Rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT (chương trình chuẩn)

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay đặt ra cho giáo dục
phổ thông một trọng trách là phải đào tạo những con người phát triển toàn
diện như Luật Giáo dục đã nêu “Giáo dục trung học phổ thông nhằm giúp
học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở,
hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và
hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng
phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào
cuộc sống lao động” (Điều 27, mục 2, chương 2, Luật giáo dục 2005) [2; 36]
Cùng với tất cả các môn học ở trường phổ thông, việc dạy học lịch sử
phải góp phần thực hiện mục tiêu đào tạo đã được xác định. Muốn vậy bộ
môn lịch sử ở trường phổ thông phải trang bị cho học sinh những kiến thức cơ
bản về lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc từ cội nguồn đến hiện nay, qua đó
“hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương,
đất nước, truyền thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy,
hành động, thái độ ứng xử đúng đắn trong đời sống xã hội” [1;3]
Để thực hiện được chức năng và nhiệm vụ trên cần thiết phải đổi mới
giáo dục lịch sử ở trường phổ thông. Việc đổi mới giáo dục phổ thông đòi hỏi
phải đổi mới đồng bộ các yếu tố cơ bản của quá trình dạy học bao gồm: mục
tiêu - nội dung - phương pháp - phương tiện - đánh giá. Có thể nói đánh giá là
hoạt động quan trọng, gắn liền và quyết định bản chất, bước đi của quá trình
này bởi đây là “công cụ quan trọng, chủ yếu xác định năng lực nhận thức của
người học, điểu chỉnh quá trình dạy học; là động lực để đổi mới phương
pháp dạy học góp phần cải thiện, nâng cao chất lượng đào tạo con người
theo mục tiêu giáo dục”.[31,14]
Việc đổi mới đánh giá quan hệ mật thiết với các yếu tố khác của quá
trình dạy học, đặc biệt là phương pháp dạy học nhằm phát huy khả năng tự
học, tự kiểm tra đánh giá của học sinh.

1

Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong môn lịch sử đòi hỏi thực hiện ở tất các
các khâu, các hình thức, kết hợp giữa kiểm tra đánh giá của giáo viên và việc
tự kiểm tra đánh giá của học sinh. Từ bốn mục tiêu giáo dục “học để biết, học
để làm, học để chung sống và học để khẳng định mình” mà UNESCO đề ra,
Việt Nam đang có những đổi mới, chuyển từ cách dạy học truyền thống sang
cách dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm nhằm phát triển năng lực
toàn diện của người học. Trong những năng lực đó có năng lực chủ động, tích
cực trong học tập, biết cách tự học, tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập. Như
Luật Giáo dục nước ta đã chỉ rõ: “ Phương pháp giáo dục phải phát huy tính
tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho
người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí
vươn lên” [3,9]
Tự kiểm tra đánh giá là một phần quan trọng của hoạt động học tập, là
nhân tố “nội lực” có tác dụng quyết định chất lượng học tập và sự phát triển
của người học, còn hoạt động dạy là ngoại lực có tác dụng định hướng, kích
thích, điều khiển và chỉ đạo trực tiếp hoặc gián tiếp quá trình học. Tự kiểm
tra, đánh giá chỉ được thực hiện trên cơ sở tự học, cũng là một kĩ năng tự học
cần rèn luyện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
Cùng với việc kiểm tra, đánh giá của giáo viên thì hoạt động tự kiểm
tra, đánh giá của học sinh góp phần tích cực hóa hoạt động nhận thức của các
em, qua đó tự đánh giá chính xác năng lực học tập, đem lại sự hứng thú, tích
cực trong học tập. Tự học và tự kiểm tra, đánh giá có mối quan hệ rất chặt
chẽ, đều nhằm giúp học sinh tự rèn luyện, trau dồi kiến thức, đáp ứng nhu cầu
của việc học tập và thời đại.
Mặc dù có vai trò quan trọng như vậy nhưng thực tế hiện nay, môn
Lịch sử ở trường phổ thông bị coi là môn phụ, tình trạng học sinh sợ học sử,
chán sử diễn ra phổ biến. Do đó việc học tập lịch sử của học sinh thường
mang tính đối phó, “học lệch”, “học tủ”. Chất lượng dạy học, chủ trương đổi

2


mới giáo dục cũng vì thế mà bị ảnh hưởng. Tình trạng này do nhiều nguyên
nhân, trong đó có việc coi thường đánh giá. Việc kiểm tra, đánh giá còn nặng
về cho điểm số, hình thức mà chưa thực hiện đúng chức năng, vai trò của
kiểm tra, đánh giá. Do đó giáo viên “độc quyền” đối với việc kiểm tra và đánh
giá, học sinh chưa thực sự được tham gia vào quá trình kiểm tra và tự đánh
giá kết quả học tập của bản thân. Vì vậy, trang bị cho giáo viên và học sinh
những vấn đề lí luận về kiểm tra, đánh giá là việc làm cần thiết, đặc biệt là rèn
luyện cho học sinh những kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá nhằm tích cực hóa,
chủ động hóa hoạt động học tập của các em.
Học phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 gồm nhiều kiến thức hay và hấp
dẫn, đặc biệt là về lịch sử các triều đại, các cuộc kháng chiến chống ngoại
xâm của dân tộc, kích thích được sự hứng thú học tập của học sinh. Do đó,
rèn luyện cho học sinh những kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá khi học tập học
phần này không chỉ giúp các em rèn luyện kĩ năng tự học, tự đánh giá bản
thân mà còn giáo dục tư tưởng, tình cảm, lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân
tộc, qua đó nâng cao hiệu quả bài học, góp phần thực hiện mục tiêu môn học.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn vấn đề “Rèn
luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt
Nam lớp 10 THPT (chương trình chuẩn)” làm đề tài luận văn với mong
muốn góp phần nâng cao chất lượng việc kiểm tra, đánh giá trong dạy học
lịch sử.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Xuất phát từ vai trò quan trọng trong quá trình dạy học, kiểm tra, đánh
giá nói chung, tự kiểm tra, đánh giá nói riêng là vấn đề được nhiều nhà giáo
dục trong và ngoài nước nghiên cứu với những góc độ khác nhau.
2.1.Tài liệu nước ngoài

Thông qua nguồn tài liệu dịch, chúng tôi tiếp cận được các tài liệu sau:

