Module Giáo dục thường xuyên 7- Kỹ năng làm việc với cộng đồng - Nguyễn Hữu Tiến

NGUYỄN HỮU TIẾN

Module GDTX

7
KÜ N¡NG
LµM VIÖC VíI CéNG §åNG

KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

93


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN

T sau khi Lu t Giáo d c (2005) c ban hành, Giáo d c th ng xuyên
(GDTX) tr thành m t b ph n trong h th ng giáo d c qu c dân. Các c
s c a GDTX có m t h u kh p các vùng mi n c a c n c, t o i u ki n
thu n l i cho m i ng i dân có c h i c h c t p th ng xuyên, h c t p
su t i. Ch tính riêng lo i hình Trung tâm h c t p c ng ng (TTHTC ),
t i th i i m tháng 12 n m 2011, ã có g n 10.700 trung tâm kh p các
xã/ ph ng/ th tr n trên c n c. Mu n t k t qu cao trong công tác
GDTX, giáo viên c n ph i có các k n ng làm vi c v i c ng ng.
Module này có các n i dung ch y u là: C ng ng và các c i m c a c ng
ng; V n c ng ng và ph ng pháp ti p c n gi i quy t v n c ng
ng; Nh ng k n ng c n thi t giáo viên GDTX làm vi c v i c ng ng.
Module này s giúp cho giáo viên GDTX xác nh c các k n ng ch
y u và hình thành các k n ng c n thi t làm vi c v i c ng ng.
Có c các k n ng nói trên, giáo viên GDTX s có nhi u thu n l i h n

khi ti p c n c ng ng và k t qu làm vi c v i c ng ng s cao h n.

B. MỤC TIÊU
I. MỤC TIÊU CHUNG

Xác nh c lí do và s c n thi t làm vi c v i c ng ng.
Phân tích và th c hành c các k n ng c b n khi làm vi c v i c ng ng.

ￚ
ￚ

II. MỤC TIÊU CỤ THỂ
1. Về kiến thức

Xác nh c lí do, trình bày c s c n thi t c a làm vi c v i c ng ng.
Xác nh c các v n c a c ng ng và ph ng pháp ti p c n gi i
quy t v n c ng ng.

ￚ
ￚ

2. Về kĩ năng

Nêu c c i m c a c ng ng.
Nêu c m t s k n ng c n thi t làm vi c v i c ng ng.
V n d ng c k n ng c n thi t làm vi c v i c ng ng.

ￚ
ￚ
ￚ

3. Về thái độ

Có thái

94

|

tích c c và có ý th c trách nhi m khi làm vi c v i c ng ng.

MODULE GDTX 7


C. NỘI DUNG
C1. THÔNG TIN NGUỒN (PHẦN VĂN BẢN ĐỌC)

Nội dung 1

CỘNG ĐỒNG VÀ CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA CỘNG ĐỒNG Ở VIỆT NAM

I. K HÁI NI ỆM C ỘN G ĐỒN G

1. Khái niệm cộng đồng

C ng ng (community) c hi u chung nh t là: “m t c th s ng/ c
quan/ t ch c n i sinh s ng và t ng tác gi a cái này v i cái khác”.
Trong khái ni m này, i u áng chú ý, c nh n m nh: c ng ng là
“c th s ng”, “có s t ng tác” c a các thành viên. C ng ng ng i có
tính a d ng, tính ph c t p h n nhi u so v i các ho t ng sinh v t khác.

Trong i s ng xã h i, khái ni m c ng ng có nhi u tuy n ngh a khác
nhau. C ng ng c ng là i t ng nghiên c u c a nhi u ngành khoa
h c khác nhau nh Xã h i h c, Dân t c h c, Y h c...
Khi nói t i c ng ng, ng i ta th ng nh c n nh ng “nhóm xã h i”
có m t hay nhi u c i m c b n nào ó, nh n m nh n c i m
chung c a nh ng thành viên trong c ng ng.
Theo quan i m mácxít, c ng ng là m i quan h qua l i gi a các cá
nhân, c quy t nh b i s c ng ng hoá l i ích gi ng nhau c a các
thành viên, v các i u ki n t n t i và ho t ng c a nh ng ng i h p
thành c ng ng ó, bao g m các ho t ng s n xu t v t ch t và các
ho t ng khác c a h , s g n g i gi a các cá nhân v t t ng, tín
ng ng, h giá tr chu n m c c ng nh các quan ni m ch quan c a h
v các m c tiêu và ph ng ti n ho t ng.
Quan ni m v c ng ng theo quan i m mácxít là quan ni m r t r ng,
có tính khái quát cao, mang c thù c a kinh t — chính tr . D u hi u c
tr ng chung c a nhóm ng i trong c ng ng này chính là “ i u ki n
t n t i và ho t ng”, là “l i ích” chung, là “t t ng”, “giá tr ” chung...
Th c ch t ó là c ng ng mang tính giai c p, ý th c h .
D u hi u/ c i m phân bi t c ng ng này v i c ng ng khác có
th là i u gì ó thu c v con ng i và xã h i loài ng i: màu da, c tin,
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

95


tôn giáo, l a tu i, nhu c u, s thích, ngh nghi p... Nh ng c ng có th là
v trí a lí c a khu v c ( a v c), n i sinh s ng c a nhóm ng i ó nh
làng, xã, qu n huy n, qu c gia, châu l c... Nh ng d u hi u này chính là

nh ng ranh gi i phân chia c ng ng.
S l ng thành viên c a c ng ng có th là vài ch c ng i, hàng tr m
ng i, c ng có th là hàng tri u ng i, t ng i.
C ng ng nh ng ng i dân cùng s ng chung trong m t thôn, xóm,
làng, xã, m t qu c gia, và có th là toàn th gi i, cùng chia s v i nhau
m nh t sinh s ng g i là c ng ng th . Có nhi u c ng ng ng i, tuy
không cùng s ng chung m t a v c, nh ng l i có chung nh ng c
i m, s thích, nhu c u... nào ó thì lo i c ng ng ó c coi là c ng
ng tính.
M i ng i, cùng m t lúc có th thu c nhi u c ng ng khác nhau: v a là
thành viên c a c ng ng ph ng, xã thu c c ng ng ng i Vi t Nam
(s ng trên t Vi t Nam), ng th i là thành viên c a c ng ng nh ng
ng i da vàng, c ng ng yêu chu ng hoà bình, u tranh vì hoà bình...
Tóm l i, trong i s ng xã h i, c ng ng là danh t chung ch m t t p
h p ng i nh t nh nào ó, v i hai d u hi u quan tr ng: 1) h cùng
t ng tác, chia s v i nhau; 2) có chung v i nhau m t ho c vài c i m
v t ch t hay tinh th n nào ó.
2. Cá nhân trong cộng đồng

Khi xem xét c ng ng, không th không k n cá nhân. Cá nhân và
c ng ng là hai m t c a v n : không có cá nhân thì không th có c ng
ng, ng c l i, không có c ng ng thì không có nh ng cá nhân. Con
ng i v i b n ch t xã h i c a nó là t ng tác: t ng tác v i t nhiên, v i
xã h i và v i chính mình t n t i và phát tri n.
V m i quan h c a cá nhân v i c ng ng, M. Scott Peck ã di n t
m t cách hình t ng nh sau: “Không có r i ro nào không gây ra s t n
th ng; không có c ng ng nào không có s t n th ng, và suy ra,
không có s s ng nào n m ngoài c ng ng”. i u này kh ng nh r ng
m i quan h cá nhân v i c ng ng là m i quan h t t y u, không th
thi u c, nh cá c n n c, nh ng i c n không khí. M i cá nhân u

thu c v m t c ng ng nh t nh nào ó và m i cá nhân u mang m t
“d u n” c ng ng nào ó.

