Tranh bút sắt trên giấy canson

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGHỆ THUẬT

BỘ MÔN ĐỒ HỌA

KHÓA LUẬN
HỆ CHÍNH QUY NGÀNH ĐỒ HỌA TẠO HÌNH

Đề tài:

“TRONG VƯỜN”
ĐƯỜNG NÉT CỦA BÚT SẮT
TRONG TRANH ĐỒ HỌA NÉT (DRAWING)

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: ThS. NGUYỄN THỊ HÒA
SINH VIÊN THỰC HIỆN: PHAN MINH LONG
NGÀNH ĐỒ HỌA - KHÓA (ĐH.K10-15)

Thừa Thiên Huế, tháng 5/2015


LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo trường Đại
học Nghệ Thuật Huế đã trực tiếp giảng dạy, động viên, khích lệ suốt quá trình học tập
và nghiên cứu trong những năm vừa qua. Đặc biệt với sự chỉ dẫn chân tình, chu đáo
của quý thầy cô giáo chuyên khoa Đồ họa tạo hình: Cô Nguyễn Thị Hòa, thầy Trần
Thanh Bình, thầy Phan Hải Bằng, thầy Phạm Hoàng Anh đã luôn tận tình, hướng dẫn
tôi hoàn thành tốt chuyên khoa, nhất là bài tốt nghiệp này. Hơn hết kính gởi lời cảm
ơn đến cô giáo hướng dẫn Nguyễn Thị Hòa đã trực tiếp hướng dẫn, tận tình giúp đỡ
tôi xuyên suốt quá trình hoành thành tốt nghiệp. Đồng thời xin gởi lời cảm ơn, sự góp
ý giúp đỡ của bạn bè, gia đình đã quan tâm, động viên để tôi có thể hoàn thành tốt

khóa học này.
Trân trọng!

Huế, tháng 5/2015
Sinh viên: Phan Minh Long

NHẬN XÉT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


(Của giáo viên hướng dẫn)
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
Giảng viên
Nguyễn Thị Hòa

MỤC LỤC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


PHẦN MỞ ĐẦU
I.1.

Lí do chọn đề tài
Chất liệu và tạo hình trong nghành đồ họa khá đa dạng như: in gỗ, in đá, in lưới,
khắc kim loại, khắc thạch bản, khắc gỗ,…cùng với chất liệu riêng cũng đã có nhiều
cách thể hiện kỹ thuật và nghệ thật khác nhau. Nhưng có thể nói rằng kỹ thuật vẽ
bằng bút sắt cũng là kỹ thuật đặc trưng khi nói về đồ họa.
Là một sinh viên yêu thích tranh bút sắt, tôi muốn tìm hiêu nhiều kỹ thật trong
dòng tranh này. Chính vì vậy tôi chọn đề tài này.

I.2.

Giới hạn đề tài
Trong phạm vi nghiên cứu đề tài, tôi chưa thể đi sâu tìm hiểu và giới thiệu tất cả
các chất liệu đồ họa tạo hình, mà chỉ giới hạn trong phạm vi nghiên cứu đề tài “Tranh
bút sắt trên giấy canson”.

I.3.

Lịch sử vấn đề
Tranh bút sắt với vẻ đẹp vốn thuần túy của nó nên cũng đã có rất nhiều bài viết

nghiên cứu, cùng với nhiều nguồn tư liệu nói về vấn đề trên. Nên qua bài khóa luận
này tôi cũng sơ lược về lịch sử kỹ thuật bút sắt, vẫn còn khá mới trong nền hội họa
Việt Nam nên cũng chưa có nhiều nghiên cứu về tác giả hoặc bài viết lien quan mà
chỉ một số bài viết về họa sĩ. Có hơn nữa thì có một vài bài viết tiếng nước ngoài của
một số nhà nghiên cứu quan tâm. Nói chung, báo, tạp chí, sách biên soạn về vấn đề
này còn quá ít, điều này làm giới hạn phần nào sự tìm tòi, nghiên cứu học tập của
sinh viên, tôi thiết nghĩ đây cũng là một thiếu sót cần quan tâm hơn.

I.4.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích và nhiệm vụ của bài khóa luận này là nghiên cứu về kỹ thuật bút sắt
qua nhiều phương pháp, nhằm giúp ai quan tâm đến tranh bút sắt, hiểu sâu hơn về giá
trị và vẻ đẹp trong những bức tranh.
Mục đích của bản khóa luận là nhằm phân tích, tìm hiểu nguồn gốc, vẻ đẹp của
tranh bút sắt. Đồng thời không phải đơn thuần là chỉ nói lên cách thức thể hiện hay
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


cảm nhận riêng vè một tác phẩm bút sắt, mà còn nói lên rằng: kỹ thuật cơ bản về
chất liệu bút sắt để phục vụ cho việc vẽ ký họa hay phác thảo ý đồ sáng tác.
I.5.

Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Đề tài, giúp tôi hiểu rõ sâu hơn về đương nét, mảng khối trong tranh bút sắt,
nhận thức sâu sắc hơn về vẻ đẹp của tranh bút sắt. Qua đây tôi cũng hi vọng nhiều
sinh viên và những người quan tâm tìm hiểu sâu hơn về dòng tranh này.

I.6.

Phương pháp nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu
Tìm hiểu vấn đề, nắm rõ đối tượng và mục đích yêu cầu của đề tài. Tổng hợp,
phân tích những tư liệu liên quan. Tham khảo ý kiến của thầy cô, đặc biệt là giáo viên
hướng dẫn. Phân tích được nét tiêu biểu, nêu bật được ý nghĩa của đề tài, cùng với
kinh nghiệm của bản than trong quá trình học tập rèn luyện ở trường. Kết hợp với
kinh nghiệm và tác phẩm của bản than nhằm tạo ra một kết quả nghiên cứu mang
tiếng nói riêng.

II.

PHẦN NỘI DUNG

II.1.

Cơ sở lí luận và vấn đề nghiên cứu

II.1.1.

Vài nét khái quát về nghệ thuật đồ họa

II.1.1.1.

Khái niệm về ngôn ngữ và nghệ thuật đồ họa
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG

Nghệ thuật đồ họa là thể loại vẽ gián tiếp thông qua in ấn. Người họa sĩ khi sáng
tác tranh đồ họa cần có khả năng nhất định trên một chất liệu cụ thể. Các họa sĩ đã
trải qua một quá trình tìm tòi, nghiên cứu và chọn cho mình một phương pháp biểu
đạt riêng. Đồ họa có nhiều thể loại như: Khắc gỗ, in khắc kim loại, in lụa, in đá, khắc
cao su, in thạch cao, in tổng hợp,… về sau này trải qua thời gian và nghiên cứu các
họa sĩ đã tìm ra nhiều cách thể hiện độc đáo thong qua nhiều kỹ thuật in ấn khác
nhau.
II.1.1.2.

Các thể loại đồ họa
Đồ họa theo tiếng Hi Lạp là “Graphic” – có nghĩa là viết vẽ - Nghệ thuật dung
đường nét thể hiện.
Dựa vào tính chất, nội dung và nghệ thuật thể hiện thì đồ họa được chia làm hai
thể loại:
Đồ họa tạo hình gồm có đồ họa giá vẽ và đồ họa ấn loát (là trang in đồ họa được
họa sĩ sáng tác).
Đồ họa ứng dụng (trong đó có Design, đồ họa công nghiệp).

II.1.1.3.

Quá trình phát triển của đồ họa
Từ một vài nghìn năm về trước con người đã biết sử dụng các kỹ thuật in loát
trên đá.
Ở vùng Lưỡng Hà cổ đại có những con dấu, trục bằng đá khắc hình lăn tròn.
Ở La Mã cổ đại cũng có những con dấu tròn để in các chữ kí hiệu và h́nh vẽ.
Vào thế kỷ XIV, ở phương Đông đã xuất hiện kỹ thuật khắc in trên các lá bài.
Cũng từ thế kỷ XIV đã xuất hiện những bản khắc in các bức tranh cỡ nhỏ đầu
tiên theo kỷ thuật khắc trên gỗ và in trên giấy.

II.1.2.

Khái niệm đường nét, chấm, mảng
Theo các nhà khoa học thì đường nét là tập hợp các điểm hay là quỹ đạo của các
điểm di chuyển trong không gian.
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Nét và chấm đơn vị nhỏ nhất, nếu tập hợp lại thì có khả năng diễn tả được hình
khối đậm, nhạt và các cảm giác về màu sắc của vật thể trong không gian” (giáo trình
đồ họa trường mỹ thuật Hà Nội, trang 10).
Hay theo Nguyễn Quân “khối mảng là một khái niệm vật lý nói lên sự chiếm
chỗ trong không gian” (Tiếng nói của hình và sắc – Nguyễn Quân, trang 28).
Nét sinh ra trước hết do sự chuyển động của một điểm trên một không gian bất
kỳ, con người đã trừu tượng hóa mọi vật nhìn thấy trên một mặt phẳng. Trên mặt
phẳng này không có trước sau, nó chỉ hai chiều ngang dọc, vậy không gian xa
dần,trước sau, to nhỏ chỉ có thể nhận biết được nhờ ranh giới của chúng với nền và
các vật khác nhau. Việc đó thể hiện bằng nét, nét và điểm có quan hệ khăng khít và
hữu cơ với nhau trong nghệ thuật đồ họa, bởi chúng có thể chuyển hóa bổ sung cho
nhau.
Nét và điểm có thể biểu hiện hầu hết mọi nhận thức của con mắt, nó cho ta cảm
nhận được khối, biết được độ rắn, nhám, hay xốp, cảm giác về tối, sang,….với khả
năng diễn tả chất của nét và chấm trên mặt phẳng, nghệ thuật đồ họa có thể diễn tả
mọi trạng thái của hình tượng sự vật như môn nghệ thuật độc lập và tạo ra nhiều liên
tưởng. Việc sử dụng nét và chấm tạo nên mật độ của các hình, khối chính là yếu tố
quan trọng trong tác phẩm, đồng thời cũng phô diễn các trạng thái tâm hồn, suy tư và
cảm xúc của người vẽ.
II.1.3.