3


Khẳng định vai trò, ý nghĩa quan trọng của việc kiểm tra đối với việc
đánh giá năng lực nhận thức của học sinh, nhà giáo dục học J.A.Comenxki
(1592 - 1670) đã coi việc kiểm tra, đánh giá như một yếu tố góp phần nâng
cao hiệu quả quá trình dạy học.
Để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh một cách khách
quan, công bằng và chính xác, từ thế kỉ XIX, các nhà giáo dục Mĩ, Anh đã
nêu lên một phương pháp đánh giá mới bằng trắc nghiệm bên cạnh phương
pháp tự luận truyền thống thông qua bộ thang đo năng lực nhận thức và quy
định đánh giá. Tiêu biểu cho khuynh hướng này là O.W.Caldwell và
S.A.Courtis.
Nghiên cứu vấn đề kiểm tra, đánh giá dưới góc độ một phương tiện
quan trọng để điều khiển quá trình dạy học, N.V.Savin trong cuốn Giáo dục
học tập I, chương X “Kiểm tra và đánh giá tri thức kĩ năng và kĩ xảo của học
sinh” đã khẳng định: “Kiểm tra là một phương tiện quan trọng không chỉ để
ngăn ngừa việc lãng quên mà còn để nắm được tri thức vững chắc
hơn.”[tr131]
Trong cuốn Giáo dục học tập II, Lí luận dạy học, chương XII “Kiểm
tra và đánh giá trong nhà trường xô viết”, nhà giáo dục học T.A.Ilina đã đề
cập đến vai trò, chức năng và hệ thống các phương pháp kiểm tra kiến thức
trong nhà trường xô viết. Theo bà “việc kiểm tra và đánh giá kiến thức, kĩ
năng và kĩ xảo là rất quan trọng và là thành phần cấu tạo cần thiết của quá
trình dạy học”[tr 117]. Bà cũng đề cập đến ba chức năng của kiểm tra và
đánh giá là kiểm tra, dạy học và giáo dục. Đồng thời bà cũng đề cập sơ lược
đến hình thức tự kiểm tra của học sinh dưới hình thức thảo luận, tổ chức triển
lãm, hội nghị tổng kết:“Người ta đã sử dụng rộng rãi những hình thức tự

kiểm tra khác nhau thay thế cho hình thức giáo viên kiểm tra kết quả học tập
của học sinh, lúc đó học sinh tự kiểm tra kết quả học tập của mình” [tr118]

4


Trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào”, N.G.Đairi cũng đề
cập đến tầm quan trọng, vị trí, ý nghĩa, chức năng của việc kiểm tra, đánh giá đối
với hoạt động học tập. Ông cũng khẳng định chức năng điều khiển quá trình dạy
học và thúc đẩy hoạt động học tập của học sinh của kiểm tra, đánh giá.
James H.McMillan trong công trình “Đánh giá lớp học” đã đưa ra
quan điểm về khái niệm, phương pháp đánh giá. Trong đó ông không chỉ đề
cập đến việc đánh giá tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mà đánh giá cả thái độ, sự tiến
bộ của các em trong học tập. Bên cạnh đó ông cũng đã đưa ra nhiều phương
pháp đánh giá mới như đánh giá bằng hồ sơ học tập, phương pháp đánh giá
các mục tiêu xúc cảm…
Như vậy có thể nói, mặc dù nghiên cứu dưới những góc độ khác nhau
nhưng hầu hết các nhà giáo dục đều tập trung làm rõ khái niệm, vai trò, chức
năng của kiểm tra, đánh giá. Khi đề cập đến các hình thức và phương pháp
kiểm tra đánh giá, ít nhiều các nhà nghiên cứu cũng đã đề cập đến việc tự
kiểm tra, đánh giá của học sinh tuy nhiên còn sơ lược và mang tính lí luận,
chưa có hệ thống.
2.2.Tài liệu trong nước
Ở Việt Nam, vấn đề kiểm tra, đánh giá cũng được nghiên cứu từ khá
sớm. Từ những năm 60 của thế kỉ XX, Dương Thiệu Tống với công trình
“Trắc nghiệm và thành quả học tập” đã đề cập đến phương pháp kiểm tra
trắc nghiệm trong việc đánh giá học sinh nhằm đảm bảo sự khách quan và
công bằng.
Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt trong cuốn Giáo trình Giáo dục học tập I
đã đưa ra quan niệm về kiểm tra, đánh giá, ý nghĩa, chức năng của kiểm tra

đánh giá và khẳng định kiểm tra đánh giá là một khâu quan trọng của quá
trình dạy học, là một nhóm phương pháp dạy học.

5


Trần Bá Hoành với “Đánh giá trong giáo dục” đã đưa ra những vấn đề
lí luận chung về đánh giá trong giáo dục, trong đó có đề cập đến tự đánh giá
của học sinh.
Tác giả Lâm Quang Thiệp với “Đo lường và đánh giá trong giáo
dục”…đã nghiên cứu một cách toàn diện về vấn đề đánh giá, những vấn đề lí
luận đến việc phân tích ưu và nhược điểm của các phương pháp kiểm tra,
đánh giá như trắc nghiệm hay tự luận.
Trong bài “Đổi mới đánh giá, đòi hỏi bức thiết của đổi mới phương
pháp dạy học”, Trần Kiều đã khẳng định vị trí, vai trò của kiểm tra, đánh giá,
đặc biệt nhấn mạnh đến chức năng và tầm quan trọng của việc đổi mới kiểm
tra, đánh giá.
Vấn đề kiểm tra, đánh giá và đổi mới kiểm tra đánh giá càng được
nghiên cứu rộng rãi khi chúng ta tiến hành cải cách giáo dục một cách toàn
diện ở tất cả các cấp học. Nhiều công trình chuyên khảo được công bố nhằm
tìm ra các giải pháp để đổi mới việc kiểm tra, đánh giá tuy nhiên vấn đề tự
kiểm tra đánh giá của học sinh cũng chưa thật sự được quan tâm.
Trong dạy học Lịch sử, vấn đề kiểm tra, đánh giá được nghiên cứu
một cách có hệ thống trong các giáo trình phương pháp dạy học lịch sử các
thời kì. Giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử” của giáo sư Phan Ngọc
Liên, Trần Văn Trị xuất bản năm 1961 (tập II, chương VI) đã coi kiểm tra,
đánh giá là một phần của bài học và nêu lên những hình thức kiểm tra cơ
bản. Trong “Giáo trình phương pháp dạy học lịch sử” xuất bản năm 1966
(tập II, chương VI) của các tác giả Trần Văn Trị, Phan Ngọc Liên, Hoàng
Trọng Hanh, Nguyễn Cao Lũy, Nguyễn Tiến Cường khẳng định kiểm tra là

một phương pháp trong hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử, đề cập
cụ thể đến cách hỏi và cách xây dựng câu hỏi.

