên nhân nào khiến người phụ nữ ấy lại không kêu la, không chống
trả, không tìm cách chạy trốn?

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
10


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

- Học sinh sẽ tìm được câu trả lời: Vì đức hy sinh của người mẹ, vì tình
thương con, vì cuộc sống khó khăn bế tắc mà người phụ nữ phải cam chịu.
Không khí lớp dường như đã dịu trở lại trong đôi mắt các em không còn
sự căng thẳng bức xúc. Tôi chợt nhận ra trong các đôi mắt ấy sự cảm thông xen
lẫn niềm xót xa thương cảm cho người phụ nữ nghèo.
Từ đó, tôi liên hệ tích hợp giáo dục kĩ năng sống: Trong cuộc sống các
em sẽ gặp không ít những khó khăn bế tắc và sự căng thẳng. Lúc đó, đòi hỏi các
em cần sự tỉnh táo để xác định nguyên nhân, ứng phó với căng thẳng sao cho ít
gây tổn thương nhất.
Đồng thời, tôi kết luận kĩ năng ứng phó với căng thẳng rất quan trọng,
giúp con người.
- Biết suy nghĩ và ứng phó một cách tích cực khi gặp căng thẳng.
- Duy trì được trạng thái cân bằng, không làm tổn hại đến sức khỏe thể
chất tinh thần của bản thân.
- Xây dựng được mối quan hệ tốt đẹp, không làm ảnh hưởng đến người
xung quanh.
Muốn việc ứng phó với căng thẳng thành công các em cần sự tích hợp các
kĩ năng sống khác như sau:
- Kĩ năng tự nhận thức.
- Kĩ năng xử lí cảm xúc.
- Kĩ năng giao tiếp.
- Kĩ năng tư duy sáng tạo.
- Kĩ năng tìm kiếm sự giúp đỡ.
- Kĩ năng giải quyết vấn đề…
3.3 Tạo tình huống nhằm phát triển tính chủ động, sáng tạo.
Tư duy sáng tạo là khả năng nhìn nhận và giải quyết vấn đề theo một cách
mới, với ý tưởng mới, theo phương thức mới, cách sắp xếp và tổ chức mới. Là

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
11


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

khả năng khám phá và kết nối mối quan hệ giữa các khái niệm, ý tưởng – quan
điểm, sự việc, độc lập trong suy nghĩ.
Kĩ năng tư duy sáng tạo giúp con người tư duy năng động với những sáng
kiến, biết cách phán đoán và thích nghi, có tầm nhìn và khả năng suy nghĩ rộng
hơn những người khác.
Tư duy sáng tạo là một kĩ năng sống quan trọng. Với học sinh, tư duy
sáng tạo được khẳng định qua học tâp, cách xử lí tình huống. Với đặc thù bộ
môn Ngữ văn tư duy sáng tạo được xem xét ở nhiều góc độ.
Ví dụ: Trong tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu
chúng ta có thể cho đối thoại giữa học sinh với học sinh: Yêu cầu một em học
sinh tự đặt ra câu hỏi, gọi một em khác trả lời, 2 em tranh luận với nhau để bảo
vệ ý kiến của riêng mình.
Chẳng hạn: Nếu bạn chứng kiến cảnh bạo lực của một gia đình nào đó
như gia đình hàng chài trong truyện, bạn sẽ làm thế nào? Sẽ có nhiều hướng
giải quyết khác nhau, người giáo viên sẽ làm trọng tài cho cuộc tranh luận giữa
2 em học sinh để đi đến một cách giải quyết hợp lí nhất. Nâng cao tính sáng tạo
trong hướng giải quyết.
Hay, đối thoại giữa học sinh với giáo viên: Cho phép học sinh đặt ra
những câu hỏi, những tình huống đối với giáo viên, giáo viên sẻ chia suy nghĩ và
kinh nghiệm của mình với học sinh một cách dân chủ, cởi mở. Ví dụ có em học
sinh hỏi: Nếu cô là người đàn bà hàng chài, trong hoàn cảnh nghèo khổ và bị
hành hạ như thế cô sẽ làm thế nào? Tôi sẽ nói với các em rằng: Nếu rơi vào
hoàn cảnh như vậy, tôi sẽ suy nghĩ vì sao mình lại nghèo. Vì sao chồng mình lại

có những hành vi như thế? trước hết phải tìm hiểu sâu xa nguyên nhân của
những hành động bạo hành. Từ đó, tìm hướng giải quyết; tìm cách để thoát
nghèo; sau đó sẽ dùng lời lẽ, lập luận để chỉ ra cái sai trái trong hành động của
người chồng. Dùng trái tim và tấm lòng của người vợ, người mẹ hướng chồng