Tranh bút sắt
*Sơ lược về tranh bút sắt
Trong dòng chảy hội họa, tranh bút sắt là một nhánh nghệ thuật nổi bật về “tốc độ”,
nói cách khác, người nghệ sĩ sử dụng chất liệu này không mất nhiều thời gian để cho ra
đời một tác phẩm, đặc biệt nếu đó là phong cách ký họa.
Không chỉ “tốc độ” mà chất liệu bút sắt còn đòi hỏi người vẽ rất nhiều tố chất,
một khi đã quyết tâm vẽ thì không thể nhấc bút lên cho đến khi tác phẩm hoàn thiện.
Tranh bút sắt chỉ có thể vẽ một lần, không thể vẽ thêm, càng không thể sao chép!
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Nhìn thoáng qua, người thưởng ngoạn tranh bút sắt thường chỉ nhận ra vẻ đẹp
mềm mại, giản dị và tình cảm, ít ai biết rằng đây là dòng tranh tiềm ẩn một cá tính
khá mạnh mẽ và quyết liệt. Chính vì thế mà tranh bút sắt luôn là một thách thức lớn
đối với giới họa sĩ. Có người vẽ tốt tranh sơn dầu, làm tranh sơn mài cũng rất chắc
tay, thậm chí có thể “trổ tài” ở nhiều mảng hội họa nhưng lại “bó tay” trước... bút sắt,
đặc biệt là những họa sĩ mới vào nghề. Đơn giản là vì tranh bút sắt không có khái
niệm tẩy xóa, đặt nét nào phải “chắc” nét ấy, người trong giới còn nói vui, vẽ bút sắt
là tạo nên những nét bút “định mệnh”.
Đối với các thế hệ sinh viên trường mỹ thuật, ký họa bút sắt không phải môn
học “dễ nhằn”. Có người vẽ bút sắt lâu năm nhưng chỉ dừng lại ở mức độ ký họa ghi
chép chứ chưa thuyết phục người xem ở góc độ nghệ thuật. Bởi ngoài việc thực hiện
đúng thao tác, tranh bút sắt là một thể loại có những đặc tính riêng đòi hỏi họa sĩ phải
vẽ nhiều, vẽ liên tục mới mong làm chủ được ngòi bút. Phải diệu nghệ lắm trong kỹ
thuật sử dụng nét để gợi hình, gợi bóng, gợi màu. Có chi tiết tả kỹ, lại có chi tiết chỉ
cần gợi thoáng như buông thả, như bâng quơ thảng thốt mà vẫn làm bật lên được cái
hồn cốt của bức tranh, hay nói cách khác tuy chỉ là “đôi nét” thôi nhưng phải làm nổi
bật được tính đặc trưng hay khái quát của ý tưởng chủ đề. Chính vì vậy mà những

họa sĩ chinh phục được chất liệu bút sắt không nhiều, nếu không muốn nói là rất ít.
Cánh cửa giao thoa nghệ thuật giữa Việt Nam với thế giới ngày càng rộng mở,
điều này ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tranh bút sắt nói riêng, hội họa Việt nói chung.
Trước vô vàn kỹ thuật mới được ứng dụng trong hội họa, giới họa sĩ trẻ đang chấp
chới với nhiều phong cách vẽ bút sắt, đặc biệt là lối vẽ phương Tây. Cuối cùng, họ
chọn cách nhanh gọn nhất. Bây giờ, việc tạo nên một bức tranh bút sắt không còn là
thách thức nữa. Chỉ cần chuẩn bị mực Ấn Độ, là loại mực không thấm nước để sau
khi đi bút sắt có thể lên màu nước, tiếp đó là bút sắt, bút lông, màu nước, bút chì và
giấy.
Đầu tiên, người thực hiện sẽ dùng một tấm ảnh có sẵn, sau đó chọn một góc ưng
ý nhất rồi cắt nó ra, tiếp đó là thao tác vẽ lại bằng nét chì rồi mới lên mực, cuối cùng
là diễn tả chi tiết. Với “công nghệ” nhanh gọn này, bất kỳ ai cũng dễ dàng tạo nên
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


