Phép biện chứng về phủ định và vận dụng phân tích việc kế thừa và phát triển sáng tạo các giá trị truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ PHỦ ĐỊNH.................................................2
1.1. Khái niệm phủ định và phủ định biện chứng...................................................2
1.1.1.

Định nghĩa..................................................................................................2

1.1.2.

Các đặc trưng của phủ định biện chứng....................................................2

1.2. Quy luật phủ định của phủ định. Hình thức “xoáy ốc” của sự phát triển.....5
1.3. Ý nghĩa phương pháp luận.................................................................................6
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHÂN TÍCH VIỆC KẾ THỪA VÀ PHÁT TRIỂN
SÁNG TẠO CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỒNG TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU
HOÁ HIỆN NAY............................................................................................................8
2.1. Các giá trị truyền thống của nước ta hiện nay.................................................8
2.1.1. Giá trị truyền thống là gì?.............................................................................8
2.1.2. Các giá trị truyền thống của Việt Nam..........................................................9
2.2. Vai trò của phủ định biện chứng trong việc kế thừa và phát triển sáng tạo
các giá trị truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay..................................9
KẾT LUẬN...................................................................................................................15
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................16


LỜI NÓI ĐẦU
Trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay, Việt Nam đã và đang không ngừng hội
nhập, giao lưu với bạn bè quốc tế. Với việc tham gia vào các tổ chức thế giới như
WTO, ASSEAN, APEC... đã cho thấy Việt Nam đang hội nhập sâu hơn vào tiến trình
toàn cầu hoá một cách chủ động nhằm mục tiêu hiện đại hoá, công nghiệp hoá đất

nước với phương châm đi tắt đón đầu, thu hẹp khoảng cách so với các nước phát triển,
tạo tiền đề cho quá trình xây dựng chũ nghĩa xã hội.
Tuy nhiên, bất kì cái gì cũng có tính hai mặt. Toàn cầu hoá sẽ mang đến thời cơ
lớn để xây dựng, phát triển kinh tế xã hội. Nhưng mặt khác chúng ta cũng phải đối mặt
với nhiều nguy cơ, nhất là nguy cơ tự đánh mất mình, đi lệch hướng xã hội chủ nghĩa
và đánh mất bản sắc văn hoá dân tộc. Một câu hỏi đặt ra là:
Làm thế nào để giữ gìn, kế thừa và phát triển sáng tạo những giá trị văn hoá
truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay?
Đó là một câu hỏi mang tính thời đại. Một trong những hướng tiếp cận để giải
quyết câu hỏi trên là dựa vào phương pháp luận phủ định biện chứng. Trong cuốn tiểu
luận này, tôi lựa chọn đề tài : “Phép biện chứng về phủ định và vận dụng phân tích
việc kế thừa và phát triển sáng tạo các giá trị truyền thống trong bối cảnh toàn cầu
hoá hiện nay”. Đề tài với nội dung tập trung chủ yếu vào phép phủ định biện chứng và
ứng dụng của nó vào thực tiễn với vấn đề kế thừa và phát huy bản sắc dân tộc.

2


CHƯƠNG 1:
PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ PHỦ ĐỊNH
1.1. Khái niệm phủ định và phủ định biện chứng
1.1.1.

Định nghĩa

Trong đời sống thường ngày, khái niệm phủ định thường được biểu hiện bằng từ
“không”, phủ định có nghĩa là không, bác bỏ một cái gì đó. Còn theo triết học, trong
thế giới vật chất, mọi sự vật, hiện tượng đều có quá trình sinh ra, tồn tại, phát triển rồi
mất đi và được thay thế bằng sự vật, hiện tượng khác; thay thế hình thái tồn tại này
bằng hình thái tồn tại khác của cùng một sự vật trong quá trình vận động và phát triển

của nó. Sự thay thế đó gọi là sự phủ định.
Phủ định bao gồm phủ định siêu hình và phủ định biện chứng. Phủ định siêu hình
là phủ định do các nguyên nhân bên ngoài dẫn đến sự triệt tiêu sự vận động, phát triển
của sự vật, hiện tượng. Còn theo quan điểm duy vật biện chứng, phủ định biện chứng
là quá trình tự thân phủ định, tự thân phát triển, là mắt khâu trên con đường dẫn đến sự
ra đời của cái mới, tiến bộ hơn so với cái bị phủ định. Phủ định biện chứng không bao
hàm mọi sự phủ định nói chung, nó chỉ bao hàm những phủ định là kết quả của việc
giải quyết mâu thuẫn bên trong của sự vật, tạo ra bước nhảy về chất, tạo tiền đề, điều
kiện cho sự phát triển, cái mới ra đời thay thế cái cũ.
1.1.2. Các đặc trưng của phủ định biện chứng
Phủ định biện chứng có hai đặc trưng cơ bản là tính khách quan và tính kế thừa.
Thứ nhất, phủ định biện chứng có tính khách quan vì nguyên nhân của sự phủ
định nằm trong chính bản thân sự vật, hiện tượng. Nó là kết quả của quá trình đấu tranh
giải quyết mâu thuẫn tất yếu, bên trong của bản thân sự vật, tạo khả năng ra đời của cái
mới thay thế cái cũ. Nhờ việc giải quyết các mâu thuẫn mà sự vật luôn phát triển, vì thế
phủ định biện chứng là một tất yếu khách quan trong quá trình vận động và phát triển
3


