Giá trị nội dung và nghệ thuật trong tập thơ những người bạn nhỏ của phạm hổ

LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên em xin cảm ơn TS.Nguyễn Thị Nhàn, Trường Đại học
sư phạm Hà Nội 2 đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình cho em để hoàn
thành khóa luận này.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo trong khoa
Giáo dục tiểu học, Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 - những người đã tạo
điều kiện và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Cuối cùng, em xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình và bạn bè đã
giúp đỡ và động viên em rất nhiều trong quá trình học tập để em hoàn thành
khóa luận này!
Em chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy cô và các bạn!
Xuân Hòa, ngày tháng 5 năm 2014
Người thực hiện
Đàm Thị Ánh Trinh

1


LỜI CAM ĐOAN
Em xin khẳng định: Đề tài "Giá trị nội dung và nghệ thuật tập thơ
Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ" là của riêng em, không trùng lặp với bất
kỳ tác giả nào khác. Nếu sai, em xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Xuân Hòa, ngày tháng 5 năm 2014
Người thực hiện
Đàm Thị Ánh Trinh

2


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU...........................................................................................................5

1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................5
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.........................................................................6
3. Mục đích nghiên cứu.................................................................................7
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................7
4.1. Đối tượng nghiên cứu.........................................................................7
4.2. Phạm vi nghiên cứu...........................................................................8
5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................8
6. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................8
NỘI DUNG.......................................................................................................9
CHƯƠNG 1.......................................................................................................9
PHẠM HỔ VÀ THƠ VIẾT CHO THIẾU NHI................................................9
1.1. Cuộc đời và tiểu sử.................................................................................9
1.2. Sự nghiệp văn chương..........................................................................10
CHƯƠNG 2.....................................................................................................12
NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ .......................................................................12
NHÌN TỪ GIÁ TRỊ NỘI DUNG....................................................................12
2.1. Chủ đề tình bạn.....................................................................................12
2.1.1 Tình bạn trong thế giới loài vật ngộ nghĩnh, đáng yêu................12
2.1.2. Tình bạn trong thế giới cỏ cây, hoa lá phong phú và đa dạng......15
2.2. Nhận biết về thế giới xung quanh.........................................................17
CHƯƠNG 3.....................................................................................................21

3


NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ.........................................................................21
NHÌN TỪ GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT.............................................................21
3.1. Hình thơ trong Những người bạn nhỏ.................................................21
3.1.1 Hình ảnh thơ gần gũi, quen thuộc.................................................21
3.1.2 Hình ảnh xinh xắn, đẹp đẽ ............................................................24

3.2. Các biện pháp nghệ thuật tu từ.............................................................26
3.2.1. Biện pháp nhân hóa......................................................................28
3.2.2. So sánh.........................................................................................33
3.4 Hình thức mô phỏng âm thanh, nhịp điệu độc đáo................................38
KẾT LUẬN.....................................................................................................42
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................................43

4


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phạm Hổ là một cây bút viết cho thiếu nhi rất thành công. Thơ văn của
ông giàu trí tưởng tượng, vui tươi, ngộ nghĩnh, dễ đọc, dễ nhớ hợp với tâm lý
trẻ thơ. Ông cung cấp cho thiếu nhi nhiều chuyện rất thật mà cũng lạ vô cùng
của thiên nhiên, của đời sống và sinh hoạt hàng ngày.
Phạm Hổ là nhà thơ được sự mến mộ của nhiều thế hệ thiếu nhi Việt
Nam. Trong sự nghiệp văn chương, ông đã viết 25 tập thơ, 35 tập truyện, 20
kịch bản sân khấu và hoạt hình. Tác giả cũng đạt được nhiều giải thưởng danh
giá của Hội văn học Việt Nam. Những sáng tác của ông thể hiện niềm say mê,
tâm huyết trong đó phải kể tới Chú bò tìm bạn, Những người bạn im lặng,
Bạn trong vườn …và một tập thơ đáng yêu không thể không nói tới là Những
người bạn nhỏ. Mỗi bài thơ hóm hỉnh, đáng yêu, sảng khoái riêng nhưng
không kém phần sâu sắc và ý nghĩa.
Những sáng tác của Phạm Hổ nói chung, tập thơ Những người bạn nhỏ
nói riêng cũng thu hút giới nghiên cứu và những người mến mộ xưa nay. Tuy
vậy, để khảo sát cụ thể và sâu sắc hơn, đầy đặn hơn tập thơ đáng yêu này vẫn
còn là việc hữu ích và cần thiết.
Là giáo viên mầm non trong tương lai, việc tìm hiểu vẻ đẹp của tác
phẩm văn chương sẽ giúp ích cho bản thân tôi rất nhiều khi trau dồi kiến thức,

bồi dưỡng tâm hồn phong phú. Những bài thơ của Phạm Hổ cũng là món quà
đối với trẻ em lứa tuổi mầm non. Các em sẽ thêm yêu thế giới xung quanh,
yêu bạn bè. Văn học giúp các em hoàn thiện nhân cách, rèn luyện các kỹ năng
ngôn ngữ, phát triển tư duy, cảm xúc đẹp.
Với những lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài Giá trị nội dung và
nghệ thuật trong tập thơ Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ làm đối tượng
nghiên cứu cho khóa luận của mình.