96

|

MODULE GDTX 7


Trong phát tri n c ng ng, ng i ta nghiên c u, c p n cá nhân hai
khía c nh. Khía c nh th nh t: cá nhân trong c ng ng chính là thành
viên c a c ng ng; ch thông qua s t ng tác c a cá nhân trong c ng
ng m i t o ra c ng ng. S t ng tác ó không ch t o ra ý th c c ng
ng trong m i cá nhân, mà nh ng hành vi t t trong quá trình t ng tác
s
c c ng ng khuy n khích, tích l y qua th i gian tr thành phong
t c, t p quán c a c ng ng, góp ph n làm nên truy n th ng v n hoá
c ng ng. Ng i ta c ng nghiên c u vai trò c a m t s cá nhân trong quá
trình t ng tác v i các thành viên khác trong c ng ng. Khía c nh th
hai, trong phát tri n c ng ng, khi nói t i “v n ” c a c ng ng, ng i
ta không ch c p n “v n c a m t t ch c/ c quan/ m t “th c th ”
chung, mà ng i ta còn c p n v n c a m t s cá nhân/ thành viên
trong c ng ng.
2. Sự khác biệt giữa “cộng đồng” và “xã hội”

Theo quan ni m c a nhà xã h i h c James M. Henslin, “xã h i” là “t p
h p ng i cùng chia s v i nhau v v n hoá và a lí”.
“C ng ng” c ng là nh ng t p h p ng i và c ng có th chia s v i
nhau a v c ho c chia s v i nhau nh ng c tính, giá tr khác, trong ó

có v n hoá.
M t i u quan tr ng là ph i tìm ra c s khác nhau gi a c ng ng và
xã h i. Ch khi nào nh n ra c s khác bi t gi a c ng ng v i xã h i
chúng ta m i có cái nhìn th u áo v quan i m phát tri n c ng ng.
Thu t ng “c ng ng” và thu t ng “xã h i” g n ngh a v i nhau, b i
chúng có nhi u i m gi ng nhau, giao thoa v i nhau, nhi u nhóm xã h i
trong m t c ng ng, nhi u c ng ng trong m t xã h i.
S l ng ng i, quy mô c a “c ng ng”, “xã h i” không ph i là d u
hi u ch ra s khác bi t c a các ph m trù này. S khác bi t c a các
ph m trù này chính là d u hi u th hai, ó là m c /
m c trong
“s t ng tác/ tác ng qua l i”. Theo nhà xã h i h c ng i c
Ferdinand Tonnies, s khác nhau c b n c a ph m trù này chính là “s
liên k t gi a các thành viên”. Theo ông, gi a c ng ng và xã h i có
m t s cách bi t nh t nh. Xã h i là khái ni m r ng l n h n, c ng
ng n m trong xã h i, nh ng c ng ng có s g n k t ch t ch h n,
b n v ng h n. Thành viên c ng ng th ng th ng nh t v i nhau b i ý
chí, nguy n v ng (unity of will).
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

97


3. Phân loại cộng đồng

Tu theo m c ích nghiên c u mà ng i ta phân lo i c ng ng theo
nh ng d u hi u khác nhau. Trong m t s tài li u, ng i ta chia c ng
ng theo ba nhóm nh sau:

* Nhóm c ng ng theo a v c: thôn xóm, làng b n, khu dân c , ph ng
xã, qu n huy n, th xã, thành ph , khu v c, châu th ho c toàn c u.
Theo quy mô t nh, thành ph thì n c ta hi n có 64 t nh, thành ph .
Theo quy mô xã ph ng thì ta có trên ch c ngàn xã ph ng. Theo quy
mô thôn xóm, khu dân c (nh h n xã ph ng) thì chúng ta có hàng
tr m ngàn c ng ng.
* Nhóm c ng ng theo n n v n hoá: Nhóm này bao g m c ng ng theo
h t t ng, v n hoá, ti u v n hoá, a s c t c, dân c thi u s ... Nhóm
này c ng có th bao g m c c ng ng theo nhu c u và b n s c, nh
c ng ng ng i khuy t t t, c ng ng ng i cao tu i...
* Nhóm c ng ng theo t ch c: c phân lo i t các t ch c không
chính th c nh t ch c gia ình, dòng t c, h i... cho n nh ng t ch c
chính th c ch t ch h n nh các t ch c oàn th , các t ch c chính tr ,
t ch c hành chính nhà n c, t ch c kinh t , t ch c hi p h i ngh
nghi p, xã h i... T ph m vi nh m t n v ho c trong ph m vi qu c
gia, cho n ph m vi qu c t .
Có th phân lo i c ng ng theo c i m khác bi t v kinh t — xã h i:
c ng ng khu v c ô th ; c ng ng nông thôn...
Trong “phát tri n c ng ng” ng i ta th ng không h n ch khái ni m
c ng ng. V m t nguyên lí, ph ng pháp phát tri n c ng ng u
gi ng nhau, tuy nhiên, cách áp d ng các ph ng pháp này có th khác
nhau, ph thu c nhi u vào c i m c u k t c ng ng. Trong chuyên
này, “c ng ng” c hi u là t p h p ng i dân cùng chung s ng
trên m t v trí a lí c p c s , có quan h v i nhau, g n k t v i nhau
b ng tình làng ngh a xóm, chia s v i nhau nh ng nhu c u chung, nh ng
m i quan tâm chung.
Trong b i c nh Vi t Nam, c ng ng c hi u là m t ch nh th th ng
nh t bao g m nh ng ng i dân sinh s ng trong n v hành chính c s
(dân c ): xã/ph ng hay n v hành chính d i xã/ph ng là thôn/
làng/b n và t dân c /khu dân c ... cùng v i h th ng các oàn th , t

ch c chính tr — xã h i, t ch c kinh t , t ch c ngh nghi p... mà nh ng
ng i dân ó là thành viên, d i s lãnh o c a ng và s qu n lí c a
Nhà n c.

98

|

MODULE GDTX 7


Theo khái ni m này, c ng ng là m t n v hành chính, kinh t — xã h i
có tính c l p t ng i so v i các c ng ng khác trong m t qu c gia.
Trong m i c ng ng có các thành viên c ng ng là cá nhân ho c gia
ình ang sinh s ng trên a bàn, có nh ng t ch c hành chính nhà n c,
t ch c xã h i mà các thành viên c ng ng tham gia sinh ho t trên a
bàn dân c ; các t ch c kinh t , d ch v mà thành viên c ng ng tham
gia làm vi c (c ng có th có nh ng thành viên không làm vi c ó).
Vi t Nam hi n nay, các t ch c chính tr — xã h i ó có th là các t
ch c trong kh i M t tr n T qu c xã ph ng: oàn Thanh niên C ng
s n H Chí Minh ph ng/ xã; H i/ Chi h i Ph n ; H i/ Chi h i Ng i
cao tu i; H i/ Chi h i C u chi n binh; H i Nông dân ( a bàn nông
thôn); t ch c tôn giáo (n u có)... T ch c chính quy n: y ban nhân
dân; H i ng nhân dân; m t s t ch c kinh t a ph ng... Các n v
s nghi p trên a bàn nh tr m y t xã/ ph ng, tr ng ti u h c, THCS,
nhà m u giáo, nhà tr ...; ng b ; Chi b ng.
Khi nói n s c m nh c ng ng là nói t i s c m nh c a ng i dân và c a
các t ch c, các thi t ch có trong c ng ng, theo m t th th ng nh t.
II. VA I TRÒ C ỦA C ỘN G Đ ỒN G

1. Đối với mỗi cá nhân

C ng ng là n v xã h i g n g i nh t c a con ng i. C ng ng l i
“d u n” trong m i thành viên c a nó: Ngoài gia ình, con ng i c n có
môi tr ng xã h i giao ti p, ti p nh n ki n th c, kinh nghi m và áp
d ng nó trong i s ng xã h i. C ng ng là môi tr ng g n nh t v i
m i ng i, t khi a tr r i kh i mái nhà, i m u giáo trong khu dân c ,
r i i h c tr ng ti u h c, THCS a ph ng...; nh ng d u n v cha
m , v b n bè, v nh ng ng i thân, v cây a, mái ình.... C s c a
tình yêu quê h ng, t n c chính là tình yêu c ng ng. Tình c m
c ng ng c hình thành trong th i gian này. Nhi u ng i c may
m n, sinh ra và l n lên, tr ng thành, i h c và sau khi c ào t o ã
tr v làm vi c, c ng hi n ngay a ph ng quê h ng.
C ng ng là n i mà m i con ng i, m i công dân th hi n mình nh
m t cá th và nh m t thành viên xã h i. M i ng i là m t thành viên
c a m t ho c nhi u t ch c nào ó trong c ng ng: là h i viên H i Ph
n , h i viên H i Nông dân, xã viên h p tác xã ti u th công nghi p. V i
các t ch c ó, các thành viên có quy n b u c , ng c vào các c p lãnh
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