của sự vật. Đồng thời, mỗi sự vật có phương thức phủ định riêng tuỳ thuộc vào sự giải
quyết mâu thuẫn của bản thân chúng. Điều đó cũng có nghĩa, phủ định biện chứng
không phụ thuộc vào ý muốn, ý chí của con người. Con người chỉ có thể tác động làm
cho quá trình phủ định ấy diễn ra nhanh hay chậm trên cơ sở nắm vững quy luật phát
triển của sự vật.
Thứ hai, phủ định biện chứng có tính kế thừa. Kế thừa là việc cái mới ra đời từ
việc giữ lại trong đó những yếu tố tích cực, tiến bộ từ cái cũ và cải tạo đi cho phù hợp.
Phủ định biện chứng là kết quả của sự tự thân phát triển trên cơ sở giải quyết mâu
thuẫn vốn có của sự vật, hiện tượng. Vì thế, cái mới ra đời không phải là một sự phủ
định tuyệt đối, phủ định sạch trơn, mà là một sự phủ định có tính kế thừa. Sự phủ định
ấy không chỉ đơn thuần là thủ tiêu, phá hủy cái cũ, mà còn là sự giữ lại và phát triển

những nhân tố tích cực đã có, tức là kế thừa. Trong quá trình phát triển, giữa cái cũ và
cái mới bao giờ cũng có mối liên hệ ràng buộc, tương tác qua lại, xâm nhập vào nhau,
chuyển hóa lẫn nhau và làm tiền đề của nhau. Cái cũ cũ khi mất đi không có nghĩa là
mất đi hoàn toàn, mà trong nó vẫn được bảo tồn và giữ lại những yếu tố tích cực,
những “hạt nhân hợp lý” để tạo tiền đề, nền tảng cho sự phát triển tiếp theo. Ngược lại,
cái mới phát triển cao hơn không phải từ hư vô, trên mảnh đất trống không, mà là kết
quả phát triển hợp quy luật từ những gì hợp lý của cái cũ; là kết quả của sự đấu tranh
và kế thừa tất cả những yếu tố còn tích cực của cái cũ. Diễn đạt tư tưởng đó, V.I.Lênin
viết:
“Không phải sự phủ định sạch trơn, không phải sự phủ định không suy
nghĩ, không phải sự phủ định hoài nghi, không phải sự do dự, cũng không phải sự nghi
ngờ là cái đặc trưng và cái bản chất trong phép biện chứng.., mà là sự phủ định coi như
là vòng khâu của liên hệ, vòng khâu của sự phát triển, với sự duy trì cái khẳng định”.
Bởi vậy, phủ định biện chứng là khuynh hướng tất yếu của mối liên hệ bên trong
giữa cái cũ và cái mới, là sự tự khẳng định của các quá trình vận động, phát triển của
sự vật.

4


1.2. Quy luật phủ định của phủ định. Hình thức “xoáy ốc” của sự phát triển
Trong sự vận động vĩnh viễn của thế giới vật chất, phủ định biện chứng là một
quá trình vô tận, cái mới phủ định cái cũ, nhưng rồi cái mới lại trở nên cũ và lại bị cái
mới khác phủ định… Cứ như vậy, sự phát triển của sự vật, hiện tượng diễn ra theo
khuynh hướng phủ định của phủ định, từ thấp đến cao một cách vô tận theo đường
xoáy ốc.
Phủ định biện chứng mới nói lên một giai đoạn, một nấc thang trong quá trình
phát triển. Nói một cách khái quát, qua một số lần phủ định, sự vật hoàn thành một chu
kỳ phát triển. Phủ định lần thứ nhất tạo ra sự đối lập với cái ban đầu, đó là một bước
trung gian trong sự phát triển. Sau những lần phủ định tiếp theo, tái lập cái ban đầu