những bức tranh bút sắt chính xác đến từng chi tiết, trong quá trình vẽ cũng không lo
đến việc bị “đứt đoạn” hay phải nhấc bút giữa chừng. Một cách “siêu tốc” khác chính
là chụp ảnh, sau đó “đồ lại” bằng phần mềm photoshop rồi in ra giấy, cuối cùng mới
là thao tác “đánh lừa” con mắt người xem bằng những nét bút thật “đè” trên mực in.
* Định nghĩa: Vẽ với công cụ là bút vẽ có đầu ngòi bằng kim loại, dùng với
mực đen.
* Mục đích của việc học vẽ bút sắt: Giúp sinh viên kiến trúc nắm được
những kỹ thuật cơ bản về chất liệu bút sắt để phục vụ cho việc vẽ ký họa hay phác
thảo ý đồ sáng tác kiến trúc sau này.
* Các loại bút và mực vẽ:
* Ngòi bút vẽ:
Bút máy: Loại bút này rẻ, tiện lợi, có thể mô tả kiến trúc tốt, nét đều.
Bút máy ký họa: Đầu ngòi bút được cắt chéo, cũng có loại đầu ngòi bút

cấu tạo hạt tròn, có thể biểu hiện được nhiều cách vẽ khác nhau.
Bút kim: Có thể thay đầu bút có các số khác nhau, thích hợp với việc gia
công hoặc chỉnh lý các bản vẽ ký hoạ, tuy nhiên dễ bị hỏng.
* Mực vẽ:
Mực màu đen, ở dạng lỏng và được chứa trong các lọ, bình. Loại mực này có bán
rộng rãi trên thị trường, tuy nhiên người vẽ nên chọn loại không có đóng cặn để tránh
trường hợp tắt hay nhanh khô mực thường rất hay gặp phải.
* Phương pháp vẽ:
Cách vẽ bút sắt rất linh hoạt, mỗi người có một cách riêng để thể hiện,
song thông thường khi thể hiện các độ đậm nhạt người ta hay dùng nét đan để tránh
bị bết như: đan ô vuông, đan quả trám, đan mắt cáo... giống như phương pháp vẽ bút
chì đã học. Nhưng vì tính chất đường nét của bút sắt là rõ ràng, đều và đậm nên dễ
tạo sợ tương phản mãnh liệt giữa màu đen của mực và trắng của giấy vẽ.
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Tuy cách diễn đạt bằng bút sắt là rất phong phú nhưng cũng cần nên tuân
thủ theo những bước cơ bản sau:
Chọn cảnh, chọn góc độ vẽ, chọn bố cục mà ta cho là đẹp nhất rồi phân
tích, nhận xét, so sánh đối tượng vẽ từ các góc khác nhau, mục đích để thức
tỉnh trong mình linh cảm thể hiện, tìm tòi ngôn từ sáng tạo, từ đó phương pháp vẽ
sẽ được nảy sinh và sau đó mới theo cách nghĩ của người vẽ để bắt đầu vẽ.
Phác sơ bộ tổng thể hình, vẽ tổng quát những nét chính của hình, vì vậy khi phác
cần vẽ nhẹ tay để dễ sửa hình nếu sai. Trong khi phác hình cần kết hợp giữa đo và
ước lượng, so sánh.
Nếu là đặc tả, vẽ sâu thì cần kiểm tra và chỉnh hình sau khi dựng.
Đi sâu khắc họa, tìm ra một cách thể hiện thích hợp cho mình về ánh sáng, bóng
đổ, sáng tối. Cụ thể là tìm những mảng tối, lớn vẽ trước và nhìn tương quan chung để

chỉnh lý, tăng độ đậm dần lên.
Khi độ đậm nhạt đã có độ chuyển thích hợp, hài hoà thì nhấn mạnh thêm cho
phần trọng tâm, những vị trí gần và làm mờ đi những vị trí ở xa để tạo chiều sâu của
không gian. Muốn hướng sự chú ý của người xem vào phần trọng tâm thì cần xử lý
đen trắng tương phản mãnh liệt.
Đối với người vẽ mới tiếp xúc với chất liệu bút sắt hoặc phần dựng hình chưa
được vững vàng, thì nên dựng hình khái quát bằng chì trước rồi sau đó mới dùng đến
bút sắt để tô bóng.
2.1.4.

