THỰC HÀNH các PHÉP TU từ PHÉP điệp và PHÉP đối phép điệp

Ngày soạn :

Ngày dạy:
Ngày dạy:
Ngày dạy:

Dạy lớp: 10

Tiết 86: Tiếng Việt

THỰC HÀNH CÁC PHÉP TU TỪ:
PHÉP ĐIỆP VÀ PHÉP ĐỐI
1 Mục tiêu
a, Về kiến thức: Giúp hs thấy được:
- Củng cố và nâng cao kiến thức về phép điệp và phép đối trong việc sử dụng
tiếng Việt
- Nhận biết được các phép điệp phép đối
b, Kĩ năng
- Có kĩ năng nhận diện, phân tích cấu tạo và tác dụng của phép tu từ trên và có
khả năng sử dụng các biện pháp tu từ đó khi cần thiết
- Luyện kĩ năng phân tích và kĩ năng sử dụng phép điệp và phép đối.
c,Thái độ
- Thấy được vẻ đẹp của tiếng Việt yêu quý trân trọng. Tôn trọng và giữ gìn sự
trong sáng của tiếng việt
- Có thái độ sử dụng đúng tiếng Việt trong mọi thời điểm, trong giao tiếp hàng
ngày.
2 Chuẩn bị của GV và HS
a, Chuẩn bị của GV
- SGK, SGV, giáo án
- Thiết kế bài giảng Ngữ Văn 10...
b, Chuẩn bị của HS

- SGK, vở ghi, vở soạn, tài liệu học tập...
3 Tiến trình bài dạy
a, Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra vở soạn của HS (5`)
* Lời vào bài mới (1`)
Tiềng Việt ta vô cùng phong phú và giàu nhịp điệu tạo nên bởi các thanh
sắc, thanh huyền, từ ngữ, câu, âm vị. Nhưng quan trọng hơn hết là việc sử dụng
các biện pháp tu từ.Trong chương trình THCS các em đã nắm được các phép tu
từ như so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hóa. Để hiểu về phép điệp và phép đối như
thế nào, bài học hôm nay chúng ta cùng nhau tìm hiểu về thực hành các phép tu
từ phép điệp và phếp đối
b, Dạy nội dung bài mới:
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung ghi bảng
Gv gợi mở : ? em hãy
- Các phép tu từ đã
kể tên các biện pháp tu học:


từ mà em đã được học
+ Ẩn dụ
trong chương trình Ngữ + Hoán dụ
Văn?
+ Nhân hóa
+ Phép điệp
+ Phép đối
+ So sánh
I, Luyện tập về phép
điệp ( Điệp ngữ)
1 Bài tập 1

a, Ngữ liệu 1

Gv hướng dẫn HS tìm
hiểu ngữ liệu trong sgk
GV yêu cầu học sinh đọc
ngữ liệu 1 trong sgk
? Em hãy phát hiện cho
thầy từ ngữ nào được
lặp lại ở 6 câu thơ đầu?

HS tìm hiểu ngữ liệu
trong sgk
HS đọc ngữ liệu 1
+ Sử dụng lặp từ: "Nụ
tầm xuân"

- Điệp ngữ: "Nụ tầm
xuân"

? Vậy theo em "Nụ tầm
xuân" ở đây mang ý
nghĩa gì ?
Gv giảng: " Nụ tầm
xuân" được lặp lại
nguyên vẹn ở câu thứ hai
với câu thứ ba có tác
dụng làm cho ý thơ, nhịp
thơ dường như chững lại,
nó góp phần diễn tả sự
hụt hẫng sự thửng thốt

trong tâm trạng của
chàng trai khi được tin
người con gái mình yêu
đi lấy chồng
? Nếu chúng ta thay thế
từ "nụ" bằng từ "hoa"
có được không ? giải
thích tại sao?

+ Mang ý nghĩa chỉ
những người con gái
đã đi lấy chồng.