6


Giáo trình phương pháp dạy học Lịch sử do GS.TS Phan Ngọc Liên
chủ biên và các tác giả Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi xuất bản năm 1992,
tái bản có sửa chữa vào những năm 1998, 2000, 2001, đặc biệt giáo trình
Phương pháp dạy học lịch sử tập II xuất bản năm 2002, sửa chữa bổ sung vào
năm 2009 đã trình bày một cách có hệ thống những vấn đề lí luận cơ bản về
kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học lịch sử: khái
niệm, ý nghĩa, nội dung, yêu cầu, hình thức tổ chức, phương pháp tiến hành.
Trong đó các tác giả đã xác định kiểm tra đánh giá là một khâu quan trọng
của quá trình dạy học, điều chỉnh quá trình dạy học và là động lực đổi mới
phương pháp dạy học. Các tác giả cũng đã khẳng định “Đánh giá, kiểm tra
trong dạy học lịch sử không chỉ là công việc của giáo viên mà của cả học
sinh. Giáo viên kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh. Học sinh
tự kiểm tra và đánh giá việc học tập của mình và kiểm tra đánh giá lẫn
nhau”[31,160].
Vấn đề kiểm tra, đánh giá còn được đề cập trong các tài liệu chuyên
khảo, các bài viết, bài nghiên cứu trên các tạp chí Nghiên cứu giáo dục,
Nghiên cứu lịch sử, Kỷ yếu hội thảo khoa học… Trong đó, đáng chú ý là tài
liệu chuyên khảo “Bài học lịch sử và việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
lịch sử ở trường THPT” của PGS.TS Nguyễn Thị Côi, PGS.TS Nguyễn Hữu
Chí đã phân tích nội dung, yêu cầu, hình thức và phương pháp kiểm tra, đánh
giá, nhấn mạnh đến việc đánh giá toàn diện học sinh. Trên tạp chí Giáo dục số
150 (2006), GS.TS Nguyễn Thị Côi có bài “Rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra,
đánh giá trong học tập lịch sử của học sinh THPT” đã đưa ra những quan
niệm về tự kiểm tra, đánh giá và những kĩ năng tự kiểm tra đánh giá cần rèn

luyện cho học sinh. Tác giả đã nhấn mạnh “tự kiểm tra, đánh giá có ý nghĩa
to lớn đối với học sinh về mặt nhận thức, giáo dục tư tưởng tình cảm và phát
triển kĩ năng”.

7


Ngoài ra còn có các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu về
những góc độ khác nhau của kiểm tra đánh giá. Trong luận án “Đổi mới kiểm
tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học lịch sử ở trường
THCS” của Nguyễn Thị Bích, tác giả đã đề cập đến một cách khá toàn diện
về vấn đề kiểm tra, đánh giá, trong đó có một số phương pháp hướng dẫn học
sinh tự kiểm tra, đánh giá. Trong bài viết “Rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra,
đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT” in trong kỷ yếu
Hội thảo khoa học quốc gia trường ĐHSP Hà Nội 2011, TS.Nguyễn Thị Bích
đã nhấn mạnh vai trò của tự kiểm tra, đánh giá và một số biện pháp rèn kĩ
năng tự kiểm tra, đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử.
Như vậy vấn đề kiểm tra, đánh giá được nhiều nhà giáo dục và giáo dục
lịch sử quan tâm nghiên cứu với những khía cạnh khác nhau, là cơ sở lí luận
cần thiết cho việc nghiên cứu vấn đề tự kiểm tra, đánh giá. Tuy nhiên hầu hết
các tài liệu mới tập trung nghiên cứu đến kiểm tra, đánh giá và đổi mới kiểm
tra, đánh giá, chỉ đề cập mà chưa đi sâu phân tích một cách có hệ thống về
quan niệm, vai trò, ý nghĩa, chức năng, các phương pháp tự kiểm tra đánh giá
kết quả học tập của học sinh. Do đó với đề tài “Rèn luyện kĩ năng tự kiểm
tra, đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT
(chương trình chuẩn)”, chúng tôi mong muốn giải quyết vấn đề một cách hệ
thống, đồng thời đề ra những biện pháp có hiệu quả áp dụng trong thực tế dạy
học ở trường phổ thông.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1.Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quá trình dạy học lịch sử Việt
Nam lớp 10 THPT (chương trình chuẩn) để rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra,
đánh giá cho học sinh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài không đi sâu nghiên cứu toàn bộ hoạt động kiểm tra đánh giá mà
trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh
giá của học sinh, đề tài xác định nội dung, tiêu chí đánh giá hoạt động tự kiểm

8


tra đánh giá và đề xuất biện pháp rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho
học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT (chương trình chuẩn).
Do giới hạn của luận văn nên chúng tôi chỉ tiến hành điều tra và thực nghiệm
sư phạm ở một số trường THPT.
4. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm:
- Khẳng định vai trò, ý nghĩa của kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá của học
sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
- Xác định nội dung và tiêu chí đánh giá hoạt động tự kiểm tra, đánh
giá của học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
- Đề xuất một số biện pháp rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho
học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT (chương trình chuẩn)
5. Nhiệm vụ của luận văn
Để thực hiện mục đích trên, đề tài tập trung giải quyết những nhiệm vụ
cụ thể sau:
-Tìm hiểu lí luận Tâm lí học, Giáo dục học về việc tự học, tự kiểm tra
đánh giá của học sinh liên quan đến đề tài
-Tìm hiểu lí luận dạy học bộ môn về vấn đề kiểm tra, đánh giá và tự
kiểm tra, đánh giá của học sinh.

-Điều tra thực trạng hoạt động kiểm tra, đánh giá và tự kiểm tra, đánh
giá ở một số trường THPT
-Tìm hiểu chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT (chương trình chuẩn)
-Đề xuất một số biện pháp rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho
học sinh trong dạy học Lịch sử ở trường THPT
-Tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khoa học và khả
thi của các biện pháp đưa ra.
6. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
6.1. Cơ sở phương pháp luận