99


o, có quy n tham gia ý ki n, ng ý hay không ng ý v m t v n gì
ó. Các thành viên c gia nh p và tham gia ho t ng theo s thích
c ng ng, c óng góp kh n ng c a mình cho s phát tri n chung
c a c ng ng mà không b coi r , b phân bi t, b lãng quên. Thông qua
ho t ng t ng tác trong c ng ng mà m i cá th hình thành và phát

tri n n ng l c, tính cách, o c c a m t ng i công dân.
C ng ng là n i nuôi d ng c m , hi v ng c a con ng i và là n i
th c hi n c m , hi v ng ó. ng th i c ng ng là n i áp ng
nh ng nhu c u, mong mu n c a con ng i. c m , mong mu n, nhu
c u xu t hi n m i ng i trong quá trình ng i ó t ng tác v i t
nhiên, v i xã h i, v i chính cu c s ng c a mình. C ng ng là môi
tr ng làm n y sinh nh ng mong mu n, nhu c u t s t ng tác v i xã
h i, v i t nhiên, v i công vi c di n ra hàng ngày t i c ng ng. C ng
ng nâng và hi n th c hoá nh ng c m , nhu c u ó tu vào tính
tích c c và n ng l c th c t c a m i ng i. V i nh ng ng i có khó
kh n, c ng ng t o i u ki n không ch b ng tinh th n mà b ng c v t
ch t. Ví d , hi n nay Vi t Nam, m i c ng ng u có qu “khuy n
h c, khuy n tài” nh m khen th ng, ng viên nh ng h c sinh h c t t
và tr giúp cho nh ng h c sinh nghèo v t khó v n lên. ây là m t
hình th c r t thi t th c giúp nh ng tài n ng c a t n c.
C ng ng là n i ch che, b o v thành viên c a nó kh i nh ng t n n xã
h i và là n i con ng i luôn c tha th , c ón nh n tr l i khi
ng i nào ó l m ng, l c l i tr v . Không có n i nào t t h n gia
ình, nh ng ng i thân thích, c ng ng b o v l n nhau tr c nh ng
nguy c hi m ho , nh ng r i ro b t th ng trong cu c s ng. C ng t ng
t nh v y, khi con ng i có nh ng l i l m nào ó, n i u tiên ng i ta
có th tr v mong c tha th , ó chính là gia ình và c ng ng.
Ng i Vi t Nam có câu “ ánh k ch y i ch không ai ánh ng i quay
l i”. i u này nói lên lòng v tha c a c ng ng. Có nh ng ng i m c t
n n xã h i ho c ph i vào tù, nh ng khi ra tù c gia ình và c ng ng
giúp ã h i c i và tái hoà nh p c ng ng.
2. Đối với đất nước – quốc gia

M i c ng ng là m t t bào c a t n c, làm ra c a c i v t ch t, óng
góp chung vào s phát tri n kinh t chung c a xã h i. Không có c ng

ng, không có t n c; c ng ng không lành m nh, không th có t
n c m nh.

100

|

MODULE GDTX 7


V khía c nh kinh t , c ng ng là n v kinh t t ng h p, có th là nông
nghi p, d ch v , công nghi p... Kinh t c ng ng óng góp chung vào
n n kinh t — xã h i nuôi s ng con ng i. C ng ng là th tr ng tiêu
th hàng hoá, s n ph m, d ch v ..., s tiêu dùng ó là ng l c, là s kích
thích s n xu t.
V khía c nh v n hoá xã h i, m i c ng ng mang m t b n s c v n hoá
riêng. Nh ng c thù và c t cách c a c ng ng này không hoàn toàn
trùng l p v i các c ng ng khác. S khác bi t ó làm nên tính a d ng
trong v n hoá c a t n c, “ a d ng trong th ng nh t”.
V khía c nh hành chính nhà n c, an ninh qu c phòng, c ng ng là
n v hành chính cung c p d ch v công cho nhân dân, b o v tr t t , tr
an cho dân, ng th i là n v cung c p các ngu n l c, m b o an ninh
qu c gia, b o v t n c khi c n thi t.
III. CÁC YẾU TỐ TẠO THÀN H C Ộ NG Đ Ồ N G

C ng ng c hình thành d i tác ng c a nhi u y u t , bao g m:
a v c c trú; kinh t và v n hoá.

1. Yếu tố địa vực

Nói n c ng ng là nói n m t t p h p ng i nh c trên m t vùng
t nh t nh, ó là y u t a v c. Y u t a v c bao g m y u t v trí
a lí, i u ki n t nhiên c a khu v c. ây c ng là y u t có giá tr tinh
th n và t o nên s g n k t t p th . Y u t a v c c xác nh trong
quá trình l ch s , là c s ta phân bi t công ng này v i c ng ng
khác. ng phân chia ranh gi i th ng l y m t s m c c a t nhiên
nh sông núi, ng sá. Tuy nhiên, trên th c t c ng có nhi u n i ng
phân chia ranh gi i ch là ng vô hình c các c ng ng tho thu n
và ch p nh n. Ý th c v a v c là m t trong nh ng ý th c sâu s c và lâu
b n c a con ng i trong l ch s , là m t h t nhân t o nên tâm th c chung
c a c ng ng. Ch ng h n, tình c m ng h ng c a nh ng ng i ã
t ng sinh ra và chung s ng trong m t a v c nh t nh th ng r t sâu
n ng, dù h có còn ó hay ã r i n m t n i m i nh ng h v n r t
d g n g i nhau trong quan h .
Xu t phát t s khác bi t a d ng v ngh nghi p gi a c ng ng nông
thôn và c ng ng ô th nên y u t a v c c a hai d ng c ng ng này là
khác nhau. nông thôn, do cu c s ng g n li n v i thiên nhiên, ru ng t,
sông, núi... nên ý th c v a v c r t sâu s c. Trong khi ó, các ho t ng
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

101


phi nông nghi p các c ng ng thành th không t o nên s g n k t ch t
ch gi a các thành viên trong c ng ng v i các a v c c trú.
2. Yếu tố kinh tế

Y u t kinh t

ây ch y u nói t i các ho t ng kinh t hay ngh
nghi p. Nó không ch t o ra cho c ng ng m t s b o m v v t ch t
m i ng i cùng nhau t n t i mà còn có các ý ngh a khác sau:
Vi c có cùng m t ngh hay vài ngh chính trong c ng ng s liên quan
n s t ng ng v y u t a v kinh t , s h u, cách th c làm n, th
tr ng nguyên li u, s n ph m tiêu th chung, cho n vi c cùng th
chung m t ông t làng ngh ã a n cho c ng ng m t l p v liên
k t v tinh th n. Các làng ngh ti u th công nghi p trong xã h i nông
thôn n c ta, các ph ng h i trong các ô th c là nh ng ki u liên k t
c ng ng d a trên c s kinh t .
Khi có chung ngh nghi p thì l i ích kinh t
c g n ch t trong h
th ng s n xu t, v n, s c lao ng, t li u s n xu t... Các y u t này ã
g n ch t các thành viên trong c ng ng v i nhau. Y u t ngh nghi p
nông thôn bi u hi n s g n k t c ng ng rõ r t h n thành th .
thành th , s g n k t theo ngh nghi p là không ch t ch vì ngh nghi p
a d ng, s chuy n ngh c ng d dàng. Do ó, s liên k t h u nh ch
x y ra các nhóm có cùng công vi c.

3. Yếu tố văn hoá, xã hội

Y u t v n hoá c ng ng g m ba y u t chính: t c ng i, tôn giáo — tín
ng ng và h giá tr chu n m c.
T c ng i: g m t c ng i ch th trong m t qu c gia và các t c ng i
thi u s . Nhóm t c ng i ch th không ch óng vai trò liên k t trong
t c ng i ó, mà còn ph i th hi n vai trò liên k t các t c ng i thi u s
khác nhau và v i chính h . Ch ng h n, Vi t Nam, ng i Kinh (Vi t)
chi m a s , ngoài vi c t o m i liên k t trong nhóm ng i Kinh thì vi c
t o m i liên k t gi a ng i Kinh và ng i thu c các dân t c thi u s khác
và m i liên k t gi a các dân t c thi u s v i nhau luôn c chú tr ng và

t o ra m i liên k t c ng ng các dân t c Vi t Nam.
Trên bình di n qu c gia, h t t ng, các giá tr chu n m c và các nghi l
là v n hoá c a t c ng i ch th . Các dân t c thi u s khác, m t m t h
có ý th c theo nghi l chung, nh ng m t khác h v n gi các nghi l
riêng c a h , ó là b n s c v n hoá riêng.

