Thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng khái quát hóa cho trẻ 5 6 tuổi trong hoạt động khám phá môi trường xung quanh

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn TS. Đinh Văn Vang người đã tận tình chỉ dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin cảm ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Giáo dục Mầm non, Ban
giám hiệu, phòng Quản lý khoa học, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà
Nội đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Ban giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Huế, Ban chủ nhiệm Khoa Giáo
dục Mầm non cùng quý thầy cô giáo, các anh, chị, bạn bè đồng nghiệp đã luôn
động viên, tạo điều kiện để tôi yê tâm hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu.
Ban giám hiệu, tập thể các cô giáo, các cháu lớp mẫu giáo lớn A1 và A2
trường mầm non Phú Cát thành phố Huế đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tác
giả tiến hành nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm để hoàn thành luận văn.
Tập thể lớp Cao học Giáo dục Mầm non K22 đã luôn yêu thương, đoàn
kết, giúp đỡ nhau trong học tập và cuộc sống.
Đặc biệt xin cảm ơn gia đình đã hết lòng giúp đỡ, động viên khích lệ tôi
trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Hà Nội, tháng 10 năm 2014
Tác giả

Nguyễn Thiều Dạ Hương


MỘT SỐ TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Từ viết tắt
CS – GD
ĐC
GVMN

Từ viết đầy đủ
Chăm sóc và giáo dục
Đối chứng
Giáo viên mầm non

HĐ
KPMTXQ
KQH
MG
MGL
MN

Hoạt động
Khám phá môi trường xung quanh
Khái quát hóa
Mẫu giáo
Mẫu giáo lớn
Mầm non

SP
TC
TCHT
TN
TP
TTCNT

Sư phạm
Trò chơi
Trò chơi học tập
Thực nghiệm
Thành phố
Tính tích cực nhận thức

MỤC LỤC
Do đó “khả năng KQH của trẻ là tiềm năng của trẻ dùng trí óc để thực hiện những hành động khái
quát hóa”[25]. Hoặc “Khả năng KQH của trẻ MG 5 – 6 tuổi là những hành động KQH có thể xuất
hiện ở trẻ trong điều kiện nhất định” [28]......................................................................................18
Bảng 2.1. Mức độ quan trọng của việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH
cho trẻ 5 – 6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ..............................................................................................54
(xét theo trình độ đào tạo)..............................................................................................................54
Trình độ...........................................................................................................................................54
đào tạo............................................................................................................................................54
Mức độ quan trọng.........................................................................................................................54
Rất quan trọng.................................................................................................................................54
Quan trọng......................................................................................................................................54
Bình thường....................................................................................................................................54
Không quan trọng............................................................................................................................54
Đại học SPMN..................................................................................................................................54
31....................................................................................................................................................54
31....................................................................................................................................................54
12....................................................................................................................................................54
12....................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
Cao đẳng SPMN...............................................................................................................................54
23....................................................................................................................................................54
23....................................................................................................................................................54
14....................................................................................................................................................54
14....................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54

0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54


Trung cấp SPMN..............................................................................................................................54
5......................................................................................................................................................54
5......................................................................................................................................................54
8......................................................................................................................................................54
8......................................................................................................................................................54
7......................................................................................................................................................54
7......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
Không qua đào tạo..........................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
Bảng 2.2. Mức độ sử dụng TCHT trong khi tổ chức các hoạt động học ..........................................61
ở trường MN...................................................................................................................................61
Bảng 2.3. Những thời điểm GV sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH trong HĐ KPMTXQ
........................................................................................................................................................62
Bảng 2.4. Mức độ sử dụng TCHT vào các thời điểm tổ chức...........................................................62
HĐ KPMTXQ.....................................................................................................................................62
Bảng 2.5: Mức độ sử dụng các loại TCHT có thể sử dụng để phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6
tuổi trong HĐ KPMTXQ....................................................................................................................63

Bảng 2.6. Các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển KN
KQH cho trẻ trong HĐ KPMTXQ.......................................................................................................69
Bảng 2.7. Mức độ khả năng KQH trên 2 lớp 5 - 6 tuổi tại TP Huế...................................................74
Bảng 2.8. Mức độ khả năng KQH của trẻ 5 - 6 tuổi ở TP Huế ở từng bài tập đo..............................77
Ví dụ: Cô yêu cầu tìm bạn để có số lượng là 9. Ví dụ thẻ của trẻ có 2 con cua phải tìm bạn có thẻ 7
con cua............................................................................................................................................94


Ví dụ: Cô yêu cầu tìm bạn để có số lượng là 9. Ví dụ thẻ của trẻ có 2 con cua phải tìm bạn có thẻ 7
con cua............................................................................................................................................96
Bảng 3.1: Mức độ tích cực nhận thức của trẻ ở nhóm TN khi tham gia TCHT ..............................106
thực nghiệm..................................................................................................................................106
Bảng 3.2: Kiểm định sự khác biệt về MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 trong HĐ KPMTXQ
nhóm TN và ĐC trước TN...............................................................................................................108
Bảng 3.3: MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm TN trước và sau
TN..................................................................................................................................................108
Bảng 3.4. MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm ĐC trước và sau
TN..................................................................................................................................................111
Bảng 3.5. MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm TN và ĐC sau
TN..................................................................................................................................................114

PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG
Do đó “khả năng KQH của trẻ là tiềm năng của trẻ dùng trí óc để thực hiện những hành động khái
quát hóa”[25]. Hoặc “Khả năng KQH của trẻ MG 5 – 6 tuổi là những hành động KQH có thể xuất
hiện ở trẻ trong điều kiện nhất định” [28]......................................................................................18
Bảng 2.1. Mức độ quan trọng của việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH
cho trẻ 5 – 6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ..............................................................................................54