9


Cơ sở phương pháp luận của đề tài là lí luận của chủ nghĩa Mác-Lênin,
tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về vấn đề
giáo dục và đánh giá trong giáo dục.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
6.2.1.Nghiên cứu lí thuyết
Đề tài nghiên cứu, phân tích, tổng hợp các tài liệu giáo dục học, tâm lí
học, phương pháp dạy học bộ môn, chương trình, sách giáo khoa lớp 10 và các
tài liệu thiết yếu phục vụ cho việc dạy học phần lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT.
6.2.2. Nghiên cứu thực tiễn
Đề tài tiến hành điều tra thực tế dạy học lịch sử ở một số trường phổ
thông hiện nay làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp sư phạm phù hợp.
Đối tượng khảo sát là giáo viên, cán bộ chuyên môn và học sinh lớp 10 ở
trường THPT.
Đối với giáo viên, thông qua phiếu điều tra tìm hiểu quan niệm, việc
làm của giáo viên vể vấn đề kiểm tra, đánh giá và tự kiểm tra, đánh giá trong
dạy học bộ môn Lịch sử.
Đối với học sinh, tiến hành điều tra tình hình tự học, tự kiểm tra, đánh

giá của các em thông qua phiếu điều tra, trao đổi trực tiếp.
6.2.3.Thực nghiệm sư phạm
Trên cơ sở lí luận và thực tiễn, những biện pháp đề xuất tiến hành thực
nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của các biện pháp thông qua một
bài kiểm tra viết
7. Giả thuyết khoa học của luận văn
Trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông, nếu vận dụng các
biện pháp rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho học sinh theo những
yêu cầu mà luận văn đề xuất sẽ góp phần nâng cao hiệu quả việc dạy học lịch
sử ở trường phổ thông.
8. Đóng góp của luận văn.

10


Đề tài hoàn thành sẽ có những đóng góp cơ bản sau:
- Tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc rèn luyện kĩ năng tự
kiểm tra, đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử
- Phản ánh rõ thực trạng của việc kiểm tra, đánh giá và tự kiểm tra,
đánh giá của học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
-Xác định được nội dung và tiêu chí đánh giá tự kiểm tra, đánh giá
trong dạy học lịch sử của học sinh
- Đề xuất một số biện pháp rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho
học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT (Chương trình chuẩn)
9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
9.1.Ý nghĩa khoa học
Góp phần làm phong phú thêm lý luận và phương pháp dạy học bộ môn về
vấn đề rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử.
9.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu giúp bản thân và đồng nghiệp biết vận dụng các lý luận

đã nghiên cứu vào thực tiễn dạy học lịch sử ở trường phổ thông nhằm nâng cao
chất lượng dạy học bộ môn. Đồng thời luận văn là tài liệu tham khảo cho sinh
viên khoa Lịch sử các trường sư phạm.
10. Cấu trúc luận văn
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm
hai chương:
Chương 1: Vấn đề tự kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh
trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông – Lý luận và thực tiễn
Chương 2: Một số biện pháp rèn luyện cho học sinh kĩ năng tự kiểm tra,
đánh giá trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT (Chương trình chuẩn)

11


CHƯƠNG 1: VẤN ĐỀ TỰ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC
TẬP CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG
PHỔ THÔNG - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Các khái niệm cơ bản
1.1.1.1.Kiểm tra, đánh giá
Trong thực tiễn cuộc sống và trong nghiên cứu khoa học, bất cứ hoạt
động nào của con người cũng cần được kiểm tra và đánh giá. Ngay từ khi các
hình thức giáo dục đầu tiên ra đời, hoạt động kiểm tra và đánh giá đã được
thực hiện. Do đó tuy được trình bày dưới nhiều thuật ngữ khác nhau song các
nhà khoa học về cơ bản đều thống nhất về mặt nội hàm và sử dụng khái niệm
“kiểm tra”, “đánh giá”. Trong tiếng Anh, người ta sử dụng nhiều thuật ngữ để
nói về đánh giá trong giáo dục, mỗi thuật ngữ được sử dụng ở các trường hơp
khác nhau. Ví dụ như:
“Assesment (tạm dịch là lượng giá) : bao gồm các việc phán xét thí
sinh theo các hệ thống quy tắc hoặc tiêu chuẩn nào đó. Lượng giá có thể thực

hiện đầu quá trình giảng dạy, để giúp tìm hiểu và chuẩn đoán (diagnostic) về
đối tượng giảng dạy, có thể triển khai trong tiến trình (formative) giảng dạy
để tạo những thông tin phản hồi, giúp điều chỉnh quá trình dạy và học, cũng
có thể thực hiện lúc kết thúc để tổng kết”[43;2]
“Measurment (đo lường) là một cách lượng giá, là việc gán các con số
hay thứ bậc theo một hệ thống quy tắc nào đó.”[43;2]
“Test (trắc nghiệm) là các phép thử để thu nhận phản hồi dùng để
lương giá trong giáo dục.”[43;2]

12


“Evaluation (đánh giá) là viêc nhận định sự xứng đáng của một cái gì
đó, chẳng hạn việc đánh giá một chương trình, môt nhà trường, một chính
sách”[43;2]
Lý luận dạy học xem kiểm tra là phương tiện và hình thức quan trọng
nhất để thực hiện đánh giá. Thông qua sử dụng bộ công cụ đo lường, được
xây dựng trên cơ sở mục tiêu và tiêu chí xác định, kiểm tra có vai trò cung
cấp những dữ kiện, thông tin làm cơ sở cho việc đánh giá. Trong từ điển
Tiếng Việt của Hoàng Phê: “kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để đánh
giá, nhận xét”[36;523]. Phạm Hữu Tòng cho rằng “kiểm tra là sự theo dõi
tác động của người kiểm tra đối với người học nhằm thu được những thông
tin cần thiết để đánh giá”… Cho nên nội hàm của khái niệm kiểm tra được
hiểu là sự xem xét hoạt động để đánh giá kết quả và xử lý kết quả. Ngoại diên
của nó là các hình thức tiến hành kiểm tra. Do đó mục đích chính của kiểm
tra là nhằm đánh giá kết quả của hoạt động song cũng có những hoạt động chỉ
kiểm tra mà không được đánh giá kết quả.
Như vậy kiểm tra và đánh giá là hai công việc nối tiếp nhau, có nội
dung khác nhau nhưng lại quan hệ với nhau rất mật thiết. Theo Phạm Hữu
Tòng “Đánh giá có nghĩa là xem xét mức độ phù hợp của một tập hợp của

một tập hợp các thông tin thu được với một tập hợp các tiêu chí thích hợp của
mục tiêu đã xác định nhằm đưa ra quyết định theo một mục đích nào đó” [tr
10]. Đánh giá luôn có tính mục đích nhằm xác định kết quả và điều chỉnh kết
quả của một hoạt động.
Trong các giáo dục, kiểm tra và đánh giá là hai hoạt động riêng biệt có
chức năng nhiệm vụ khác nhau. “Đánh giá kết quả học tập của học sinh là
đánh giá mức độ hoàn thành các mục tiêu đề ra cho học sinh sau một giai
đoạn học tập…Đánh giá kết quả học tập là xác định mức độ nắm được kiến
thức, kĩ năng, kĩ xảo của học sinh so với yêu cầu của chương trình để ra”
[44;277]. Như vậy đánh giá được xem như một hoạt động nhằm xem xét mức

