Kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực

LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PTS.TS Đặng Văn Đức là người
tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện để em thực hiện luận văn này.
Em xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy cô giáo trong bộ môn Phương
pháp, các thầy cô trong khoa Địa lí và phòng Sau đại học Đại học Sư Phạm Hà
Nội đã truyền đạt cho em những kiến thức quý báu, bổ ích trong suốt những năm
học vừa qua và tạo điều kiện giúp đỡ em có thể hoàn thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn các thầy cô ở trường THPT Duy Tiên C, THPT Lê
Quý Đôn và các học sinh các trường thực nghiệm đã tham gia trả lời các phiếu
hỏi ý kiến, nhằm giúp tôi có một cơ sở thực tiễn để nghiên cứu và thực hiện luận
văn này.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, tạo
điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Mặc dù em đã cố gắng hết sức trong quá trình hoàn thành luận văn song
với điều kiện và thời gian có hạn nên khóa luận không tránh khỏi những thiếu
sót. Em rất mong nhận được những đóng góp quý báo của thầy cô và các bạn để
luận văn của em được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 9 năm 2015
Học viên

Đinh Thị Linh


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đất nước ta đang trong quá trình phát triển, đổi mới và hội nhập đòi hỏi
phải có nguồn nhân lực có đạo đức, có trí tuệ, năng động, luôn tích cực, chủ
động lĩnh hội tri thức nhân loại, có khả năng lĩnh hội khối lượng thông tin lớn

luôn biến động và sắp xếp chúng để vận dụng linh hoạt, sáng tạo vào hoàn cảnh
thực tế của đất nước đáp ứng nhu cầu xã hội.Vì vậy, mục tiêu giáo dục cơ bản
trong tương lai là đào tạo ra những người có khả năng thích ứng và sáng tạo
trong mọi môi trường và điều kiện phức tạp của cuộc sống hiện đại. Nền giáo
dục của chúng ta đang từng bước áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, lấy
người học làm trung tâm, tập trung phát triển năng lực của người học. Trong bối
cảnh hiện nay, đổi mới nền giáo dục và đào tạo có ý nghĩa vô cùng sâu sắc là
yếu tố quan trọng hàng đầu đã và đang được Đảng và Nhà nước quan tâm. Xu
thế đổi mới này đã được xác định trong Luật Giáo dục số 38/2005/QH11, Điều
28 , báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI , nghị quyết Hội nghị
Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo ,chiến
lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định
711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ: "Tiếp tục đổi mới
phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học"; "Đổi
mới kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng theo
hướng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công bằng; kết hợp kết quả kiểm
tra đánh giá trong quá trình giáo dục với kết quả thi". Như vậy, đổi mới đòi hỏi phải
tiến hành một cách đồng bộ và toàn diện trên tất cả các khâu của quá trình đào tạo
từ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá.
Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình
giáo dục tiếp cận nội dung sang hướng tiếp cận năng lực của người học. Để đảm
bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương
pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng
Đinh Thị Linh – CHK23

2


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

kiến thức vào thực tiễn, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất;
đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí
nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề. Để
đạt được mục tiêu đó, nhiệm vụ quan trọng của bộ môn là phải đổi mới trên nhiều
lĩnh vực, phải đổi mới mang tính căn bản và toàn diện, nhằm phát huy tính tích cực,
tự giác, chủ động, sáng tạo của người học, góp phần phát triển các năng lực cho
người học, giúp người học có thái độ hành vi đúng đắn trước các vấn đề đang đặt ra
đối với đất nước và nhân loại.
Mục tiêu của môn Địa lí trong nhà trường hiện nay không chỉ cung cấp cho
HS những tri thức khoa học Địa lí một cách có hệ thống mà còn hướng tới việc
phát triển các năng lực cần thiết cho HS để giải quyết các tình huống trong cuộc
sống và nghề nghiệp. Do đó, nhiệm vụ của bộ môn là phải đổi mới căn bản toàn
diện trên nhiều lĩnh vực.
Kiểm tra đánh giá trong dạy học địa lí là bộ phận không thể tách rời của
quá trình dạy học, khi tiến hành quá trình dạy học phải xác định rõ mục tiêu của
bài học, nội dung và phương pháp cũng như kỹ thuật tổ chức quá trình dạy học
sao cho hiệu quả. Muốn biết có hiệu quả hay không, người GV phải thu thập
thông tin phản hồi từ HS để đánh giá và qua đó điều chỉnh phương pháp dạy, kỹ
thuật dạy của mình và giúp HS điều chỉnh các phương pháp học. Như vậy, kiểm
tra đánh giá là bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy học và có thể nói
kiểm tra đánh giá là động lực để thúc đẩy sự đổi mới quá trình dạy và học. Đổi
mới kiểm tra đánh giá sẽ là động lực thúc đẩy các quá trình khác như đổi mới
phương pháp dạy học, đổi mới cách thức tổ chức hoạt động dạy học. Thực hiện
được việc kiểm tra đánh giá hướng vào đánh giá quá trình, giúp phát triển năng
lực người học, thì lúc đó quá trình dạy học trở nên tích cực hơn rất nhiều. Quá
trình đó sẽ nhắm đến mục tiêu xa hơn, đó là nuôi dưỡng hứng thú học đường,
tạo sự tự giác trong học tập và quan trọng hơn là gieo vào lòng HS sự tự tin,
niềm tin “người khác làm được mình cũng sẽ làm được”…Tuy nhiên, hiện nay
kiểm tra đánh giá trong dạy học nói chung, trong dạy học Địa lí nói riêng chưa

Đinh Thị Linh – CHK23

3


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

được hiểu đúng và chưa được quan tâm đúng mức. GV chưa xác định rõ mục
tiêu đánh giá: đánh giá để làm gì, tại sao phải đánh giá, đánh giá nhằm thúc
đẩy, hình thành khả năng gì ở HS?... Điểm yếu khác trong đánh giá HS hiện tại
là đánh giá mà không có sự phản hồi cho HS. Một trong những điểm yếu nữa là
hiện nay, GV sử dụng hầu như rất hạn chế các hình thức đánh giá mới, hiện đại,
phần lớn những đánh giá GV đang sử dụng có tính truyền thống: dựa vào viết
luận, làm các bài tập như kiểm tra 15 phút, kiểm tra 1 tiết… , và thông qua một
số câu hỏi trắc nghiệm hoặc tự luận mà chính GV cũng không rõ mình định
đánh giá kỹ năng hay năng lực gì ở HS.
Hầu hết các tài liệu mới đề cập tới các vấn đề cơ sở lí luận về đổi mới
PPDH và kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lí, chưa có tài liệu nghiên cứu cụ
thể về kiểm tra đánh giá trong dạy học địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát
triển năng lực.
Với tất cả những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài " Kiểm tra đánh giá
trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực” làm
nội dung nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ.
2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
Kiểm tra đánh là bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy học và có
thể nói kiểm tra đánh giá là động lực để thúc đẩy sự đổi mới quá trình dạy và
học. Trong lịch sử phát triển của nền giáo dục, ngay từ rất sớm đã xuất hiện các
hình thức kiểm tra đánh giá và cũng sớm xuất hiện những công trình nghiên cứu
về quá trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS.
Theo nhà giáo dục học nổi tiếng Hoa Kỳ RanTaylơ, nghiên cứu về vấn đề