Họa sỹ và tác phẩm
Không ít họa sỹ nổi tiếng về tranh bút sắt như: Tô Ngọc Vân, Lê Mai, Tôn Đức
Lượng, Bửu Chỉ, Tô Trần Bích Thúy, Nguyễn Hải Chí,…..Mỗi họa sỹ với một ngòi
bút riêng, mỗi phong cách, mang đậm bản chất riêng của mình, nhưng điểm chung
đều hướng về tranh bút sắt. Nhiều họa sỹ đã rất thành công và để lại nhiều tác phẩm
để đời trong làn tranh này.
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Hình 1
Tác phẩm: Giao ca.
Tác giả: Tôn Đức Lượng
Các bức ký họa được vẽ theo lối tả chân, từ viễn cảnh tới cận cảnh đều được họa sỹ
vẽ rất cụ thể, rõ ràng. Vì vậy, khi xem các bức ký họa được trình bày theo trật tự thời
gian và không gian (bộ ký họa tại mỏ than Cổ Kênh, huyện Chí Linh Hải Dương năm
1967; bộ ký họa Thanh niên xung phong Hà Tĩnh chống Mỹ cứu nước 1970 - 1071; bộ
ký khu kinh tế thanh niên năm 1971 - 1972) sẽ dễ dàng nắm được bối cảnh lịch sử của
dân tộc ta thời kỳ bấy giờ.

Bên cạnh họa sỹ Tôn Đức Lượng, còn có nhiều họa sỹ nổi tiếng khác, mà ở đây
tôi muốn nói đến họa sỹ Lê Mai.
Tranh bút sắt là một thể loại có những đặc tính riêng đòi hỏi họa sĩ phải vẽ
nhiều, vẽ liên tục mới mong làm chủ được ngòi bút. Phải diệu nghệ lắm trong kỹ
thuật sử dụng nét để gợi hình, gợi bóng, gợi màu. Có chi tiết tả kỹ, lại có chi tiết chỉ
cần gợi thoáng như buông thả, như bâng quơ thảng thốt mà vẫn nêu được tính đặc
trưng hay khái quát của ý tưởng chủ đề.

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Lê Mai có nhiều tranh bút sắt đẹp: 'Sân kho hợp tác những năm 60', 'Tuổi thơ tôi
trong mùa lũ', 'Chiếc xe công nông mùa gặt', 'Chiều trên đồng Quảng Lợi', 'Cầu cọ
bắc qua vườn cọ', 'Biển Sầm Sơn'... Ấy là những bức tranh ít nét nhiều tình, giản đơn
mà khúc triết, mà thức dậy trong ta những đồng cảm đến bất ngờ. Ở mảng tranh vẽ về
người lính và chiến trận, cũng có nhiều tác phẩm níu giữ cái nhìn người xem như: 'Bộ
đội thông tin', 'Bộ đội xăng dầu', 'Lợp nhà giúp dân' hay 'Ðánh chiếm thành Quảng
Trị năm 1972'... đầy tính hoành tráng, vẫy gọi người xem ngược về thời gian quá khứ,
hy sinh và máu lửa, cũng là một thời những giá trị nhân văn va đập và sáng ngời lên
hơn bao giờ hết.
Bút sắt của Lê Mai có vẻ khoáng hoạt hơn trong những đề tài mang đậm tố chất
trữ tình, hóm hỉnh, nhất là khi ông vẽ về phong cảnh nông thôn quê ông hay tất thảy
những vùng đất mà ông từng đến. Những cây cầu ao cầu khỉ, bến nước cổng làng...
Mô típ cây rơm như hình tượng người nông dân lầm lũi nắng mưa, cứ láy đi láy lại
trong nhiều tác phẩm như một hợp âm chủ đạo trong âm nhạc, gợi về nỗi nhớ người
xem tình quê kiểng thắm đằm. Ðứng trước những tác phẩm được vẽ bằng bút sắt của
ông, những nét bút khi rành mạch, gân guốc đến quyết liệt, khi uyển chuyển mộng
mơ đến mềm lòng, tôi cứ nghĩ mãi về hình bóng đôi tay nghệ sĩ đàn bầu, đang buông

bắt cần đàn, mải mê lắng tìm một thanh âm ngọt lịm.
Lê Mai là một họa sĩ trưởng thành từ những công việc của người lính tuyên truyền.
Những năm tháng chiến tranh khốc liệt đã biến ông thành thương tật, nhưng cũng cho
ông nghị lực phi thường để vượt qua bao eo sèo, vặt vãnh của cuộc sống người lính trở
về sau cuộc chiến. Bởi vậy, những tác phẩm của ông, đặc biệt là tranh vẽ bằng bút sắt,
phản ánh rất rõ hiện thực từ cái nhìn nồng hậu và thiết tha trách nhiệm trước cuộc đời,
khi nồng nàn chan chứa, khi hài hước dí dỏm. Tình yêu quê hương, tình yêu nông thôn
luôn là đề tài chính, đề tài gan ruột trong toàn bộ sáng tác của người họa sĩ thương binh
này.