13


độ đạt được của học sinh trong so với mục tiêu đề ra trong quá trình học tập.
Còn “kiểm tra là quá trình giáo viên thu thập thông tin về kết quả học tập
của học sinh” [44; 277]
Trên cơ sở lí luận giáo dục học, vận dụng đối với môn Lịch sử, các nhà
giáo dục Lịch sử đã đưa ra những quan niệm về kiểm tra, đánh giá trong dạy
học lịch sử. Kiểm tra và đánh giá nhằm làm sáng tỏ tình hình lĩnh hội kiến
thức, sự hình thành kĩ năng, kĩ xảo cho học sinh, bổ sung, làm sâu sắc, củng
cố, hệ thống hoặc khái quát hóa kiến thức đã học, chuẩn bị cho việc tiếp tục
nghiên cứu sâu sắc hơn kiến thức mới. Đồng thời qua đánh giá, kiểm tra học
sinh, giáo viên tự đánh giá việc giảng dạy của mình. Vì vậy, kiểm tra và đánh
giá là một khâu quan trọng không thể thiếu được của quá trình dạy học, là một
biện pháp quan trọng để nâng cao chất lượng dạy học, có tác dụng điều chỉnh
quá trình dạy học. Đồng thời đây là “công cụ quan trọng, chủ yếu xác định
năng lực nhận thức của người học, điều chỉnh quá trình dạy và học, là động
lực để đổi mới phương pháp dạy học, góp phần cải thiện, nâng cao chất
lượng đào tạo con người theo mục tiêu giáo dục”.[4,14]

Kiểm tra và đánh giá tuy là hai hoạt động khác nhau nhưng lại liên quan
mật thiết với nhau trong một quá trình, nhằm xem xét kết quả việc thực hiện
mục tiêu giáo dục. Do đó “kiểm tra (bao gồm cả tự kiểm tra và kiểm tra
nhau)là quá trình thu thập thông tin để có được những nhận xét, xác định mức
độ đạt được cả về số lượng hay chất lượng của quá trình lĩnh hội kiến thức,
trau dồi kĩ năng, kĩ xảo, hình thành thái độ của người học. Kiểm tra để có dữ
liệu thông tin làm cơ sở cho việc đánh giá…Đánh giá (nhận xét cho điểm) là
cơ sở cho việc đưa ra những quyết định đối với giai đoạn tiếp theo của việc tổ
chức quá trình dạy học”[31,160]. Như vậy kiểm tra và đánh giá là hai khâu
hoạt động của quá trình dạy học, có quan hệ mật thiết không thể tách rời.
Nói tóm lại, kiểm tra, đánh giá trong dạy học nói chung, dạy học lịch
sử nói riêng là quá trình thu thập và xử lí thông tin về tình hình lĩnh hội kiến

14


thức, bồi dưỡng tư tưởng đạo đức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo của học sinh…
so với mục tiêu học tập.

15


1.1.1.2. Tự kiểm tra, đánh giá
Vấn đề tự kiểm tra, đánh giá của học sinh trong học tập lịch sử thực
chất là một trong các hoạt động tự học. Tự học là quá trình tạo ra tri thức bền
vững cho mỗi con người trên con đường học tập thường xuyên của cả cuộc
đời. Nó thực sự trở thành “Một chìa khóa vàng của giáo dục”. Vậy tự học là
gì? Có thể khẳng định, tự học là một hành động học tập tự giác không bắt
buộc, học sinh tự mình độc lập, tìm tòi, học hỏi để hiểu biết thêm, nhằm đáp
ứng yêu cầu của việc học tập và cuộc sống đặt ra. Thông qua việc tự học, tự

đào sâu tri thức giúp học sinh hiểu biết sâu hơn, rộng hơn vấn đề mình muốn
biết, thông qua đó rèn giũa cách tư duy và khả năng làm việc độc lập. Xác
định được vai trò của việc tự học, hiện nay giáo dục nhiều nước trên thế
giới,đặc biệt là các nước trong khu vực đều có xu hướng chú trọng đến việc
dạy cách học (phương pháp), hơn là dạy cái gì (nội dung). Cách học này đề
cao hai điều then chốt là tự học và sáng tạo. Sáng tạo của một cá nhân chỉ có
được trên cơ sở của việc tự học tích cực và sẽ không thể tự học hiệu quả nếu
không mài sắc trí sáng tạo.
Trong học tập lịch sử, tự học của học sinh là việc tự nắm vững kiến
thức, có thể tự kiểm tra, đánh giá và vận dụng chúng một cách thành thạo
trong học tập cũng như trong cuộc sống. Đó là quá trình đi từ biết đến hiểu,
“là việc tự nắm vững kiến thức lịch sử một cách chính xác, vững chắc, được
suy nghĩ, nhận thức một cách sâu sắc và có thể vận dụng một cách thành
thạo” .[31,25] Có nhiều kĩ năng tự học và nhiều cách rèn luyện những kĩ
năng tự học cho học sinh ở trên lớp như: kĩ năng làm việc với sách giáo khoa,
các kĩ năng diễn đạt, kĩ năng trả lời câu hỏi, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng
củng cố… và việc tự học ở nhà như: kĩ năng đọc sách, tự làm bài tập, ôn tập,
tự kiểm tra, đánh giá… Mỗi kĩ năng tự học cần rèn luyện cho học sinh đều có
vai trò nhất định trong việc giúp học sinh đạt được mục đích học tập đề ra.
Trong đó kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá có vai trò quan trọng không chỉ giúp

16


học sinh củng cố kiến thức đã được học mà còn giúp phát triển khả năng nhận
thức, đánh giá và lập luận độc lập, biểu lộ cảm xúc và tưởng tượng để đưa ra
những quyết định đúng đắn nhất, giải quyết những tình huống khác nhau của
cuộc sống đặt ra, tức là giúp các em thành thạo việc “hành” trong học tập và
cuộc sống.Kiểm tra, đánh giá trong dạy học lịch sử không chỉ là công việc của
giáo viên mà của cả học sinh. Giáo viên kiểm tra, đánh giá kết quả học tập