đánh giá, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá giáo dục và đưa ra
định nghĩa như sau: “quá trình đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức độ
thực hiện được của các mục tiêu trong chương trình giáo dục”(1984)[11;tr 33]
Nhà nghiên cứu người Pháp R.F.Mager lại cho rằng: “Đánh giá là việc
miêu tả tình hình của HS và GV để quyết định công việc cần phải tiếp tục và
giúp HS tiến bộ (1993).[11;tr34]
Đinh Thị Linh – CHK23

4


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

Ngoài ra, Savin trong cuốn Giáo dục học tập 1 ở chương X “Kiểm tra,
đánh giá tri thức kỹ năng, kỹ xảo của HS” ông nêu rõ quan niệm về kiểm tra,
đánh giá. Theo ông “kiểm tra là một phương tiện quan trọng không chỉ để ngăn
ngừa việc lãng quên mà còn để nắm được tri thức một cách vững chắc hơn”.
Đồng thời ông cũng nhận thấy “Đánh giá có thể trở thành một phương tiện
quan trọng để điều khiển sự học tập của HS, đẩy mạnh sự phát triển về công tác
giáo dục của các em. Đánh giá được thực hiện trên cơ sở kiểm tra và đánh giá
theo hệ thống 5 bậc: Xuất sắc (điểm 5), Tốt (4 điểm), Trung bình (3 điểm), Xấu
(điểm 2), Rất xấu (điểm 1)” [43;tr246]. Như vậy, Savin đã quan niệm kiểm tra,
đánh giá là hai hoạt động khác nhau nhưng có mối quan hệ biện chứng. Đặc biệt
ông nhấn mạnh việc kiểm tra không dừng lại ở việc kiểm tra tri thức mà còn
kiểm tra kỹ năng, kỹ xảo của học sinh.
Trong cuốn sách “Learning to teach geography in the secondary school”
cùng đề cập đến vấn đề kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lí. Trong xu hướng
mới, năng lực HS trong môn Địa lí được đánh giá theo những kết quả thực tế đạt
được chứ không chỉ qua những bài kiểm tra trên giấy. Tuy nhiên cách đánh giá
này lại khó để theo dõi sự hiệu quả của một trường học. Cũng như trong trường

hợp của chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy, các GV phải đối mặt
với 2 thông điệp khác nhau về mục đích của việc đến trường.
Trong cuốn sách:” Nghệ thuật và khoa học dạy học” của Robert
J.Marzand đã đặt ra câu hỏi” Tôi phải làm gì để xây dựng và thông báo các mục
tiêu học, theo dõi sự tiến bộ của HS và khen ngợi thành tích học tập” và tác giả
đã nhấn mạnh” Đánh giá trong quá trình học tập không chỉ là công cụ đánh giá
hiệu quả mà còn là công cụ dạy học hiệu quả vì nó cho phép người học nhận
biết được mức độ tiến bộ của HS”[tr37]
Trong cuốn sách” Những thủ thuật trong dạy học” Wilbert J.Mckeachie
cũng đã đề cập sâu đến vấn đề đánh giá trong dạy học tích cực, ông đã khẳng
định:” Kiểm tra đánh giá không đơn thuần chỉ là khâu cuối của khóa học để
quyết định phân loại trình đồ HS. Kiểm tra đánh giá có thể giúp HS rút ra kinh
Đinh Thị Linh – CHK23

5


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

nghiệm học tập. Kiểm tra đánh giá trong suốt khóa học giúp HS hiểu được mục
tiêu của GV giúp HS học tập tiến bộ hơn. Ngoài ra, qua đó còn giúp GV hiểu
được những sai lầm để kịp thời điều chỉnh quá trình dạy…”[tr72]
Theo Ilina trong cuốn “Giáo dục học, tập II” đã nghiên cứu và nhấn mạnh
vai trò của kiểm tra đánh giá, bà coi “việc kiểm tra và đánh giá kiến thức, kỹ
năng và kỹ xảo là rất quan trọng và là thành phần cấu tạo cần thiết của quá
trình dạy học”[26;tr117]. Đồng thời bà cũng đưa ra hệ thống các phương pháp
kiểm tra, đánh giá kiến thức trong nhà trường Xô Viết với những ưu điểm và
nhược điểm của mỗi phương pháp. Còn về vấn đề đánh giá thì bà cho rằng
“đánh giá là một phương tiện kích thích mạnh mẽ và có một ý nghĩa giáo dục to
lớn trong điều kiện nếu như nó được giáo viên sử dụng đúng đắn” [26;tr147]

Như vậy, đa số các tác giả đều cho rằng kiểm tra đánh giá trong dạy học
nói chung và dạy học địa lí nói riêng đóng vai trò rất quan trọng; kiểm tra đánh
giá là bộ phận không thể tách rời trong quá trình dạy học và có thể nói kiểm tra
đánh giá là động lực thúc đẩy đổi mới quá trình dạy học. Tuy nhiên các tác giả
vẫn chưa đề cập sâu đến vấn đề kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lí lớp 12
theo định hướng phát triển năng lực.
Trong nước cũng có nhiều nhà nghiên cứu đề cập đến vấn đề đổi mới
kiểm tra đánh giá trong dạy học nói chung và dạy học địa lí nói riêng ở nhà
trường phổ thông như: Nguyễn Công Khanh, Trần Kiều, Trần Bá Hoành, Đặng
Văn Đức, Ngô Thị Hải Yến,…..
Trong cuốn “Đánh giá trong giáo dục” của GS.TS Trần Bá Hoành xuất
bản năm 1997 cho rằng “ Việc kiểm tra đánh giá không thể chỉ dừng lại ở yêu
cầu tái hiện các kiến thức, rèn luyện các kỹ năng đã học mà phải khuyến khích
tư duy năng động sáng tạo, phát hiện sự chuyển biến về xu hướng hành vi của
HS trước các vấn đề của đời sống gia đình và cộng đồng, rèn luyện khả năng
phát hiện và giải quyết các vấn đề nảy sinh trong những tình huống thực tế”.
PGS. TS Trần Kiều cho rằng:”đánh giá kết quả giáo dục là một hoạt
động nhằm xác định mức độ đạt được mục tiêu giáo dục (hệ thống các chuẩn
Đinh Thị Linh – CHK23