- Mang ý nghĩa hàm ẩn
chỉ người con gái đã đi
lấy chồng

- thay đổi về ý nghĩa:
+ "Hoa tầm xuân" chỉ
những người con gái
chung chung
+ "Nụ tầm xuân"
khẳng định người con
gái đang ở độ tuổi
trăng tròn

- Ý nghĩa thay đổi:
+ "Hoa" chỉ chung
người con gái
+ "Nụ" khẳng định

người con gái đang ở độ
tuổi đẹp nhất
+ Thay đổi về nhạc điệu
"nụ" là thanh trắc, "hoa"
là thanh bằng

GV bổ sung : Việc thay
đổi "hoa,nụ" có thay đổi


về thanh điệu hình ảnh.
Nói tới hoa chỉ chung
người con gái, còn nói tới
nụ là khẳng định người
con gái ở độ tưổi trăng
tròn, ở độ tuổi đẹp nhất,
xinh nhất của người con
gái, một độ tuổi mà mỗi
người con gái ai ai cũng
có.
"Nụ tầm xuân nở ra xanh
biếc" cho thấy cô gái đã
đi lấy chồng, hoa chỉ có
tàn, nụ nở thành hoa hình
ảnh người con gái đã đi
lấy chồng, hoa tàn vì
"nụ" nở ra "hoa" vì thế
không thể thay "hoa" vào
"nụ" được.
? Các em hãy chú ý có

+ Sử dụng lặp cụm từ: - Điệp ngữ: "chim vào
những từ ngữ nào được "chim vào lồng", "cá
lồng", "cá mắc câu"
lặp lại ở 4 câu thơ cuối? mắc câu"
? Em hãy chú ý vào 4
câu thơ cuối? vì sao lai
có sự lặp lại ở hai câu
sau?

Gv giảng: Lặp lại cụm từ
"Chim vào lồng, cá mắc
câu" ở 4 câu thơ cuối của
bài ca dao để cho sự so
sánh ở câu trên được rõ
nghĩa hơn để diễn tả tình
thế phụ thuộc trạng thái
quanh quẩn không lối
thoát của người con gái
đã có chồng đã góp phần
nhấn mạnh nỗi chua xót,
sự lệ thuộc, bế tắc về bi
kịch hôn nhân, tình yêu
của người phụ nữ phong

+ Lặp lại cụm từ
"Chim vào lồng, cá
mắc câu" ở 4 câu thơ
cuối tạo nên sự chua
xót của chàng trai với
cô gái.

+ Tạo cảm giác câu
văn buồn xót xa

- Lặp cụm từ:
+ Nhấn mạnh nỗi chua
xót bế tắc bi kịch hôn
nhân
+ Tạo cảm giác câu văn
buồn xót xa


kiến.
? Nếu không lặp lại như +" Cá mắc câu, Chim
thế thì sự so sánh đã rõ vào lồng" được lặp lại
ý chưa?
làm rõ sự so sánh của
cô gái, hoàn cảnh cô
gái
+ Không lặp lại thì
chưa rõ ý, không thể
thoát ý được.
Gv bình:"Cá mắc
câu","Chim vào lồng:
làm rõ sự so sánh của cô
gái, hoàn cảnh của cô gái
nhấn mạnh tình thế phụ
thuộc của cô gái, sự lặp
lại này âm vang càng day
dứt tiếc nuối đến xót xa
của nhân vật

? Cách lặp này có giống
Cách lặp này không
với "Nụ tầm xuân" ở
giống với "nụ tầm
câu trên không? vì sao? xuân" ở trên:
+ "Nụ tầm xuân" ở trên
nói đến sự phát triển
của sự vật, sự việc
theo quy luật
+ Lặp " Cá mắc câu",
"chim vào lồng" tô
đậm bi kịch hoàn cảnh
không lối thoát của cô
gái

- Lặp lại làm rõ sự so
sánh: nỗi xót xa của nhân
vật

- Cách lặp lại không
giống nhau tạo nên cảm
xúc buồn, xót xa

? Việc lặp các từ ngữ
+ Các yếu tố "gần, thì,
như "gần, thì, có, vì" có có, vì" là yếu tố không
phải là phép tu từ
mang sắc thái tu từ
không?

b Ngữ liệu 2
- Vì từ ngữ không mang
sắc thái tu từ chỉ nhấn
mạnh lặp từ

? Việc lặp từ ngữ ở
những câu đó có tác
dụng gì?

- Tác dụng
+ Gần, thì: Mối quan hệ
giữa con người với môi
trường

+ Gần, thì: nhấn mạnh
mối quan hệ của con
người với môi trường
sống. Đó là sự ảnh
hưởng của con người
trong các mỗi quan hệ
xã hội.
+ Có: khẳng định sự

+ Khẳng định sự kiên trì


kiên trì bền bỉ thì có
ngày thành đạt

bền bỉ trong cuộc sống

+ Vì: khẳng định mối
quan hệ trong so sánh

+khẳng định mối quan hệ
trong so sánh

HS rút ra kết luận

c, Khái niệm:

gv bổ sung: Mỗi chúng ta
muốn thành công không
phải tự nhiên mà có
được, chúng ta phải biết
vượt qua thử thách và trở
ngại
Gv bổ sung: Con người
ta sống với nhau vì tình
cảm máu mủ, ruột hoặc
vì tình, vì nghĩa, chứ
không phải vì tiền bạc
của cải
Gv Hướng dẫn hs kết
luận về phép điệp
? Qua phần ngữ liệu
trên và các thao tác em
đã làm? em hiểu như
thế nào là phép điệp?