nhưng trên cơ sở mới cao hơn, nó thể hiện rõ rệt bước tiến của sự vật. Những lần phủ
định tiếp theo đó được gọi là sự phủ định của phủ định. Phủ định của phủ định làm
xuất hiện cái mới như là kết quả tổng hợp tất cả những yếu tố tích cực đã được phát
triển từ trong cái khẳng định ban đầu và cả trong những lần phủ định tiếp theo những
yếu tố tích cực được khôi phục, được duy trì và phát triển. Cái tổng hợp này là sự
thống nhất biện chứng tất cả những cái tích cực ở các giai đoạn trước và ở cái mới xuất
hiện trong quá trình phủ định. Do vậy, cái mới với tư cách là kết quả phủ định của phủ
định có nội dung toàn diện và phong phú hơn so với cái khẳng định ban đầu và cái kết
quả của lần phủ định thứ nhất.
Sự phát triển biện chứng thông qua những lần phủ định biện chứng là sự thống
nhất giữa loại bỏ, giữ lại (kế thừa) và phát triển. Mỗi lần phủ định biện chứng được
thực hiện sẽ mang lại những nhân tố tích cực mới. Do đó, sự phát triển thông qua
những lần phủ định biện chứng sẽ tạo ra xu hướng tiến lên không ngừng. Sự phát triển
đi lên đó không phải diễn ra theo đường thẳng mà theo đường “xoáy ốc”. Đề cập tới con
đường đó của sự phát triển biện chứng, V.I. Lênin viết: “Sự phát triển hình như diễn lại
những giai đoạn đã qua, nhưng dưới một hình thức khác, ở một trình độ cao hơn (“phủ

5


định của phủ định”); sự phát triển có thể nói là theo đường trôn ốc chứ không theo đường
thẳng...”
Diễn tả quy luật phủ định của phủ định bằng đường “xoáy ốc” chính là hình thức
cho phép biểu đạt được rõ ràng nhất các đặc trưng của quá trình phát triển biện chứng:
tính kế thừa, tính chu kỳ, tính đi lên và tính vô tận của sự phát triển. Mỗi vòng mới của
đường xoáy ốc thể hiện một trình độ cao hơn của sự phát triển, đồng thời dường như
quay lại cái đã qua, dường như lặp lại vòng trước. Sự nối tiếp nhau của các vòng thể
hiện tính vô tận của sự phát triển, tính vô tận của sự tiến lên từ thấp đến cao của sự vật,
hiện tượng trong thế giới. Trong quá trình phát triển của sự vật, phủ định biện chứng đã
đóng vai trò là những vòng khâu của quá trình đó.

Tóm lại, quy luật phủ định của phủ định nói lên mối liên hệ, sự kế thừa giữa cái bị
phủ định và cái phủ định trong quá trình phát triển của sự vật. Phủ định biện chứng là
điều kiện cho sự phát triển, cái mới ra đời là kết quả của sự kế thừa những nội dung
tích cực từ trong sự vật cũ, phát huy nó trong sự vật mới và tạo nên tính chu kì của sự
phát triển.
1.3. Ý nghĩa phương pháp luận
Quy luật phủ định của phủ định là cơ sở để chúng ta nhận thức một cách đúng
đắn về xu hướng vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng. Quá trình đó không diễn
ra theo đường thằng, mà là con đường quan co, phức tạp, gồm nhiều giai đoạn, nhiều
quá trình khác nhau. Tuy nhiên, tính đa dạng và phức tạp của quá trình phát triển chỉ là
sự biểu hiện của khuynh hướng chung, khuynh hướng tiến lên theo quy luật. Cần phải
nắm được đặc điểm, bản chất, các mối liên hệ của sự vật, hiện tượng để tác động đến
sự phát triển, phù hợp với yêu cầu hoạt động, nhận thức biểu hiện của thế giới quan
khoa học và nhân sinh quan cách mạng trong mọi hoạt động của chúng ta và trong thực
tiễn. Khẳng định niềm tin vào xu hướng tất yếu là phát triển tiến lên của cái tiến bộ, đó
là biểu hiện của thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cách mạng.

6


Theo quy luật phủ định của phủ định, trong thế giới khách quan, cái mới tất yếu
ra đời để thay thế cái cũ. Trong tự nhiên, cái mới ra đời và phát triển theo quy luật
khách quan. Trong đời sống xã hội, cái mới ra đời trên cơ sở hoạt động có mục đích, ý
thức tự giác và sáng tạo của con người. Vì vậy, cần nâng cao tính tích cực của nhân tố
chủ quan trong mọi hoạt động, có niềm tin vào sự tất thắng của cái mới, ủng hộ cái mới
và đâu tranh cho cái mới thắng lợi. Do đó, cần khắc phục tư tưởng bảo thủ, trì trệ, giáo
điều, kìm hãm sự phát triển của cái mới, làm trái với quy luật phủ định của phủ định.
Quan điểm biện chứng về sự phát triển đòi hỏi trong quá trình phủ định cái cũ
phải theo nguyên tắc kế thừa có phê phán, kế thừa những nhân tố hợp quy luật và lọc
bỏ,vượt qua, cải tạo cái tiêu cực, trái quy luật nhằm thúc đẩy theo hướng tiến bộ.