6


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

"đầu ra") được thể hiện ở mỗi cá nhân người được giáo dục; từ những thông tin
về kết quả đạt được đó mà tìm kiếm giải pháp, cải tiến hoạt động dạy và học,
góp phần nâng cao chất lượng”
Bên cạnh đó còn có rất nhiều sách, giáo trình đề cập tới đổi mới PPDH và
đổi mới kiểm tra đánh giá trong dạy học. Sách dịch “Phát huy tính tích cực của

HS như thế nào?”, tác giả I.F.Khrlamop, Nxb Giáo dục năm 1979; "Phương
pháp dạy học Địa lý" của Nguyễn Dược, Đặng Văn Đức, Nguyễn Trọng Phúc,
Nguyễn Thị Thu Hằng, Trần Đức Tuấn, Nxb Giáo dục năm 1996; Tư liệu "Đổi
mới phương pháp dạy học Địa lý theo hướng tích cực hóa hoạt động người học"
của PGS.TS. Đặng Văn Đức, PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hằng (2001); Dự án
Việt-Bỉ” Một số phương pháp và kỹ thuật dạy học” ; Giáo trình“ Những vấn đề
phương pháp dạy học Địa lí ở Việt Nam và thể giới” của PGS.TS Đặng Văn
Đức; Sách "Phương pháp dạy học Địa lý theo hướng tích cực" của PGS.TS.
Đặng Văn Đức, PGS.TS.Nguyễn Thị Thu Hằng, Nxb Đại học Sư phạm (2004);
“ Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng
phát triển năng lực học sinh trong trường THPT” của Bộ Giáo dục và Đào Tạo;
Sách” Một số vấn đề về đánh giá trong giáo dục” của GS.TS Trần Kiều, TS.
Ngọc Anh; ... Trong những tài liệu này, các tác giả đã đề cập sâu sắc đến những
vấn đề của đổi mới PPDH và đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học địa lí
theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng
tạo và góp phần phát triển năng lực của HS. Hầu hết các tài liệu đề cập tới các
vấn đề lí luận liên quan đến đổi mới kiểm tra đánh giá trong dạy học địa lí.
Nhìn chung các nhà giáo dục học và giáo dục địa lí đều thống nhất kiểm
tra đánh giá là một khâu quan trọng không thể thiếu được trong quá trình dạy
học góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng dạy học nói
chung, dạy học địa lí nói riêng.
Tóm lại, vấn đề kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực người học
đã được các nhà giáo dục học và giáo dục Địa lí trong và ngoài nước nghiên cứu
làm rõ về cơ sở lí luận. Những lý luận trên là cơ sở quý báu cho chúng tôi đi sâu
Đinh Thị Linh – CHK23

7


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

vào nghiên cứu đề tài “Kiểm tra đánh giá trong dạy học địa lí lớp 12 THPT
theo định hướng phát triển năng lực”
3. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là kiểm tra đánh giá hướng vào năng lực
người học trong dạy học Địa lí lớp 12 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động,
sáng tạo, xây dựng niềm tin, niềm đam mê với môn học, từ đó góp phần phát
triển năng lực của HS, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất
lượng dạy học địa lí ở trường phổ thông.
4. Mục tiêu của đề tài
- Làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn của đổi mới kiểm tra đánh giá trong
dạy học Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực.
- Nghiên cứu các biện pháp kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí
lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực.
- Vận dụng biên soạn câu hỏi, bài tập địa lí 12 nhằm góp phần phát triển năng
lực người học.
- Thiết kế mẫu giáo án, đề kiểm tra, đề thi địa lí lớp 12 theo định hướng phát
triển năng lực và tiến hành thực nghiệm để đánh giá tính khả thi của đề tài.
5. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là mục tiêu, các phương pháp, hình thức
kiểm tra đánh giá hướng vào năng lực người học trong dạy học Địa lí lớp 12
THPT nhằm góp phần phát triển năng lực cho HS, nâng cao chất lượng dạy học
địa lí ở trường phổ thông.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn của việc kiểm tra đánh giá trong dạy
học Địa lý lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực.
- Phân tích mục tiêu, đặc điểm và nội dung chương trình Địa lí 12 và đề xuất
các kỹ năng của GV khi kiểm tra đánh giá trong dạy học địa lí lớp 12 theo định
hướng phát triển năng lực.

Đinh Thị Linh – CHK23

8


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

- Đề xuất biện pháp kiểm tra đánh giá hướng vào năng lực người học trong
quá trình dạy học Địa lí lớp 12 – THPT.
- Vận dụng biên soạn câu hỏi, bài tập địa lí 12 và xây dựng đề kiểm tra, đề
thi nhằm góp phần phát triển năng lực người học theo quy trình đổi mới.
- Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi, hiệu quả của đề tài
nghiên cứu.
7. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài hướng tới việc:
- Xác định mục tiêu, phương pháp, kỹ thuật và các hình thức kiểm tra đánh
giá trong dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực.
- Đề tài tiến hành thực nghiệm ở một số trường như:
+ Trường THPT Duy Tiên C - Hà Nam.
+ Trường THPT Yên Viên – TP Hà Nội
+ Trường THPT Đống Đa –TP Hà Nội
8. Giả thuyết khoa học
Chúng tôi cho rằng nếu kiểm tra đánh giá hướng vào năng lực người học
trong dạy học Địa lí lớp 12 sẽ tạo động lực thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy
học, đổi mới cách thức tổ chức hoạt động dạy học… nuôi dưỡng hứng thú, đam
mê cho HS đối với môn Địa lí, tạo sự tích cực, tự giác trong học tập và quan
trọng hơn là gieo vào lòng HS sự tự tin, niềm tin “người khác làm được mình
cũng sẽ làm được”,từ đó góp phần phát triển nâng cao năng lực của HS lớp 12,
giúp các em dễ dàng thành công trong tương lai.
9. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã sử dụng những quan điểm,
phương pháp nghiên cứu sau:
9.1. Quan điểm nghiên cứu
 Quan điểm hệ thống
Quá trình sư phạm bao gồm những thành tố có quan hệ mật thiết với nhau
trong một hệ thống, có cấu trúc nhất định và cùng vận động. Các thành tố đó là
Đinh Thị Linh – CHK23