(xét theo trình độ đào tạo)..............................................................................................................54
Trình độ...........................................................................................................................................54
đào tạo............................................................................................................................................54
Mức độ quan trọng.........................................................................................................................54
Rất quan trọng.................................................................................................................................54
Quan trọng......................................................................................................................................54
Bình thường....................................................................................................................................54
Không quan trọng............................................................................................................................54
Đại học SPMN..................................................................................................................................54
31....................................................................................................................................................54
31....................................................................................................................................................54
12....................................................................................................................................................54
12....................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
Cao đẳng SPMN...............................................................................................................................54
23....................................................................................................................................................54
23....................................................................................................................................................54
14....................................................................................................................................................54
14....................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54


Trung cấp SPMN..............................................................................................................................54
5......................................................................................................................................................54

5......................................................................................................................................................54
8......................................................................................................................................................54
8......................................................................................................................................................54
7......................................................................................................................................................54
7......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
Không qua đào tạo..........................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
0......................................................................................................................................................54
Bảng 2.2. Mức độ sử dụng TCHT trong khi tổ chức các hoạt động học ..........................................61
ở trường MN...................................................................................................................................61
Bảng 2.3. Những thời điểm GV sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH trong HĐ KPMTXQ
........................................................................................................................................................62
Bảng 2.4. Mức độ sử dụng TCHT vào các thời điểm tổ chức...........................................................62
HĐ KPMTXQ.....................................................................................................................................62
Bảng 2.5: Mức độ sử dụng các loại TCHT có thể sử dụng để phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6
tuổi trong HĐ KPMTXQ....................................................................................................................63
Bảng 2.6. Các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển KN
KQH cho trẻ trong HĐ KPMTXQ.......................................................................................................69
Bảng 2.7. Mức độ khả năng KQH trên 2 lớp 5 - 6 tuổi tại TP Huế...................................................74
Bảng 2.8. Mức độ khả năng KQH của trẻ 5 - 6 tuổi ở TP Huế ở từng bài tập đo..............................77
Ví dụ: Cô yêu cầu tìm bạn để có số lượng là 9. Ví dụ thẻ của trẻ có 2 con cua phải tìm bạn có thẻ 7
con cua............................................................................................................................................94

Ví dụ: Cô yêu cầu tìm bạn để có số lượng là 9. Ví dụ thẻ của trẻ có 2 con cua phải tìm bạn có thẻ 7
con cua............................................................................................................................................96
Bảng 3.1: Mức độ tích cực nhận thức của trẻ ở nhóm TN khi tham gia TCHT ..............................106
thực nghiệm..................................................................................................................................106
Bảng 3.2: Kiểm định sự khác biệt về MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 trong HĐ KPMTXQ
nhóm TN và ĐC trước TN...............................................................................................................108
Bảng 3.3: MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm TN trước và sau
TN..................................................................................................................................................108
Bảng 3.4. MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm ĐC trước và sau
TN..................................................................................................................................................111
Bảng 3.5. MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm TN và ĐC sau
TN..................................................................................................................................................114


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Kết quả trắc nghiệm trên 2 lớp MG 5 - 6 tuổi..............................................................76
Biểu đồ 3.1. MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm TN trước và
sau TN............................................................................................................................................110
......................................................................................................................................................113
Biểu đồ 3.2. MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm ĐC trước và
sau TN............................................................................................................................................113
Biểu đồ 3.3. MĐ phát triển khả năng KQH của trẻ 5-6 tuổi trong HĐ KPMTXQ ở nhóm TN và ĐC sau
TN..................................................................................................................................................115


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Bàn về tư duy - hoạt động nhận thức bậc cao chỉ có ở con người, nhà triết

học người Đức G.W. Friedrich Hegel đã khẳng định: “Tư tưởng luôn luôn là sự
khái quát, và sự khái quát là một thuộc tính của tư duy. Khái quát nghĩa là tư
duy.” Trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin hiện nay, con người không chỉ
phải quan tâm tới vấn đề tiếp nhận nguồn thông tin, tri thức mà còn cần phải biết
xử lí thông tin – khái quát hóa (KQH). Để đáp ứng được những yêu cầu này đòi
hỏi con người cần phải có tư duy phát triển. Đối với lứa tuổi mầm non - “thời kì
vàng” của tác động giáo dục, những can thiệp và những hỗ trợ khoa học sẽ giúp
trẻ phát huy tối đa năng lực nhận thức nói chung, khả năng KQH nói riêng.
Tư duy của trẻ 5 - 6 tuổi đã có bước phát triển vượt bậc so với độ tuổi
trước, đó là sự xuất hiện kiểu tư duy trực quan hình tượng mới - tư duy trực quan
sơ đồ và những yếu tố của kiểu tư duy logic. Điều này thể hiện ở khả năng thực
hiện hành động khái quát hóa, trừu tượng hóa và lĩnh hội khái niệm về sự vật, hiện
tượng xung quanh của trẻ ngày càng được nâng cao (nhanh, nhạy hơn), được mở
rộng hơn, phong phú hơn và phức tạp hơn. Đặc biệt, trong quá trình phát triển này,
khả năng KQH của trẻ được bộc lộ rõ nét, tạo cơ sở cho những bước tiến về sau.
KQH là một thao tác của tư duy (có quan hệ chặt chẽ với các tư duy khác), giữ
một vị trí quan trọng trong quá trình lĩnh hội hệ thống các biểu tượng chung, ký
hiệu, ngôn ngữ và khái niệm [9]. Năng lực KQH còn được coi là chỉ số quan trọng
để chẩn đoán và đánh giá mức độ phát triển trí tuệ của trẻ mẫu giáo. Khả năng
KQH cao làm phát triển ở trẻ tính linh hoạt của tư duy, nâng cao khả năng chứng
minh, giải thích, lập luận, phán đoán, giải quyết các tình huống, các vấn đề trong
HĐ nhận thức và học tập ở trường phổ thông sau này [28]. Từ đó, bằng cách thức
này, con người sẽ tiết kiệm được sức lực, thời gian, biết cách khám phá và chiếm
lĩnh tri thức một cách hiệu quả. Vì vậy ngay từ lứa tuổi mầm non, sự tổ chức,
hướng dẫn của người lớn sẽ giúp trẻ bước từng bước vững chãi trên con đường
phát triển khả năng KQH.