? Phép điệp được phân
thành mấy loại? đó là
những loại nào?

gv bổ sung: ví dụ về điệp
đầu câu như:
"Khăn thương nhớ ai
Khăn rơi xuông đất
Khăn thương nhớ ai
Khăn vắt trên vai
Khăn thương nhớ ai
Khăn chùi nước mắt"
Vd về Điệp nối tiếp: là
điệp ngữ mà các từ ngữ
được lặplại được đặt liền

+ Phép điệp là phép
lặp lại một số diễn đạt
(Ngữ âm, từ, câu) để
nhận mạnh ý nghĩa
biểu đạt cảm xúc và
gợi hình cho lời văn

- Phép điệp là phép lặp
lại một số diễn đạt (ngữ
âm, từ, câu) để nhấn
mạnh ý nghĩa biểu đạt
cảm xúc và gợi hình cho
lời văn
b Phân loại

+ Theo các yếu tố
+Theo các yếu tố điệp:
điệp: điệp thanh, điệp điệp thanh, điệp từ, điệp
từ, điệp ngữ, điệp câu, ngữ, điệp câu, điệp cấu
điệp cấu trúc cú pháp... trúc cú pháp...
+ Theo vị trí điệp: điệp + Theo vị trí điệp: điệp
đầu câu, điệp cách
đầu câu, điệp cách quãng,
quãng, điệp vòng, điệp điệp vòng, điệp nối tiếp...
nối tiếp...


nhau
"Chuyện kể từ nỗi nhớ
sau xa, Thương em,
thương em, thương biết
mấy" ( Phạm Tiến Duật)
vd điệp vòng tròn:Điệp
chuyển tiếp (điệp vòng):
là loại điệp ngữ thường
thấy trong thơ, trong đó
những từ ngữ lặp lại
có vị trí cuối câu thơ
trước và đầu câu thơ sau
"Nhớ chàng thăm thẳm
đường lên bằng trời. Trời
thăm thẳm xa vời khôn
thấu" (Chinh phụ ngâm
Đặng Trần Côn)
2 Bài tập ở nhà

a Ví dụ có điệp từ, điệp
câu nhưng không có giá
trị tu từ
? Tìm 3 ví dụ có điệp từ, Hs suy nghĩ trả lời:
điệp câu nhưng không
+ Cóc chết bỏ nhái mồ
có giá trị tu từ?
côi, Chẫu ngồi chẫu
khóc: chàng ơi là
chàng ! Ễnh ương đánh
lệnh đã vang ! Tiền
đâu mà trả làng ngóe
ơi!
+ Anh ta ăn nhiều bữa
hơn, uống nhiều rượu
hơn và đọc sách nhiều
hơn.
+ Tác giả viết bài thơ
này khi tác giả đi thực
tế ở chiến trường.
? Tìm ba ví dụ có phép
điệp
Đoạn trích kiều ở lầu
Ngưng Bích

- Cóc chết bỏ nhái mồ
côi, Chẫu ngồi chẫu
khóc: chàng ơi là chàng !
Ễnh ương đánh lệnh đã
vang ! Tiền đâu mà trả

làng ngóe ơi!
- Anh ta ăn nhiều bữa
hơn, uống nhiều rượu
hơn và đọc sách nhiều
hơn.
- Tác giả viết bài thơ này
khi tác giả đi thực tế ở
chiến trường.
b, Ví dụ trong bài văn
đã học đã có phép điệp
" Buồn trông của bể
chiều hôm, Thuyền ai
thấp thoáng cánh buồm
xa xa ? Buồn trông ngọn
nước mới sa, Hoa trôi


man mác biết là đi đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu
rầu, Chân mây mặt đất
một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt
duềnh, Ầm ầm tiếng sóng
kêu quanh ghế ngồi."
Bài nhớ rừng

Với tiếng gió gào ngàn,
với giọng nguồn hét núi.
Với thét khúc trường ca
dữ dội

Bài ca dao khăn thương
nhớ ai

"Khăn thương nhớ ai
Khăn rơi xuông đất
Khăn thương nhớ ai
Khăn vắt trên vai
Khăn thương nhớ ai
Khăn chùi nước mắt"
c Viết một đoạn văn có
phép điệp

Dặn dò học sinh về nhà
viết tiết sau kiểm tra

3 Bài tập vận dụng
* Nhóm 1:
"Người ta đi cấy đấy
công, Tôi nay đi cấy còn
trông nhiều bề. Trông
trời, trông đất, trông
mây, Trông mưa, trông
nắng, trông ngày, trông
đêm. Trông cho chân
cứng đá mềm. Trời yên
biển lặng, mới yên tấm
lòng."