của học sinh, học sinh tự kiểm tra và đánh giá hoạt động học tập của mình và
kiểm tra, đánh giá lẫn nhau. Tự kiểm tra đánh giá là một bộ phận không thể
tách rời của kiểm tra, đánh giá. Vì vậy chúng ta có thể hiểu rằng “tự kiểm tra,
đánh giá trong học tập lịch sử là quá trình người học tự thu thập, xử lí những
thông tin về việc lĩnh hội kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng, đạo đức, hình thành
kĩ năng kĩ xảo của mình so với yêu cầu đặt ra.”[10, 33]
Việc tự kiểm tra, đánh giá của học sinh được xem như một hoạt động
học tập, là khâu quan trọng để củng cố tri thức, là nhiệm vụ bắt buộc đối với
học sinh. Cùng với việc kiểm tra, đánh giá của giáo viên thì hoạt động tự
kiểm tra, đánh giá của học sinh góp phần tích cực hóa hoạt động nhận thức
của các em trong quá trình tiếp nhận tri thức, qua đó tự đánh giá chính xác
năng lực học tập, đem lại sự hứng thú, tích cực trong học tập. Giữa tự học và
tự kiểm tra, đánh giá có mối quan hệ rất chặt chẽ và đều nhằm mục đích giúp
học sinh tự rèn luyện, bổ khuyết kiến thức, bắt kịp những kiến thức phong
phú, mới mẻ, đáp ứng được nhu cầu của việc học tập và thời đại. Nếu hoạt
động của học sinh có thể diễn ra ở trên lớp hoặc ở nhà để hoàn thành nhiệm
vụ được giao thì hoạt động tự kiểm tra, đánh giá của học sinh cũng có thể
được tiến hành ở trên lớp và ở nhà bằng việc củng cố kiến thức sau mỗi bài
học, mỗi phần, mỗi chương… thông qua việc giải các bài tập.
Tự học nói chung, tự kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động của mình nói
riêng là nhu cầu thường xuyên của con người nếu không muốn mình trở nên
lạc hậu, cũ mòn. Ở trường phổ thông, cả hai hoạt động tự học và tự kiểm tra,

17


đánh giá trong học tập nhìn chung đều được đặt dưới sự hướng dẫn của giáo
viên và nếu có phương pháp đúng đắn sẽ mang lại hiệu quả cho việc dạy học
lịch sử. Bởi vì kết quả của việc dạy học lịch sử không chỉ phụ thuộc vào
phương pháp dạy của giáo viên mà còn phụ thuộc vào phương pháp học của

học sinh.
1.1.1.3. Kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá
Có rất nhiều quan niệm khác nhau về vấn đề “kĩ năng”. Có ý kiến đồng
nhất kĩ năng với khả năng hay khả năng của một người khi làm việc gì đó đạt
kết quả cao. Theo Từ điển tiếng Việt “Kĩ năng là khả năng vận dụng những
kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tế” (Tập 2,
tr.520). Ví dụ kĩ năng học lịch sử là năng lực hay khả năng học tốt môn lịch
sử. Quan niệm khác thì cho rằng kĩ năng đồng nhất với những kĩ thuật của
hành động, thao tác khi làm một việc gì đó.Theo ý kiến này thì người có kĩ
năng là người có hành động đúng đắn, điều đó không hoàn toàn chính xác.
Theo các nhà tâm lý học, giáo dục học, người có kĩ năng về một hành
động nào đó là người phải có:
- Tri thức về hành động, trong đó bao gồm: mục đích, cách thức thực
hiện hành động, các điều kiện thực hiện hành động
- Thực hiện hành động đúng với yêu cầu của nó
- Đạt được hiệu quả của hành động như mục đích đã đặt ra
- Có thể hành động đạt kết quả với những hành động tương tự trong
những điều kiện khác.
Về bản chất, kĩ năng là “sự thực hiện có kết quả một công việc nào đó
bằng cách vận dụng những tri thức, những kinh nghiệm đã có để hành động
phù hợp với những điều kiện cho phép”[9,15]. Ở một góc độ nào đó kĩ năng
gần với phương pháp đúng đắn. Điều đó có nghĩa là kĩ năng bao gồm những
hiểu biết về đối tượng cần tác động, đặc biệt là những quy luật vận động của
đối tượng đó. Theo đó có thể hiểu, kĩ năng học tập là khả năng thực hiện có

18


kết quả các hành động học tập, trên cơ sở vận dụng tri thức, kinh nghiệm để
giải quyết những nhiệm vụ học tập mà quá trình dạy học đã đề ra trong những

điều kiện nhất định. Kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá là một phần của kĩ năng
học tập, trong đó học sinh là người tích cực, chủ động, độc lập trong quá trình
kiểm tra, đánh giá. Hình thành kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá là hình thành cho
học sinh khả năng nắm vững một hệ thống phức tạp các thao tác nhằm tự
kiểm tra và đánh giá mức độ lĩnh hội tri thức của bản thân trong những nhiệm
vụ học tập nhất định. Để hình thành một kĩ năng nói chung, kĩ năng tự kiểm
tra, đánh giá cho học sinh nói riêng cần trải qua các bước: nhận thức đầy đủ
về mục đích, cách thức, điều kiện hành động, giáo viên trình bày mẫu, học
sinh thực hành theo mẫu và nâng dần mức độ của hành động; hành động được
lặp lại nhiều lần trong một khoảng thời gian nhất định, theo các tình huống đa
dạng hơn.
Như vậy có thể nói kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá là một trong những kĩ
năng tự học quan trọng cần rèn luyện cho học sinh. Có được kĩ năng tự kiểm
tra, đánh giá không chỉ giúp học sinh đánh giá đúng năng lực của bản thân mà
từ đó kích thích các em tự giác, tích cực, chủ động trong quá trình học tập.
1.1.1.4. Rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá
Theo Từ điển Tiếng Việt, rèn luyện là “luyện tập nhiều trong thực tế
để đạt tới những phẩm chất hay trình độ vững vàng, thông thạo” [tr 826].
Như vậy rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá chính là sự luyện tập thường
xuyên của học sinh trong quá trình học tập để hình thành kĩ năng tự kiểm tra,
đánh giá vững vàng, thông thạo.
Để hình thành kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá, học sinh cần luyện tập nhiều
lần để các kĩ năng trở nên thành thục. Bước đầu học sinh tập làm theo mẫu, sau
quá trình luyện tập có thể tự làm, trải qua quá trình rèn luyện sẽ nắm vững được
các kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá như kĩ năng tự tái hiện những điều đã học, kĩ
năng trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa, kĩ năng giải bài tập do giáo viên đưa