102

|

MODULE GDTX 7


Quá trình di dân trong l ch s ã chia thành nhi u t c ng i sinh s ng
trên các khu v c a lí khác nhau, m i t c ng i có i u ki n sinh thái,
kinh t , xã h i khác nhau cho dù h cùng xu t thân t m t ngu n g c
ch ng t c hay ngu n g c v n hoá. c tr ng v n hoá th c s là nh ng
y u t liên k t c ng ng c bi u hi n qua ngôn ng , phong t c, t p
quán, nghi l c a các t c ng i. Môi tr ng xã h i ít có bi n i thì các
y u t trên l i càng có v trí quan tr ng và góp ph n vào quá trình c ng
c , oàn k t xã h i trong c ng ng.
M t s nét trong b n s c v n hoá không mang ý ngh a tích c c cho s
phát tri n thì chúng d n b mai m t. Nh ng y u t b n s c c a dân t c
không làm c n tr n s phát tri n thì s
c duy trì, th a k . ây
c ng là m t trong nh ng c n c trong th p k v n hoá (1987- 1997),
UNESCO ã phát ng các qu c gia thành viên coi tr ng y u t v n hoá
truy n th ng (t c ng i) trong s phát tri n.
Tôn giáo, tín ng ng: ây là y u t c ng c s liên k t c ng ng trên c
s ni m tin. Th c t l ch s cho th y ây là m t y u t có tính ch t b n

v ng cho s t n t i c a các c ng ng dân c . B i vì, khi có chung m t
ni m tin và tín ng ng thì con ng i d chia s
c nh ng c nguy n
v m t tinh th n v i nhau.
Các t ch c tôn giáo c ng là các t ch c tham gia tích c c vào các ho t
ng xã h i. Các ho t ng xây d ng o lí h ng thi n, tu thân c a
nhi u tôn giáo ã góp ph n vào nhi u ho t ng xã h i c a c ng ng
b ng các thái t nguy n, d n thân và không v l i. Các ho t ng xã
h i c a các t ch c tôn giáo c thi t l p trên c s tín ng ng, góp
ph n c ng c s liên k t trong c ng ng.
H giá tr , chu n m c: M i c ng ng xác nh cho mình m t h giá tr ,
chu n m c riêng v i tính ch t là các nh ch xã h i quy nh các nh n
th c và hành vi c a các thành viên trong c ng ng (lu t b t thành v n).
Nó quy nh c th các thành viên trong c ng ng ph i làm gì, làm nh
th nào, các quy ch khen th ng, x ph t ra sao.
Khi các thành viên tuân theo các giá tr chu n m c c a c ng ng thì s
b o m s th ng nh t và oàn k t trong c ng ng.
H giá tr chu n m c c a c ng ng c xây d ng trên c s nh n th c,
quan ni m và t p quán c a t ng c ng ng. Vì v y, có nh ng quan ni m
mà c ng ng này ch p nh n và tuân theo, nh ng c ng ng khác l i
th y không th ch p nh n c.
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

103


IV. NH Ữ N G YẾ U TỐ TÁC ĐỘN G ĐẾ N SỰ H Ộ I NHẬP CỦA CỘ N G Đ Ồ N G

S h i nh p c a c ng ng ây c hi u là s g n k t c a các con
ng i riêng bi t l i v i nhau t o nên m t “th c th th ng nh t” hay
m t “t ng th b n ch t”.
Nh ng y u t a v c t nhiên, kinh t và v n hoá ã là nh ng i u ki n
tác ng hình thành c ng ng. Nh ng y u t ó là r t c b n, r t
quan tr ng nh ng trong m t ch ng m c nh t nh, mang tính v mô,
mang tính l ch s . Chúng ta có th và c n thi t ph i xem xét các khía
c nh khác nh khía c nh “tâm lí xã h i” nhìn nh n th u áo c ch
hình thành s k t dính c a c ng ng, hay là s “h i nh p” c a c ng
ng, t c tác ng n s liên k t b n ch t c a nh ng ng i dân v i
nhau t o s c m nh cho h , t ó làm c n c phát tri n ph ng
pháp phát tri n c ng ng.
C ng ng là m t t ng th , các b ph n c a nó quan h v i nhau, tác
ng qua l i v i nhau, ph thu c l n nhau. Không d dàng tách m t b
ph n nào c a c ng ng và coi ó là nguyên nhân gây ra nh ng v n
c a c ng ng. Khó có th nói âu là nguyên nhân, âu là h u qu c a
b t c m t v n nào n y sinh trong c ng ng. Các nhà khoa h c xã
h i, c bi t là tâm lí h c xã h i ã ch ra m t s y u t sau ây t o tác
ng n s c u k t c a nhóm xã h i mà c ng ng là m t nhóm xã h i.

1. Đoàn kết cộng đồng và ý thức cộng đồng

oàn k t c ng ng là s g n k t gi a các thành viên c ng ng v i
nhau, gi a các thành viên v i lãnh o, gi a các t ch c v i thành viên
c a mình, gi a các t ch c v i nhau vì m t m c ích chung nào ó.
oàn k t c ng ng luôn c các nhà nghiên c u c ng ng coi là c
tính hàng u c a m i c ng ng. ây c ng là nh ng m c tiêu mà các
c ng ng mong mu n t c và duy trì.
Ý th c c ng ng là ý chí và tình c m c a nh ng thành viên c ng ng
có nh ng m i liên h v m t huy t th ng ho c m i liên h láng gi ng.

Quá trình t ch c i s ng xã h i b i các thi t ch xã h i l i càng th ng
nh t ý th c c ng ng qua m t s giá tr , chu n m c và bi u t ng riêng.
Ý th c c ng ng c hình thành và phát tri n thông qua nhi u con
ng, trong ó có con ng k th a truy n th ng và quá trình t ng
tác, giao l u gi a m i ng i v i nhau. Trong quá trình tr ng thành c a
con ng i, m i ng i u g p và tr i nghi m, có quan h v i nhi u ng i
khác. M t a tr khi m i sinh ra có quan h u tiên v i ng i m , v i

104

|

MODULE GDTX 7


ￚ
ￚ
ￚ
ￚ

gia ình mình, ti p theo ó là c ng ng b n bè trong nhà tr , nhà m u
giáo, l p h c, tr ng h c..., nh ng ng i b n s ng cùng nhau trong a
ph ng nh nh làng xã, thôn xóm. Thông qua s t ng tác trong quá
trình cùng h c, cùng ch i, cùng làm vi c, cùng sinh s ng, chia ng t s
bùi, lúc vui v c ng nh lúc khó kh n làm cho con ng i g n bó v i nhau
b i tr i nghi m c ng ng. Con ng i càng tr ng thành, s t ng tác
càng nhi u thì ý th c c ng ng càng c hun úc, s g n bó càng b n
ch t b y nhiêu. Cùng v i s tr ng thành, nh n th c v xã h i, v giá tr ,
v v n hoá, tr i nghi m c ng ng phát tri n d n lên thì ý th c c ng
ng c ng phát tri n l n d n lên v b r ng và sâu s c h n v m c .

Con ng i tr ng thành bi t mình g n v i c ng ng. T c m giác tr c
thu c ó, h mong mu n mình làm c i u gì ó cho cái c ng ng
mà mình là m t b ph n và ó chính là tình c m c ng ng. Ng i ta
cho r ng, ý th c c ng ng bao g m b n y u t :
Tính thành viên;
Tính tác ng, nh h ng l n nhau;
Tính tích h p, th ng nh t trong nhu c u và áp ng nhu c u;
Tính chia s , g n k t tình c m.
o l ng m c g n k t c a c ng ng, các nhà xã h i ã a ra “ch
s ” ý th c c ng ng.
Ý th c c ng ng và oàn k t c ng ng là hai y u t g n ch t v i nhau,
b tr cho nhau. N u ng i dân có ý th c c ng ng thì không th không
có s oàn k t c ng ng. Ch khi c ng ng có oàn k t t t thì h m i
giáo d c c ý th c c ng ng.
Các l ch chu n xã h i xu t hi n trong c ng ng là do m t ý th c c ng
ng, m t oàn k t xã h i. i kèm theo s m t oàn k t c ng ng, m t ý
th c c ng ng là s m t ý th c và nhân cách cá nhân. Ng c l i, khi các
cá nhân ng nh t v i c ng ng, hoà mình trong c ng ng s làm t ng
tính oàn k t xã h i ng th i cùng làm t ng ý th c và nhân cách cá nhân.
C ng ng t n t i c là do thành viên trong các nhóm thành viên c a
c ng ng có ti ng nói th ng nh t trong các hành ng/ ho t ng t p
th . Khi không còn tâm th c chung thì c ng ng ó b t u l i tàn. Ví
d , Vi t Nam, m i khu v c dân c , nông thôn c ng nh thành th u
có các t ch c nh oàn Thanh niên, H i Ph n , H i C u chi n binh,
H i Nông dân... M i khi các thành viên c a các nhóm xã h i này có cùng
ti ng nói và ý trí thì s c m nh c a các nhóm này t ng lên, các nhóm
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

105


thành viên u h ng theo s lãnh o c a ng, Chính quy n a
ph ng thì s c m nh oàn k t trong c ng ng c c ng c và tr
thành khu v c dân c c ng ng m nh.
2. Nhu cầu của cộng đồng

