Tư tưởng HCM về bồi dưỡnng thanh niên

MỞ ĐẦU

Chăm lo bồi dưỡng thế hệ trẻ - chủ nhân tương lai của đất nước là một
trong những nội dung quan trọng trong tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Người cùng Đảng ta trực tiếp tổ chức bồi dưỡng thế hệ trẻ, đồng thời bản thân tự
nêu gương sáng để mọi người học tập, noi theo. Người khẳng định: "Bồi dưỡng
thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết"1.
Từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức được vị trí, vai trò to
lớn và luôn đặt niềm tin vào tuổi trẻ trong sự nghiệp cách mạng. Người nói
rằng: "Hỡi Đông Dương đáng thương hại! Người sẽ chết mất, nếu đám thanh
niên già cỗi của Người không sớm hồi sinh" 2. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, để
thức tỉnh một dân tộc phải bắt đầu từ thức tỉnh thanh niên, đặt lên hàng đầu
nhiệm vụ giáo dục thế hệ thanh niên.
Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, thế hệ trẻ Việt Nam là lực lượng có sức
khỏe, hăng say, sáng tạo và lòng nhiệt tình cách mạng. Họ không những là đội
quân xung kích, là người kế tục sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng, của
nhân dân mà còn là người chủ tương lai của nước nhà. Người chỉ rõ: "Thanh
niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy, nước nhà thịnh hay suy,
yếu hay mạnh một phần lớn do các thanh niên"3. Để hoàn thành được nhiệm
vụ cách mạng vẻ vang đó, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, trước hết thế hệ trẻ
phải được học tập rèn luyện; đồng thời Đảng cần phải đặc biệt quan tâm đào
tạo, rèn luyện, để họ kế tục xứng đáng sự nghiệp cách mạng, thành những
người vừa "hồng", vừa "chuyên".
Những lời dạy bảo của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến nay vẫn còn
nguyên giá trị, thanh niên vẫn thể hiện vai trò của mình là lực lượng chủ nhân
tương lai của đất nước. Nhưng trong giai đoạn hiện nay thế hệ trẻ của chúng
ta đang lớn lên trong những điều kiện hết sức phức tạp của bối cảnh toàn cầu
1

. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, H. 2008, tập 12, tr. 498, CD-ROM.
. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 2, tr.133.

3
. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 5, tr. 185.
2

1


hóa, những tác động tiêu cực của xu thế toàn cầu hóa đã ảnh hưởng không
nhỏ đến sự phát triển của thế hệ trẻ. Để xây dựng một lực lượng kế cận các
thế hệ cách mạng đi trước có đủ năng lực, trình độ, có phẩm chất đạo đức
cách mạng trong sáng để xứng đáng với cương vị là chủ nhân của đất nước
trong tương lai thì việc tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về bồi dưỡng, giáo
dục thanh niên là việc làm có ý nghĩa vô cùng to lớn và thiết thực.
Xuất phát từ tầm quan trọng của vấn đề nêu trên nên tác giả đã chọn
đề tài: "Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về bồi dưỡng thế hệ cách mạng
cho đời sau vào việc xây dựng lực lượng thanh niên ở nước ta hiện nay"
làm tiểu luận hết học phần của mình.

2


NỘI DUNG

I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC, BỒI DƯỠNG THẾ
HỆ TRẺ

1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về thế hệ trẻ
Trong nhiều bài nói, bài viết của mình Hồ Chí Minh cho rằng thanh
niên là lớp người trẻ tuổi có hoài bão, ước mơ, giàu nghị lực và rất khát khao
với lý tưởng cao đẹp, có đức xả thân vì nghĩa lớn và lòng vị tha sâu sắc. Đó là

một lứa tuổi đang ở thời kỳ sung sức, vươn lên và đón nhận; lứa tuổi ham
hiểu biết, khám phá, thích thể hiện mình, có khả năng trong việc thực hiện lý
tưởng, niềm tin và mục tiêu cao quý của xã hội. Đó là lứa tuổi có tính nhạy
cảm nhanh với cái mới, cái đẹp và cái tiến bộ, mà ít chịu ảnh hưởng của
những tiêu cực và thành kiến trong quá khứ. Do vậy nếu được giáo dục tốt
phù hợp với tính cách và tâm lý, một sự giáo dục tiến hành trên cơ sở tạo ra
những điều kiện vật chất, tinh thần cho sự phát triển tính cách, tâm lý đó, và
biết định hướng, động viên đúng mức thanh niên sẽ say sưa với lý tưởng sống
cao đẹp, phát huy tài năng, tính sáng tạo, sẵn sàng hy sinh vì đại nghĩa.
Hồ Chí Minh cho rằng, thanh niên là lớp người trẻ tuổi, có sức khỏe,
nhưng còn thiếu kinh nghiệm do chưa từng trải, cần phải được xã hội quan
tâm chăm sóc, vun trồng để họ trở thành công dân hữu ích cho đất nước. Khi
nói về thanh niên với tính chất là một lực lượng xã hội, Hồ Chí Minh đã xác
định: thanh niên là công dân của nước Việt Nam. Đó là lực lượng đông đảo,
luôn hăng hái xung phong đi đầu trong mọi nhiệm vụ khó khăn, gian khổ, và
có khả năng hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao. Trong sự nghiệp xây
dựng chủ nghĩa xã hội, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: thanh niên là người xung
phong trong công cuộc phát triển kinh tế và văn hóa. Ở một số bài nói, bài
viết, Người đã nêu rõ: Thanh niên là nguồn xung lực mạnh mẽ của đất nước,
là lực lượng quan trọng của cách mạng.
3