9


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

mục đích giáo dục, phương pháp và phương tiện giáo dục, nhà giáo dục, người
được giáo dục, môi trường giáo dục...Các yếu tố trên vận động, phát triển trong
mối quan hệ biện chứng với nhau trong cùng một hệ thống. Trong đó, sự thay
đổi thành phần này sẽ kéo theo sự thay đổi thành phần khác. Mục tiêu của giáo
dục hiện nay là trang bị cho HS có khả năng độc lập, năng động, sáng tạo. Do
đó, nội dung dạy học, phương pháp day học và kiểm tra đánh giá cũng phải đổi
mới và cải tiến. Xu hướng đổi mới các phương pháp dạy học và kiểm tra đánh
giá hiện nay là nhằm phát huy hơn nữa vai trò chủ động, tích cực của người học,
tìm cách giúp cho HS có động cơ, thái độ, và phương pháp học tập đúng đắn, tạo
niềm tin, hứng thú, sự đam mê của HS đối với môn học, góp phần phát triển các
năng lực cho người học.
Vận dụng quan điểm hệ thống để nhìn nhận vai trò của hệ thống các
phương pháp dạy học và quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực
người học, thông qua đó tìm ra quy trình hợp lý để tổ chức các hoạt động nhận
thức nhằm phát huy tính tích cực của HS và đạt được các mục tiêu đào tạo và
giáo dục. Đặc biệt, tác giả đã vận dụng quan điểm này để xem xét và phân tích
hệ thống kiến thức, kĩ năng địa lí theo từng chương trình, cấp học, bậc học, trên

cơ sở đó xác định được “cái biết”và “cái chưa biết”cho HS trong dạy học địa lí ,
nhằm tạo ra các”tình huống có vấn đề” để tích cực hóa các hoạt động chiếm lĩnh
tri thức của HS.
 Quan điểm tổng hợp
Quan điểm tổng hợp lãnh thổ đòi hỏi phải nhìn nhận các sự vật hiện tượng
địa lí trong mối quan hệ tương tác với nhau. Khi nghiên cứu bất kì một đối
tượng, hiện tượng tự nhiên hay kinh tế - xã hội đều phải gắn với một lãnh thổ cụ
thể nào đó, với đầy đủ các điều kiện và đặc điểm riêng biệt, hoàn toàn khác các
lãnh thổ bên cạnh. Chính những đặc điểm này có tác động đến sự phát sinh, phát
triển và biến động của các hiện tượng tự nhiên – kinh tế xã hội của lãnh thổ đó.
Vận dụng quan điểm tổng hợp lãnh thổ khi nghiên cứu các biện pháp nhằm
đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá cần chú ý tới đối tượng HS ở
Đinh Thị Linh – CHK23

10


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

mỗi địa phương, mỗi vùng miền sẽ mang những đặc điểm về tâm lí, mức độ nhận
thức, tác động của môi trường xã hội khác nhau. Vì vậy trước khi lựa chọn phương
pháp tác động ( phương pháp dạy và học) GV cần nghiên cứu trước đối tượng mà
minh sẽ tác động. VD học sinh sống ở thành phố khác với HS nông thôn.
9.2. Phương pháp nghiên cứu
 Phương pháp thu thập tài liệu
Xuất phát từ mục đích và nhiệm vụ của đề tài, chúng tôi đã tiến hành
nghiên cứu, thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như các chính sách liên
quan tới đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của các
tác giả như: Nguyễn Dược, Đặng Văn Đức, Trần Đức Tuấn, ... Bên cạnh đó còn
có các luận văn thạc sĩ, luận án tiễn sĩ liên quan đến đổi mới PPDH và kiểm tra

đánh giá trong dạy học Địa lý, các thiết kế bài giảng liên quan đến chương trình
Địa lý lớp 12. Ngoài ra, chúng tôi còn thu thập các tài liệu liên quan tới tâm lí
học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm, đây là những cơ sở quan trọng cho việc lựa
chọn các nội dung và PPDH tích cực nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ
động của người học, xây dựng niềm tin, niềm đam mê của HS đối với môn học,
góp phần phát triển năng lực cho người học.
 Phương pháp phân tích hệ thống
Là phương pháp nghiên cứu để nhận thức các đối tượng tồn tại trong một
hệ thống bao gồm nhiều yếu tố tạo nên. Nội dung, phương pháp, phương tiện
dạy học là một thể thống nhất với những quy luật nội tại của nó. Các yếu tố đó
có mối liên hệ qua lại chặt chẽ với nhau. Do đó, để đảm bảo tính khoa học, các
đối tượng phải được xem xét trong một hệ thống hoàn chỉnh. Kiểm tra đánh giá
quá trình học tập của HS nhằm góp phần phát triển năng lực của HS phải quan
tâm tới nhiều yếu tố như: Mục tiêu bài học, nội dung bài học, các hoạt động
nhận thức, đối tượng kiểm tra đánh giá hay điều kiện cơ sở vật chất của nhà
trường, của địa phương....

Đinh Thị Linh – CHK23

11


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

 Phương pháp chuyên gia
Là phương pháp tranh thủ những ý kiến và kinh nghiệm của các giáo sư,
tiến sĩ, các thầy cô giáo giảng dạy môn Địa lý bao gồm một số thầy cô trong
khoa Địa lý trường ĐHSP Hà Nội và các thầy cô dạy Địa lý tại các trường
THPT trên địa bàn Hà Nội. Từ đó, tác giả đã có những định hướng về nội dung
nghiên cứu đề tài cũng như những vấn đề liên quan đến thực nghiệm sư phạm.