Gi ng nh m i cá nhân, nhu c u c a c ng ng là m t trong nh ng
ngu n g c n i t i c n b n thúc y ho t ng c a c ng ng, n y sinh ra
tính tích c c c a c ng ng. Nhu c u c a c ng ng không ph i là nhu
c u c a cá nhân/thành viên c a c ng ng. Nhu c u c ng ng là tr ng
thái tâm lí t n t i nh ng ng i c th ã ng nh t b n thân mình v i
c ng ng mà h là thành viên. Tr ng thái tâm lí này xu t hi n khi các
thành viên c a c ng ng c m th y c n có nh ng i u ki n v t ch t hay
tinh th n nào ó c ng ng có th t n t i và phát tri n.
Không th ng nh t nhu c u c a c ng ng v i nhu c u c a cá nhân.
M i cá nhân có nhi u lo i nhu c u khác nhau v n, m c, , i l i..., các
nhu c u tinh th n, th m m , o c... M i ng i u có các lo i nhu c u
óv im c
òi h i và áp ng khác nhau, tu vào i u ki n và hoàn
c nh khách quan và ch quan c th . Nhu c u c a c ng ng không
ph i là t ng th các nhu c u c a các thành viên. M i c ng ng có nhu
c u, m c ích riêng ph c v cho nhu c u và l i ích chung c a các thành
viên c ng ng. Nhu c u c a c ng ng không tách r i nhu c u c a cá
nhân. ây là s bi n ch ng gi a cái chung v i cái riêng. Nhu c u c a
c ng ng và nhu c u c a cá nhân giao thoa v i nhau m t khu v c
nh t nh nào ó. Khu v c giao thoa chung càng l n thì tính k t dính c a
các thành viên c ng ng càng b n ch t.
Nhu c u c a c ng ng, c ng gi ng nh nhu c u c a cá nhân, bao g m

nhu c u v v t ch t và nhu c u v tinh th n. Nhu c u v t ch t là i u
ki n v t ch t c n thi t c ng ng có th t n t i và phát tri n nh
m t th c th c l p, bao g m i u ki n t nhiên, môi tr ng ng i
dân trong c ng ng i l i, sinh ho t chung, chúng ta v n th ng g i là
“c s h t ng” c a c ng ng nh i n dân d ng, i n tho i, ng
giao thông, tr ng h c, tr m y t , ch , n c s ch... Nhu c u v tinh
th n c a c ng ng và nhu c u v tinh th n c a cá nhân là r t l n, r t
a d ng. Nh ng nhu c u tinh th n c b n có th th y là hoà bình, dân
ch , công b ng, bác ái, t do i l i, t do làm n c trú, h i h p, c
tôn tr ng ngôn ng , b n s c v n hoá, truy n th ng v n hoá, không t
n n xã h i...

106

|

MODULE GDTX 7


Nhu c u c a c ng ng c hình thành thông qua hai con ng ch
y u: Th nh t, các thành viên trong c ng ng cùng có chung m t ho c
vài nhu c u nào ó. Nhu c u chung c a nhi u thành viên trong c ng
ng tr thành nhu c u c a c ng ng. Th hai, m t s thành viên “tiên
phong”, “nòng c t” nào ó nh n ra nh ng nhu c u c n thi t cho s t n
t i và phát tri n c a c ng ng mình. Ví d nh i b ph n các thành
viên “tiên phong” ó ph i tuyên truy n, v n ng, thuy t ph c, giúp
nh ng ng i khác nh n ra nhu c u ó. Bi n nh ng nhu c u c a m t b
ph n tr thành nhu c u chung, có s ng thu n c a c c ng ng.
Phát tri n nhu c u c ng ng, áp ng nhu c u và oàn k t c ng ng là
nh ng y u t g n k t ch t ch v i nhau, tác ng qua l i v i nhau và

thúc y nhau phát tri n. Nhu c u c ng ng càng b c xúc thì c ng
ng càng có ng l c hành ng chung. Càng hành ng chung v i
nhau thì ý th c c ng ng, tình c m c ng ng, oàn k t c ng ng
càng c c ng c . Ng c l i, khi m t c ng ng y u, không có nhu c u
chung, không giao ti p chung thì c u k t c ng ng s l ng l o.
Phát tri n c ng ng khai thác khía c nh nhu c u này b ng cách t o
nên nhi u c h i ng i dân nh n ra nhu c u chung và hành ng
cùng nhau
t c/ tho mãn c nh ng nhu c u chung ó.
3. Các thiết chế và thể chế cộng đồng

C ng ng có b n v ng hay không còn ph thu c r t nhi u t i thi t ch
và th ch c a c ng ng, hay nói cách khác là ph thu c vào c u trúc và
các quy nh c a c ng ng.
Các thi t ch c ng ng bao g m gia ình, dòng h , các t ch c chính
th c và không chính th c c a c ng ng, c th là các t ch c hành
chính, t ch c kinh t , t ch c xã h i, t ch c ngh nghi p, s thích...
Các t ch c trong c ng ng càng phát tri n và ho t ng càng hi u qu
bao nhiêu thì s g n bó c a các thành viên ó v i t ch c và gián ti p v i
c ng ng càng b n v ng b y nhiêu.
C ng ng t n t i và phát tri n có s qu n lí ch t ch nh có tinh th n
c ng ng, nh có nhu c u và ho t ng tho mãn nhu c u c ng ng.
M t khi không có nh ng giá tr chung, không có nh ng nhu c u, nh
h ng quy t nhau ho c không có nh ng quy t c ng x gi a các
thành viên trong c ng ng thì không có c s xã h i t o thành c ng
ng. Nh ng nhu c u, nh ng nh h ng, nh ng quy t c này c hình
thành trong các oàn th / t ch c c a c ng ng. Ch ng h n nh các
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

107


h ng c, n i quy, quy ch do làng xã t ra. Quá trình th ch hoá giá
tr , chu n m c trong các t ch c xã h i t ng ng là các b c quan
tr ng các liên k t xã h i trong c ng ng c b n v ng và có giá tr
i v i t t c m i ng i, t o nên s c m nh c a c ng ng.
Ph ng pháp phát tri n c ng ng khuy n khích m i ng i, t ng c ng
n ng l c và t o quy n cho m i ng i, nh ng không th hành ng m t
cách tu ti n, mà m t m t ph i ti p t c b o v và phát tri n các thi t ch
c ng ng theo chi u h ng tích c c, m t khác ph i tôn tr ng t t c
nh ng th ch , nh ch , nh ng quy nh, nh ng chính sách c a m i
c ng ng, nh ng chính sách chung c a qu c gia, mà c ng ng ó là
thành viên.
4. Quản lí, lãnh đạo cộng đồng

Qu n lí, lãnh o là m t quá trình tác ng có m c ích c a ng i lãnh
o nh m ng viên, khuy n khích và t o không khí hoà thu n, oàn
k t, s n sàng th c hi n các m c tiêu ra v i hi u qu cao nh t.
Trong các l nh v c qu n lí, lãnh o thì l nh v c qu n lí, lãnh o c ng
ng là m t l nh v c khó. C ng nh lãnh o xã h i nói chung, lãnh o
c ng ng tác ng n xã h i thu nh , nh m m c ích duy trì nh ng
c i m v ch t, i u ch nh, hoàn thi n và phát tri n nh ng c i m
ó c a c ng ng/ xã h i.
Ng i lãnh o, qu n lí c ng ng là nh ng ng i có uy tín, c nhân dân
trong c ng ng tín nhi m c làm i di n trong m t ho c m t s v n
nh t nh nào ó. Lãnh o c ng ng có th trùng h p nh ng c ng có th
không trùng h p v i lãnh t / th l nh c ng ng. V m t nguyên t c, ng i
lãnh o là ng i c nhân dân l a ch n, b u ra và c c quan có th m

quy n phê duy t, công nh n nh m t ch c danh chính th c c a c ng ng.
Trong th c t , có nhi u ng i có uy tín nh ng không mu n nh n ch c
danh chính th c vì nhi u lí do, trong ó có th là lí do trách nhi m. Ng c
l i, trong th c t , c ng có nh ng ng i, tuy không c dân tín nhi m, b u
ch n nh ng h l i c “c p trên” c v qu n lí lãnh o c ng ng. Trong
c hai tr ng h p trên u s có nh ng khó kh n khi lãnh o nhân dân.
Lãnh o c ng ng th c ra c ng là m t danh t chung chung vì trên th c
t , có r t nhi u ch c danh c th trên l nh v c c th , trong m t ph m vi
c th : lãnh o v chính tr , kinh t , hành chính, v n hoá, xã h i..., lãnh
o chung, lãnh o m t s t ch c c a dân trong c ng ng...