19

ra. Khi học sinh đã nắm vững và sử dụng thành thạo các kĩ năng đó thì hoạt
động tự kiểm tra, đánh giá của các em mới thực sự đạt hiệu quả.
1.1.2. Xuất phát điểm của vấn đề
1.1.2.1. Mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông
Sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước, sự thách thức trước
nguy cơ tụt hậu trên đường tiến vào thế kỷ XXI bằng cạnh tranh trí tuệ đang
đặt ra những mục tiêu mới cho ngành giáo dục đào tạo. Nhiệm vụ của dạy học
lúc này không chỉ là cung cấp cho học sinh hệ thống tri thức phổ thông cơ bản
về tự nhiên và xã hội hiện đại nhất mà còn phải góp phần phát triển năng lực
trí tuệ, tư duy và hoàn hiện nhân cách cho học sinh.
Cùng với các môn học khác, bộ môn Lịch sử có vị trí, vai trò quan
trọng trong việc phát triển toàn diện học sinh. Mục tiêu của bộ môn lịch sử ở
trường Trung học phổ thông được xây dựng trên cơ sở mục tiêu giáo dục của
cấp học, quan điểm đường lối của Đảng về sử học và giáo dục. Nó cũng được
căn cứ vào nội dung, đặc trưng của hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử; yêu
cầu của tình hình và nhiệm vụ cách mạng hiện nay. Môn Lịch sử ở trường
phổ thông hiện nay phải thực hiện những nhiệm vụ cơ bản sau đây:
* Về kiến thức: Cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản của khoa
học lịch sử, bao gồm: sự kiện lịch sử cơ bản, các khái niệm thuật ngữ, nhân vật,
niên đại, những hiểu biết về quan điểm lý luận đơn giản, những vấn đề về
phương pháp nghiên cứu học tập phù hợp với yêu cầu và trình độ của học sinh.
- Học sinh được tìm hiểu những kiến thức chủ yếu về quá trình phát
triển của lịch sử Việt Nam với những sự kiện nổi bật. Trên cơ sở đó giúp học
sinh nắm được những quy luật chung và đặc thù của xã hội Việt Nam.
- Về lịch sử thế giới, học sinh được tìm hiểu những sự kiện chính của
lịch sử xã hội loài người từ nguyên thủy cho đến nay mà trọng tâm là thời kỳ
cận hiện đại. Qua đó học sinh hiểu rõ hơn quy luật phát triển của xã hội loài

20

người, những tác động của lịch sử thế giới tới lịch sử dân tộc, mối quan hệ
giữa lịch sử Việt Nam với lịch sử các nước láng giềng.
- Hơn nữa, học sinh còn được nâng cao và hoàn chỉnh hơn những nhận
thức Mácxít- Lêninnít về lịch sử. Đồng thời được cung cấp những kiến thức
sơ giản về phương pháp tìm hiểu nghiên cứu lịch sử, cải tiến phương pháp
học tập, phát huy tính tích cực trong học tập lịch sử.
* Về kỹ năng: Môn lịch sử ở trường phổ thông giúp cho người học phát
triển và rèn luyện năng lực tư duy như phân tích, so sánh, tổng hợp... kỹ năng
học tập và kỹ năng thực hành gồm cả kỹ năng thực hành bộ môn và kỹ năng
thực hành trong cuộc sống. Cụ thể:
- Tư duy biện chứng trong nhận thức và hành động, biết phân tích, đánh
giá, liên hệ...
- Kỹ năng học tập và thực hành bộ môn: sử dụng sách giáo khoa và các
tài liệu tham khảo khác, khả năng trình bày nói và viết, kỹ năng làm và sử
dụng một số đồ dùng trực quan, những hoạt động ngoại khóa của môn học.
- Kỹ năng vận dụng các kiến thức đã học vào cuộc sống hiện nay.
* Về tư tưởng tình cảm: Lịch sử có sở trường và ưu thế trong việc giáo
dục thế hệ trẻ, từ thời cổ đại người ta đã thấy rằng “lịch sử là thầy giáo của
cuộc sống”, “là bó đuốc soi đường đi tới tương lai”. Do đó, giáo dục cho học
sinh quan điểm tư tưởng, lập trường, phẩm chất đạo đức, nhân cách, tình cảm
là một yêu cầu quan trọng cần chú ý thực hiện trong dạy học lịch sử. Tri thức
lịch sử không chỉ có tác dụng giáo dục trí tuệ mà còn giáo dục cả tình cảm tư
tưởng, góp phần đào tạo con người toàn diện.
Thông qua việc học tập lịch sử ở trường Trung học phổ thông, những
phẩm chất, đạo đức, tư tưởng, tình cảm...được bồi dưỡng một cách hệ thống ở
những điểm chủ yếu sau:

21

Trước hết học sinh được bồi dưỡng lòng yêu nước xã hội chủ nghĩa,
lòng yêu quê hương- một biểu hiện của lòng yêu nước, trong lao động sản
xuất cũng như trong đấu tranh giành độc lập dân tộc, bảo vệ Tổ quốc.
Thứ hai, cần bồi dưỡng cho học sinh tinh thần đoàn kết quốc tế, tình
hữu nghị với các dân tộc đấu tranh cho độc lập, tự do, văn minh, tiến bộ xã
hội, hòa bình, dân chủ.
Thứ ba, bồi dưỡng cho học sinh niềm tin vào sự phát triển hợp quy luật
của xã hội loài người và dân tộc, dù trong tiến trình lịch sử có những bước
quanh co, khúc khuỷu, tạm thời tụt lùi hay dừng lại.
Thứ tư, bồi dưỡng cho học sinh có ý thức làm nghĩa vụ công dân, sẵn
sàng thực hiện nghĩa vụ quốc tế.
Thứ năm, giúp học sinh có những phẩm chất cần thiết trong cuộc sống
cộng đồng...
Tóm lại, mục tiêu bộ môn lịch sử ở trường Trung học phổ thông là
cung cấp kiến thức cơ bản có hệ thống về lịch sử phát triển hợp quy luật của
dân tộc và xã hội loài người. Trên cơ sở đó giáo dục lòng yêu nước, tự hào
dân tộc, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, rèn luyện năng lực tư
duy và thực hành. Rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho học sinh trong
học tập lịch sử sẽ góp phần thực hiện mục tiêu môn học, không chỉ nhằm
củng cố, bổ sung về mặt kiến thức, rèn luyện kĩ năng tự học mà còn bồi
dưỡng tinh thần vượt khó trong lao động, học tập, làm giàu lòng say mê, hứng
thú với môn học.
1.1.2.2. Đặc trưng kiến thức lịch sử và nhận thức lịch sử của học sinh
Bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh
những kiến thức khoa học, cơ bản được quy định trong chương trình. Nhiệm
vụ này cũng giống như tất cả các bộ môn khác. Tuy nhiên, do đặc điểm của
hệ thống kiến thức cấu thành, bộ môn Lịch sử có những đặc điểm riêng biệt.