 Phương pháp khảo sát, điều tra
Để tìm hiểu tình hình thực tế kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lý lớp
12 trong các trường phổ thông, chúng tôi đã sử dụng phương pháp khảo sát, điều
tra bằng cách tiến hành tổ chức điều tra ở một số trường thông qua một số hình
thức chủ yếu sau:
- Dự giờ: Dự các giờ lên lớp của GV kết hợp với các giáo án để xác định
cách thiết kế bài giảng hiện nay của GV.
- Khảo sát dựa trên trao đổi và qua các phiếu điều tra: Lập các mẫu phiếu
điều tra với đối tượng là GV và HS.
- Phỏng vấn: Phỏng vấn các GV môn Địa lý các vấn đề như mục tiêu kiểm
tra đánh giá, hình thức, phương pháp kiểm tra đánh giá, sự hiểu biết về kiểm tra
đánh giá hướng vào năng lực người học theo xu thế đổi mới và các vấn đề khác
có liên quan đến kiểm tra đánh giá.
 Phương pháp thống kê toán học
Phương pháp này được sử dụng để thống kê và xử lý kết quả điều tra thực
tế, thống kê và xử lý kết quả thực nghiệm. Ngoài ra tác giả cũng sử dụng
phương pháp thống kê toán học để xử lí kết quả điều tra ở trường phổ thông. Để
kết quả nghiên cứu chính xác và đảm bảo độ tin cậy cao, việc sử dụng nhóm
phương pháp toán học trong nghiên cứu là rất cần thiết. Thông qua phương pháp
này, ta có thể tổng hợp, nhận biết được kết quả lĩnh hội tri thức của HS từ đó rút
ra kết luận cho toàn bộ hệ thống lí luận và thực nghiệm của đề tài.

Đinh Thị Linh – CHK23

12


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

 Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Thực nghiệm là phương pháp đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu. Thực
nghiệm thành công sẽ cho kết quả khách quan và có khả năng vận dụng nhanh
vào thực tiễn. Đề tài này tác giả đã sử dụng phương pháp thực nghiệm để kiểm
chứng tính khả thi, ưu việt của kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lí lớp 12
theo định hướng phát triển năng lực.
10. Cấu trúc của đề tài
Đề tài gồm ba phần chính: Phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận.
Phần nội dung bao gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kiểm tra đánh giá trong dạy
học Địa lí 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực.
Chương 2: Kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lí 12 THPT theo định
hướng phát triển năng lực.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

Đinh Thị Linh – CHK23

13


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ
TRONG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 12 THPT THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá trong
giáo dục THPT
Giáo dục của nước ta trong một thời gian dài được xây dựng theo hướng
tiếp cận mục tiêu và nội dung kiến thức. Khi quá xem trọng mục tiêu nội dung
kiến thức khiến khiến thức quá tải và GV chỉ đủ thời gian truyền tải khiến thức,

không có điều khiện đổi mới PPDH. Xu hướng chung của thế giới hiện nay là
chuyển từ dạy học tập chung vào mục tiêu nội dung kiến thức sang tập trung vào
việc tổ chức dạy và học nhằm hình thành năng lực của người học. Giáo dục phổ
thông nước ta cũng đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp
cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Để đảm bảo được điều đó,
nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ PPDH theo lối "truyền thụ
một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình
thành năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo
dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra đánh giá năng lực vận dụng kiến
thức giải quyết vấn đề, coi trọng cả kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm
tra đánh giá trong quá trình học tập để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao
chất lượng của các hoạt động dạy học và giáo dục.Trước bối cảnh đó và để đạt
được mục tiêu, nhiệm vụ quan trọng của bộ môn thì phải đổi mới trên nhiều
lĩnh vực: mục tiêu dạy học, PPDH, các hình thức tổ chức dạy học và kiểm
tra đánh giá trong quá trình dạy học.
1.1.1. Các quan điểm chỉ đạo đổi mới giáo dục THPT
Việc đổi mới giáo dục trung học dựa trên những đường lối, quan điểm chỉ đạo
giáo dục của nhà nước, đó là những định hướng quan trọng về chính sách và quan
điểm trong việc phát triển và đổi mới giáo dục trung học. Việc đổi mới PPDH, kiểm

Đinh Thị Linh – CHK23

14


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

tra đánh giá cần phù hợp với những định hướng đổi mới chung của chương trình
giáo dục trung học.
Những quan điểm và đường lối chỉ đạo của nhà nước về đổi mới giáo dục

nói chung và giáo dục trung học nói riêng được thể hiện trong nhiều văn bản,
đặc biệt trong các văn bản sau đây:
Luật Giáo dục số 38/2005/QH11, Điều 28 qui định: "Phương pháp giáo dục
phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù
hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả
năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh".
Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI “Đổi mới chương
trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng
hiện đại; nâng cao chất lượng toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng,
giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ
năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức,
kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người
học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học
chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã
hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và
truyền thông trong dạy và học”; “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi,
kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan.
Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các
tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận.
Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối

Đinh Thị Linh – CHK23

15

Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của
nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội”.
Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết
định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ: "Tiếp tục đổi mới
phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học"; "Đổi
mới kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng theo
hướng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công bằng; kết hợp kết quả kiểm
tra đánh giá trong quá trình giáo dục với kết quả thi".
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo xác định ”Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ
bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của
người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng
lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho
học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng,
truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực
hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học,
khuyến khích học tập suốt đời”. Theo tinh thần đó, các yếu tố của quá trình giáo
dục trong nhà trường trung học cần được tiếp cận theo hướng đổi mới.
1.1.2. Chương trình giáo dục định hướng nội dung dạy học
Chương trình dạy học truyền thống có thể gọi là chương trình giáo dục ”định
hướng nội dung” dạy học hay ”định hướng đầu vào” (điều khiển đầu vào). Đặc
điểm cơ bản của chương trình giáo dục định hướng nội dung là chú trọng việc truyền
thụ hệ thống tri thức khoa học theo các môn học đã được quy định trong chương
trình dạy học. Những nội dung của các môn học này dựa trên các khoa học chuyên
ngành tương ứng. Người ta chú trọng việc trang bị cho người học hệ thống tri thức
khoa học khách quan về nhiều lĩnh vực khác nhau.