108

|

MODULE GDTX 7


Ng i lãnh o c ng ng gi i là ng i bi t s d ng tình c m c ng
ng, tinh th n c ng ng, truy n th ng c ng ng k t h p v i h th ng
lu t pháp v n ng, phát huy dân ch , tài n ng c a ng i dân áp
ng nhu c u c a c ng ng, th c hi n t t trách nhi m là n v kinh t —
xã h i c a t n c, làm cho c ng ng phát tri n và t n c phát tri n,
th c hi n m c tiêu c a cách m ng Vi t Nam là “dân giàu, n c m nh, xã
h i công b ng, dân ch , v n minh”.
Lãnh o c ng ng và lãnh o các nhóm/ t ch c trong c ng ng
óng vai trò quan tr ng t o s h i nh p/ ánh giá m c h i nh p c a
c ng ng.
M t nhóm lãnh o t i u bao g m nh ng ng i có trình , có b n
l nh; nh ng ng i tham gia ho t ng c ng ng theo s thích c a

mình, c a b n mình ho c do tính ch t ngh nghi p; nh ng ng i có tín
nhi m cao và là i di n th c s c a nhóm kinh t — xã h i nào ó; v i
m t t l cân i, phù h p gi a nh ng ng i chính c , ng i ng c ;
nh ng ng i có quan h r ng rãi v i nhi u t ng l p dân c khác nhau
và có kh n ng thuy t ph c/thu ph c ng i dân hi u quan i m c a
mình; nh ng ng i t ng ng/ n ý v i nhau nh ng không ph i theo
ki u “kéo bè, kéo cánh”; nh ng ng i nh n th c c t m quan tr ng
c a nh ng n l c và c a nh ng t ch c không chính th c trong vi c
v t qua tính th / lãnh c m v i xã h i, h ng t i nh ng v n c a
xã h i.
M i quan h gi a lãnh o c ng ng v i thành viên c ng ng và gi a
các thành viên c ng ng v i nhau là m i quan h s ng còn, m b o
s c m nh c a c ng ng. N u không có s c m nh này s không có s
phát tri n c ng ng.
Trong ph ng pháp phát tri n c ng ng, phát hi n, b i d ng và a
lãnh o c ng ng vào ti n trình phát tri n c ng ng là m t y u t c n
thi t, không th thi u.
V.

CỘN G Đ ỒN G Ở VI ỆT NAM

Nghiên c u v c ng ng và phát tri n c ng ng là nghiên c u nh ng
nguyên lí, nguyên t c, n i dung, ti n trình chung nh t cho m i qu c gia,
m i c ng ng.
a c nh ng lí lu n ó vào th c hi n và th c
ti n ó t n t i c m t cách b n v ng thì nhà t ch c ph i n m c
t ng c ng ng c th . áp d ng ph ng pháp phát tri n c ng ng
Vi t Nam, ph i bi t c i m c ng ng Vi t Nam và nh ng quan i m,
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

109


nh ng chính sách hi n hành c a Nhà n c Vi t Nam v phát huy nh ng
b n s c v n hoá, dân ch hoá i s ng xã h i...
Vi t Nam, trong quá kh c ng nh trong th i i hi n nay, trong ngôn
ng dân gian, thu t ng “c ng ng” ch t p h p ng i, ít c s
d ng m t cách r ng rãi, ph bi n. Thu t ng “c ng ng” c dùng
ph bi n ch tính ch t “c k t” c a ng i dân. V i b n ch t c a “c ng
ng” theo cách hi u là s liên k t gi a nh ng c dân cùng s ng trong
m t v trí a lí (qu n c ), thì ây là n i dung ch y u mà m i ng i dân
u hi u n u nh c t i “làng - xóm; thôn - xóm; làng - b n..”. Khi nh c t i
nh ng “hàng — xóm”... ng i ta không ch ngh n m t v trí a lí c th
nào ó, mà ng i ta còn ngh ngày n “tình làng, ngh a xóm”, n
truy n th ng v n hoá, nh ng phong t c, t p quán mà nh ng nhóm
ng i này cùng chia s , cùng vun p, cùng ph i th c hi n (tính c ng
ng trong làng xã).
Nh v y, có th th y r ng, tìm hi u “c ng ng” Vi t Nam ph c v
cho phát tri n c ng ng thì ph i tìm hi u v làng, xã, khu dân c . Do
nh ng c i m r t khác nhau v i u ki n kinh t - xã h i nông thôn
và thành th nên vi c tìm hi u c ng ng Vi t Nam c ng c n tìm hi u
v c ng ng nông thôn và c ng ng thành th .
C ng ng là toàn th nh ng ng i cùng s ng, có nh ng quan i m gi ng
nhau, g n bó thành m t kh i trong sinh ho t xã h i. Có th phân lo i
thành c ng ng ngôn ng , c ng ng t c ng i, c ng ng dân c .
C ng ng ngôn ng bao g m nh ng ng i cùng nói m t ngôn ng nào
ó nh c ng ng ng i nói ti p Pháp, c ng ng ng i nói Qu c t ng ...
C ng ng t c ng i ch nh ng ng i có c tr ng v tên g i, ngôn ng ,

v n hoá... gi ng nhau, có th g m m t hay nhi u t c ng i thân thu c
nh : c ng ng ng i Vi t Nam n c ngoài, c ng ng dân t c Dao,
M ng, Thái, Hmông.
C ng ng dân c là t p h p nh ng cá nhân c g n k t b i nhi u m i
quan h v chính tr , kinh t , v n hoá, xã h i, qu c phòng, an ninh, dân
s , môi tr ng... trong m t a gi i nh t nh, nh m duy trì s t n t i,
phát tri n c a t ng thành viên và c a c c ng ng. Nhi u cá nhân h p
l i thành c ng ng, các c ng ng t n t i bên nhau, ho c trong nhau
t o thành c ng ng l n h n nh c ng ng xóm p, c ng ng làng xã,
khu ph , c ng ng a ph ng, c ng ng qu c gia, c ng ng khu
v c, c ng ng qu c t .
110

|

MODULE GDTX 7


Trong tài li u này, t c ng ng ng riêng bi t c hi u là c ng ng
dân c . Trong c ng ng dân c , ng i ta còn a ra khái ni m c ng
ng nông thôn và c ng ng ô th . C ng ng nông thôn là công ng
dân c sinh s ng khu v c nông thôn. ây là lo i c ng ng t ng i
n gi n và thu n nh t v m t xã h i, ho t ông kinh t ch y u d a vào
s n xu t nông nghi p. C ng ng ô th là c ng ng dân c s ng ô
th . ây là lo i c ng ng không thu n nh t v m t xã h i, ho t ng
kinh t ch y u d a trên s n xu t công nghi p và th ng m i, d ch v .
1. Một số đặc điểm của cộng đồng nông thôn Việt Nam

1.1. Cách tổ chức của cộng đồng

Cu c s ng nông nghi p ph thu c vào thiên nhiên, ng i nông dân ph i
liên k t v i nhau, d a vào nhau mà s ng. Vì v y “ c tr ng s m t c a
làng — xã Vi t Nam là tính c ng ng”. C ng ng nông thôn Vi t Nam
c t ch c r t ch t ch . Theo Giáo s Tr n Ng c Thêm, làng xã Vi t
Nam c t ch c theo nhi u “nguyên t c” khác nhau, c th :
T ch c nông thôn theo huy t th ng: gia ình và gia t c. “ i v i ng i
Vi t Nam, gia t c tr thành m t c ng ng g n bó v i vai trò quan
tr ng, th m chí còn h n c gia ình. H r t coi tr ng các khái ni m liên
quan n gia t c nh tr ng h , t c tr ng, nhà th h , t
ng, gia
ph , ru ng k , gi h , gi t , m ng th ... Không ph i ng u nhiên mà
trong ti ng Vi t, khái ni m truy n th ng c a Vi t Nam là “làng n c”,
còn “nhà n c ch là sao ph ng khái ni m “qu c gia” c a Trung Hoa.
Vi t Nam, làng và gia t c nhi u khi ng nh t v i nhau. D u v t hi n
t ng “làng là n i c a m t h ” còn l u l i trong hàng lo t tên làng:
ng Xá, Ngô Xá... Trong làng, ng i Vi t cho n gi v n thích s ng
theo l i “ i gia ình”. N n kinh t nông nghi p ã g n ch t con ng i
v i ru ng t, v i làng - xã. Làng - xã là n i ng i nông dân nói chung
và nông dân ng b ng B c B nói riêng sinh ra, l n lên, s ng quây
qu n cùng ông bà, cha m , anh ch em, h hàng ru t th t... Làng - xã, t
tiên là n i c dòng h i này qua i khác sinh s ng và góp ph n xây
d ng nên tình c m g n bó v i quê h ng. T ch c làng xã theo dòng h
này là theo tôn ti. S c m nh gia t c th hi n tinh th n ùm b c,
th ng yêu nhau. Ng i trong h có trách nhi m c u mang nhau v v t
ch t, h tr nhau v trí tu , tinh th n.
T ch c nông thôn theo a bàn c trú xóm và làng: Nh ng ng i s ng
g n nhau có xu h ng liên k t ch t ch v i nhau. S n ph m c a m i liên
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