5


2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong phần lịch sử nghiên cứu vấn đề này, chúng tôi điểm những công
trình, những ý kiến tiêu biểu về thơ Phạm Hổ và tập thơ Những người bạn
nhỏ.
Với 60 năm cầm bút, Phạm Hổ thường có mặt trong những tuyển tập
văn học sang trọng. Có thể khẳng định, viết cho thiếu nhi mới là tâm huyết
một đời của Phạm Hổ. Ông từng tâm sự : “Nếu được sống thêm một lần nữa,
tôi vẫn chọn nghề cũ: làm thơ, viết văn cho các em đọc, vẽ tranh cho các em
xem nữa" ( Nhà văn Việt Nam hiện đại NXB Hội nhà văn 1996).
Trên những ý kiến tiêu biểu về sự nghiệp sáng tác của nhà thơ Phạm
Hổ đối với nền văn học thiếu nhi Việt Nam, nhiều nhà nghiên cứu khẳng định
Phạm Hổ là một nhà thơ tâm huyết đối với trẻ em. Đến với trẻ bằng cả một
tấm lòng yêu thương và trân trọng. Nhận xét, đánh giá tập thơ Những người
bạn nhỏ có những ý kiến đáng quan tâm sau:
- Vân Thanh với bài “Thơ viết cho thiếu nhi buổi đầu những năm 60”
(Tạp chí văn học, tháng 6 năm 1963) có nhận xét : Những người bạn nhỏ của
Phạm Hổ viết cho lứa tuổi bé hơn, nhiều bài thơ trong tập có ý nghĩa mở rộng
tri thức cho các em như: Củ cà rốt, Xe chữa cháy, Bắp cải xanh…”
- Nhà thơ Trần Thanh Địch đánh giá : "Phạm Hổ là một trong những

nhà văn lâu nay đã đóng góp cho văn học chúng ta khá nhiều truyện và thơ
cho người lớn cũng như cho trẻ em. Những chủ đề tác giả hay khai thác
thường xoay quanh những sự vật, những tình cảm bình thường trong sinh hoạt
bình thường của chúng ta" ( Những người bạn nhỏ, Một tập thơ đáng yêu Tạp chí văn học số 6-1964)
- Nhà thơ Định Hải thì cho rằng: “Thơ Phạm Hổ nặng về khai thác
những khía cạnh tình cảm của nhi đồng. Thơ anh uyển chuyển, giàu nhạc
điệu, gần gũi với đồng dao. Bạn đọc thường nhắc tới những bài thơ như Xe
chữa cháy, Bắp cải xanh, Chú bò tìm bạn” ( Báo văn nghệ số 468, 29.9.1972)
- Theo Vũ Duy Thông thì : "Một cách tự nhiên thơ Phạm Hổ thiên về
bạn đọc nhỏ tuổi từ 5-8 tuổi. Đọc thơ Phạm Hổ viết cho các em ấn tượng đầu
6


tiên anh để lại là : Đây là con người yêu trẻ tới mức đắm đuối, không bao giờ
no chán, một con người luôn khao khát tìm đến trẻ, để hiểu và yêu chúng
hơn"( "Con đường đến với trẻ thơ " trong Bàn về văn học thiếu nhi 1983) .
- Khóa luận tốt nghiệp của Lý Thị Ngọc (2008) với đề tài "Nghệ thuật
Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ". Ở công trình này, chủ yếu khai thác giá
trị nghệ thuật của tập thơ Những người bạn nhỏ; khóa luận đưa ra một số hình
thức tổ chức và phương pháp giảng dạy thơ Phạm Hổ trong nhà trường Tiểu
học. Khóa luận này chỉ nghiêng về phương diện nghệ thuật mà chưa đề cập
trực tiếp tới giá trị nội dung của tập thơ.
Nhìn chung từ những năm 60 cho tới nay đã có khá nhiều lời nhận xét
và phê bình về nội dung và nghệ thuật thơ của Phạm Hổ, nhưng chưa có công
trình nào khai thác sâu về nội dung và nghệ thuật của tập thơ Những người
bạn nhỏ của ông. Dựa trên những thành tựu đã có của giới nghiên cứu, tiếp
thu những ý kiến đó, chúng tôi tiếp tục tìm hiểu cụ thể hơn, sâu sắc hơn về giá
trị nội dung và nghệ thuật tập thơ Những người bạn nhỏ.
3. Mục đích nghiên cứu
Khai thác nội dung và nghệ thuật tập thơ Những người bạn nhỏ của

Phạm Hổ, khẳng định giá trị nội dung, giá trị nghệ thuâ của tập thơ; ý nghĩa
giáo dục trẻ em mầm non và công việc sau này của bản thân thông qua thực
thi đề tài này.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Khảo sát giá trị nội dung và nghệ thuật Những người bạn nhỏ in trong
Tuyển tập Phạm Hổ ( NXB Văn học 1999).
Các bài thơ khảo sát:
- Bắp cải xanh
- Củ cà rốt
- Hoa và Bướm
- Rong và Cá
- Tre
- Sáo ăn na
7


- Lúa và Gió
- Đất và Hoa
- Bướm em hỏi chị
- Ngủ rồi
- Chơi ú tim
- Bê hỏi mẹ
- Thỏ dùng máy nói
- Gấu Đen
- Kêu
- Xe chữa cháy
- Thỏ được quay phim
- Ngỗng và Vịt
- Năm mảnh gỗ

4.2. Phạm vi nghiên cứu
Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật tập thơ Những người bạn nhỏ của
Phạm Hổ.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu những kiến thức chung liên quan tới thơ ca.
- Tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Phạm Hổ.
- Giá trị nội dung tập thơ Những người bạn nhỏ.
- Giá trị nghệ thuật: hình ảnh thơ, biện pháp nghệ thuật, tình huống đối thoại
trong thơ, mô phỏng âm thanh, nhịp điệu trong tập thơ Những người bạn nhỏ.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp thống kê.
- Phương pháp nghiên cứu tác phẩm theo thể loại.
- Kết hợp các thao tác khoa học như: phân tích, bình giảng...