Tuy nhiên chương trình giáo dục định hướng nội dung chưa chú trọng đầy đủ
đến chủ thể người học cũng như đến khả năng ứng dụng tri thức đã học trong
Đinh Thị Linh – CHK23

16


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

những tình huống thực tiễn. Khi xây dựng chương trình quá xem trọng mục tiêu
nội dung kiến thức thì sẽ có xu hướng xem mục tiêu nào, nội dung nào quan trọng.
Khi đó kết quả là đưa thêm nhiều mục tiêu, nhiều nội dung vào khiến giáo dục phổ
thông quá tải. Khi nội dung quá tải GV chỉ tập chung vào truyền thụ kiến
thức( thậm chí không đủ thời gian để truyền thụ hết nội dung) và đương nhiên
không thể đổi mới PPDH. Mục tiêu dạy học trong chương trình định hướng nội
dung được đưa ra một cách chung chung, không chi tiết và không nhất thiết phải
quan sát, đánh giá được một cách cụ thể nên không đảm bảo rõ ràng về việc đạt
được chất lượng dạy học theo mục tiêu đã đề ra. Việc quản lý chất lượng giáo dục
ở đây tập trung vào ”điều khiển đầu vào” là nội dung dạy học.
Ưu điểm của chương trình dạy học định hướng nội dung là việc truyền thụ
cho người học một hệ thống tri thức khoa học và hệ thống. Tuy nhiên ngày nay
chương trình dạy học định hướng nội dung không còn thích hợp, trong đó có
những nguyên nhân sau:
- Ngày nay, tri thức thay đổi và bị lạc hậu nhanh chóng, việc quy định cứng
nhắc những nội dung chi tiết trong chương trình dạy học dẫn đến tình trạng nội
dung chương trình dạy học nhanh bị lạc hậu so với tri thức hiện đại. Do đó việc
rèn luyện phương pháp học tập ngày càng có ý nghĩa quan trọng trong việc
chuẩn bị cho con người có khả năng học tập suốt đời.
- Chương trình dạy học định hướng nội dung dẫn đến xu hướng việc kiểm
tra đánh giá chủ yếu dựa trên việc kiểm tra khả năng tái hiện tri thức mà không

định hướng vào khả năng vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn.
- Do phương pháp dạy học mang tính thụ động và ít chú ý đến khả năng
ứng dụng nên sản phẩm giáo dục là những con người mang tính thụ động, hạn
chế khả năng sáng tạo và năng động. Chỉ khi trong quá trình dạy học GV truyền
được cảm hứng, sự đam mê cho HS; có đam mê các em mới trăn trở suy nghĩ;
có trăn trở suy nghĩ các em mới có sáng tạo.
- Xu hướng chung của thế giới hiện nay là chuyển từ dạy học tập trung vào
mục tiêu nội dung chương trình sang tập trung vào việc tổ chức quá trình dạy và
học nhằm hình thành năng lực của người học.
Đinh Thị Linh – CHK23

17


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

Do đó, chương trình giáo dục định hướng nội dung không còn phù hợp và
không đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của xã hội và thị trường lao động đối
với người lao động về năng lực hành động, khả năng sáng tạo và tính năng động.
1.1.3. Chương trình giáo dục định hướng năng lực
Chương trình giáo dục định hướng năng lực (định hướng phát triển năng
lực) nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ
những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc
tế. Giáo dục định hướng năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học.
Giáo dục định hướng năng nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy
học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng
năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho
con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp.
Chương trình này nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá
trình nhận thức.

Khác với chương trình định hướng nội dung, chương trình dạy học định
hướng năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản
phẩm cuối cùng” của quá tŕnh dạy học. Việc quản lư chất lượng dạy học chuyển
từ việc điều khiển “đầu vào” sang “điều khiển đầu ra”, tức là kết quả học tập của
học sinh.
Chương trình dạy học định hướng năng lực không quy định những nội
dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá
trình giáo dục, trên cở sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội
dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực
hiện được mục tiêu dạy học tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn. Trong
chương trình định hướng năng lực, mục tiêu học tập, tức là kết quả học tập
mong muốn thường được mô tả thông qua hệ thống các năng lực (Competency).
Kết quả học tập mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá
được. Học sinh cần đạt được những kết quả yêu cầu đã quy định trong chương

Đinh Thị Linh – CHK23

18


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

trình. Việc đưa ra các chuẩn đào tạo cũng là nhằm đảm bảo quản lý chất lượng
giáo dục theo định hướng kết quả đầu ra.
Ưu điểm của chương trình giáo dục định hướng năng lực là tạo điều kiện
quản lý chất lượng theo kết quả đầu ra đã quy định, nhấn mạnh năng lực vận
dụng của HS. Tuy nhiên nếu vận dụng một cách thiên lệch, không chú ý đầy đủ
đến nội dung dạy học thì có thể dẫn đến các lỗ hổng tri thức cơ bản và tính hệ
thống của tri thức. Ngoài ra, chất lượng giáo dục không chỉ thể hiện ở kết quả
đầu ra mà còn phụ thuộc quá trình thực hiện.

Theo Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê (chủ biên) thì năng lực có thể
được hiểu theo hai nét nghĩa:
+ Năng lực chỉ một khả năng, điều kiện tự nhiên có sẵn để thực hiện một
hoạt động nào đó [1, tr. 114]. Hiểu theo nét nghĩa thứ nhất, năng lực là một khả
năng có thực, được bộc lộ ra thông qua việc thành thạo một hoặc một số kĩ năng
nào đó của người học.
+ Năng lực là một phẩm chất tâm sinh lí tạo cho con người có khả năng
để hoàn thành một hoạt động nào đó có chất lượng cao [1, tr. 114]. Hiểu theo nét
nghĩa thứ hai, năng lực là một một cái gì đó sẵn có ở dạng tiềm năng của người
học có thể giúp họ giải quyết những tình huống có thực trong cuộc sống.
Như vậy, từ hai nét nghĩa trên, chúng ta có thể hiểu năng lực là một cái gì đó
vừa tồn tại ở dạng tiềm năng vừa là một khả năng được bộc lộ thông qua quá trình
giải quyết những tình huống có thực trong cuộc sống. Khía cạnh hiện thực của
năng lực là cái mà nhà trường phổ thông có thể tổ chức hình thành và đánh giá HS.
Theo quan niệm của chương trình giáo dục phổ thông của Quebec
(Canada) thì “Năng lực là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức,
kĩ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân… nhằm đáp ứng hiệu quả
một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định” [9]. Với cách
hiểu này thì việc HS chỉ có kiến thức, kĩ năng và thái độ không được xem như là
có năng lực mà cả ba yếu tố này phải được người học vận dụng trong một tình
huống nhất định thì mới phát triển thành năng lực.
Đinh Thị Linh – CHK23