111


k t này là khái ni m làng và xóm... Khi công xã th t c tan rã và chuy n
thành công xã nông thôn thì các thành viên c a làng không ch g n bó
v i nhau b ng các quan h máu m mà còn g n bó b ng nh ng quan h
s n xu t. Tuy nhiên nh ng quan h s n xu t này Vi t Nam c ng khác
h n v i ph ng Tây. ph ng Tây, các gia ình s ng g n nhau c ng có
quan h v i nhau, nh ng h s ng theo ki u trang tr i, quan h l ng l o,
ph n nhi u mang tính ch t xã giao. Vi t Nam thì khác, ng i Vi t Nam
liên k t v i nhau ch t ch t i m c “bán anh em xa, mua láng gi ng g n”.
Nguyên t c này b sung cho nguyên t c “M t gi t máu ào h n ao n c
lã”: Ng i Vi t Nam không th thi u c anh em h hàng nh ng ng
th i c ng không th thi u c “bà con hàng xóm”. Cách t ch c nông
thôn theo a bàn c trú d a trên quan h hàng ngang, theo không gian,
là ngu n g c c a tính dân ch , b i l mu n giúp nhau, mu n có quan
h lâu dài thì ph i tôn tr ng, bình ng v i nhau. ó là hình th c dân
ch s khai, dân ch làng m c. Trong l ch s , n n dân ch này có tr c
n n dân ch c a ph ng Tây...
T ch c nông thôn theo ngh nghi p và s thích: Ph ng h i. Trong m t
làng, ph n l n ng i dân làm nông nghi p. Tuy nhiên, trong nhi u làng có
m t b ph n dân c sinh s ng b ng ngh khác. Nh ng ng i này c ng
liên h ch t ch v i nhau khi n cho nông thôn Vi t Nam có thêm m t
nguyên t c t ch c th ba, theo ngh nghi p, t o thêm n v g i là
ph ng nông thôn, liên k t nh ng ng i cùng s thích. Nh ng ng i
này t p h p v i nhau thành các h i. C ng nh t ch c nông thôn theo a
bàn c trú, t ch c theo ngh nghi p và s thích, ây là s liên k t theo
chi u ngang, cho nên “ c tr ng c a ph ng h i là tính dân ch — nh ng
ng i cùng h i có trách nhi m t ng tr , giúp nhau”.

c tr ng c b n c a c ng ng nông thôn Vi t Nam là “tính c ng ng
và tính t tr ”.

1.2. Tính cộng đồng

Vi c t ch c nông thôn ng th i theo nhi u nguyên t c khác nhau t o
nên tính c ng ng làng xã. Tính c ng ng nh n m nh vào s ng
nh t. “Do ng nh t nên ng i Vi t Nam s n sàng oàn k t, giúp l n
nhau, coi m i ng i trong c ng ng nh anh ch em trong nhà. C ng
do ng nh t nên ng i Vi t Nam luôn có tính t p th r t cao, hoà ng
vào cu c s ng chung. S ng nh t (gi ng nhau) c ng chính là ng n
ngu n c a n p s ng dân ch - bình ng, b c l trong các nguyên t c t
ch c nông thôn theo a bàn c trú, theo ngh nghi p...”.

112

|

MODULE GDTX 7


Bên c nh m t tích c c c n phát huy, tính ng nh t còn nh ng m t h n
ch nh t nh, nh h ng t i cách suy ngh c ng nh hành vi c a ng i
Vi t. Tính d a d m, l i vào t p th : “N c trôi thuy n trôi, n c n i thì
thuy n n i”. T h i h n là tình tr ng “Cha chung không ai khóc” ho c
“L m sãi không ai óng c a chùa”. Cùng v i thói d a d m, l i là t
t ng c u an (an ph n th th ng) và c n . M t c i m tr m tr ng
khác n a là thói cào b ng, k , không mu n cho ai h n mình: “X u u
còn h n t t l i”; “Khôn c không b ng ng c àn”; “Ch t m t ng còn
h n s ng m t ng i”.

1.3. Tính tự trị

Nông thôn Vi t Nam c t ch c theo ki u bi t l p, khép kín, k c v v
trí t ai cho n s qu n lí xã h i. M i ho t ng u di n ra sau b i
tre làng, làng nào bi t làng y. M i làng là m t v ng qu c nh khép kín
v i lu t pháp riêng (mà các làng g i là h ng c). S bi t l p ó t o nên
truy n th ng “phép vua thua l làng”. Tình tr ng này th hi n quan h
dân ch c bi t. Bi u t ng c a tính t tr là l y tre. R ng tre bao kín
quanh làng, tr thành m t th thành l y kiên c b t kh xâm ph m: t
không cháy, trèo không c, ào ng h m thì v ng r không qua.
Tính t tr chú tr ng nh n m nh vào s khác bi t. S khác bi t gi a làng
này v i làng khác. S khác bi t là c s c a tính t tr , t o nên tinh th n
t l p c ng ng: m i làng, m i t p th ph i t li u l y m i vi c. Vì ph i
t lo li u nên ng i Vi t Nam có truy n th ng c n cù, u t t m t t i,
bán m t cho t, bán l ng cho tr i. Nó c ng t o nên n p s ng t c p t
túc, m i làng, t áp ng m i nhu c u cho cu c s ng c a làng mình, m i
nhà có v n rau, chu ng gà, ao cá, t m b o nhu c u v n; có b i tre;
r ng xoan, g c mít, t m b o nhu c u v .
Khía c nh tiêu c c có ngu n g c t tính t tr cao nh n m nh vào s
khác bi t, c s c a tính t tr là óc t h u, ích k “bè ai ng i n y
ch ng, ru ng ai ng i n y p b , ai có thân ng i y lo, ai có bò ng i
y gi ”, “thân trâu, trâu lo, thân bò, bò li u”... Bi u hi n tiêu c c khác
c a tính t tr là óc bè phái, a ph ng, c c b , làng nào bi t làng n y,
ch lo vun vén cho a ph ng mình: “tr ng làng nào làng y ánh,
thánh làng nào làng y th ”, “trâu ta n c ng ta”, “ta v ta t m ao ta,
dù trong dù c ao nhà v n h n”. M t bi u hi n khác c a tính khác
bi t là óc gia tr ng, tôn ti: “Tính tôn ti là s n ph m c a nguyên t c t
ch c c ng ng nông thôn theo huy t th ng, t thân nó không ph i là
x u, nh ng khi g n li n v i óc gia tr ng, t o nên tâm lí quy n huynh
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

113


th ph , áp t ý mu n c a mình cho ng i khác, t o nên t t ng th
b c vô lí, s ng lâu lên lão làng, thì nó tr thành m t l c c n áng s cho
s phát tri n c a xã h i”.
Tính c ng ng và tính t tr là hai c tr ng c b n, chúng là ngu n g c
s n sinh ra hàng lo t u i m và nh c i m trong tính cách c a ng i
Vi t Nam.
Ch c n ng
B n ch t
Bi u t ng
H
qu
tt
Hu
qu
xu

Tính c ng

ng

Liên k t các thành viên
D ng tính, h ng ngo i
Sân ình, gi ng n c, cây a
— Tinh th n oàn k t, t ng tr

— Tinh th n t p th , hoà ng
— N p s ng dân ch , bình ng
— S th tiêu vai trò cá nhân
— Thói d a d m, l i
— Thói cào b ng, k

Xác nh s c l p c a làng
Âm tính, h ng n i
L y tre
— Tinh th n t l p
— Tính c n cù
— N p s ng t c p, t túc
— Óc t h u, ích k
— Óc bè phái, a ph ng
— Óc gia tr ng, tôn ti

2. Đặc điểm của cộng đồng thành thị Việt Nam

Vi t Nam, n u nh nông thôn làng xã là m t t ch c t tr v ng m nh
thì ng c l i, ô th trong l ch s Vi t Nam r t kém phát tri n, y u t và l
thu c. i u này trái ng c hoàn toàn v i ph ng Tây. ph ng Tây,
làng, xã r t r i r c, còn ô th là m t t ch c t tr v ng m nh. Xét v
ngu n g c, ph n l n ô th Vi t Nam do nhà n c s n sinh ra, mang tính
quy lu t t t y u do s khác bi t c a hai lo i hình v n hoá quy nh n n
v n hoá Vi t Nam. Nông nghi p c coi tr ng, làng xã là trung tâm, cho
nên làng xã có quy n t tr . Còn châu Âu, do s m phát tri n th ng
m i và công nghi p nên ô th t tr và có quy n uy. xem xét c i m
ô th Vi t Nam c n xem xét hai khía c nh: ô th trong quan h v i
qu c gia và trong quan h v i nông thôn.
Trong quan h v i qu c gia, ô th Vi t Nam có ba c i m:

Xét v ngu n g c, ph n l n các ô th Vi t Nam do nhà n c sinh ra. Các
ô th l n nh ra i các giai o n khác nhau nh V n Lang, C Loa,
Th ng Long, Phú Xuân... u hình thành theo con ng nh th .