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Hình 2
Tác phẩm: Bộ đội đường ống xăng dầu.
Tác giả: Lê Mai
Hay là họa sỹ Bửu Chỉ, hiến dâng trọn đời cho hội họa như một thứ nghiệp
chướng và như một cách thế chọn lựa để tồn tại hiện hữu giữa cõi Đời, cũng là một
cách thế để suy tưởng, phát biểu với nó bằng một thứ ngôn ngữ đặc biệt của đường
nét, màu sắc, và cũng để có thể mưu sinh, sống độc lập, tự tạo để bảo vệ quyền tự do
sáng tác của mình trước các nhãn quan hẹp hòi về nghệ thuật. Đam mê và miệt mài
mãnh liệt, sống chết để vẽ và vẽ trong cô đơn như một gã tù khổ sai đi tìm vẻ đẹp
vĩnh hằng: Thế giới tranh của Bửu Chỉ (gần 300 bức tranh sơn dầu chưa kể hàng trăm
bức bút sắt, mực đen như anh đã tổng kết với tôi vào tháng Năm 10 năm trước đây)
đa dạng và độc đáo, u ám và rực rỡ. Đôi khi yên bình và thanh thản như một lời kêu
gọi bằng an, đôi khi kinh khủng như một cơn ác mộng, đôi khi lại có vẻ như giễu cợt
về trò chơi lớn của cuộc đời (trong các tranh “Mặt nạ” và “Xiếc”). Đôi khi bị hút vào
vực thẳm của những ám ảnh về thời gian qua mau và hủy diệt sự tồn tại của kiếp

người. Đôi khi như một nỗi khát vọng đơn đau, bất lực. Đôi khi như một tiếng kêu
thảng thốt về tấn bi kịch của con người: về nỗi buồn và quyền được hy vọng của nó.

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Thế giới tranh Bửu Chỉ đẹp ở chính vẻ độc đáo của cách thể hiện các hình thể,
hình tượng rất riêng mà chính anh chiêm nghiệm, khám phá ra.
Phong cách ông có ưu thế sử dụng các mảng, khối, vệt màu nặng, dầy. Có lẽ kỹ
thuật sử dụng màu này của Cézanne đã đi vào vô thức sáng tạo của anh từ thời trẻ.
Do đó, tranh của anh không có vẻ đẹp lung linh bằng nghệ thuật “chấm điểm”
(pointillisme) sử dụng gam xanh lơ chủ đạo của Hoàng Đăng Nhuận, hoặc vẻ đẹp mơ
màng sương khói kiểu Chagall với các vết màu thoáng, mỏng, nhẹ và các hình thể
thanh thoát, mờ ảo của tranh Đinh Cường, là những họa sĩ thường cùng triển lãm với
ông. Nhưng tranh ông có vẻ đẹp khác, vẻ đẹp rực rỡ của sắc màu và hình thể đập
mạnh đầy chất suy tưởng triết lý, linh giác, ấm tượng mà lại rất nên thơ.

Hình 3
Tác phẩm: Ta phải thấy Mặt trời
Tác giả: Bửu Chỉ
Những tác phẩm về sử dụng kỹ thuật bút sắt không chỉ nổi tiếng ở các tác phẩm
nước ngoài, mà còn biết đến ở Việt Nam, với nhiều tên tuổi, những thế hệ họa sỹ tiếp
bước nhau. Cách vẽ bút sắt rất linh hoạt, mỗi người có một cách riêng để thể hiện,
song thông thường khi thể hiện các độ đậm nhạt người ta hay dùng nét đan để tránh
bị bết như: đan ô vuông, đan quả trám, đan mắt cáo... Nhưng vì tính chất đường nét
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG

của bút sắt là rõ ràng, đều và đậm nên dễ tạo sợ tương phản mãnh liệt giữa màu đen
của mực và trắng của giấy vẽ....
Trong hình 3: Tranh bút sắt “Ta phải thấy Mặt trời” của họa sỹ Bửu Chỉ, cũng
được xem là bức tranh tiêu biểu trong dòng tranh này của họa sỹ Bửu Chỉ. Đường nét
trong tranh thể hiện khéo léo, dày mỏng, nhấn thả dứt khoát. Đặc biệt nét đen không
chỉ đơn thuần là bản định hình nữa mà nó còn là gam màu chính, chủ đạo của bức
tranh. Đường nét và mảng khối mang tính tạo hình cao, nắm bắt đặc trưng cơ bản của
đối tượng. Cả không gian được thể hiện gân màu tối làm nổi bật hình ảnh và ý nghĩa
mà tác giả muốn nói. Qua những đường nét trong mảng tác giả đã đưa tới xúc cảm
mãnh liệt, thêm vào đó là không gian mù mịt tối tăm, khiến người xem phải suy nghĩ.
Trong tác phẩm ở hình 4, với đường đen đậm, dứt khoát, với mong muốn phá
tan giềng xích đang đè nặng lên họ, phá tan những giềng xích đang bó buộc ở tay họ.
Với nét đen, đậm, dứt khoát cho thấy ý chí mãnh liệt của họ, phải dứng dậy đấu
tranh, đó như một khẩu hiệu “Ta phải thấy Mặt trời”, phải thấy Mặt trời, phải đấu
tranh giành tự do, đòi lại quyền lợi của chính mình. Hướng về Mặt trời, hướng về tự
do.
Hơn nữa ở phương tây, tranh bút sắt cũng được khẳng định, phát triển với
những họa sỹ, mà họa sỹ tôi muốn nhắc đến họa sỹ Vicent Van Gogh.
Những tác phẩm kinh điển của Vicent Van Gogh trong thời gian ở trại này là:
Đêm đầy sao (Starry Night), với đặc trưng là những vòng xoắn ốc (Trước đó ông
cũng có 1 tác phẩm là Starry Night in Rhome).
Sau khi vẽ bức Starry Night, van Gogh tự nhận là bức tranh này thiếu thực tế và
vẽ lại một bản bằng bút sắt.