7


CHƯƠNG 2:
VẬN DỤNG PHÂN TÍCH VIỆC KẾ THỪA VÀ PHÁT TRIỂN SÁNG TẠO
CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỒNG TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HOÁ
HIỆN NAY

2.1. Các giá trị truyền thống của nước ta hiện nay
2.1.1. Giá trị truyền thống là gì?
Truyền thống theo tiếng Latin là “traditio”, có nghĩa là nối đời, nối truyền. Theo
nghĩa thông thường, trong Từ điển Tiếng Việt, truyền thống là thói quen hình thành đã
lâu đời trong lối sống và nếp nghĩ, được truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Còn dưới
góc độ chính trị, trong Từ điển Chính trị vắn tắt, truyến thống được định nghĩa là di sản
về xã hội và văn hoá được truyền từ thế hệ nay qua thế hệ khác và được duy trì trong
suốt thời gian dài. Qua những định nghĩa trên, có thể hiểu: truyền thống là tập hợp
những tư tưởng, tình cảm, thói quen, tập quán, lối sống và cách ứng xử của một cộng
đồng người nhất định, được hình thành và phát triển trong lịch sử, đã trở nên ổn định
và lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác.
Tuy nhiên, dựa trên quan điểm biện chứng, truyền thống bao giờ cũng có tính hai
mặt, đó là mặt tích cực và mặt tiêu cực. Mặt tích cực bao gồm những yếu tố ưu việt,
tiến bộ, phù hợp với sự phát triển của xã hội, góp phần giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc.
Mặt tiêu cực là hiện thân của sức ỳ, của sự bảo thủ, lạc hậu, ảnh hưởng xấu đến sự phát
triển của xã hội.
Hai mặt mâu thuẫn đó cùng song song tồn tại trong truyền thống, có khi còn đan
xen, chống chéo lên nhau. Chính vì vậy, khi nói đến giá trị truyền thống là muốn nói
đến những mặt tốt đẹp, mặt tích cực, là đặc trưng cho bản sắc văn hoá dân tộc. Hơn
nữa, không phải cái gì tốt cũng được gọi là giá trị truyền thống, mà nó còn phải có tính
phổ biến, cơ bản, có ảnh hưởng tích cực trong đời sống xã hội. Như vậy, giá trị truyền

8


thống là tập hợp những nhân tố tích cực, phổ biến về tư tưởng, tình cảm, thói quen, tập
quán lối sống, được hình thành và phát triển trong lịch sử, đã trở nên ổn định và lâu
bền, có khả năng lưu truyền trong không gian và thời gian, là những gì mà con người
cần giữ gìn và phát triển.
2.1.2. Các giá trị truyền thống của Việt Nam
Trong suốt chiều dài của lịch sử dân tộc, có biết bao các giá trị truyến thống của
con người Việt Nam được hình thành, được dư luận xã hội cổ vũ, trở thành bản sắc văn
hoá của dân tộc. Có thể kể đến một số giá trị truyền thống điển hình như tinh thần yêu
nước; tinh thần tự chủ, tự lực, tự cường, ý thức độc lập tự do; lòng nhân ái, khoan
dung, trọng nghĩa tình, đạo lý; đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong
ứng xử, tính giản dị trong lối sống; tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo...Đó là những
giá trị truyền thống cơ bản, vô cùng quý báu, đã tạo nên cốt cách của con người Việt
Nam. Các giá trị văn hoá truyền thống không chỉ có ý nghĩa trong lịch sử, mà còn có
tầm quan trọng trong hiện tại và tương lai. Vì thế, việc kế thừa và phát huy các giá trị
truyền thống được đặt ra như một tất yếu mang tính khách quan và cấp thiết, đặc biệt là
trong thời kỳ hiện nay, nước ta đang trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
2.2. Vai trò của phủ định biện chứng trong việc kế thừa và phát triển sáng tạo các
giá trị truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay
Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, trong quá trình lãnh đạo đất nước, Đảng
ta luôn kế thừa, tiếp thu có chọn lọc những di sản quý báu của dân tộc và nhân loại.
Trong đó, truyền thống văn hóa của dân tộc được Đảng ta kế thừa và phát huy triệt để,
góp phần trực tiếp nâng truyền thống văn hóa của dân tộc và các giá trị của nó lên một
tầm cao mới, với một chất lượng mới. Những thành tựu đạt được qua 25 năm đổi mới
đã chứng minh sự đúng đắn trong quan điểm của Đảng ta nhằm khai thác, kế thừa, phát
huy các giá trị truyền thống văn hóa của dân tộc vào xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ
quốc Việt Nam XHCN. Phát biểu khai mạc Hội nghị Trung ương năm khóa VIII, Tổng

bí thư Lê Khả Phiêu khẳng định: “Phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc dưới sự