ￚ

114

Tính t tr

|

MODULE GDTX 7


ￚ

ￚ

V ch c n ng, ô th Vi t Nam th c hi n ch c n ng hành chính là ch
y u, trong ô th có b ph n làm qu n lí và b ph n làm kinh t . Th ng
thì b ph n qu n lí hình thành tr c, d n d n b ph n làm kinh t m i
c hình thành m t cách t phát.
V m t qu n lí, ô th Vi t Nam u do nhà n c qu n lí. Nhà n c t
ra ô th thì nhà n c ph i qu n lí và khai thác, ó là i u d hi u. Th m
chí, nh ng ô th hình thành t phát vào nh ng a i m giao thông
buôn bán thu n ti n nh Ph Hi n, H i An... thì ngay sau khi hình
thành, Nhà n c c ng l p t c t m t b máy cai tr n m tr n quy n
ki m soát và khai thác.
Ba c i m trên chính là nguyên nhân làm cho ô th Vi t Nam có di n

m o trái ng c h n v i ô th ph ng Tây ã nói trên ây.
V m i quan h gi a ô th Vi t Nam v i nông thôn, do s c m nh c a
truy n th ng v n hoá nông nghi p, nông thôn không t chuy n thành ô
th , nên Vi t Nam, có nh ng làng xã nông thôn th c hi n ch c n ng
kinh t c a ô th , ó là làng công th ng nh làng Bát Tràng, làng
B i... N u ph ng Tây thì nh ng làng nh v y s phát tri n d n lên,
m r ng và t phát chuy n thành ô th . Nh ng Vi t Nam, chúng
không tr thành ô th c, m i sinh ho t v n gi ng nh m t làng nông
nghi p thông th ng. S d nh v y vì c làng cùng làm m t ngh , có
cùng s n ph m, không buôn bán cho ai trong làng c. Mà không có
trao i hàng hoá n i b thì không tr thành ô th
c. M t khác, do
tính t tr , dân c s ng t c p, t túc, khép kín, không có nhu c u buôn
bán, giao l u, ó là lí do th hai khi n các làng công th ng không th
tr thành ô th c.
Nông thôn Vi t Nam không ch b kìm gi không th phát tri n thành ô
th mà chi ph i c ô th , khi n ô th ch u nh h ng c a nông thôn và
mang c tính nông thôn r t m nét. T ch c hành chính c a ô th
Vi t Nam c sao ph ng theo t ch c nông thôn. H u qu s chi ph i
c a nông thôn v i ô th cho t i ngày nay v n còn sót l i ngay trong lòng
các ô th .
S chi ph i m nh c a nông thôn i v i ô th khi n cho ô th Vi t Nam
truy n th ng luôn có nguy c b nông thôn hoá. Trong l ch s , các ô th
khi không còn c th c hi n ch c n ng là trung tâm hành chính n a
thì nó th ng b thu h p, d n tr l i nguyên hình là nông thôn. Tuy là
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

115

dân thành th nh ng h v n mang b n ch t và tính cách c a ng i nông
thôn, nên m i khi có i u ki n là h b c l .
Ngày nay, do tác ng c a kinh t th tr ng, h i nh p qu c t , giao l u
v n hoá..., cùng v i nhi u chính sách phát tri n kinh t , giáo d c, v n
hoá, t t ng... b m t c ng ng nông thôn và c ng ng thành th , i
s ng kinh t , tâm lí, xã h i c a ng i dân c nông thôn và thành th ã
thay i nhi u, ã chuy n bi n theo h ng phát huy truy n th ng v n
hoá tích c c, d n kh c ph c c nh ng h n ch . Tuy nhiên, s thay i
ó ã và s ti p di n trong m t th i gian dài n a.
C ng ng là m t th c th s ng/m t xã h i thu nh ph c t p c k t
c u b n v ng b i n n t ng v n hoá, truy n th ng chung, có g c r sâu sa,
b i nhu c u, tình c m và ý th c c a nh ng ng i dân. Quá trình t ng
tác gi a ng i dân trong c ng ng là c s n y sinh ý th c c ng ng,
nhu c u c ng ng và ng th i c ng là áp ng yêu c u có m t cu c
s ng t t p h n cho m i thành viên c ng ng. C u trúc c ng ng
g m các thành viên là cá nhân, là gia ình, dòng h , là các t ch c i
di n c a ng i dân, t ch c chính quy n... C ng ng ch u s tác ng
t phía ngoài, chính sách v mô chung c a Nhà n c, qu c gia và ch u
tác ng t b n thân các m i quan h n i t i bên trong c ng ng.

Nội dung 2

VẤN ĐỀ CỘNG ĐỒNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN GIẢI QUYẾT
VẤN ĐỀ CỘNG ĐỒNG

I. VẤN Đ Ề CỘN G Đ ỒN G

1. Khái niệm về vấn đề cộng đồng

V n c ng ng là nh ng khó kh n, tr ng i, nh ng rào c n trong
ti n trình th c hi n nhu c u chính áng, h p pháp các l nh v c i
s ng kinh t , v n hoá, qu n lí, xã h i..., ng n c n quá trình phát tri n
c a c ng ng.
Xu t phát t tính t ng th c a c ng ng, gi ng nh nhu c u c ng ng,
v n c ng ng là khó kh n, tr ng i, rào c n... c a m t ch nh th
th ng nh t ch không ph i là khó kh n c a m t ho c m t vài thành viên
c ng ng.
V n c ng ng có th là v n qu n lí i u hành, c ng có th là v n
liên quan n s t n vong, s ng còn c a c ng ng, có th là v n
uy tín c a c ng ng.

116

|

MODULE GDTX 7


Tuy nhiên, chúng ta bi t r ng, không th nói n c ng ng mà không
nói n thành viên c ng ng, t c là nói n t ng cá nhân, t ng gia ình
s ng trong c ng ng ó. C ng gi ng nh nhu c u, v n c ng ng có
th là v n chung mà i b ph n ng i dân trong c ng ng cùng g p
ph i. Có nh ng v n c ng ng, ban u ch là v n c a m t vài cá
nhân, nh ng có nguy c lây lan ra toàn c ng ng. T công tác truy n
thông, m i ng i nh n th y nh ng v n ó có nguy c lan r ng trong
c ng ng, r i th a nh n nó là v n chung c a c ng ng.
Tóm l i, v n c ng ng là nh ng khó kh n mang tính xã h i mà c ng
ng ang ph i i m t, c n tr s phát tri n c a c ng ng.

2. Nguồn gốc của vấn đề cộng đồng

C ng ng là m t xã h i thu nh , trong c ng ng có thành viên là
nh ng c dân trong c ng ng, nh ng gia ình, dòng h , nh ng t ch c
kinh t , chính tr - xã h i, t ch c c a ng i dân... V n c ng ng th c
ch t là v n xã h i n y sinh trong quá trình t ng tác gi a các thành
viên trong c ng ng v i nhau, gi a cá nhân v i t ch c, gi a các t ch c
v i nhau, gi a ng i qu n lí v i ng i b qu n lí... liên quan n môi
tr ng s ng, vi c phân ph i s n ph m xã h i, i u ki n phát tri n c a
ng i dân trong c ng ng...
Nh ng b t bình ng trong quy n l i và ngh a v c a công dân, s thi u
dân ch trong i s ng xã h i là nguyên nhân sâu xa c a nhi u v n
c ng ng.

3. Tính cục bộ và tính thời đại của vấn đề cộng đồng

V n c a c ng ng có tính ch t t ng i, c c b , không nh t thi t
c ng ph i là v n c a c ng ng khác. Tính c c b ây có ngh a là
tính a ph ng c a v n . Tính c c b không mâu thu n v i tính xã
h i. Tính xã h i là “xã h i” trong ph m vi c ng ng.
V i các n c khác nhau, các giai o n l ch s khác nhau thì v n
c ng ng c t ra r t khác nhau. Ví d , n u nh trong th i kì u
c a ch ngh a t b n, các n c ph ng Tây và B c M ph i i u v i
n n b n cùng hoá, nghèo ói, b nh t t, t n n xã h i tràn lan trong c ng
ng, thì ngày nay, m i quan tâm c a nhi u c ng ng ph ng Tây là
v n liên quan n s thi u h t ngu n lao ng tr b sung do t l
sinh th p, tu i th cao ho c v n an toàn cu c s ng trong b i c nh
kh ng b toàn c u... V i các n c nghèo, các n c ang phát tri n, trong
ó có Vi t Nam, m i quan tâm c a toàn xã h i nói chung, c a c ng ng
KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI CỘNG ĐỒNG

|

117