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
12


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

có lối sống tích cực nhằm bảo vệ hạnh phúc gia đình. Nếu bản chất của người
chồng là tốt đẹp thì không có lí do gì mà cảnh tượng ấy lại tái diễn.
Để có những cuộc đối thoại đạt hiệu quả, tôi xác định những vấn đề trọng
tâm, mở ra nhiều cách giải thích khác nhau, kích thích khả năng tư duy sáng tạo,
thúc đẩy học sinh bộc lộ quan điểm và đối thoại. Những tình huống nêu ra để
học sinh tham gia đối thoại vừa không thoát li tác phẩm, vừa phù hợp với trình
độ tiếp nhận của các em, đồng thời đảm bảo cuộc tranh luận không mất trật tự,
và không mất quá nhiều thời gian cho phép. Cần tránh những hình thức câu hỏi
mà khi trả lời, học sinh chỉ dựa vào những quan niệm và kinh nghiệm đã có hay
chỉ trình bày một chiều các luận cứ để khẳng định một kiến giải nào đó. Ngoài
ra, tôi cũng dự đoán những tình huống có thể xảy ra trong sự tiếp nhận của học
sinh để điều khiển cuộc đối thoại sao cho không rơi vào bế tắc luôn đi theo
những con đường hợp lí nhất.
3.4. Tạo tình huống ứng dụng thực tiễn đời sống .
Trong mỗi bài học tôi đều cố gắng tạo ra những tình huống mang tính
chất ứng dụng vào thực tế đời sống, từ đó tổ chức cho học sinh tự giải quyết.
Việc giải quyết các tình huống như thế lúc đầu mang tính chất cá nhân sau đó

được thảo luận để đi đến một cách giải quyết tối ưu nhất.
Từ những kĩ năng sống được rèn luyện về: Tự nhận thức, ứng phó với
căng thẳng, phát triển tính sáng tạo như ở trên, tôi mạnh dạn tạo những tình
huống mà các em thường xuyên gặp phải trong đời sống:
Ví dụ : Khi dạy “Vợ nhặt” của Kim Lân, đến chi tiết: Tràng “nhặt” được
vợ. Giáo viên tạo tình huống giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua hệ thống
câu hỏi lôgich như sau:
- Vì sao trong hoàn cảnh khốn khó của nạn đói Tràng dám cưu mang
người phụ nữ ấy?
- Học sinh sẽ trả lời được: Vì lòng thương người, sự đồng cảm, hơn hết
vẫn là nỗi khát khao hạnh phúc.
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
13


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

- Vậy, nếu trong cuộc sống em cũng gặp một trường hợp tương tự em sẽ
làm như thế nào? vì sao?
- Học sinh trả lời: Tất nhiên em cũng sẽ hành động như Tràng, sẽ đùm
bọc và cưu mang khi người khác cần sự giúp đỡ. Bởi, trong hoàn cảnh đối mặt
với sự sống và cái chết nhưng Tràng vẫn làm được như vậy tại sao chúng ta lại
không.
- À, trong câu trả lời của bạn có đặt ra một câu hỏi rất hay” tại sao chúng
ta lại không” theo các em ý của bạn là gì?
- Học sinh sẽ trao đổi và đưa ra ý kiến: Vâng, có lẽ ý bạn cũng như ý của
chúng em đều nhận thấy được ở Tràng một tấm lòng nhân hậu, vượt lên hoàn
cảnh với những khao khát hạnh phúc ở tương lai. Trong khi đó, chúng ta đang