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG

Hình 4
Tác phẩm: Starry Night bằng bút sắt
Tác giả: Vicent Van Gogh
Ngoài ra, bên cạnh đó vẫn trong có nhiều họa sỹ với những tác phẩm như:

Hình 5
Tác phẩm: “Một góc hồ Ba Bể”
Tác giả: họa sỹ Phùng Minh Hiệu

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Hình 6
Tác phẩm: “Buổi chiều”.
Tác giả: Lương Ánh Hiện

Hình 7
Tác phẩm: “Dấu xưa”
Tác giả: họa sỹ Cao Minh Hồng
III.

Liên hệ xây dựng tác phẩm tốt nghiệp
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG

III.1.

Giới thiệu đồ án

III.1.1.

Xây dựng chủ đề/đề tài
Do sự yêu thích của bản thân, tôi đã quan sát cũng như tìm hiểu các loài động
vật xung quanh mình. Từ đó tôi muốn các tác phẩm của mình về chúng. Vì vậy tôi đã
chọn đề tài động vật để theo đuổi. Đặc biệt, tôi rất thích chuồn chuồn, con vật bé nhỏ,
xinh xắn gắn liền với khung cảnh đồng quê.
Nội dung chính của tác phẩm này là với nội dung chính là nói về những con
chuồn chuồn, con vật bé nhỏ, xinh xắn, đó chính là nguồn cảm hứng để tôi thực hiện
tác phẩm này.

III.1.2.

Xây dựng hình tượng trong tác phẩm
Thế giới động vật trong tự nhiên có nhiều loài đa dạng, phong phú, nhưng tôi lại
quan tâm đến các loài vật gần gũi với người dân Việt Nam. Chính vì vậy, trong tác
phẩm này, tôi chọn con chuồn chuồn làm đối tượng sáng tác của mình. Tuy là một
con vật bé nhỏ bay trên bầu trời rộng lớn, nhưng đây là con vật rất gắn bó, thân thuộc
với người dân Việt Nam. Từ xa xưa, dân gian ta đã có câu ca dao:
“Chuồn chuồn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”.
Hay là:
“Tháng bảy heo may chuồn chuồn bay thì bão.
Chuồn chuồn có cánh thì bay/ kẻo anh cu tí bắt mày đi tu”.
Hay là trong những câu nói hằng ngày, quen thuộc của chúng ta như: “buồn như
con chuồn chuồn”.

Từ trước đến nay, giới tự nhiên luôn gắn liền với cuộc sống xung quanh chúng
ta, và ở đây, chuồn chuồn cũng vậy. Nó cũng là một sản phẩm của cuộc sống, là loài
động vật trong giới tự nhiên, tuy là con vật bé nhỏ, nhưng nó là những con vật rất gần
gũi với chúng ta. Qua những câu ca dao trên cũng đã nói lên điều đó. Từ xưa, khi
khoa học tự nhiên chưa hiện đại như bây giờ, chưa có các thiết bị dự báo thời tiết
hiện đại,..Chính vì vậy, người dân chúng ta đã dựa vào tự nhiên, dựa vào các hiện
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


tượng của tự nhiên để dự đoán thời tiết nắng hay mưa, thời điểm giao mùa,... và trong
số đó, người dân đã dựa vào con chuồn chuồn để dự đoand thời tiết.
“Chuồn chuồn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”.
Dựa vào hiện tượng đó thì khi thấy chuồn chuồn bay thấp thì dự đoán là sẽ sắp
có mưa đến, và ngược lại, ngày nào thấy những chú chuồn chuồn tung tăng, bay cao
thì đoán là ngày đó sẽ nắng. Còn khi chuồn chuồn bay ngang tầm, bay vừa thì râm.
Đó cũng như là kinh nghiệm dự đoán thời tiết của ông cha ta để lại cho sau này.
Hơn nữa, những chú chuồn chuồn lại gắn với tôi với nhiều kỉ niệm trong tuổi thơ.
Cái thời tôi còn nhỏ, nô đùa cùng những đám bạn cùng đi bắt những con chuồn chuồn
để chơi, cho cắn vào rốn mình,...Chính những chú chuồn chuồn nhỏ đó là niềm vui
của tôi cũng như những đứa trẻ khác trong thời thơ ấu lúc bấy giờ.
Qua đó tôi tự thấy, chính sự gần gũi của những chú chuồn chuồn nhỏ, cũng như
lợi ích của chúng mang lại cùng với những kỉ niệm của tôi trong tuổi thơ khiến tôi
thực hiện tác phẩm này.
III.2.