22

Kiến thức lịch sử mang tính quá khứ, cụ thể, không lặp lại, hệ thống và
có sự thống nhất giữa “sử” và “luận”. Vì vậy trong học tập lịch sử, học sinh
không được trực tiếp quan sát sự kiện, hiện tượng mà chỉ tri giác thông qua tài
liệu, sách giáo khoa. Cho nên học sinh thường khó ghi nhớ và dễ quên các sự
kiện, hiện tượng mà các em đã học.
Trong khi đó, nhận thức của học sinh luôn đi từ cụ thể đến phức tạp, từ
trực quan đến tư duy như công thức nổi tiếng mà Lênin đã khái quát: “Từ trực
quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn, đó là
con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý, nhận thức hiện thực khách
quan” [45;68]. Nói cách khác, nhận thức của con người bao giờ cũng đi từ nhận
thức cảm tính đến nhận thức lý tính, sau đó nhận thức lý tính được kiểm nghiệm
qua thực tiễn để đi đến nhận thức chân lý khách quan. Trong đó, giai đoạn nhận
thức cảm tính là “điều kiện để xây nên lâu đài nhận thức” [45; 68], bởi tất cả
những hiểu biết của con người đều bắt nguồn từ kinh nghiệm, từ cảm giác, tri
giác. Trong học tập lịch sử, quá trình nhận thức của học sinh bắt đầu từ tri giác
tài liệu, từ đó nhớ, hình dung lại để hình thành nên những biểu tượng lịch sử. Đó
là dấu ấn ghi lại trong ý thức của các em những hình ảnh về sự kiện, hiện tượng
lịch sử đã được tri giác. Thông qua các thao tác tư duy như đối chiếu, so sánh,
phân tích, tổng hợp… các em sẽ tìm ra dấu hiệu bản chất của sự kiện, hiện tượng
đó để hình thành nên khái niệm, rút ra quy luật và bài học lịch sử. Mặt khác nhận
thức của học sinh là từ gần đến xa trong khi chương trình lịch sử ở trường phổ
thông được cấu tạo từ xa đến gần. Tất cả những điều đó làm cho học sinh gặp
nhiều khó khăn trong học tập, đặc biệt là việc ghi nhớ kiến thức. Vì vậy rèn
luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho học sinh trong dạy học lịch sử là biện
pháp quan trọng giúp các em thường xuyên ôn tập, củng cố từ đó nắm vững kiến
thức đã học và tự kiểm tra, đánh giá khả năng của bản thân.

23

1.1.2.3. Đặc điểm tâm lý của học sinh THPT
Học sinh THPT đã có sự phát triển cả về thể chất lẫn tâm lý khác với
lứa tuổi Tiểu học và THCS rất nhiều. Các em có sự chuyển biến mạnh về tâm
sinh lý, cơ quan não bộ gần đạt tới sự hoàn thiện như người lớn. Các em đã có
những vốn hiểu biết nhất định trong cuộc sống. Học sinh THPT luôn có xu
hướng thích tiếp xúc với các môn khoa học, thích tìm hiểu, khám phá, khi đã
có hứng thú học tập một môn khoa học nào đó thì rất say mê tìm tòi phát hiện
vấn đề để đạt kết quả cao trong học tập.
Trình độ nhận thức của học sinh THPT đã phát triển ở một mức độ nhất
định, có ý thức cao và hứng thú với môn học. Thái độ học tập có ý thức của
các em sẽ thúc đẩy sự phát triển tính chủ động của quá trình nhận thức và
năng lực điều khiển bản thân trong hoạt động học tập. Ở lứa tuổi này, khi các
em có năng lực hoạt động độc lập, nhận thức lý tính, có khả năng tư duy trừu
tượng thì việc giáo viên hướng dẫn học sinh rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra,
đánh giá là phương pháp đem lại hiệu quả cao. Qua đó, khiến các em tự tin,
say mê nghiên cứu, cảm thấy mình giống như một nhà khoa học thực thụ.
Khác với học sinh THCS, học sinh THPT với tâm lý ham tìm hiểu,
khám phá, các em có vốn hiểu biết nhất định về cuộc sống, lại có điều kiện
tiếp xúc với thông tin, nên các em thường có nhu cầu tìm và giải quyết vấn
đề. Tuy nhiên, các em còn chưa chú ý phát huy hết năng lực độc lập suy nghĩ
của bản thân mà kết luận vội vàng theo cảm tính. Việc giúp các em phát triển
khả năng nhận thức, phát triển khả năng tư duy độc lập là một nhiệm vụ quan
trọng của giáo viên..
Tìm hiểu đặc điểm tâm lý của học sinh lớp 10 THPT cho phép giáo
viên có thể sử dụng những biện pháp thích hợp hướng dẫn học sinh rèn luyện
kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá tốt nhất để đạt được mục tiêu giáo dưỡng, giáo
dục và phát triển của bộ môn.

24


1.1.2.4. Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học lịch sử hiện nay.
Công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, sự thách thức trước
nguy cơ tụt hậu đang đòi hỏi đổi mới mạnh mẽ trong giáo dục. Nghị quyết
Trung ương II khóa VIII khẳng định: “đổi mới phương pháp giáo dục đào
tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo
của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương
pháp hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học,
tự nghiên cứu cho học sinh” [34; 10].
Việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, hướng vào
hoạt động của người học là một trong những hướng đổi mới tích cực trong
giai đoạn hiện nay. Hoạt động dạy “lấy học sinh làm trung tâm” ngày càng có
vai trò quan trọng đối với giáo dục nói chung và nhu cầu nắm vững tri thức
của mỗi cá nhân nói riêng. Việc tìm ra các biện pháp hữu hiệu để đẩy mạnh
các hoạt động học tập của học sinh là nhu cầu bức thiết, mang ý nghĩa thiết
thực, giúp học sinh rèn luyện và nâng cao khả năng độc lập, sáng tạo trong
học tập, trong cuộc sống.
Hiện nay, việc dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” được Bộ giáo dục
và Đào tạo triển khai trong toàn ngành bước đầu có tác dụng làm chuyển biến
chất lượng dạy và học. Đây là yêu cầu tất yếu của sự nghiệp đổi mới giáo dục.
Dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” là đánh thức tiềm năng sẵn có của các
em. Việc áp dụng phương pháp dạy học này hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa
phát huy hết được khả năng của học sinh.
Mặt khác chương trình sách giáo khoa đổi mới so với trước đòi hỏi giáo
viên phải đổi mới phương pháp dạy học và việc kiểm tra, đánh giá. Do đó
việc vận dụng tốt những biện pháp rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá cho
học sinh trong học tập lịch sử là một trong những biện pháp quan trọng góp
phần đổi mới phương pháp dạy học nói chung, phương pháp kiểm tra, đánh

giá nói riêng trong dạy học lịch sử.

25