1

Hoạt động chủ đạo của trẻ MG nói chung và trẻ 5 - 6 tuổi nó riêng là hoạt
động vui chơi. Thông qua trò chơi (TC) đặc biệt là trò chơi học tập (TCHT), khả
năng KQH của trẻ được hình thành, rèn luyện và phát triển. Do vậy, sử dụng
TCHT để phát triển khả năng KQH cho trẻ MN được xem là một biện pháp,
phương pháp hiệu quả trog quá trình tổ chức các HĐ giáo dục ở trường MN.
Trong các hoạt động giáo dục ở trường mầm non, có thể thấy, hoạt động
khám phá môi trường xung quanh (HĐKPMTXQ) là một trong những hoạt động
giúp trẻ hình thành và phát triển khả năng KQH hiệu quả nhất. Với tính chất là
một hoạt động học thuộc lĩnh vực phát triển nhận thức nhằm giáo dục trí tuệ cho
trẻ, hoạt động KPMTXQ được xây dựng theo lí thuyết tích hợp là môi trường
thuận lợi để phát triển khả năng quan trọng này. Xuyên suốt quá trình tổ chức HĐ
có tính chất khám phá này, giáo viên mầm non (GVMN) sử dụng TCHT để cung
cấp và củng cố kiến thức, kỹ năng cho trẻ, qua đó rèn luyện khả năng KQH.
Tuy nhiên, thực tế quá trình tổ chức TCHT trong HĐ này cho thấy GVMN
chỉ chú trọng mở rộng và củng cố tri thức cho trẻ chứ chưa quan tâm đúng mức tới
việc hình thành và phát triển năng lực tư duy, bao gồm khả năng KQH cho trẻ.
Bên cạnh đó, TCHT được thiết kế nhằm phát huy khả năng KQH cho trẻ 5 – 6
tuổi không những cần phải đáp ứng yêu cầu của TCHT mà còn cần phù hợp với
đặc điểm phát triển tư duy của trẻ, đòi hỏi trẻ phải giải quyết được nhiệm vụ chơi
mang tính khái quát, phù hợp với nội dung hoạt động khám phá, phù hợp với khả
năng của trẻ. Việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho
trẻ 5 - 6 tuổi trong HĐ KPMTXQ tại TP Huế chưa thực sự đem tới hiệu quả mong
đợi. Thực tiễn cho thấy, GVMN ở TP Huế còn gặp nhiều khó khăn trong việc
thiết kế. Theo các cô giáo, khó khăn lớn nhất là chưa có quy trình thiết kế và sử
dụng; chưa nắm được các yêu cầu trong thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát
triển khả năng KQH cho trẻ MN một cách khoa học và phù hợp với đặc điểm của
trẻ tại địa phương. GVMN thường tận dụng các TCHT có sẵn dẫn tới sự nhàm
chán, thiếu sáng tạo trong chọn lựa TCHT. Từ đó, hiệu quả của việc phát triển khả

2

năng KQH cho trẻ trong hoạt động KPMTXQ chưa cao. Do vậy, việc thiết kế và
sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi tại TP Huế là một
yêu cầu quan trọng và cần thiết .
Từ những lí do trên, với mong muốn hỗ trợ các GVMN trong quá trình
phát triển khả năng KQH cho trẻ MN, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài:
Thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng khái quát hóa cho trẻ 5
- 6 tuổi trong hoạt động khám phá môi trường xung quanh. Hi vọng kết quả
nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần hoàn thiện cơ sở lí luận và thực tiễn của việc
thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 – 6 tuổi
trong quá trình tổ chức cho trẻ KPMTXQ.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn của vấn đề phát triển khả năng
KQH cho trẻ mầm non, thiết kế và sử dụng một số TCHT nhằm phát triển khả
năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động
KPMTXQ ở trường mầm non.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quy trình thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5
- 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.
4. Giả thuyết khoa học
Việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5
– 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ chưa được GVMN quan tâm. Đó là một
nguyên nhân cơ bản làm cho khả năng KQH của trẻ còn hạn chế. Nếu thiết kế
được những TCHT hấp dẫn, đòi hỏi trẻ phải giải quyết được nhiệm vụ chơi
mang tính khái quát, phù hợp với nội dung hoạt động khám phá, phù hợp với khả

3


năng của trẻ và sử dụng một cách hợp lí những TC này trong hoạt động
KPMTXQ sẽ nâng cao được khả năng KQH cho trẻ.
5. Nhiệm vụ của đề tài
5.1. Xây dựng cơ sở lí luận về thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát
triển khả năng KQH cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.
5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng về thiết kế và sử dụng TCHT nhằm
phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ và về mức
độ KQH của trẻ.
5.3. Xây dựng quy trình thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả
năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.
5.4. Thiết kế các TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi
trong hoạt động KPMTXQ và thực nghiệm một số TCHT đã thiết kế
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Tiến hành phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa tri thức, lí luận
trong các văn bản, tài liệu liên quan tới đề tài nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lí
luận cho đề tài.
6.2 . Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
6.2.1. Phương pháp quan sát
Dự các hoạt động được tổ chức cho trẻ KPMTXQ để nắm được thực trạng
của việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6
tuổi và phát hiện khả năng KQH của trẻ trong hoạt động KPMTXQ. Đồng thời
quan sát khả năng KQH của trẻ trong quá trình chơi những TCHT do chúng tôi
thiết kế và thực nghiệm.
6.2.2. Phương pháp điều tra Anket
Sử dụng phương pháp này nhằm tìm hiểu nhận thức và việc làm của
GVMN về việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho

trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.