8


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
PHẠM HỔ VÀ THƠ VIẾT CHO THIẾU NHI
1.1. Cuộc đời và tiểu sử
Nhà thơ Phạm Hổ có bút danh là Hồ Huy. Ông sinh ngày 28/11/1926
tại xã An Nhơn, huyện An Nhơn, Bình Định. Thủa nhỏ Phạm Hổ đi học ở
trường làng. Sau đó, ông học tiểu học ở Tam Kỳ, Huế rồi theo học trường
Quốc học ở Quy Nhơn. Năm 1943, ông thi đỗ Thành (tức trung học cơ sở),
chưa kịp thi tú tài thì cách mạng tháng 8 thành công, ông đi theo cách mạng
rồi hoạt động văn nghệ từ đó. Ông làm công tác thông tin tuyên truyền tại thị
xã Nguyễn Huệ (Quy Nhơn), sau đó làm thư ký thường trực của ở chi hội Văn
hóa cứu quốc Bình Định do nhà thơ Trần Mai Ninh làm chi hội trưởng.
Năm 1947, ông làm biên tập viên báo “Tin tức Bình Định” rồi được cử

đi học tại lớp hội họa kháng chiến liên khu V do họa sĩ Nguyên Đỗ Cung phụ
trách. Sau khóa học ông về làm cán bộ sáng tác của chi hội Liên khu V và
được bầu làm ủy viên Ban chấp hành đoàn Hội họa Liên khu V.
Năm 1949-1950, ông được đi dự hội nghị văn nghệ ở Việt Bắc và được
bầu làm ủy viên Ban chấp hành chi hội văn nghệ liên khu V.
Năm 1955, ông tập kết ra Bắc, làm công tác đối ngoại ở Hội văn nghệ
Trung Ương. Ông là một trong những thành viên (cùng với Nguyễn Huy
Tưởng, Tô Hoài, Thy Ngọc, Nguyễn Kiên…) sáng lập ra NXB Kim Đồng
(1957) và có nhiều đóng góp cho sự trưởng thành và phát triển không ngừng
của nhà xuất bản dành riêng cho thiếu nhi này.
Năm 1960, ông làm Biên tập viên tại nhà xuất bản Văn học. Từ 19651983, ông làm biên tập viên ở tuần báo văn học (sau đổi thành Báo Văn
Nghệ). Ông được kết nạp vào Đảng Cộng Sản Việt Nam năm 1947.
Năm 1983, ông công tác tại Hội Nhà Văn, làm ở tiểu ban Văn học
thiếu nhi. Tiếp đó, ông được cử làm chủ tịch Hội đồng văn học thiếu nhi và
Phó trưởng ban đối ngoại Hội nhà văn Việt Nam.

9


Nhà thơ Phạm Hổ không những chỉ viết thơ văn cho thiếu nhi mà còn
một số tác phẩm viết cho người lớn cũng được đón đọc.
Có thể nói Phạm Hổ là nhà văn đa tài. Ngoài thơ, văn, kịch ông còn
viết cả lý luận phê bình và dịch thuật. Ở mỗi thể loại tác giả đều để lại dấu ấn
riêng trong mỗi sáng tác của Phạm Hổ và đằm thắm tình người.
Năm 1994 ông nghỉ hưu. Ông mất ngày 4/5/2007.
1.2. Sự nghiệp văn chương
Nhắc tới Phạm Hổ trước hết phải nhắc tới sự nghiệp văn chương và
những đóng góp của ông cho nền văn học thiếu nhi nước nhà. Ông sáng tác
nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, truyện vừa, tiểu thuyết, kịch và phê bình văn
học… cho cả người lớn và trẻ em. Dù viết văn xuôi, kịch hay thơ … bất cứ

thể loại nào, người đọc cũng nhận ra "chất thơ" trong tác phẩm của Phạm Hổ.
Tính từ tập thơ đầu tiên Em tre (1949) đến năm 1993, Phạm Hổ đã có
11 tập thơ, 9 tập truyện, 4 vở kịch viết cho các em. Ngoài ra, ông có 8 tập thơ,
văn cho người lớn.
Trong những năm kháng chiến chống Pháp, Phạm Hổ hoạt động văn
nghệ ở liên khu V. Ông in tập Em vẽ Bác Hồ (1948) và Lúa non (1952). Hai
tập thơ này bắt đầu bộc lộ thiên hướng viết cho thiếu nhi của ông.
Với hơn 60 năm chuyên tâm sáng tác, ông cho ra đời 25 tập thơ trong
đó chủ yếu dành cho thiếu nhi. Những tập thơ tiêu biểu và được trao giải
thưởng văn học gồm:
- Tập thơ Chú bò tìm bạn giải A cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi
năm 1957-1958.
- Chú vịt bông (thơ) giải A cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi năm
1967-1968.
- Những người bạn im lặng (thơ) giải chính thức về thơ viết cho thiếu nhi
của hội đồng văn học thiếu nhi , Hội nhà văn Việt Nam (1986).
- Giải thưởng cuộc thi sáng tác kịch cho thiếu nhi do Hội nghệ sĩ sân
khấu tổ chức với vở kịch Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1986).
Viết cho các em, ngòi bút của Phạm Hổ khá linh hoạt với những cách
chuyển đổi từ góc nhìn đến giọng điệu, lúc là giọng điệu trẻ thơ nói với nhau,

10


lúc là giọng các cháu trò chuyện với thế giới thiên nhiên và cũng có lúc là
giọng của một người ông, một người cha, người anh ôn tồn, nhân hậu… Thế
giới trẻ thơ trong sáng tác của Phạm Hổ khá phong phú, vừa gần gũi với
những trò chơi, sinh hoạt học hành, lại vừa dẫn dắt suy tưởng làm tâm hồn
các em bay bổng hơn.