9


lãnh đạo của Đảng là nhân lên sức mạnh của nhân dân ta để vượt qua khó khăn, thử
thách, xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng, an ninh, mở rộng
quan hệ đối ngoại, tạo ra thế và lực mới cho đất nước ta bước vào thế kỷ 21”.
Trước bối cảnh phức tạp của tình hình thế giới, khu vực và trong nước hiện nay,
dưới sự tác động mạnh mẽ của toàn cầu hóa, của cuộc cách mạng khoa học - công
nghệ, của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đã, đang và sẽ đặt ra cho chúng ta
những khó khăn, thách thức lớn đối với việc kế thừa các giá trị truyền thống văn hóa
của dân tộc. Vì vậy, nhiệm vụ giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống văn hóa của
dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN thời kỳ mới
càng trở nên cấp thiết và nặng nề hơn bao giờ hết.
2.1.1. Kế thừa truyền thống văn hóa của dân tộc ở nước ta hiện nay là sự
thống nhất của hai quá trình giữ lại và lọc bỏ.
Kế thừa truyền thống văn hóa của dân tộc ở nước ta hiện nay, về thực chất là một
quá trình phủ định biện chứng các mặt, các yếu tố, thuộc tính và các bộ phận cấu thành
của nó. Sự kế thừa đó không phải là loại bỏ hoàn toàn hay phủ định sạch trơn truyền
thống văn hóa, cắt đứt sợi dây liên hệ giữa quá khứ, truyền thống với hiện tại và tương
lai; nó cũng không phải là bê nguyên xi hoàn toàn truyền thống văn hóa mà là sự kế
thừa có chọn lọc, kế thừa có điều kiện, tức là chỉ giữ lại những “hạt nhân hợp lý”,
những yếu tố còn tích cực, tiến bộ, đồng thời loại bỏ những yếu tố tiêu cực, lỗi thời, lạc
hậu trong truyền thống văn hóa.
Do điều kiện đặc thù của sự sinh tồn, truyền thống văn hóa của dân tộc Việt Nam
từng bước được hình thành và phát triển. Truyền thống đó đã đồng hành và phát huy
sức mạnh của nó trong suốt chiều dài lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước
của dân tộc Việt Nam. Truyền thống ấy cũng thường xuyên được các thế hệ người Việt
Nam kế tiếp tuyển chọn và sàng lọc, loại bỏ những yếu tố không còn phù hợp, giữ lại

những nhân tố tích cực, tiến bộ, những “hạt nhân hợp lý”. Nhờ đó, dân tộc Việt Nam
luôn đứng vững trước muôn vàn thử thách, chiến thắng tất cả các thế lực ngoại xâm,

10


bảo vệ vững chắc nền độc lập, chủ quyền của dân tộc, bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc
và cuộc sống hòa bình, hạnh phúc của nhân dân.
Vì vậy, khi nhận thức và hành động, các chủ thể văn hóa cần có thái độ khách
quan, khoa học trong giữ gìn truyền thống văn hóa dân tộc. Tích cực đi sâu nghiên cứu,
tìm hiểu, thông qua điều tra, khảo sát, đánh giá phân loại một cách có hệ thống, đồng
bộ để lưu giữ những truyền thống văn hóa còn tiến bộ, còn phát huy tác dụng. Kiên
quyết loại bỏ những gì của truyền thống văn hóa đã trở nên lỗi thời, lạc hậu, không còn
phát huy tác dụng. Xây dựng một thái độ đúng mực đối với những gì cần được bảo tồn,
giữ gìn. Cái gì cần được bảo tồn, giữ gìn thì phải bảo tồn, giữ gìn ngay từ khi nó còn
đang tồn tại. Hiện nay, trong hệ các giá trị truyền thống văn hóa của dân tộc có rất
nhiều giá trị độc đáo, đặc sắc cần phải được giữ gìn, kế thừa và phát huy. Đó là những
giá trị tiêu biểu mang tính ổn định, lâu dài và là điểm tựa để Việt Nam phát triển đi lên.
2.2.2. Kế thừa truyền thống văn hóa của dân tộc ở nước ta hiện nay là quá
trình bổ sung, phát triển hơn nữa những “hạt nhân hợp lý” trong truyền thống văn
hóa được giữ lại, làm cho truyền thống đó có nội dung và hình thức mới phù hợp
với yêu cầu của thời kỳ mới.
Trải qua mấy nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, dân tộc ta đã xây dựng
nên truyền thống văn hóa với những giá trị đặc sắc, độc đáo, mang sắc thái riêng của
dân tộc Việt Nam. Trong quá trình phát triển, truyền thống văn hóa của dân tộc không
hề đứng yên và bất biến, mà trái lại luôn được các thế hệ người Việt Nam kế tiếp kế
thừa, bổ sung, phát triển và đổi mới liên tục. Đặc biệt, ở những thời kỳ chuyển biến
mạnh mẽ của lịch sử, vào những thời điểm chuyển giao thời đại, nhiều giá trị, nhiều
khía cạnh của truyền thống văn hóa dân tộc cũng có sự thay đổi mang tính bước ngoặt.
Thực tiễn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam trong thời kỳ mới đã và đang