4


6.2.3. Phương pháp đàm thoại
Trao đổi, trò chuyện với trẻ và GVMN , cán bộ quản lí trường MN,
chuyên viên Sở GD & ĐT tỉnh về vấn đề thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát
triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.
6.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động
Phân tích các TCHT do GVMN thiết kế và sử dụng trong nhà trường và
sản phẩm hoạt động của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.
6.2.5. Phương pháp thực nghiệm
Sử dụng phương pháp này nhằm xác định hiệu quả và tính khả thi của những
TCHT phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ mà
chúng tôi đã thiết kế.
6.3. Phương pháp xử lí số liệu:
Chúng tôi sử dụng một số công thức toán học có liên quan như: công
thức tính tỉ lệ % , công thức tính điểm trung bình cộng, công thức xác định độ
lệch chuẩn, … để lượng hóa kết quả nghiên cứu thực tiễn.
7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
7.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu
Trong khuôn khổ của luận văn thạc sỹ, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu
quy trình thiết kế và sử dụng TCHT của GV và sự phát triển khả năng KQH của
trẻ 5 – 6 tuổi trong TC này khi tổ chức hoạt động KPMTXQ. Trên cơ sở đó, xây
dựng quy trình thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ
trong hoạt động KPMTXQ.
7.2. Giới hạn về khách thể và địa bàn nghiên cứu
7.2.1. Khách thế nghiên cứu:
- Nghiên cứu 100 GVMN của 10 trường mầm non trên địa bàn TP Huế.

- Nghiên cứu 60 trẻ 5 – 6 tuổi của trường mầm non Phú Cát, TP Huế.
7.2.2. Địa bàn nghiên cứu:
Nghiên cứu tại 10 trường mầm non thuộc địa bàn TP Huế.

5


8. Những đóng góp mới của đề tài
- Xây dựng và hệ thống hóa cơ sở lí luận của việc thiết kế và sử dụng
TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động
KPMTXQ.
- Làm rõ thực trạng thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng
KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ trên địa bàn thành phố Huế
hiện nay và khả năng KQH của trẻ.
- Xây dựng quy trình thiết kế và sử dụng một số TCHT nhằm phát triển
khả năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ.
- Thiết kế một số TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi
trong hoạt động KPMTXQ.
9. Cấu trúc của luận văn
Chương 1: Cơ sở lí luận về thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả
năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ
Chương 2: Thực trạng thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả
năng KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ
Chương 3: Thiết kế và và thực nghiệm sử dụng một số TCHT nhằm phát
triển khả năng KQH cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động KPMTXQ

6


Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÒ CHƠI

HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG KHÁI QUÁT HÓA CHO
TRẺ 5-6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ
MÔI TRƯỜNG XUNG QUANH
1.1. Lịch sử nghiên cứu của vấn đề
TCHT có ý nghĩa quan trọng trong quá trình phát triển toàn diện nhân
cách cho trẻ nhỏ, đặc biệt là phát triển trí tuệ.Việc thiết kế và sử dụng TCHT
nhằm phát triển trí tuệ cho trẻ nói chung và khả năng KQH nói riêng đã được đề
cập trong các công trình nghiên cứu về TC cho trẻ trong và ngoài nước. Sau đây
là hệ thống hóa một số quan điểm nghiên cứu về vấn đề này.
1.1.1. Những nghiên cứu về thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển
trí tuệ cho trẻ nói chung và KQH nói riêng cho trẻ MN ở nước ngoài
TC nói chung và TCHT nói riêng từ lâu đã được các nhà sư phạm lựa chọn
là một trong những hình thức để giáo dục trẻ tại trường mầm non. Tuy nhiên việc
thiết kế và sử dụng TCHT để phát triển khả năng KQH cho trẻ được nhìn nhận
theo nhiều hướng khác nhau.
Hướng thứ 1: TCHT là một hình thức tổ chức quá trình sư phạm ở
trường MN và là một trong con đường tác động toàn diện đến nhân cách trẻ
Quan điểm sử dụng TC vào mục đích học tập đã được khẳng định ngay từ
cuối thế kỷ XVIII trong khuynh hướng sư phạm tư sản tiến bộ xuất hiện ở Đức
với các nhà sư phạm như I.B. Bazedora, X.G. Zalxama ..v.v. Các nhà giáo dục
này sử dụng nhiều loại TC khác nhau phù hợp đặc điểm lứa tuổi của trẻ nhằm
làm cho trẻ chú ý hơn đến việc học.
Xuất phát từ nhận thức duy vật về bản chất của TC (quan điểm mácxít đầu
tiên về sự ra đời của TC được G.V.Plêkhanôp đề cập đến trong tác phẩm Những
bức thư không địa chỉ của mình vào năm 1925), E.I. Chikhieva - nhà sư phạm lớn
người Nga xem TC là một hình thức tổ chức quá trình sư phạm trong nhà trường

7

MG và là một trong những phương tiện tác động toàn diện lên nhân cách trẻ. Bà
đặc biệt quan tâm đến các TCHT - khởi thảo ra các TCHT và đánh giá cao ý nghĩa
của TCHT trong việc phát triển ở trẻ mọi mặt, đặc biệt là năng lực tri giác, ngôn
ngữ, chú ý. Trên cơ sở quan sát, nghiên cứu trẻ chơi, trong tác phẩm TC học tập,
bà khẳng định: “Cũng không nên đánh giá TCHT chỉ về mặt mục đích học tập
hiển nhiên của nó, tức là sự định hướng của trẻ trong các biểu tượng này hoặc biểu
tượng khác... Những TC này đẩy mạnh sự phát triển tất cả mọi mặt của cá nhân
trẻ” [41,68,tr25].
Cũng theo hướng này, những kết quả nghiên cứu theo quan điểm giáo dục tự
do, giáo dục tương thích với sự phát triển tự nhiên của cá nhân. Quan điểm giáo dục
tự do được áp dụng rộng trong thực tiền GDMN hiện nay ở các nước theo mô hình
phương pháp giáo dục của Ph. Phroebel, M. Monterxory v.v...