11


CHƯƠNG 2
NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ
NHÌN TỪ GIÁ TRỊ NỘI DUNG
2.1. Chủ đề tình bạn
Phạm Hổ thừa nhận “Tôi đặc biệt chú ý đến tình bạn trong đời sống
con người. Trong hơn 10 tập thơ viết cho các em, đã có 6 tập tôi viết cho tình
bạn”.
Với trẻ thơ, ông đặc biệt quan tâm và chú ý tới câu chuyện bạn bè trong
cuộc sống. Vì theo ông, trẻ em vốn rất khát khao tình bạn, chỉ với tình bạn mà
các em thật sự có nét đồng điệu trong vui chơi và học tập hứng thú. Chính vì
vậy mà thơ ông đã khơi dậy và phát huy tối đa, niềm vui và sự sáng tạo của
trẻ nhỏ trong sáng tác.
Ở tập thơ Những người bạn nhỏ của Phạm Hổ, chủ đề tình bạn được trở
đi trở lại. Có một số bài thơ thuộc loại hay nhất trong thơ ca Phạm Hổ thuộc
chủ đề này. Tiêu biểu như: Chú bò tìm bạn, Bạn trong vườn, Những người
bạn im lặng, Bạn nào thích nhảy…
2.1.1 Tình bạn trong thế giới loài vật ngộ nghĩnh, đáng yêu
Bằng sự quan sát tinh tế, Phạm Hổ đã phát hiện ra đặc điểm của mỗi
con vật. Ông đã chọn ra những chi tiết độc đáo để miêu tả một cách ấn tượng
những loài vật đáng yêu, đáng quý. Nắm bắt được tâm lý trẻ em, Phạm Hổ
không đi tìm hiểu đời sống và những hoạt động loài vật mà ông chủ yếu khai
thác những "tính cách", những vẻ đẹp của chúng. Qua đôi mắt trẻ thơ, các con
vật được ông nhắc tới vừa phong phú, đa dạng lại mang những nét tính cách
ngây thơ, hồn nhiên.
Những người bạn đáng yêu đó là những con vật ngộ nghĩnh, những
người bạn mà các em vẫn thường gặp trong cuộc sống hàng ngày như các chú
chó, chú mèo, con ngỗng, con chim , con bò, con bê, con cá… Thế giới loài

vật trong thơ ông là một thế giới cực kỳ sinh động. Tác giả luôn tạo ra nụ cười

12


dí dỏm, tạo nên chất hài hước, tươi tắn cho cuộc sống, tạo nên cái duyên
riêng.
Bài thơ thể hiện thành công câu chuyện tình bạn trong thế giới loài vật,
phải kể tới bài thơ Rong và Cá. Từ bức họa của một họa sĩ Trung Quốc mà
nhà thơ Phạm Hổ đã diễn tả bằng bức tranh nghệ thuật ngôn từ, đem lại cho
trẻ thơ Việt Nam món quà xinh xắn đậm màu sắc dân tộc. Nhân vật Rong và
Cá là hai nhân vật đáng yêu. Họ trở thành diễn viên đem đến một màn vũ kịch
đẹp. Cái đẹp từ màu sắc trang điểm: Cô rong xanh, đuôi cá xanh, hồng; cái
đẹp bởi dáng vẻ mềm mại và nhẹ nhàng của cô Rong. Cái đáng yêu của" đàn
cá nhỏ" quanh cô Rong cùng điệu múa như các vũ công đẹp làm sao? Họ uốn
lượn và quấn quýt bên nhau, cái đẹp hài hòa, yên bình và nhẹ nhàng. Cô Rong
và đàn cá nhỏ hẳn rất quý mến nhau mới có sự kết hợp tuyệt vời đến thế:
“Có cô rong xanh
Đẹp như tơ nhuộm
Giữa hồ nước trong
Nhẹ nhàng uốn lượn
Một đàn cá nhỏ
Đuôi xanh, đuôi hồng
Quanh cô rong đẹp
Múa làm văn công”
Bài thơ Thỏ dùng máy nói nói về một chú thỏ đa nghi và ngốc nghếch,
nghe máy điện thoại mà chú cứ đòi nhìn thấy người ở đầu dây bên kia thì chú
ta mới tin tưởng đó là bạn mình. Đấy là sự lém lỉnh của chú thỏ. Tình cảm
bạn bè thân thiết ở đây toát lên từ sự vui đùa, đôi bạn xưng hô với nhau cũng
thật gần gũi "tớ" và "cậu","Thỏ" và "Mèo":

“- Thỏ đây! Ai nói đấy
Mèo à? Mèo thế nào?
Mình không trông thấy cậu
Nhỡ đứa khác thì sao”
Bài thơ Chơi ú tim kể lại cuộc chơi của Mèo và Chó. Nó như câu
chuyện nhỏ. Khi đến lượt Chó trốn Mèo đi tìm thì Chó trốn sau tủ, Mèo bất
ngờ phát hiện ra nhờ cái đuôi Chó đang phe phẩy dưới chân tủ đó. Ấy vậy mà

13


Chó vẫn lý sự thật dí dỏm. Những ai khó tính lắm nhưng khi đọc bài thơ này
cũng phải tủm tỉm cười vì sự ngộ nghĩnh rất trẻ thơ của chú Chó. Tình bạn
trong tình huống này như một sự "nũng nịu" đáng yêu trong lý lẽ của chú Chó
kia:
“ Chó vẫn thú vị lắm
Cứ nhe răng ra cười
Không mình nấp giỏi thật
Lỗi chỉ tại cái đuôi”
Tình bạn giữa Ngỗng và Vịt lại được diễn tả khác bình thường: Ngỗng
lười học nhưng lại huênh hoang khoe mình biết chữ rồi. Đến khi Vịt đưa sách
cho thì Ngỗng lại đọc ngược, lại giả vờ đọc nhẩm. Đây là chi tiết rất thú vị.
Ngỗng luôn tỏ ra mình lớn rồi, cái gì cũng biết cả. Đó cũng là thói, thói xấu
dấu dốt! giữa Ngỗng và Vịt là thứ tình bạn chân thành, khuyên nhủ giữa bạn
và bạn để họ cùng tốt lên:
“ Ngỗng không chịu học
Khoe biết chữ rồi
Vịt đưa sách ngược
Ngỗng cứ tưởng xuôi
Cứ giả đọc nhẩm