19


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

Có thể tham khảo thêm một số cách hiểu về khái niệm “năng lực” như
sau: “Năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu cầu phức hợp và thực hiện

thành công nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể” [9].
“Năng lực là các kĩ năng và khả năng nhận thức vốn có ở cá nhân hay có
thể học được… để giải quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Năng lực cũng
hàm chứa trong nó tính sẵn sàng hành động, động cơ, ý chí và trách nhiệm xã
hội để có thể sử dụng thành công và có trách nhiệm các giải pháp… trong những
tình huống thay đổi” [9].
Trong chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực, khái niệm
năng lực được sử dụng như sau:
- Năng lực liên quan đến bình diện mục tiêu của dạy học: mục tiêu dạy học
được mô tả thông qua các năng lực cần hình thành;
- Trong các môn học, những nội dung và hoạt động cơ bản được liên kết
với nhau nhằm hình thành các năng lực;
- Năng lực là sự kết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn...;
- Mục tiêu hình thành năng lực định hướng cho việc lựa chọn, đánh giá mức độ
quan trọng và cấu trúc hóa các nội dung và hoạt động và hành động dạy học về mặt
phương pháp;
- Năng lực mô tả việc giải quyết những đòi hỏi về nội dung trong các tình
huống: ví dụ như đọc một văn bản cụ thể ... Nắm vững và vận dụng được các
phép tính cơ bản ...;
- Các năng lực chung cùng với các năng lực chuyên môn tạo thành nền tảng
chung cho công việc giáo dục và dạy học;
Có thể nhận thấy điểm chung cốt lõi của các cách hiểu trên về khái niệm
“năng lực” chính là khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng và thái độ để giải
quyết một tình huống có thực trong cuộc sống. Từ đó chúng ta có thể nhận định
năng lực của học sinh phổ thông chính là khả năng vận dụng kết hợp kiến thức,
kĩ năng và thái độ để thực hiện tốt các nhiệm vụ học tập, giải quyết có hiệu quả
những vấn đề có thực trong cuộc sống của các em
Đinh Thị Linh – CHK23

20

Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

- Mức độ đối với sự phát triển năng lực có thể được xác định trong các
chuẩn: Đến một thời điểm nhất định nào đó, học sinh có thể /phải đạt được
những gì?
Sau đây là bảng so sánh một số đặc trưng cơ bản của chương trình định
hướng nội dung và chương trình định hướng năng lực:
Các
yếu tố

Chương trình
định hướng nội dung
Mục tiêu dạy học được mô tả
Mục tiêu không chi tiết và không nhất
giáo dục thiết phải quan sát, đánh giá
được
Việc lựa chọn nội dung dựa vào
các khoa học chuyên môn,
Nội dung
không gắn với các tình huống
giáo dục
thực tiễn. Nội dung được quy
định chi tiết trong chương trình.
Giáo viên là người truyền thụ
tri thức, là trung tâm của quá
trình dạy học. Học sinh tiếp
Phương thu thụ động những tri thức
pháp

được quy định sẵn.
dạy học

Hình
thức dạy
học
Đánh giá
kết quả học
tập của học
sinh

Chủ yếu dạy học lý thuyết
trên lớp học

Tiêu chí đánh giá được xây
dựng chủ yếu dựa trên sự ghi
nhớ và tái hiện nội dung đã
học.

Đinh Thị Linh – CHK23

Chương trình
định hướng năng lực
Kết quả học tập cần đạt được mô tả
chi tiết và có thể quan sát, đánh giá
được; thể hiện được mức độ tiến bộ
của học sinh một cách liên tục
Lựa chọn những nội dung nhằm đạt
được kết quả đầu ra đã quy định, gắn
với các tình huống thực tiễn. Chương

trình chỉ quy định những nội dung
chính, không quy định chi tiết.
- Giáo viên chủ yếu là người tổ
chức, hỗ trợ học sinh tự lực và tích
cực lĩnh hội tri thức. Chú trọng sự
phát triển khả năng giải quyết vấn
đề, khả năng giao tiếp,…
- Chú trọng sử dụng các quan điểm,
phương pháp và kỹ thuật dạy học tích
cực; các phương pháp dạy học thí
nghiệm, thực hành
Tổ chức hình thức học tập đa dạng;
chú ý các hoạt động xã hội, ngoại
khóa, nghiên cứu khoa học, trải
nghiệm sáng tạo; đẩy mạnh ứng
dụng công nghệ thông tin và truyền
thông trong dạy và học
Tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực đầu
ra, có tính đến sự tiến bộ trong quá trình
học tập, chú trọng khả năng vận dụng
trong các tình huống thực tiễn.

21


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

Để hình thành và phát triển năng lực cần xác định các thành phần và cấu
trúc của chúng. Việc mô tả cấu trúc và các thành phần năng lực cũng khác nhau.
Cấu trúc chung của năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực

thành phần: Năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng
lực cá thể.
 Năng lực chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực
hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn
một cách độc lập, có phương pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Nó được
tiếp nhận qua việc học nội dung – chuyên môn và chủ yếu gắn với khả năng
nhận thức và tâm lý vận động.


Năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng đối

với những hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết
các nhiệm vụ và vấn đề. Năng lực phương pháp bao gồm năng lực phương pháp
chung và phương pháp chuyên môn. Trung tâm của phương pháp nhận thức là
những khả năng tiếp nhận, xử lý, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức. Nó
được tiếp nhận qua việc học phương pháp luận – giải quyết vấn đề.
 Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục đích
trong những tình huống giao tiếp ứng xử xã hội cũng như trong những nhiệm vụ khác
nhau trong sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác. Nó được tiếp nhận qua
việc học giao tiếp.
 Năng lực cá thể (Induvidual competency): Là khả năng xác định, đánh
giá được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển
năng khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm,
chuẩn giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử. Nó được
tiếp nhận qua việc học cảm xúc – đạo đức và liên quan đến tư duy và hành động tự
chịu trách nhiệm.Mô hình cấu trúc năng lực trên đây có thể cụ thể hoá trong từng
lĩnh vực chuyên môn, nghề nghiệp khác nhau. Mặt khác, trong mỗi lĩnh vực
nghề nghiệp người ta cũng mô tả các loại năng lực khác nhau. Ví dụ năng lực
của GV bao gồm những nhóm cơ bản sau: Năng lực dạy học, năng lực giáo dục,
Đinh Thị Linh – CHK23

22


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

năng lực chẩn đoán và tư vấn, năng lực phát triển nghề nghiệp và phát triển
trường học.
Mô hình bốn thành phần năng lực trên phù hợp với bốn trụ cốt giáo dục
theo UNESCO[16]
Các thành phần năng lực