được thừa hưởng thành quả của cha ông, được sống trong hòa bình và phồn vinh
không có lí do gì để chúng ta không làm được điều đó.
Từ đó, giáo viên nhấn mạnh giáo dục kĩ năng sống cho học sinh: Như
vậy, qua một chi tiết trong tác phẩm cô đã tạo được tình huống cho các em nhập
cuộc cùng nhân vật để tự khám phá và nhận thức đúng về sự việc. Qua đó, các
em nhận ra rằng trong cuộc sống sẽ gặp rất nhiều khó khăn nhưng chúng ta hãy
vượt qua nó bằng sự sẻ chia, đồng cảm, hướng đến tương lai tươi sáng. Cô nghĩ
rằng khi các em làm được điều đó các em sẽ thấy cuộc sống này vô cùng ý
nghĩa.
Việc tổ chức giải quyết các tình huống trải nghiệm kiểu như thế này thường
tạo cho học sinh tâm thế “nhập cuộc”, hứng thú, cảm thấy mình là người trong
cuộc, cần phải thể hiện suy nghĩ và hành động cụ thể. Qua những tình huống đó,
học sinh dần dần hình thành kĩ năng giải quyết các vấn đề và điều chỉnh hành vi
theo hướng hợp lí.
4. Kết quả thực hiện.
Qua quá trình tiến hành thực nghiệm tại trường THCS và THPT Hà
Trung, đối tượng là học sinh lớp 12 khối THPT đã nhận thấy sự chuyển biến tích
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
14


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

cưc. Điều đó cho thấy việc rèn kĩ năng sống cho học sinh hết sức thiết thực. Nó
không chỉ giúp học sinh nâng cao kĩ năng sống mà còn giúp các em hứng thú
tiếp nhận tri thức từ bộ môn. Việc rèn luyện không tập trung ở việc học lý thuyết
mà còn phải qua quá trình luyện tập thường xuyên, qua các kiến thức phân môn
khác. Học sinh biết tự đánh giá khả năng của mình, biết lĩnh hội ,vận dụng ứng

xử trong đời sống. Sau một năm thực hiện thí điểm các biện pháp rèn kĩ năng
sống cho học sinh lớp 12 giờ đọc - hiểu truyện ngắn Ngữ văn ở lớp 12B6 của
trường THCS và THPT Hà Trung, tôi nhận thấy: Kết quả học tập đã có những
chuyển biến đáng mừng, nhiều em tiếp thu bài chủ động, có chiều sâu, phát
huy tư duy sáng tạo; những kĩ năng sống quan trọng như kĩ năng giao tiếp,
kĩ năng tự nhận thức, kĩ năng hợp tác, kĩ năng giải quyết vấn đề…được
hình thành và phát triển bền vững; hứng thú dạy và học ở cả thầy và trò
đều tăng lên đáng kể.
Tôi đã tiến hành khảo sát để so sánh đối chiếu chất lượng và thăm dò
ý kiến học sinh qua hai lớp đối chứng và thực hiện về việc “Rèn kĩ năng
sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn trong chương trình
Ngữ văn 12” (Có phụ lục 1 đính kèm). Trong đó lớp 12B5 là lớp chưa áp dụng
những biện pháp như trên, lớp 12B6 là lớp đã áp dụng những biện pháp trên.

Bảng 1: Bảng đối chứng về học lực giữa hai lớp.

Giỏi

S
T
1
T
2

Lớp
12B5
12B6

Sĩ

SL
số 01
35
36 03

%
2,9
8,3

Khá
SL
15
20

Trường THCS & THPT Hà Trung

Xếp loại học lực
Trung

%
42,9
55,6

bình
SL
%
14
40
13 36,6

Yếu

SL
05
00

Kém

%
14,2
00

SL
00
00

GV: Nguyễn Thị Thủy
15

%
00
00


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

Từ việc trưng cầu ý kiến tại lớp 12B6, tôi lập được bảng đối chứng về
kĩ năng và hứng thú học tập như sau:
Bảng 2: Bảng đối chứng về kĩ năng của hai lớp.