đặt ra những yêu cầu, nội dung và hình thức mới cho việc bổ sung, phát triển truyền
thống văn hóa của dân tộc. Dựa trên nền tảng của những “hạt nhân hợp lý” trong
truyền thống văn hóa dân tộc được giữ lại, cần tích cực bổ sung, phát triển thêm các giá
trị mới, bảo đảm cho sự phát triển của hệ thống các giá trị văn hóa dân tộc luôn là một
11


dòng chảy liên tục, không đứt đoạn. Các giá trị mới là những cái mới phù hợp, cái mới
đang phát huy tốt tác dụng theo quan điểm của Đảng và nhân dân ta. Các giá trị mới ở
đây không phải hoàn toàn tách rời giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, tinh hoa
của nhân loại, càng không phải do ý muốn chủ quan của một vài cá nhân áp đặt, mà nó
được hình thành trong sự kế thừa biện chứng, trong sự tiếp nối hợp lôgíc các giá trị văn
hóa truyền thống của dân tộc qua hàng nghìn năm lịch sử. Trong đó, các giá trị văn hóa
truyền thống cần phải được bảo tồn và phát huy trong những giá trị văn hóa hiện đại và
ngược lại, những giá trị văn hóa hiện đại phải dựa trên nền các giá trị văn hóa truyền
thống, lấy nó làm điểm tựa để phát triển. Chẳng hạn, truyền thống đoàn kết cố kết dân
tộc để giữ nước: “Cử quốc nghênh địch”, “cả nước chung sức đánh giặc” của các triều
đại phong kiến Việt Nam trước đây có thể được kế thừa và nâng cao trong công cuộc
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN thời kỳ mới thành tư tưởng đại đoàn kết
toàn dân, đại đoàn kết dân tộc, toàn dân tham gia phát triển kinh tế, toàn dân tham gia
xây dựng nền quốc phòng, toàn dân sẵn sàng tham gia chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, toàn
dân tham gia bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự an toàn xã hội. Truyền thống
“ngụ binh ư nông”, “động vi binh, tĩnh vi dân” vẫn có thể được kế thừa và phát triển
thành các quan điểm như: kết hợp chặt chẽ giữa kinh tế với quốc phòng - an ninh và
ngược lại; kết hợp giữa xây dựng với bảo vệ, bảo vệ với xây dựng; kết hợp giữa xây
dựng đất nước với xây dựng các tiềm lực của nền quốc phòng toàn dân và tiềm lực của
chiến tranh nhân dân; kết hợp giữa xây dựng đất nước với xây dựng thế trận quốc
phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân.
2.2.3. Kế thừa truyền thống văn hóa của dân tộc ở nước ta hiện nay cần phải
chống hai khuynh hướng sai lầm: khuynh hướng bảo thủ và khuynh hướng phủ

định sạch trơn đối với truyền thống văn hóa của dân tộc.
Trong hai khuynh hướng này, khuynh hướng bảo thủ thực chất là khuynh hướng
đề cao, tuyệt đối hóa truyền thống văn hóa dân tộc. Coi truyền thống văn hóa dân tộc là
cái bất biến, không thể thay đổi được và vì vậy kế thừa nguyên xi, không cần phải bổ
sung, sửa đổi và phát triển. Việc bảo thủ, khép kín trước yêu cầu hiện đại hoá, hội nhập