GV phân chia 4 nhóm:

Nhóm 1 câu ca dao

? Em hãy phát hiện cho
thầy những từ ngữ nào
được lặp trong câu ca
dao trên?
?Những từ lặp trên
nhằm có tác dụng gì?

+Điệp từ: "trông"

+ Tác dụng: Câu ca
dao trên thể hiện tình
cảm của người nông
dân phải phụ thuộc vào
thiên nhiên, "trông" ở
đây thể hiện điều mà
người nông dân phải


mong ngóng, nếu thời
tiết tốt thì người nông
dân sẽ được mùa bội
thu, nếu không sẽ gặp
nhiều khó khăn trong
việc làm nông của
mình
Nhóm 2 bài thơ
"Ba mươi năm đời ta có
Đảng"

? Em hãy cho biết ở
trong khổ thơ trên có từ
nào lặp lại không? Nếu
có thì hãy nêu tác
dụng?

* Nhóm 2:
"Đảng ta đó, trăm tay
nghìn mắt, Đảng ta đây,
xương sắt đa đồng. Đảng
ta muôn vạn công nông,
Đảng ta muôn vạn tấm
lòng niềm tin."
+ Điệp từ:"Đảng ta"
+ Tác dụng: Đảng ta
như có phép màu, có
thể nghe thấu nỗi
thống khổ cơ hàn của
hàng triệu người mất
nước
* Nhóm 3:
Tre xung phong vào xe
tăng đại bác. Tre giữ
làng, giữ nước, giữ mái
nhà tranh, giữ đồng lúa
chín. Tre hi sinh để bảo
vệ con người! Tre anh
hùng lao động! Tre anh
hùng chiến đấu!

? Em hãy cho biết ở
trong đoạn văn trên có
từ nào lặp lại không?
Nếu có thì hãy nêu tác
dụng?

+ Điệp ngữ: tre, giữ"
+ Tác dụng: cho thấy
sự gần gũi, gắn bó của
cây tre trong đời sống
sinh hoạt, lao động và
chiến đấu của người
dân Việt Nam, thể hiện
những phẩm chất tốt
đẹp và đóng góp lớn
lao của tre trong cuộc
sống con người. Hình
ảnh cây tre cũng chính


là hình ảnh của những
người dân lao động
cần cù bình dị mà vĩ
đại lớn lao của người
Việt Nam.
Bài thơ "Đất nước"

? Em hãy cho biết ở
trong khổ thơ trên có từ

nào lặp lại không? Nếu
có thì hãy nêu tác
dụng?

* Nhóm 4:
Trời xanh đây là của
chúng ta, Núi rừng đây
là của chúng ta, Những
cánh đồng thơm ngát,
Những ngả đường bát
ngát, Những dòng sông
đỏ nặng phù sa.
+ Điệp ngữ : "Đây là
của chúng ta""Những"
+ Tác dụng: thể hiện
niềm vui lớn về quyền
làm chủ đất nước,
niềm tự hào về con
người bất khuất của
con người Việt Nam.

c Củng cố luyện tập (1`)
- Thế nào là phép điệp: Phép điệp là phép lặp lại một số diễn đạt (ngữ âm, từ,
câu) để nhận mạnh ý nghĩa biểu đạt cảm xúc và gợi hình cho lời văn
- Phân loại phép điệp :
+ Điệp đầu câu
+ Điệp cách quáng
+ Điệp vòng
+ Điệp nối tiếp
* Luyện tập: Hướng dẫn hs làm bài tập về nhà viết đoạn văn có phép điệp

d, Hướng dẫn HS tự học ở nhà (1`)
* Học bài cũ
Câu hỏi: em hãy phân loại các phép điệp tu từ
* Chuẩn bị bài mới:
- Chuẩn bị tiết 2 của bài
- Nội dung chuẩn bị: Luyện tập về phép đối
+ Hiểu thế nào là phép đối
+ Hiểu được các bài tập phép đối
e Rút kinh nghiệm:
- Thời gian:


- Nội dụng:
- Phương pháp: