Bài giảng tuyến yên ths BS nguyễn phúc hậu

SINH LÝ SINH SẢN

Ths. Bs. Nguyễn Phúc Hậu
Phó Chủ Nhiệm BM Sinh lý học
ĐẠI HỌC Y DƯC TP HCM


ÑAÏI CÖÔNG VEÀ HEÄ SINH SAÛN


Sự khác biệt giữa đực và cái là tùy thuộc một
nhiễm sắc thể (nhiễm sắc thể Y)
Và một cặp cấu trúc nội tiết là tinh hoàn ở
giống đực- buồng trứng ở giống cái.
Thời kỳ bào thai, sự biệt hóa tuyến sinh sản
nguyên thủy* (primitive gonads) thành tinh
hoàn hay buồng trứng là do yếu tố di truyền
quyết đònh.


Tinh hoàn sau khi hình thành -> biệt hóa ra cơ
quan sinh sản nam (như ống dẫn tinh, mào
tinh,...).
Nếu không có tinh hoàn, cơ quan sinh sản nữ sẽ
hình thành.
Ở cả hai phái, tuyến sinh sản* (gonads) có hai
chức năng: Chức năng sản xuất giao tử và chức
năng bài tiết các hormon phái tính.


Androgen là các hormon steroit có tác động nam

hóa
Estrogen là các hormon có tác dụng làm nữ hóa.
Các hormon này bình thường đều hiện diện ở cả hai
phái.
Tinh hoàn là nơi bài tiết rất nhiều androgen, chủ yếu
là testosteron, nhưng tinh hoàn cũng sản xuất một ít
estrogen.
Buồng trứng là nơi sản xuất rất nhiều estrogen và một
ít testosteron


Androgen cũng được bài tiết ở vỏ thượng thận của cả 2 phái và
một số androgen này được biến đổi thành estrogen ở mô mỡ và
các mô khác.
Buồng trứng còn bài tiết progesteron, relaxin
Progesteron có tác dụng chuẩn bò tử cung tiếp nhận bào thai.
Đặc biệt trong thời kỳ có thai, buồng trứng còn bài tiết một
hormon polypeptit là relaxin có tác dụng làm mềm dây chằng
khớp xương mu và cổ tử cung.


Ở cả 2 phái, tuyến sinh sản còn bài tiết những
hormon polypeptit khác trong đó có inhibin.
Đây là một polypeptit tác dụng ức chế bài tiết
FSH.
Chức năng bài tiết và tạo giao tử của tuyến sinh
sản tùy thuộc vào sự bài tiết gonadotropin của tiền
yên.
Gonadotropin là từ gọi chung cho hai hormon là
FSH và LH.

Các hormon phái tính và inhibin có tác dụng điều
hòa ngược, ức chế bài tiết gonadotropin.
Phái nam, sự bài tiết gonadotropin không có tính
chu kỳ còn ở
Phái nữ sau dậy thì, các hormon này được bài tiết
tuần tự và như thế tạo ra chu kỳ kinh nguyệt, sự
mang thai và tạo sữa.


Sự biệt hóa và phát triển cơ quan
sinh sản ở bào thai
Nhiễm sắc thể phái tính
 Phái tính được quyết đònh về mặt di truyền bởi 2
nhiễm sắc thể gọi là nhiễm sắc thể phái tính (sex
chromosomes).




Các nhiễm sắc thể còn lại được gọi là nhiễm sắc
thể cơ thể Ở người nhiễm sắc thể phái tính được
gọi là nhiễm sắc thể X và Y.
Nhiễm sắc thể Y là điều kiện cần và đủ để tạo ra tinh
hoàn.


Chỉ có một vùng nhỏ trên nhánh ngắn của
nhiễm sắc thể Y là quyết đònh sự hình thành

tinh hoàn.
Vùng này được gọi là SDY (sex determining of
the Y chromosome - vùng quyết đònh phái tính
của NST Y)
Chứa một loạt các gen cần để biệt hóa tinh
hoàn, trong đó bao gồm gen tạo ra chất MIS
(Mullerian inhibiting substance)


Nhiễm sắc thể Y có kích thước nhỏ hơn nhiễm sắc thể
X.
Vì vậy có giả thuyết cho rằng tinh trùng Y nhẹ hơn
tinh trùng X nên “bơi” nhanh hơn trong đường sinh
sản người phụ nữ và đến trứng trước.
Điều đó giải thích tại sao dân số loài người có phái
nam hơi nhiều hơn phái nữ.


Sự hình thành tuyến sinh sản (tinh hoàn hay buồng
trứng)
Trong bào thai, sự phát triển của tuyến sinh sản bắt
đầu bằng sự xuất hiện 2 gờ sinh sản (genital ridge) ở
gần tuyến thượng thận.
Đây là 2 tuyến sinh sản nguyên thủy dần dần phát
triển thành một vùng vỏ cấp 2 và một vùng tủy cấp 2
Khi bào thai được 6 tuần tuổi, cấu trúc này ở cả 2 phái
đều giống nhau.


Đến tuần thứ 7, 8, bào thai được di truyền là nam (genetic

male) thì phần tủy sẽ phát triển thành tinh hoàn còn phần vỏ sẽ
thoái triển.
Lúc này tế bào Leydig và tế bào Sertoli tiết ra testosteron và
chất ức chế ống Muller (Mullerian inhibiting substance, MIS).
Bào thai di truyền là nam, sau khi tinh hoàn hình thành, tế bào
Leydig sẽ bài tiết testosteron còn tế bào Sertoli bài tiết MIS
MIS làm teo ống Muller bằng cơ chế apoptosis còn testosteron
làm ống Wolf phát triển thành mào tinh và ống dẫn tinh.
Nếu bào thai được di truyền là nữ thì phần vỏ sẽ phát triển
thành buồng trứng còn phần tủy sẽ thoái triển.


Sửù bieọt hoaự tuyeỏn sinh saỷn


Tuần thứ bảy, bào thai có các đường sinh sản
(genital ducts) của cả nữ lẫn nam là ống Muller
và ống Wolf.
Đây là những ống sinh sản nguyên thủy.
Ở bào thai nữ hệ thống ống Muller sẽ phát triển
thành ống dẫn trứng và tử cung.
Còn ở bào thai nam ống Wolf sẽ phát triển
thành mào tinh và ống dẫn tinh.


Cơ quan sinh sản ngoài
Đến tuần thứ 8 các cơ quan này của cả 2 phái
đều giống nhau
Sau đó khe sinh niệu (urogenital slit) biến mất,
hình thành nên cơ quan sinh sản ngoài của phái

nam,
Hay khe sinh niệu vẫn còn tạo nên cơ quan
sinh sản ngoài của phái nữ.


Sửù bieọt hoaự cụ quan Sinh Duùc ngoaứi


Tác nhân khởi phát hiện tượng dậy thì
Tuyến sinh sản của trẻ con vẫn có khả năng
đáp ứng với gonadotropin.
Tuyến yên của chúng cũng có chứa các hormon
này. Và vùng dưới đồi cũng có GnRH.
Tuy nhiên không hiểu sao vào giai đoạn này
tuyến yên không bài tiết gonadotropin.


Ở khỉ con nếu chích liên tiếp GnRH để tạo
những xung nồng độ trong máu (pulsatile
injection) kinh nguyệt sẽ xuất hiện.
Ngoài ra nhận thấy ở bào thai, GnRH được bài
tiết dưới dạng xung.
Vậy từ lúc mới sinh cho đến lúc dậy thì, có một
cơ chế thần kinh ngăn không cho GnRH bài tiết
dưới dạng xung như ở người lớn.


Tuổi dậy thì không có tính cố đònh.
Ở châu Âu và Hoa Kỳ, người ta nhận thấy
trong vòng 175 năm qua tuổi dậy thì đang giảm

đi với tốc độ 1-3 tháng trong mỗi 10 năm.
Tuổi dậy thì của phái nữ là 8 –13 và ở phái
nam là 9 –14 tuổi.


Mãn kinh (menopause)
Về già, buồng trứng phụ nữ càng ít đáp ứng với
gonadotropin
Số lượng nang noãn nguyên thủy giảm rất nhanh,
buồng trứng không còn tiết nhiều progesteron và
17b estradiol.
Do tác dụng điều khiển ngược của estrogen và
progesteron giảm đi nên lượng LH và FSH bài tiết
gia tăng


45-55 tuổi, kinh nguyệt thất thường rồi ngừng hẳn.
Trung bình là 52ø.
Lúc mãn kinh là do thiếu estrogen :
Cảm giác nóng, chạy từ thân người lên mặt
(vascular flushing).
Tính khí thay đổi (emotional lability).
Mô bì âm đạo bò mỏng đi và mất khả năng xuất
tiết.
Vú teo lại.
Đặc biệt là mô xương bò mất càng lúc càng
nhiều và tăng nguy cơ bệnh mạch vành.


SINH SẢN NAM

Tinh hoàn nằm trong bìu. Nơi đây có nhiệt độ thấp hơn
nhiệt độ trung tâm của cơ thể từ 1 -2 độ
80% tinh hoàn của người lớn là ống sinh tinh, 20%
còn lại là mô liên kết.
Thành ống sinh tinh là nơi tinh trùng được tạo ra.



Maøng ngaên maùu - tinh hoaøn (blood-testis-barrier)