Giải trình

III.2.1.

Chủ đề / nội dung tác phẩm
Tác phẩm “ Trong vườn 1”: diễn tả hình ảnh những con chuồn chuồn đang sải
cánh, bay lượn trên những ngọn cây cao chót vót. Những con chuồn chuồn đó như là
những chiếc máy bay, đang sải rộng đôi cánh của mình để bay trên không trung, trên
bầu trời rộng lớn, bình yên. Với những con chuồn chuồn nhiều màu sắc hòa quyện
cùng với thiên nhiên, bên cạnh đó là những họa tiết hài hòa, đã tạo nên một bức tranh
sinh động, nhiều màu sắc, nhưng khôn kém phần hài hòa, thống nhất, như là bức
tranh của thiên nhiên, hòa điệu cùng cuộc sống.

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Tác phẩm “Trong vườn 1”
Tác phẩm “Trong vườn 2”: diễn tả hình ảnh những con chuồn chuồn đang cùng
nhau tung tăng, đùa vui bên những cây xanh. Những con chuồn chuồn lượn lờ ở vệ
cỏ, nào chuồn chuồn ngô to đùng, chuồn chuồn ớt đỏ rực, chuồn chuồn kim bé xíu,
chuồn chuồn bướm sặc sỡ… những đôi cánh mỏng nhẹ cứ thấp thóang trong trong
đám cỏ,….

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Tác phẩm “ Trong vườn 2”
III.2.2.

Bố cục tác phẩm
Nhờ sự hướng dẫn, nhận xét tận tình của quý thầy cô chuyên khoa Đồ họa, đặc
biệt là sự hướng dẫn tận tình, chu đáo của giảng viên hướng dẫn Nguyễn Thị Hòa đã
giúp tôi khắc phục được những hạn chế trong các khâu và hoàn thiện tác phẩm như
tôi bây giờ.
Đường nét trong hai tác phẩm: Đường nét trong hai tác phẩm nhỏ, đều nhau, tạo
sắc độ, chiều sâu, sáng tối ngay trong đường nét.
Mảng khối trong tác phẩm: Các mảng được xếp không đều nhau, đặt xen kẽ
những mảng nhỏ, tránh sự nhàm chán.
Màu sắc sử dụng trong tác phẩm chủ yếu màu trầm nhưng có màu sáng để làm
trọng tâm nhấn nội dung chính. Mỗi tác phẩm sử dụng gam màu không quá khác
nhau.
Không gian xây dựng trong tác phẩm:tôi xây dựng không gian tối, tô điểm cho
nội dung chính. Cụ thể trong từng tác phẩm như sau:

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


Tác phẩm “ Trong vườn 1”: hình chữ nhật, kích thước 50 x 65 cm, hình tượng
chính được cách điệu đơn giản, góc nhìn chính diện, thông qua các tổ hợp nét để tạo
khối. Không gian được thể hiện đơn giản bằng các nét tạo chất, nhằm làm nổi bật
hình tượng tác phẩm.
Tác phẩm “ Trong vườn 2”: hình chữ nhật, kích thước 50 x 65 cm, góc nhìn
chính diện, diễn tả hình và không gian có tính tương đồng về nét, màu sắc hài hòa.
III.2.3.

Kỹ thuật / chất liệu

Trong quá trình học tập sáng tác tôi đã thử qua nhiều kỹ thuật, mỗi kỹ thuật đều
đem lại một hiệu quả nhất định cho tác phẩm. Nhưng kỹ thuật vẽ bút sắt là kỹ thuật
phù hợp nhất để tôi thực hiện tác phẩm này.

III.2.4.

Quá trình thực hiện tác phẩm
Trong hai bài tác phẩm tốt nghiệp này, tôi đã thực hiện các quy trình thực hiện
tác phẩm như sau:
- Làm phác thảo nét
- Làm phác thảo đen trắng, phác thảo màu cho hai tác phẩm.
- Sau đó làm can bài từ phác thảo nét.
- Lên chi tiết tác phẩm
- Lên màu nước
- Hoàn thành tác phẩm

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


III.2.4.1.

Tác phẩm “Trong vườn 1”
*Tài liệu tham khảo (tranh, ảnh)
ơ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG

*Tác phẩm :

Tên tác phẩm: “Trong vườn 1”

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG


III.2.4.2.

Tác phẩm “ Trong vườn 2”
*Tài liệu tham khảo (tranh, ảnh)

*Tác phẩm
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SVTH: PHAN MINH LONG