Trong hệ thống dạy học của mình, Ph. Phroebel đã xác định nội dung dạy học
cụ thể có sự kết hợp giữa kiến thức và kỹ năng hoạt động và đã xác định TC như là
phương pháp, biện pháp, phương tiện dạy học phù hợp với trẻ nhỏ. Ông đã thiết
kế nhiều TC cho trẻ em, đặc biệt các TC vận động và TC học tập. Hệ thống TC
dạy học với các đồ vật, như quả bóng, quả cầu, các hình trụ, khối gỗ v.v..., được

ông thiết kế theo mức độ phức tạp dần của các nhiệm vụ, nội dung dạy học
và các hành động thực hành, kết hợp với âm nhạc, thơ, ca, truyện kể v.v... Tuy
nhiên là người theo quan điểm duy tâm nên ông chỉ xem TC là phương tiện phát
triển cái vốn đã có sẵn của đứa trẻ, gạt bỏ yếu tố sáng tạo trong trẻ. Do vậy,
trong hệ thống TC của ông có nhiều TCHT rất khô khan, khó hiểu và xa lạ với
trẻ, quá trình tổ chức TC không phù hợp với trẻ em [3].
Hệ thống dạy học và giáo dục tự do của Maria Monterxori được phổ biến
rộng rãi, dành cho trẻ từ 3 tuổi đến 12 tuổi. Trong hệ thống giáo dục của mình,
bà đã xem hoạt động chơi tự do, tự lực của trẻ với các phương tiện dạy học là
phương pháp tác động giáo dục cơ bản nhất. Bà chỉ rõ vai trò của GVMN là xây

8


dựng môi trường vật chất, tạo không gian để cho trẻ chơi và phát triển trí tuệ.
Đây là “môi trường được chuẩn bị sẵn”, là sự tác động trực tiếp của GVMN đến
trẻ. Hệ thống TCHT với các giáo cụ, vật liệu học tập chuẩn bị sẵn có vai trò quan
trọng trong giáo dưỡng và dạy học cho trẻ MG, đảm bảo cho sự phát triển tri
giác, hình thành các biểu tượng toán, ngôn ngữ của trẻ. Bà đã xây dựng các vật
liệu cho TCHT để phát triển cảm giác, tri giác, như bảng chữ, số, khối trụ, khối
gỗ để cho trẻ thực hiện hành động sờ, sắp đặt, đo, so sánh, tổng hợp v.v... Trẻ
học hình dạng, màu sắc, kích thước, công dụng, chức năng của sự vật, hiện
tượng xung quanh qua việc thử và sai, tự mình tìm kiếm các kiến, tự hoạt động,
tự rút kinh nghiệm Nhà nghiên cứu R. Duke, nghiên cứu và sử dụng các trò chơi,
sự bắt chước, đã chỉ ra TC là phương pháp dạy học có hiệu quả. [40], [41].
Hệ thống giáo dục của Montessori cũng như hệ thống giáo dục của Phroebel
đều xếp các TCHT và những bài luyện tập với đồ vật ở vị trí hàng đầu và vẫn còn xem
nhẹ những TC tự do, sáng tạo của trẻ.
Từ những năm 30 của thế kỷ XX, trường phái tâm lý học - giáo dục học
mácxít ra đời, tiêu biểu là L.X. Vưgôtxki (1896 - 1934), Đ.B. Encônhin, A.N.
Lêônchép A.V. Daparôgiet... đã đưa ra một cách nhìn mới về TC trẻ em. Kế thừa
những quan điểm tiến bộ, đúng đắn của tâm lý học - giáo dục học cổ điển và trên
cơ sở những thành tựu mới của tâm lý học - giáo dục học Mácxít, các nhà tâm lý
học và giáo dục học Xô viết đã để tâm nghiên cứu TC trẻ nói chung và TCHT
nói riêng một cách sâu sắc hơn.Các kết quả nghiên cứu về giáo dục và dạy học
cho trẻ MG của K. Đ. Usinxki, N.A. Krupxcaia, P.Ph. Lêgaph, T.I. Chikhêva,
E.A. Phlorina, A.p. Uxôva v.v... cho thấy trẻ MG có khả năng lĩnh hội hệ thống
kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo bằng cách sử dụng các hình thức, phương pháp,
phương tiện dạy học trên các bài học - TC ở trường MN, khẳng định vai trò chủ
đạo của các bài học - TC nhằm giáo dục toàn vẹn các chức năng nhận thức, tình
cảm, vận động và chuẩn bị năng lực cần thiết cho trẻ vào học ở trường phổ

thông. Các kết quả nghiên cứu của L.A. Venger, N.N. Potdiacôv, M. Crưlôva và

9


V.T. Ivanôva, V.I. Lôginôva, C.H. Nhicôlaieva, I.X. Phrêikin, C.L. Nôvơxênôva,
C.A. Kozlôva, A.H. Đavidtruc đã khẳng định sự cần thiết sử dụng các trò chơi,
mô hình, thí nghiệm, thử nghiệm là phương pháp, phương tiện giáo dục trí tuệ và
dạy học phát triển nhận thức, trí tuệ, học tập, tình cảm, ý chí v.v... cho trẻ MG
[25],[28].
Hướng thứ 2: TCHT giúp phát triển trí tuệ nói chung và khả năng KQH
nói riêng cho trẻ mầm non
Trong tác phẩm Những TC có luật trong trường mẫu giáo, các nhà giáo
dục học Xô viết A.I. Xôrôkina và E.G. Baturina cho rằng TCHT thực hiện chức
năng của hoạt động thực hành, nó tạo điều kiện cần thiết để ứng dụng và kết hợp
các kiến thức, thúc đẩy hoạt động trí tuệ. Các tác giả cũng khẳng định, TCHT
đẩy mạnh sự phát triển nâng lực trí tuệ và là phương tiện rất tốt nhằm khắc phục
nhiều mặt khó khăn trong hoạt động tư duy ở từng trẻ [41,71]. Trong hệ thống
TCHT này, cũng có một số TC đòi hỏi trẻ phải khái quát các hiện tượng cụ thể,
phải sử dụng các thao tác so sánh, khái quát hóa...
Với quan điểm sử dụng TCHT để phát triển trí tuệ nói chung và khả năng
KQH nói riêng cho trẻ MN, một số nhà nghiên cứu sư phạm đã thiết kế hệ thống
TCHT tương ứng. Xin được liệt kê một số công trình quan trọng, góp phần làm cơ
sở khoa học trong quá trình thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng
KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi mà đề tài nghiên cứu của chúng tôi thực hiện.
Trong tác phẩm Trò chơi dạy học cho trẻ mẫu giáo, nhà giáo dục học Xô
viết E.I.U. Đanxôva cho rằng: “Nhờ sử dụng các TCHT mà quá trình dạy học trở
thành một hình thức vui chơi vừa sức và hấp dẫn đối với trẻ mẫu giáo. Nhiệm vụ
dạy học được giải quyết trong quá trình chơi các trò chơi”. Với quan niệm đó,
trong công trình nghiên cứu này, tác giả đưa ra gần 200 TCHT phổ biến nhằm

phát triển tiếng nói của trẻ và dạy trẻ học tính toán [41, 12, tr. 2].
Ngoài ra trong tác phẩm Các trò chơi và các bài tập phát triển các năng
lực trí tuệ, L.A. Venger và nhóm tác giả cho rằng phát triển trí tuệ ở trẻ MG là

10


yếu tố quan trọng nhất của sự phát triển tâm lí chung của trẻ, chuẩn bị cho trẻ
đến trường phổ thông và cho toàn bộ cuộc sống tương lai của chúng. Phát triển
trí tuệ là một quá trình phức tạp, đó là quá trình hình thành các hứng thú nhận
thức và các năng lực nhận thức, và nội dung cơ bản của nó là phát triển các năng
lực nhận thức. Trong công trình nghiên cứu này, các tác giả đã đưa ra những
TCHT và các bài tập nhằm phát triển các năng lực trí tuệ cho trẻ MG theo từng
độ tuổi, trong đó có một số TC phát triển khả năng KQH cho trẻ (Chẳng hạn, TC
cho trẻ phân loại các đối tượng... )[41,72].
Hay Tođorka Kakacheva và Mara Đernheva tác giả của tác phẩm Các
TCHT trong trường mẫu giáo đã đưa ra những nhóm TC học tập, bao gồm:
+ Những TCHT nhằm cho trẻ làm quen với môi trường xung quanh.
+ Những TCHT nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ.
+ Những TCHT nhằm hình thành những biểu tượng và khái niệm toán sơ đẳng.
Những nhóm TC được đưa ra trong nghiên cứu này nhằm phục vụ cho các
môn học trong chương trình giáo dục mẫu giáo, như: “Cho trẻ làm quen vói môi
trường xung quanh”, “Phát triển ngôn ngữ cho trẻ”, “Hình thành những biểu
tượng và khái niệm toán sơ đẳng” [41, tr 06].
Qua tác phẩm Trò chơi trẻ em, nhà giáo dục học Xô viết P.G.Xamarukôva
khẳng định: TCHT là phương tiện giáo dục toàn diện cho trẻ, nhưng nhiệm vụ
giáo dục chủ yếu là phát triển trí tuệ của trẻ. Trong công trình nghiên cứu này bà
khẳng định: trong quá trình chơi các TC trẻ học tập, các quá trình tâm lý nhận
thức được hoàn thiện thêm. Trong các TC với những bức tranh và trong một loạt
các TC bằng ngôn ngữ thực hiện hoàn thiện những thao tác tư duy như so sánh,

tổng hợp, phân loại... Bà cũng nhận xét rằng hầu hết các TCHT hướng tới việc
hệ thống hóa kiến thức [41, 68].
Dorothy D. Sullivan, Beth Davey trong tác phẩm Các TC như là phương
tiện để học tậpp đã chỉ ra những dạng TC có thể sử dụng cho tích cực hoá các hoạt
động học tập và cho việc học có hiệu quả. Các tác giả cho rằng các TCHT

11


(Learning Games) là các hoạt động trong đó những người chơi sử dụng toàn bộ
kiến thức hoặc toàn bộ kĩ năng như những nguồn lực để thi đua với những bạn
cùng chơi khác. Khẳng định vai trò của TCHT đối với việc học, đặc biệt là cá
nhân hoá hoạt động học của trẻ, các tác giả đã đưa ra một số nguyên tắc cho việc
thiết kế TCHT song tác giả cũng không đưa ra TC cụ thể phát triển khả năng KQH
cho trẻ [ 41, 84].
Các công trình nghiên cứu TCHT vừa điểm trên cho thấy, có nhiều cách
nhìn nhìn nhận về TCHT, TCHT được quan tâm từ lâu và chiếm một vị trí quan
trọng trong việc giáo dục và dạy học cho trẻ MN. Đặc biệt những công trình
nghiên cứu của các nhà sư phạm Xô viết cũng như một số công trình của các
nhà tâm lí học và giáo dục học phương Tây đều khẳng định TCHT là phương
tiện phát triển toàn diện cho trẻ, trong đó nhiệm vụ giáo dục chủ yếu của nó là
phát triển trí tuệ cho trẻ. Tuy vậy, những hệ thống TCHT được đưa ra trong các
công trình nghiên cứu này thường được sử dụng như là một trong những biện
pháp dạy học để giải quyết nhiệm vụ củng cố, hệ thống hóa kiến thức. Trong
các công trình nghiên cứu trên, tuy có đề cập đến phương diện phát triển các
chức năng tâm lý của trẻ MG qua các TC học tập, nhưng vẫn chỉ chú ý nhiều
đến việc rèn luyện, phát triển các giác quan và một số năng lực chú ý, ghi nhớ,
ngôn ngữ, và chưa đề cập nhiều đến việc phát triển các thao tác tư duy, đặc biệt
là khái quát hóa. Một số tác giả đã công nhận việc sử dụng TCHT để phát triển
khả năng KQH cho trẻ song vẫn chưa đưa ra những chỉ dẫn cụ thể trong quá

trình thiết kế và sử dụng TCHT.
1.1.2. Những nghiên cứu về thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển
trí tuệ cho trẻ nói chung và KQH nói riêng trong hoạt động KPMTXQ ở Việt
Nam
Cũng như trên thế giới, ở Việt Nam, thiết kế và sử dụng TCHT nói chung
và TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ MN nói riêng được nhiều nhà
tâm lí học, giáo dục học quan tâm nghiên cứu ở nhiều phương diện khác nhau.
Song đều có sự thống nhất với nhau về tầm quan trọng và đặc điểm, bản chất