12


tạo nên sự trì trệ trong đời sống, sự đông cứng văn hoá. Việc đó đồng nghĩa với việc
đưa văn hoá dân tộc đến chỗ suy thoái, chỗ bế tắc, tự trói buộc bản thân mình.
Khuynh hướng phủ định sạch trơn là khuynh hướng xuất hiện ngay từ những năm
đầu xây dựng CNXH ở nước Nga. Những người theo khuynh hướng phủ định sạch
trơn tập hợp trong phái “văn hóa vô sản” chủ trương xây dựng một nền văn hóa mới từ
đầu, đoạn tuyệt hẳn với văn hóa của chế độ Nga hoàng cũ. V.I.Lênin đã kịch liệt phê
phán những người theo khuynh hướng này. Người viết: “Văn hóa vô sản không phải
bỗng nhiên mà có, nó không phải do những người tự cho mình là chuyên gia về văn
hóa vô sản, phát minh ra. Đó hoàn toàn là điều ngu ngốc. Văn hóa vô sản phải là sự
phát triển hợp quy luật của tổng số những kiến thức mà loài người đã tích lũy được
dưới ách thống trị của xã hội tư bản, xã hội của bọn địa chủ và xã hội của bọn quan
liêu”. Ở Việt Nam, khuynh hướng phủ định sạch trơn đã từng xuất hiện trong cuộc
cách mạng tư tưởng và văn hóa trước đây. Hậu quả của khuynh hướng này là nhiều giá
trị truyền thống văn hóa và những phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc bị xóa bỏ
hoặc lãng quên; nhiều di tích lịch sử, văn hóa bị tàn phá nặng nề hoặc bị xuống cấp
nghiêm trọng; nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp không được bảo tồn, lưu giữ, dần dần
bị mai một.
2.2.4. Kế thừa truyền thống văn hóa của dân tộc ở nước ta hiện nay gắn với
quá trình mở rộng giao lưu và tiếp biến những giá trị văn hóa của các dân tộc khác
trên thế giới.
Mở rộng giao lưu và tiếp biến văn hóa giữa các quốc gia, dân tộc với nhau là một

vấn đề có tính quy luật của mọi nền văn hóa, đồng thời cũng là một trong những động
lực cơ bản thúc đẩy sự phát triển văn hóa của mỗi dân tộc. Đảng ta chỉ rõ: “Văn hóa
Việt Nam là thành quả hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng
nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là kết quả giao lưu và tiếp thụ
tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới để không ngừng hoàn thiện mình”. Trong lịch
sử dân tộc Việt Nam trước đây, tuy đã từng có thời kỳ cha ông ta thực hiện chính sách
“bế quan tỏa cảng”, đóng cửa tự ru ngủ mình, không giao lưu với bên ngoài, từ chối
13


con đường tiếp cận văn minh của nhân loại nhằm giữ cho được “nếp nhà”, giữ được
thuần phong mỹ tục của dân tộc. Thực tế, hậu quả của chính sách này đã không tự bảo
vệ được mình, mà Tổ quốc còn bị rơi vào tay kẻ khác. Nhưng, xét một cách khách
quan, trong suốt chiều dài lịch sử, thì Việt Nam là đất nước có một nền văn hóa mở với
một tư duy văn hóa mở. Người Việt Nam không có tư tưởng kỳ thị dân tộc, không cực
đoan trong giao lưu và tiếp biến văn hóa với các quốc gia, dân tộc khác. Trong quá
trình dựng nước và giữ nước, dân tộc Việt Nam luôn tiếp thụ có chọn lọc những tinh
hoa văn hóa của các nước có quan hệ với Việt Nam để bổ sung và làm giàu truyền
thống văn hóa của dân tộc.
Ngày nay, dưới sự tác động của xu thế toàn cầu hóa, của cuộc cách mạng khoa
học - công nghệ, cùng với đó là công cuộc đổi mới toàn diện đất nước đang đi vào
chiều sâu, nên việc mở rộng giao lưu và tiếp biến với những giá trị văn hóa của các dân
tộc khác trên thế giới được đặt ra như một tất yếu. Thông qua đó, truyền thống văn hóa
của dân tộc được truyền bá ra bên ngoài, được khẳng định lại, được tiếp xúc nhiều hơn
với các nền văn hóa khác để học hỏi, trao đổi, so sánh, tiếp nhận, tiếp biến, làm phong
phú thêm truyền thống văn hóa của dân tộc, đồng thời truyền thống văn hoá Việt Nam
cũng có cơ hội thẩm định lại, cải tạo cho phù hợp với hoàn cảnh hiện nay của đất nước.
Đó là một tất yếu khách quan. Chẳng hạn, tinh thần cộng đồng đề cao văn hoá làng, xã
trng truyền thống con người Việt Nam là một nét đẹp quan trọng trong bản sắc văn hoá
dân tộc. Tuy nhiên, trong nền kinh tế thị trường hiện nay, phẩm chất này lại bộc lộ

nhiều hạn chế nhất định, đó là trong đời sống xã hội, còn nhiều quan hệ, nhiều vấn đề
còn giải quyết thiên về tình cảm, dẫn đến chỗ tuỳ tiện, coi thường pháp luật, thiếu tinh
thần cạnh tranh, còn nặng tác phong nông nghiệp, tản mạn, khép kín. Chính vì vậy,
việc tiếp thu tinh thần cạnh tranh, đề cao pháp luật, coi trọng tác phong công nghiệp từ
các dân tộc khác trên thế giới để thẩm định, bổ sung và đổi mới các giá trị truyền thống
của con người Việt Nam là hết sức cần thiết.
Tuy nhiên, hội nhập nền văn hoá thế giới là con dao hai lưỡi. Song song với
những mặt tích cực là những mặt tiêu cực, mà điển hình là nguy cơ nền văn hoá đang
14