Các trụ cột giáo dục của UNESO

Năng lực chuyên môn

Học để biết

Năng lực phương pháp

Học để làm

Năng lực xã hội

Học để cùng chung sống

Năng lực cá thể

Học để tự khẳng định

Từ cấu trúc của khái niệm năng lực cho thấy giáo dục định hướng phát
triển năng lực không chỉ nhằm mục tiêu phát triển năng lực chuyên môn bao
gồm tri thức, kỹ năng chuyên môn mà còn phát triển năng lực phương pháp,
năng lực xã hội và năng lực cá thể. Những năng lực này không tách rời nhau mà
có mối quan hệ chặt chẽ. Năng lực hành động được hình thành trên cơ sở có sự
kết hợp các năng lực này.
Với cách hiểu như trên về năng lực, việc dạy học định hướng phát triển
năng lực về bản chất chỉ là cần và coi trọng thực hiện mục tiêu dạy học hiện tại
ở các mức độ cao hơn, thông qua việc yêu cầu HS ”vận dụng những kiến thức,
kĩ năng một cách tự tin, hiệu quả và thích hợp trong hoàn cảnh phức hợp và có
biến đổi, trong học tập cả trong nhà trường và ngoài nhà trường, trong đời sống
thực tiễn”[7]. Việc dạy học thay vì chỉ dừng ở hướng tới mục tiêu dạy học hình
thành kiến thức, kĩ năng và thái độ tích cực ở HS thì còn hướng tới mục tiêu xa
hơn đó là trên cơ sở kiến thức, kĩ năng được hình thành, phát triển khả năng thực
hiện các hành động có ý nghĩa đối với người học. Nói một cách khác việc dạy
học định hướng năng lực về bản chất không thay thế mà chỉ mở rộng hoạt động
Đinh Thị Linh – CHK23

23


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

dạy học hướng nội dung bằng cách tạo một môi trường, bối cảnh cụ thể để HS
được thực hiện các hoạt động vận dụng kiến thức, sử dụng kĩ năng và thể hiện
thái độ của mình. Như vậy việc dạy học định hướng năng lực được thể hiện ở
các trong các thành tố quá trình dạy học như sau:
- Về mục tiêu dạy học: Mục tiêu kiến thức: ngoài các yêu cầu về mức độ
như nhận biết, tái hiện kiến thức cần có những mức độ cao hơn như vận dụng
kiến thức trong các tình huống, các nhiệm vụ gắn với thực tế. Với các mục tiêu

về kĩ năng cần yêu cầu HS đạt được ở mức độ phát triển kĩ năng thực hiện các
hoạt động đa dạng. Các mục tiêu này đạt được thông qua các hoạt động trong và
ngoài nhà trường.
- Về phương pháp dạy học: Ngoài cách dạy học thuyết trình cung cấp kiến thức
cần tổ chức hoạt động dạy học thông qua trải nghiệm, giải quyết những nhiệm vụ thực
tiễn. Như vậy thông thường, qua một hoạt động học tập, HS sẽ được hình thành và
phát triển không phải 1 loại năng lực mà là được hình thành đồng thời nhiều năng lực
hoặc nhiều năng lực thành tố mà ta không cần (và cũng không thể) tách biệt từng
thành tố trong quá trình dạy học.
- Về nội dung dạy học: Cần xây dựng các hoạt động, chủ đề, nhiệm vụ đa
dạng gắn với thực tiễn.
- Về kiểm tra đánh giá: Về bản chất đánh giá năng lực cũng phải thông qua
đánh giá khả năng vận dụng kiến thức và kĩ năng thực hiện nhiệm vụ của HS
trong các loại tình huống phức tạp khác nhau.Trên cơ sở này, các nhà nghiên
cứu ở nhiều quốc gia khác nhau đề ra các chuẩn năng lực trong giáo dục tuy có
khác nhau về hình thức, nhưng khá tương đồng về nội hàm. Trong chuẩn năng
lực đều có những nhóm năng lực chung. Nhóm năng lực chung này được xây
dựng dựa trên yêu cầu của nền kinh tế xã hội ở mỗi nước. Trên cơ sở năng lực
chung, các nhà lí luận dạy học bộ môn cụ thể hóa thành những năng lực chuyên
biệt. Tuy nhiên không dừng ở các năng lực chuyên biệt, các tác giả đều cụ thể
hóa thành các năng lực thành phần, những năng lực thành phần này được cụ thể

Đinh Thị Linh – CHK23

24


Kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

hóa thành các thành tố liên quan đến kiến thức, kĩ năng… để định hướng quá

trình dạy học, kiểm tra đánh giá của GV.
Nội dung dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ giới hạn
trong tri thức và kỹ năng chuyên môn mà gồm những nhóm nội dung nhằm phát
triển các lĩnh vực năng lực[17]
Học nội dung

Học phương pháp

Học giao tiếp –

Học tự trải nghiệm

chuyên môn
– chiến lược
Xã hội
– đánh giá
- Các tri thức - Lập kế hoạch học - Làm việc trong - Tự đánh giá điểm
chuyên môn (các tập, kế hoạch làm nhóm
khái niệm, phạm việc

mạnh, điểm yếu

- Tạo điều kiện - XD kế hoạch phát

trù, quy luật, mối - Các phương pháp cho sự hiểu biết triển cá nhân
quan hệ…)

nhận thức chung: về phương diện - Đánh

- Các kỹ năng Thu thâp, xử lý, đánh xã hội,

chuyên môn
- Ứng

thành

giá, hình
các

chuẩn

giá, trình bày thông - Học cách ứng xử, mực giá trị, đạo đức

dụng, tin

tinh

thần

trách và văn hoá, lòng tự

đánh giá chuyên - Các phương pháp nhiệm, khả năng trọng …
môn

chuyên môn

giải quyết xung đột

Năng lực

Năng lực

Năng lực

Năng lực

chuyên môn

phương pháp

xã hội

nhân cách

1.2. Định hướng chuẩn đầu ra về phẩm chất và năng lực của chương trình
giáo dục cấp THPT
Qua nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm các nước phát triển, đối chiếu với
yêu cầu và điều kiện giáo dục trong nước những năm sắp tới, các nhà khoa học
giáo dục Việt Nam đã đề xuất định hướng chuẩn đầu ra về phẩm chất và năng lực
của chương trình giáo dục trung học cơ sở những năm sắp tới như sau:[17]
1.2.1. Về phẩm chất
Phẩm chất
Đinh Thị Linh – CHK23

Biểu hiện
25