Làm vịt phì cười
Vịt khuyên một hồi:
Ngỗng ơi! Học! Học!”
( Ngỗng và Vịt)
Bài thơ Gấu đen nói tới chuyện chụp hình. Gấu trắng chụp hình Gấu
đen. Khi nhận ảnh Gấu đen kêu mình mất chân, lại còn bé tí chẳng giống
mình tí nào. Gấu đen đâu biết rằng, chụp ảnh thì chỉ chụp được hình ảnh ở
phía trước và thu nhỏ lại, ta chỉ được chiếc ảnh nhỏ tí mà thôi:
“Gấu đen chụp ảnh
Gửi tặng bạn thân
Gấu trắng thợ giỏi
"Tách"cái , chụp xong
Lúc nhận ảnh xem
Gấu đen trợn mắt:
- Sao mình bé choắt
Lại cụt cả chân!
14


Chụp chẳng nên thân
Này đây trả cậu! ”
Vậy là ở bài thơ này, các bạn nhỏ sẽ thấy vui vẻ về sự ngây ngô của
Gấu đen. Tình bạn càng gắn bó hơn khi giải quyết được nhưng hiểu lầm đáng
yêu đó.
2.1.2. Tình bạn trong thế giới cỏ cây, hoa lá phong phú và đa dạng
Ngoài những bạn nhỏ là các con vật, xung quanh chúng ta còn có các
bạn nhỏ đến từ thiên nhiên cỏ, cây, hoa, lá. Phạm Hổ từng quan niệm, thiên
nhiên không thể thiếu trong thơ ca của ông, vì nó gắn liền với các em thiếu
nhi. Các em đọc thơ ông như được du hành trong thế giới loài cây, khám phá
biết bao điều thú vị, lạ lùng mà thiên nhiên ban tặng cho các em. Các loài cây,

cỏ, hoa, lá hiện lên trong thơ Phạm Hổ rất gần gũi, thân thiết, đa dạng sắc màu
với nét kỳ thú, bất ngờ. Tâm hồn tinh tế, tầm lòng thiết tha, trân trọng tuổi thơ
và khát vọng về cái đẹp để lại của Phạm Hổ đã khiến thiên nhiên trong thơ
ông càng đáng yêu hơn.
Những hình ảnh của các loài cây, cỏ, hoa, lá dưới con mắt của nhà thơ
hiện lên thật sinh động, ngọt ngào và hấp dẫn. Trước hết phải nhắc đến bài
thơ Củ cà rốt. Nhà thơ miêu tả sự lớn lên của củ cà rốt với những màu sắc hài
hòa: Thân củ cà rốt màu đỏ, lá của nó màu xanh, củ cà rốt như chú bé hiếu
động: "Nhảy lên/Đẹp thật":
“Lá xanh
Củ đỏ
Lớn nhỏ
Bên nhau
Đất đội
Ngập đầu
Nhảy lên
Đẹp thật
Tên em
Cà rốt
Củ đỏ
Lá xanh”

15


Ở bài thơ Bắp cải xanh, tác giả vẽ ra trước mắt bạn đọc những hình ảnh
đẹp. Đó là màu xanh mát dịu của lá, cái bắp cải non ngoan ngoãn nằm lọt
thỏm bên trong, dưới sự che chở của các chị lá "Sắp vòng tròn" ở bên ngoài
đối với em nằm ở giữa. Tình chị em hay sự đùm bọc tạo cho ta cảm giác an
toàn. Cái "Búp cải non/Nằm ngủ giữa" được sự ấp ủ, bảo vệ. Cả đàn chị cho

em nhỏ có giấc ngủ an lành:
“Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp
Sắp vòng tròn
Búp cải non
Nằm ngủ giữa”
Không thể không nhắc tới bài thơ Tre. Bài thơ chỉ có bốn câu nhưng lại
chứa đựng một ý nghĩa to lớn mà tác giả đã gửi gắm vào đó. Một bức tranh
buổi trưa đơn sơ, giản dị nhưng có cái gì thật bất ngờ lâu nay ta không nhận
ra: Đó là lũy tre và bóng mát của nó. Có ai biết rằng, lũy tre đó luôn cho tất cả
những bóng mát mà nó chở che. Vậy lúc nào nó có biết mệt vì cứ cho đi mãi
như vậy. Phạm Hổ "nhân hóa" cái hiện tượng này y như người vậy. Chỉ có
điều lạ là tre mệt mà "Bóng vẫn ngủ ngoan" Tre không bao giờ ngừng nghỉ để
cho muôn loài bóng mát. Tình bạn là ở sự hy sinh và cho đi không toan tính.
Chúng ta gặp rất nhiều lần cái buổi trưa này trong kí ức. Buổi trưa thân yêu có
mặt trên tất cả các miền quê của đất nước. Đó là cảnh thân yêu của tuổi thơ
mà những người trưởng thành hôm nay tái hiện giúp các em:
“Tre cho bóng giỡn
Trên lưng bò vàng
Bây giờ tre mệt
Bóng vẫn ngủ ngoan”
Tình bạn giữa Hoa và Bướm cũng thế! Bạn Bướm suốt ngày quanh
quẩn bên bạn Hoa. Lúc nào bạn Hoa cũng ngẩng đầu để đón những tia nắng
mai một cách tự nhiên. Bạn Bướm có đôi cánh mà suốt ngày bay lượn thướt
tha như có làn gió thổi làm bạn có thể bay được. Tất cả đều là do sự hòa
quyện của thiên nhiên, hòa hợp tất cả các sự vật với nhau:
16