12


của TCHT trong việc phát triển khả năng KQH cho trẻ nhỏ. Các nghiên cứu của
các tác giả Việt Nam có hai hướng cơ bản sau:
Hướng thứ nhất: Nghiên cứu đặc điểm, bản chất của khả năng KQH và
vai trò của việc phát triển khả năng này cho trẻ mầm non
Ở nước ta, công trình nghiên cứu lý luận và thực nghiệm về sự phát triển
trí tuệ của trẻ nhỏ đã được thực hiện, như các nghiên cứu của các tác giả Phạm
Minh Hạc, Trần Trọng Thuỷ, Hồ Ngọc Đại, Phạm Thị Đức, Trần công Khanh...
Hồ Ngọc Đại và các cộng sự đã nghiên cứu các phương pháp dạy học phát
triển theo các giai đoạn hình thành các thao tác trí tuệ của P.Ia. Ganpêrin trong
dạy môn Toán và Tiếng Việt cho trẻ tiểu học.
Các công trình nghiên cứu của Phạm Thị Đức về sự phát triển khả năng
KQH trong lĩnh hội các khái niêm khoa hoc ở trẻ tiểu học đã chỉ ra rằng sự phát
triển năng lực KQH diễn ra có hiệu quả trong điều kiện dạy KQH từ cụ thể đến
cái chung và từ cái chung đến cái cụ thể [9].
Kết quả nghiên cứu khả năng tư duy trực quan sơ đồ của trẻ MG của tác
giả Trần Xuân Hương cho thấy trẻ e 5 - 6 tuổi có năng lực sử dụng mô hình, sơ
đồ trực quan như là biện pháp nhận thức mối quan hệ bên trong, bản chất của các
sự vật, hiện tượng xung quanh [20].

Hướng thứ hai: Nghiên cứu vai trò của việc thiết kế và sử dụng TCHT
nhằm việc phát triển khả năng khái quát hóa cho trẻ MN
Với mục đích làm cho TCHT thực sự trở thành một trong những phương
tiện quan trọng để hình thành và phát triển các năng lực trí tuệ, góp phần quan
trọng trong việc giáo dục toàn diện cho trẻ mẫu giáo, một số tác giả như Phan
Quỳnh Hoa, Vũ Minh Hồng, Trương Kim Oanh, Phan Kim Liên, Lê Bích Ngọc,
Đặng Thu Quỳnh... đã quan tâm nghiên cứu, thiết kế một số TC và TCHT phục
vụ hoạt động học như HĐ KPMTXQ, HĐ Làm quen với toán.
Những hệ thống TC và TCHT được các tác giả đề cập đến chủ yếu nhằm
củng cố kiến thức (phục vụ cho một số môn học như Hình thành biểu tương toán
sơ đẳng, Làm quen với môi trường xung quanh), rèn luyện các giác quan, chú ý,

13


ghi nhớ và phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Trong đó cũng có những TC rèn luyện và
phát triển các thao tác tư duy nói chung và KQH nói riêng nhưng còn lẻ tẻ, rời rạc.
Trong tác phẩm Tổ chức, hướng dẫn trẻ mẫu giáo chơi do Nguyễn Ánh
Tuyết chủ biên các tác giả cũng đã khẳng định thế mạnh của TCHT về phương
diện phát triển trí tuệ. Các tác giả đặc biệt quan tâm đến ý nghĩa phát triển của
TCHT, không chỉ phát triển các giác quan, mà phát triển các chức năng tâm lý
chung của trẻ mẫu giáo, trong đó bao hàm cả việc phát triển các thao tác tư duy
của trẻ. Nghiên cứu này còn chỉ ra việc lựa chọn TC sao cho nội dung chơi, thao
tác chơi là việc sử dụng các thao tác tư duy sẽ góp phần tích cực vào quá trình
phát triển tư duy của trẻ (hình thành và phát triển các thao tác tư duy, trong đó có
khái quát hóa) [ 43]. Tuy nhiên, trong nghiên cứu này cũng chưa đi sâu nghiên
cứu việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm hìnhh thành và phát triển các thao tác
tư duy nói chung và KQH nói riêng cho trẻ. Các tác giả đã khẳng định thế mạnh
của TCHT về phương diện phát triển trí tuệ, nhận thức về thế giới xung quanh
một cách độc đáo ở trẻ. Từ đó giúp trẻ lĩnh hội các khái niệm, biểu tượng mới về

thế giới xung quanh, có những kỹ năng phù hợp đối với từng đối tượng.
Vai trò của TC trong HĐ KPMTXQ được các tác giả Hoàng Thị Oanh và
Nguyễn Thị Xuân đề cập tới [31]. TC ở đây sử dụng đa dạng: TCHT, TC vận
động, TC sáng tạo… TCHT được đi sâu tìm hiểu về cách chia nhóm cùng tên TC
tương ứng, cách chơi TCHT. Các TC đã thiết kế nhằm hình thành và phát triển
các thao tác tư duy cho trẻ
Một tác phẩm khác của Nguyễn Ánh Tuyết – Trò chơi trẻ em đã đề cập
đến loại TC trí tuệ. Đây là loại TC gần với TCHT. Loại TC này có tác dụng thúc
đẩy hoạt động trí tuệ của trẻ. Trong tác phẩm, bà đã giới thiệu một số TC trí tuệ
dành cho trẻ em, bao gồm cả TC phát triển khả năng KQH cho trẻ.
Theo xu hướng chung của đổi mới phương pháp giáo dục và dạy học hiện
nay là dựa vào mối quan hệ tương tác xã hội giữa các yếu tố cơ bản (giáo viên,
học sinh, môi trường xung quanh) của quá trình dạy học, dựa vào hoạt động tích