dần bị “hoà tan”. Chúng ta đang đứng trước thử thách rất lớn về văn hoá trước xu thế
và những tác động của văn hoá thế giới, làm sao để “hoà nhập” mà không “hoà tan”
đang ngày trở thành thách thức của văn hoá nước nhà. Trước thực trạng đó, Đảng Cộng
sản Việt Nam đã rút ra kinh nghiệm: Trong bất kì tình huống nào, đặc biệt là thời kì
đẩy manh công nghiệp hoá, hiên đại hoá phải “tích cực chủ động hội nhập kinh tế quốc
tế” nhưng phải “giữ vững truyền thống và bản sắc văn hoá dân tộc” Hội nhập văn hoá
phải trên cơ sở định hướng với sự lựa chọn tối ưu, làm sao để tích hợp nhiều tinh hoa
đặc sắc của nhiều nền văn hoá khác nhau. Nếu sự tiếp thu ấy là bê nguyên xi những cái
bên ngoài vào thì văn hoá sẽ bị mất gốc, sẽ bị đồng hoá. Tiếp thu trong tư thế chủ động
là điều kiện của việc xử lý mối quan hệ biện chứng nội sinh, ngoại sinh. Nguyên tắc
tiếp thu là lấy bản sắc văn hoá của mình làm gốc, lấy tiêu chí văn hoá làm bộ lọc, tiếp
thu các văn hoá hiện đại của thế giới, lấy cái tiến bộ bổ sung cho cái thiếu hụt trong
văn hoá truyền thống, tạo thuận lợi cho văn hoá dân tộc phát triển.
Tóm lại, việc kế thừa và phát triển sáng tạo các giá trị truyền thống là một tất yếu
khách quan. Đó là một quá trình lọc bỏ và giữ lại những “hạt nhân hợp lý”, bổ sung,
phát triển và tạo ra các giá trị truyền thống mới đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của xã hội hiện
nay. Đặc biệt, hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu hoá, việc kế thừa và phát triển văn hoá
còn là sự giao lưu, học hỏi và tiếp biến với các nền văn hoá khác trên thế giới một cách
có chọn lọc nhằm làm phong phú và hiện đại hoá truyền thống văn hoá Việt Nam, làm

đậm đà và bền vững thêm bản sắc văn hoá của mình.

15


KẾT LUẬN
Trước bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế, hầu như dân tộc nào cũng
đứng trước thử thách của phát triển và luôn tìm kiếm con đường phát triển riêng phù
hợp vời đặc điểm lịch sử, văn hoá truyền thống vốn có của dân tộc mình. Đối với
dân tộc Việt Nam, trong quá trình đổi mới, để thực hiện thắng lợi sự nghiệp công
nghiệp hoá, hiện đại hoá, nhất thiết phải giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống
của con người Việt Nam đã được hình thành và hun đúc trong hàng nghìn năm lịch
sử.
Dưới góc nhìn của phương pháp luận phủ định biện chứng, chủ trương lớn
nhất, bao quát nhất để đối phó với những thách thức của hội nhập là "Xây dựng và
phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc", làm cho văn
hóa thấm sâu vào toàn bộ đời sống và hoạt động xã hội, vào từng người, từng gia
đình, từng cộng đồng, vào mọi lĩnh vực sinh hoạt và quan hệ con người. Chỉ trên cơ
sở có một nền văn hóa như vậy, xã hội ta mới có thể có nguồn lực nội sinh to lớn,
để từ đó có sức đề kháng, khả năng "miễn dịch" mạnh mẽ trước những yếu tố văn
hóa tiêu cực du nhập từ bên ngoài và nảy sinh ngay từ bên trong, từ mặt trái của nền
kinh tế thị trường.

16


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình "Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mac-Lênin", Nxb Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, 2010
2. V.I.Lênin: "Toàn tập", Nxb Tiến bộ, Matxcova, 1981

3. Từ điển chính trị vắn tắt, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1988
4. Trần Văn Giàu, "Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam", Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội, 1980
5. Minh Thu, Giáo dục truyền thống đạo đức của dân tộc, http://tinhdoan-

vinhphuc.vn/index.php?action=details&id=ART52019, truy cập ngày 5/12/2014
6. Kim Dung, Hoà nhập văn hoá và nỗi lo "hoà tan", truy cập ngày 5/12/2014

17