“ Hoa ngẩng cao đầu
Suốt ngày không mỏi
Bướm bay, bướm bay
Như nhờ gió thổi!”
2.2. Nhận biết về thế giới xung quanh
Cùng với chủ đề tình bạn, Phạm Hổ còn muốn cung cấp cho các em
những hiểu biết ban đầu về thế giới sự vật, về các hiện tượng xung quanh.
Tùy từng trường hợp cụ thể mà ông giới thiệu cho các em tên gọi hay đặc
điểm hình thức, lợi ích của chúng.
Thế giới hiện tại có biết bao điều mới lạ mà các em rất muốn được biết,
muốn được tìm hiểu khám phá… Chính vì hiểu được tâm lý, nhu cầu của lứa
tuổi mà nhà thơ Phạm Hổ đã dẫn dắt các em từ bất ngờ này đến bất ngờ khác,
phát hiện ra những điều mới mẻ trong cuộc sống hàng ngày. Đó là những bài
học về thế giới tự nhiên và môi trường xung quanh.
Bài thơ Bướm em hỏi chị vẫn là bài thơ về tình bạn nhưng có sự lồng
ghép thật tự nhiên của khoa học tri thức. Giọt nước trên cành hoa hồng kia
được gọi là “giọt sương”. Nhưng với sự ngây thơ, hồn nhiên của Bướm em
cũng như các bạn nhỏ, chúng lầm tưởng những giọt sương đó là nước mắt của
hoa hồng:
“- Chị ơi vì sao
Hoa hồng lại khóc?
- Không phải đâu em
Đấy là hạt ngọc
Người gọi là sương
Sao đêm gửi xuống
Tặng cô hoa hồng.”
Vậy là các em vừa được thỏa mãn trí tò mò, lại vừa có được tri thức
phổ thông. Các em lại hiểu thêm được tình bạn của những người bạn với nhau
trong thế giới này.
Ở bài thơ Sáo ăn na thì nhà thơ mượn câu chuyện của bạn Sáo để giải

thích cho các bạn nhỏ biết quá trình cây lớn lên từ đâu? Đó chính là nhờ hạt
na đã được Sáo thả gieo và mầm sống nảy lên từ đó. Nhà thơ thật khéo léo
17


mượn lời thơ để giúp các em hình tượng hóa và ngầm hiểu những thắc mắc
mà người lớn cho là hiển nhiên. Câu chuyện về Sáo ăn na có thể tóm tắt như
sau: Sáo mổ quả na để ăn và hạt đã rơi xuống đất. Tới năm sau, Sáo quay lại
nơi đó. Có cây na mà chính nhờ sáo gieo hạt ngày náo nay cây đã mọc lên và
tươi tốt. Sáo lại tiếp tục đậu trên cành na do chính sáo trồng mà sáo không
hay biết:
“Sáo mổ na ăn
Thả rơi mấy hạt
Năm sau bay qua
Khóm na lên tốt
Rồi na ra quả
Sáo đậu cành rung
Sáo đâu có biết
Chính na sáo trồng”.
Trong bài thơ Lúa và gió lại là cuộc hỏi đáp giữa cua mẹ và cua con.
Câu hỏi ngộ nghĩnh của cua con hỏi cua mẹ đã khiến cho bạn nhỏ rất thích
thú: Dưới cảnh trăng đêm, tiếng các cây lúa rì rào làm nên những bài hát đồng
quê. Đó là nhờ các cơn gió nhẹ nhàng đưa các cây lúa va chạm vào nhau nên
tạo ra tiếng động. Các cây lúa đã tạo ra những bài ca tuyệt vời. Tuy vậy, khi
trời lặng gió, cây lúa sẽ đứng im, bài hát cũng sẽ ngừng. Hiện tượng này được
nhà thơ giải thích rất hay qua đối thoại của cua mẹ và cua con :
"- Cô lúa đang hát
Sao bỗng lặng im
Đôi mắt lim dim
Mẹ cua liền đáp

- Chú gió đi xa
Lúa buồn không hát”.
Bài thơ Đất và hoa giải thích màu sắc của các loài hoa trong khu vườn ,
thông qua cuộc trò chuyện nhỏ của mẹ và bé. Bé thắc mắc và đặt câu hỏi cho
mẹ: Ai là người đã nhuộm các màu hoa trong khu vườn của mình? Mẹ đáp
lại: “Ấy là bác Đất/Lặng im, thật thà…!”. Những sắc màu của hoa cũng là
điều kỳ diệu của thiên nhiên quanh ta. Tuy vậy, ai cũng biết hoa mọc từ Đất.
18


Có lẽ khi viết bài thơ này, Phạm Hổ được gợi ý từ một lời tổng kết trong tục
ngữ dân gian: "Người ta là hoa của đất":
“ Đào đỏ, mai vàng
Bìm xanh, cúc tím
Mẹ ơi! Ai nhuộm
Đủ các màu hoa
- Đem hết sức mình
Nhuộm các loài hoa
Ấy là bác Đất
Lặng im, thật thà…!”
Có một bài thơ Phạm Hổ chỉ "mô phỏng" tiếng kêu của các loài vật mà
nên thơ. Đó là bài Kêu, tác giả cho các em nhận biết bốn con vật một cách
giản dị thông qua tiếng kêu đặc trưng của mỗi loài:
“Gâu! gâu! gâu! chó hỏi
Ịt! ụt! ịt! lợn đòi
Meo! Meo! Mèo trách
Be! Be! Be! Dê cười”.
Tiểu kết chương 2
Phạm Hổ một nhà thơ lâu nay đã đóng góp nhiều cho thành tựu của nền
văn học Việt Nam. Đặc biệt là mảng thơ – truyện cho trẻ em. Những chủ đề

tác giả khai thác thường xoay quanh những sự việc, những tình cảm bình
thường trong sinh hoạt, cuộc sống hàng ngày. Ông có tâm hồn khá tinh tế, sẵn
sàng đón nhận một ý nghĩa, một sự kiện, một trường hợp hay một hình ảnh
nào đó dù rất nhỏ, rồi chuyển thành ý thơ thành bài thơ, từ mẩu chuyện thành
truyện ngắn.
Với chủ đề tình bạn trong Những người bạn nhỏ, Phạm Hổ đã xây dựng
nên nhân vật khá phong phú. Những nhân vật ấy là người bạn từ thế giới loài
vật, thế giới cỏ cây, hoa lá. Tất cả đều được hình tượng hóa trong những vần
thơ một cách sinh động, gần gũi và nên thơ.
Thế giới tự nhiên chứa đựng những điều bí ẩn, bất ngờ và khó giải
thích cho các em nhỏ, nhưng với ngôn ngữ thơ Phạm Hổ thì nó lại được giải
thích một cách vừa giản dị vừa gây sự thích thú để các em nhận biết dễ hơn,

19


đúng với tính cách của bạn nhỏ. Các em sẽ yêu thích cách lý giải đó. Làm
được như vậy Phạm Hổ xứng danh là nhà thơ của thiếu nhi.

20


CHƯƠNG 3
NHỮNG NGƯỜI BẠN NHỎ
NHÌN TỪ GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT
Kế thừa, tiếp thu kết quả nghiên cứu của những tác giả đi trước.
Chương này, khóa luận của chúng tôi tiếp tục tìm hiểu phương diện nghệ
thuật tiêu biểu của tập thơ một cách cụ thể, đầy đặn, sâu sắc hơn. Dựa vào đặc
trưng thể loại thơ, chúng tôi đi sâu khảo sát các yếu tố nghệ thuật sau: Hình
ảnh thơ; một số biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa); hình thức hỏi đáp, hình

thức mô phỏng âm thanh; nhịp điệu tiết tấu thơ.
3.1. Hình thơ trong Những người bạn nhỏ
Hình ảnh trong tập thơ Những người bạn nhỏ khá phong phú và đa
dạng. Tất cả đều là nhưng người bạn từ thiên nhiên như là các loài vật sống
gần gũi với con người. Chúng là con chó, con mèo, con gà, con cá, con bò...
Phạm Hổ coi đây là những người bạn. Ngoài ra còn có những người bạn là
những loài hoa lá cỏ cây. Dưới ngòi bút của Phạm Hổ, chúng thật đẹp và sinh
động. Có thể là củ cà rốt, cây bắp cải, là cây rong, bông hoa hay giọt sương...
Tất cả được Phạm Hổ miêu tả một cách tinh tế, sinh động, gần gũi với con
người. Chúng ta nhìn thấy được sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người.
Với nghệ thuật xây dựng hình ảnh về các loài cỏ cây, hoa , lá, con vật,
Phạm Hổ thường khai thác khía cạnh đơn sơ và mộc mạc, thân thiết, màu sắc
trong thơ bình dị nhưng giàu cảm xúc và thẩm mỹ.
3.1.1 Hình ảnh thơ gần gũi, quen thuộc
Đi vào thế giới thơ Phạm Hổ, ta bắt gặp những con vật, đồ vật, cảnh vật
quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày như con chó, con mèo , con gà, con cá,
con trâu... hay những đồ như điện thoại, máy chụp ảnh, xe cứu hỏa... chúng
đều được hiện ra trong thơ Phạm Hổ một cách rất dung dị.
Ngòi bút của Phạm Hổ, đã mở ra trước mắt các em một thế giới phong
phú tràn đầy sức sống của thiên nhiên và vạn vật . Những âm thanh những

21


màu sắc những hình ảnh tươi mới đó đến với các em một cách tự nhiên. Bởi
lẽ, Phạm Hổ đã miêu tả chúng bằng ngòi bút chân thực nhưng vẫn không làm
mất đi sự sinh động . Đọc thơ ông, trẻ có thể hình dung được đối tượng mà
nhà thơ miêu tả. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc thơ Phạm Hổ đã kích thích
trí tưởng tượng trẻ thơ. Cùng với những quan sát thực tế, những câu thơ của
Phạm Hổ một lần nữa khắc sâu vào trí nhớ của các em những hiện tượng và

những loài vật.
Môt số bài thơ tái hiện lại những hình ảnh quen thuộc, gần gũi, có thể
kể đến như Chơi ú tim, Ngủ rồi , Xe chữa cháy...
Bài thơ Chơi ú tim nói về hai con vật được nuôi trong gia đình. Đó là
con Chó và Mèo. Thường thì hai con vật nay không kết bạn với nhau. Dân
gian vẫn nói về chúng thế. Vậy mà nhà thơ Phạm Hổ lại "hòa giải" cho chúng
chơi cùng với nhau một trò chơi dân gian mà bọn trẻ cũng hay chơi : trò trốn
tìm. Cả bài thơ hiện ra những hình ảnh của trò chơi thú vị này: Cái "đảo mắt"
tinh quái của mèo săn tìm chú chó đang ẩn nấp; cái đuôi của chú lộ ra "chỗ
khe tủ"; hình ảnh chú mèo rón rén, nhẹ nhàng rồi bất ngờ "chộp" thật nhanh
chú chó..., tất cả hiện ra như một cuộc chơi thú vị của con trẻ ngày nào. Đặc
biệt, hình ảnh kẻ thua cuộc bị bắt chộp "nhe răng ra cười" rồi nói một câu
gượng gạo chống chế rất đáng yêu của chú chó cún:
"Rủ nhau chơi ú tim
Giờ đến phiên chó trốn
Mèo đảo mắt tim quanh
Chó nấp đâu giỏi thật
Bỗng kìa chỗ khe tủ
Chó để lộ cái đuôi
Rón rén mèo đến nơi
Òa! Chộp ngay lưng bạn
Chó vẫn thú vị lắm
Cứ nhe răng ra cười
Không! Mình trốn giỏi thật
Lỗi chỉ tại cái đuôi!"
22