14


cực của chủ thể, TC ngày càng được nghiên cứu và đưa vào sử dụng trong các
trường học. Đã có một số công trình nghiên cứu về TC của trẻ MN như là hình
thức, phương tiện, biện pháp, phương pháp giáo dục toàn diện nhân cách cho trẻ
MN nói chung và để củng cố biểu tượng, kỹ năng so sánh, tổng hợp, phân loại
các sự vật và hiện tượng nói riêng. Một số công trình nghiên cứu về TCHT phát
triển khả năng KQH phân loại của trẻ 5 - 6 tuổi, nhưng chủ yếu chỉ dừng lại ở
việc khẳng định tầm quan trọng của việc sử dụng TCHT là phương pháp, biện
pháp tích cực để rèn luyện, củng cố kỹ năng KQH, phân loại và củng cố biểu

tượng. Trong đó có thể kể tới luận văn của thạc sỹ Lê Thị Mỹ Lương - “Nghiên
cứu khả năng khái quát hóa của trẻ MG 5 - 6 tuổi” (ở một số trường mầm non
thành phố Quy Nhơn), khóa luận tốt nghiệp của Lê Thị Minh - “Một số biện
pháp tổ chức TCHT nhằm rèn luyện khả năng KQH cho trẻ MG 5-6 tuổi”, luận

án của tiến sỹ Vũ Thị Ngân - “Sử dụng TC như là phương pháp phát triển khả
năng KQH cho trẻ mầm non”[25, 27, 28].
Một số đề tài nghiên cứu về thiết kế và sử dụng TCHT như: Nguyễn Lan
Anh “ Thiết kế và sử dụng TCHT nhằm hình thành biểu tượng bản thân cho trẻ
MG 3 – 4 tuổi”, Trần Thị Thúy Hà “Thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển
biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ MG 5 - 6 ”, Nguyễn Thị Kim Liên “Thiết kế
và sử dụng TCHT nhằm hình thành bểu tượng thực vật cho trẻ MG 5 - 6” [1, 13,
23]. Các công trình đã đi sâu tìm hiểu cơ sở khoa học và nguyên tắc cũng như
quy trình thiết kế TCHT tuy nhiên chưa có đề tài nào đề cập tới việc thiết kế và
sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH

cho trẻ MG trong HĐ

KPMTXQ.
Luận án của Tiến sỹ Trần Thị Ngọc Trâm “Thiết kế và sử dụng TC học
tạp nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ MGL (5-6 tuổi)” là nghiên cứu có nội
hàm gần sát với đề tài nghiên cứu này [41]. Mục tiêu nghiên cứu là tìm ra cơ sở
khoa học của quy trình thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng
KQH cho trẻ 5 - 6 tuổi. Tác giả đã đi sâu tìm hiểu về việc sử dụng TCHT để phát

15


triển khả năng KQH cho trẻ mầm non qua việc khảo sát thực trạng, đưa ra
nguyên tắc thiết kế và sử dụng TCHT, đồng thời đã thiết kế bộ TC gồm 40
TCHT. Công trình nghiên cứu này đã đặt viên gạch đầu tiên về thiết kế và sử
dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH cho trẻ MN tại Việt Nam. Tuy
nhiên, tác giả chưa giải quyết trọn vẹn và thấu đáo các nhiệm vụ đã đề ra trong
công trình nghiên cứu của mình. Đó là tác giả chưa đưa ra quy trình thiết kế và

sử dụng TCHT để phát triển khả năng KQH. một cách cụ thể, khoa học giúp các
GVMN và các nhà sư phạm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ quan trọng này.

Tóm lại: Điểm qua các kết quả nghiên cứu trên cho thấy, từ trước đến nay
đã có khá nhiều những công trình nghiên cứu về TCHT nhằm phát triển trí tuệ
cho trẻ và đã đề cập vai trò của TCHT đối với sự phát triển trí tuệ của trẻ nói
chung và khả năng KQH nói riêng. Tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào
đi sâu nghiên cứu thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển khả năng KQH của
trẻ MG, giải quyết được yêu cầu, nhiệm vụ nghiên cứu một cách thấu đáo. Theo
phương hướng đổi mới phương pháp giáo dục và dạy học hiện nay cần những
TCHT được cải tiến, sáng tạo hơn phù hợp với đặc điểm phát triển trí tuệ của trẻ
nhỏ, đảm bảo hiệu quả của quá trình phát triển khả năng KQH và tư duy ngày
càng nâng cao hơn của trẻ. Những công trình nghiên cứu đã nêu trên là cơ sở
khoa học quan trọng hỗ trợ việc nghiên cứu quá trình cứu thiết kế và sử dụng
TCHT nhằm phát triển khả năng KQH của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động KP
MTXQ mà đề tài thực hiện.
1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài
1.2.1. Lí luận về KQH và khả năng KQH ở trẻ 5 – 6 tuổi
1.2.1.1. Khái niệm về “KQH” và “sự phát triển khả năng KQH”
a/ Khái quát hóa
Thuật ngữ “khái quát hóa” được sử dụng khá nhiều trong cuộc sống cũng
như trong khoa học giáo dục. Cho đến nay vẫn chưa có một khái niệm chung
thống nhất về KQH. Có nhiều khái niệm KQH được đưa ra, mỗi khái niệm lại
đặc trưng cho một cách quan niệm khác nhau về KQH.

16