STT

Lớp

1
2

12B5
12B6

Sĩ
số
35
36

Kĩ năng tự nhận

Kĩ năng
Kĩ năng giao

Kĩ năng giải

thức tốt
SL
%
21
60
26
74,3

tiếp tốt
SL
%
18
51,4
23
63,9

quyết vấn đề tốt
SL
%
23
65,7
30
83,3

Bảng 3: Bảng đối chứng về hứng thú học tập của hai lớp.
Hứng thú học tập
STT

1
2

Lớp

12B5
12B6

Sĩ

Hứng thú cao

Tích cực tham

số

với bộ môn

gia đối thoại

SL
25
30

SL
23
27

35
36

%
71,4
83,3

%
46
75

Học sinh không

tham gia trong
mỗi giờ học
SL
%
06
17,1
01
2,8

Xét về chất lượng đầu vào của hai lớp ở đầu năm là tương đương
nhau. Nhưng với hai cách dạy và rèn luyện khác nhau chắc chắn sẽ có hai
kết quả khác nhau. Với kết quả trên, nó sẽ là nguồn động viên rất lớn đối
với bản thân tôi và đó là tiền đề vững chắc cho những năm tiếp theo để tôi
có thể làm tròn nhiệm vụ của một người giáo viên đúng nghĩa - không chỉ
dạy chữ mà còn góp phần dạy Người.

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
16


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

III. KẾT LUẬN
Qua một quá trình áp dụng những biện pháp trên ở lớp 12B6 trường
THCS & THPT Hà Trung, tôi đã đạt được những thành quả thiết thực. Về phía
học sinh, tôi đã giúp các em tiếp nhận tri thức một cách sinh động, mang tính
ứng dụng thực tế cao. Giúp các em phát hiện và rèn những kĩ năng sống thiết
thực trong cuộc sống. Từ đó, các em sẵn sàng vươn tới tương lai, đối mặt với

cuộc sống vô cùng phức tạp. Về phía giáo viên, trong quá trình nghiên cứu và
thực hiện, bản thân dường như được trau dồi thêm về kiến thức cũng như những
kĩ năng trong cuộc sống. Giúp bản thân vững vàng hơn trong sự nghiệp cũng
như trong cuộc sống. Đề tài này tuy không phải là một hướng đi mới và duy
nhất, nó chỉ là một cách làm cụ thể trong quá trình lên lớp hằng ngày của giáo
viên, hướng tới thực hiện mục tiêu chung của nghành. Song, để thực hiện một
cách có hiệu quả những giải pháp trên với những tiết dạy cụ thể, đòi hỏi giáo
viên phải thực sự có tâm huyết, yêu nghề, thực sự chăm lo đến sự phát triển toàn
diện của học sinh trong tương lai, các phương tiện hiện đại hỗ trợ cũng như
những chương trình ngoại khóa bổ ích và thiết thực. Hơn nữa, cần phải có sự
phối hợp, quan tâm thỏa đáng hơn từ phía nhà trường, gia đình và các tổ chức xã
hội giúp quá trình thực hiện có hiệu quả triệt để.
Qua quá trình thực hiện bản thân rút ra một số kinh nghiệm trong
việc lồng ghép giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua đọc – hiểu truyện
ngắn như sau: Tích hợp kĩ năng sống cho học sinh trong tiết đọc Văn đã tạo
được hứng thú khi tiếp nhận bài, đồng thời giúp các em có thêm một số
kinh nghiệm, kĩ năng để bước vào đời. Và điều quan trọng hơn hết là học
sinh không chỉ có tri thức về Văn học mà còn vận dụng kĩ năng sống trong
cuộc sống hàng ngày. Song, quá trình thực hiện chưa được phối hợp từ
nhiều phía, tình huống đặt ra còn trong phạm vi ở lớp, chưa trực quan sinh
động, chưa thực tế khiến học sinh và giáo viên còn gặp nhiều khó khăn
Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
17


SKKN “Rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 12 qua giờ đọc - hiểu truyện ngắn”

trong thực hiện. Vì vậy, rất mong được sự phát triển và nhân rộng đề tài

của quý đồng nghiệp.
Với điều kiện thời gian nghiên cứu có hạn bài viết còn nhiều hạn chế
nhưng với tình yêu nghề và tinh thần tự giác gắn bó với sự nghiệp trồng người
của mình, tôi muốn đóng góp một kinh nghiệm cho công việc dạy học Văn để
các đồng nghiệp tham khảo. Kính mong nhận được sự đồng cảm, đồng tình và
những góp ý quý báu của quý vị, quý đồng nghiệp gần xa để sự nghiệp giáo dục
luôn luôn là sự nghiệp cao quý.

Trường THCS & THPT Hà Trung

GV: Nguyễn Thị Thủy
18