Trong bài thơ Ngủ rồi, hình ảnh "Cả đàn gà nhao nhao" là sự nhân hóa
tài tình của tác giả nhưng cũng là hình ảnh có thật. Hình ảnh đàn gà con nằm

trong cánh mẹ hay trong ổ rơm hết sức đáng yêu. Chúng đều hướng những cái
đầu nhỏ nhắn lên.Việc chúng "nhao nhao" thể hiện sự đông vui và ngộ nghĩnh
nhưng hóm hỉnh:
''Gà mẹ hỏi gà con
- Đã ngủ chưa đấy hả?
Cả đàn gà nhao nhao
- Ngủ cả rồi đấy ạ!"
Còn đôi bạn ngỗng và vịt nữa. Ngoài đời, thường thì chúng ồn ào, tinh
nghịch. Đặc tính ấy giống như các bạn nhỏ. Trong bài thơ này có hình ảnh
"vịt phì cười" khi thấy bạn Ngỗng đọc sách ngược. Đấy không phải là nụ cười
chê bai mà chỉ là nụ cười cảm thông, hiền hòa. Cái hành động Ngỗng giả vờ
đọc sách kia thật lộ liễu tới mức đáng yêu thì ai chả "phì cười":
" Ngỗng không chịu học
Khoe biết chữ rồi
Vịt đưa sách ngược
Ngỗng cứ tưởng xuôi
Cứ giả đọc nhẩm
Làm vịt phì cười
Vịt khuyên một hồi
Ngỗng ơi ! Học !Học!"
(Ngỗng và Vịt)
Hình ảnh chiếc xe dập lửa (Xe chữa cháy) có những đặc điểm mà ai
cũng quen thuộc: Sơn của xe màu đỏ. Nó luôn chứa đầy nước để chữa cháy
khi hỏa hoạn xảy ra. Để chữa cháy thì tất nhiên nó phải chạy thật nhanh. Trên
đường đi, nó phải còi inh ỏi để mọi người nhường đường cho nó đi làm nhiệm
vụ. Để tái hiện chiếc xe quen thuộc này, Phạm Hổ đã sử dụng màu sắc, hình
ảnh, âm thanh khá chân thực. Không cần cường điệu tô vẽ nhưng hình ảnh
chiếc xe chữa cháy hiện ra vô cùng "thật" như vốn nó là vậy:
"Mình đỏ như lửa
Bụng chứa nước đầy

Tôi chạy như bay
Hét vang đường phố
Nhà nào bốc lửa
23


Tôi dập liền tay
Ai gọi chữa cháy
Có ngay! Có ngay!"
( Xe chữa cháy)
3.1.2 Hình ảnh xinh xắn, đẹp đẽ
Phạm Hổ là một nhà thơ luôn lấy thơ để hướng con người tới cái đẹp,
luôn chia sẻ những cảm xúc hình ảnh đẹp mà ông từng trân trọng. Thơ Phạm
Hổ sống mãi trong lòng mọi người. Thơ giúp con người tìm tới những ước
mơ và khát vọng.
Các em nhỏ tiếp xúc với thế giới xung quanh bằng các giác quan. Các
em lắng nghe và quan sát trực quan để ghi nhận và hiểu được cuộc sống. Thế
giới của các em luôn phong phú và đầy ắp những bất ngờ. Tâm hồn các em
luôn khao khát hướng tới thế giới muôn màu sắc.
Trong Những người bạn nhỏ, ta bắt gặp nhiều hình ảnh nhỏ nhắn, xinh
xắn và đáng yêu. Điển hình là củ cà rốt (Củ cà rốt) và chiếc bắp cải xanh
(Bắp cải xanh), bông hoa hồng và giọt sương (Bướm em hỏi chị)... Bằng ngòi
bút tài tình, nhà thơ đã miêu tả những cà rốt nhỏ nhỏ xinh xinh. Sự xinh xắn
của nó thuộc về màu sắc đẹp hài hòa bên cạnh nhau: lá xanh, củ đỏ; sự xinh
xắn thuộc về một dáng hình đội ngũ: lớn nhỏ bên nhau và chúng đội đất để
nhảy lên thật sống động. Bài thơ hiện hữu những hình ảnh như thế khiến các
em nhỏ thấy thích thú và hào hứng:
" Lá xanh
Củ đỏ
Lớn nhỏ

Bên nhau
Đất đội
Ngập đầu
Nhảy lên
Thật đẹp
Tên em
Cà rốt
Củ đỏ
Lá xanh..."
( Củ cà rốt)
24


Với chiếc bắp cải, thì cái xinh xắn và cái đẹp "bắt mắt" ngay từ màu sắc
ban đầu: Màu "xanh mát mắt ". Cộng vào đó là dáng vẻ "ngăn nắp" có thứ tự,
sắp xếp của chúng thành một "vòng tròn". Còn chú búp cải non nớt kia lại e
ấp, được bao bọc ngủ ở giữa. Miêu tả hình ảnh cây bắp cải tài tình như Phạm
Hổ không còn gì thật hơn, giống hơn cây bắp cải ta vẫn thấy hàng ngày mà
vẫn rất nên thơ!
" Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp
Sắp vòng tròn
Búp cải non
Nằm ngủ giữa "
( Bắp cải xanh)
Còn Rong và Cá nữa, một bức tranh đẹp! Cô Rong dưới hồ nước uyển
chuyển nhịp nhàng với đàn cá tung tăng phụ họa xung quanh mình. Còn cả sự
hòa quyện giữa sắc màu của cô Rong xanh với đàn cá nhỏ "Đuôi xanh, đuôi
hồng". Cả hai như các vũ công trên sân khấu biểu diễn nghệ thuật:

" Có cô rong xanh
Đẹp như tơ nhuộm
Giữa hồ nước trong
Nhẹ nhàng uốn lượn
Một đàn cá nhỏ
Đuôi xanh, đuôi hồng
Quanh cô rong đẹp
Múa làm văn công"
( Rong và Cá)
Bài thơ Đất và Hoa đã giúp các bạn đọc liên tưởng tới một khu vườn
đủ các loài hoa khoe muôn màu sắc sặc sỡ: Đào đỏ, mai vàng, bìm xanh, cúc
tím. Hình ảnh này khiến các bạn nhỏ không khỏi thắc mắc. Ai đã nhuộm màu
cho các loài hoa trong khu vườn kỳ diệu thế?. Và khi đó xuất hiện hình ảnh
bác Đất : " Ấy là bác Đất/Lặng im, thật thà" Phạm Hổ đã sáng tạo từ câu
thành ngữ dân gian " Lành như đất " để làm nên câu thơ sâu sắc. Việc hy sinh
thầm lặng của bác Đất để tạo ra những loài hoa đủ màu sắc làm đẹp cho thiên
nhiên và cho cuộc sống con người:
25