Trong Thư Gửi thanh niên và nhi đồng toàn quốc nhân dịp tết sắp đến
Hồ Chí Minh viết: "Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi
trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội" 4. Ở đây, Người đã chỉ ra tuổi thanh niên
là thời kỳ đẹp nhất, sống động nhất, như mùa xuân trăm hoa đua nở, tràn đầy
nhựa sống, sức mạnh.
Như vậy, trong quan niệm của Hồ Chí Minh, thanh niên là lớp người
trẻ tuổi, có sức khỏe, là lớp người năng động, sáng tạo, có ý thức vươn lên

trong cuộc sống…
2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò của thanh niên
trong cách mạng
Thực tiễn cách mạng cho thấy, muốn giáo dục thanh niên thành lớp
người kế thừa trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của dân tộc, của
Đảng, trước tiên phải đánh giá một cách đúng đắn, khách quan, khoa học về
họ. Các bậc tiền bối yêu nước ở nước ta cũng có sự quan tâm đến thanh niên.
Song, do điều kiện lịch sử hạn chế, do lập trường giai cấp khác nhau nên cách
đánh giá và giải quyết vấn đề này đều có sự khác nhau. Đến đầu thế kỷ XX,
đứng trên lập trường của giai cấp công nhân, kế thừa và phát triển sáng tạo di
sản tư tưởng tiến bộ của dân tộc và thời đại, với tầm nhìn chiến lược và
phương pháp khoa học, Hồ Chí Minh đã đánh giá một cách đúng đắn, khách
quan, toàn diện về thanh niên. Khi nói về vị trí, vai trò của thanh niên trong
cách mạng Hồ Chí Minh cho rằng:
2.1. Thanh niên là một bộ phận quan trọng của dân tộc, là người
chủ tương lai của đất nước
Ngay từ thời còn trẻ tuổi, Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến thanh
niên. Và sau này, trong suốt cuộc đời cách mạng của mình, Người luôn luôn
chăm lo, giáo dục thanh niên, mạnh dạn giao nhiệm vụ và từng bước dìu dắt
họ tham gia đấu tranh cách mạng. Chính trong những năm tháng khó khăn,
gian khổ đầy thử thách của dân tộc và của bản thân, Người đã sớm nhận ra
4

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 4, tr. 167.

4


những phẩm chất tuyệt vời của thanh niên, đánh giá cao vị trí, vai trò của họ
đối với vận mệnh của dân tộc và cách mạng. Người thấy vấn đề cốt tử là:

tương lai của dân tộc, tiền đồ của Tổ quốc và sự thắng lợi, sự phát triển của
cách mạng nước ta hoàn toàn phụ thuộc vào việc hiểu thanh niên, tin thanh
niên, chăm lo giáo dục và dìu dắt họ, mạnh dạn trao cho thanh niên những
trách nhiệm xứng đáng.
Trong quá trình ra đi tìm đường cứu nước, Người nhận thấy, muốn
thức tỉnh dân tộc, trước hết phải thức tỉnh thanh niên. Người nói: "Hỡi đông
dương đáng thương hại! Người sẽ chết mất, nếu đám thanh niên già cỗi của
Người không sớm hồi sinh"5. Nếu như trước đâu Mác, Ăngghen, Lênin đã luôn
gắn thanh niên với giai cấp công nhân và đảng tiên phong của nó, thì Hồ Chí
Minh từ điều kiện lịch sử cụ thể của nước ta, Người luôn gắn thanh niên với dân
tộc, tiếp đó với giai cấp công nhân, nhân dân lao động và đảng tiên phong.
Để chuẩn bị thành lập Đảng tiên phong, Bác tổ chức ra "Thanh niên
cách mạng đồng chí Hội". Chính Bác là người động viên, tổ chức, kêu gọi
những thanh niên ưu tú ra nước ngoài để được bồi dưỡng về lý luận và công
tác cách mạng. Khi cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa được thành lập, đã mở ra một trang sử mới trong lịch sử dân tộc
ta, một thời kỳ vẻ vang của thanh niên nước ta. Từ đây, tiền đồ rạng rỡ của
đất nước mở ra trước mắt thanh niên. Do đó, Người nhắc nhở cả dân tộc cần
nhận thức đúng về lớp trẻ hôm nay; chăm lo, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện để
họ làm tốt vị trí, vai trò của mình trong thời đại mới. Đặc biệt trong giờ phút
hiểm nghèo của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, tin tưởng
vào tương lai của đất nước, vào thanh niên nước nhà, Hồ Chí Minh đã viết:
"Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy nước nhà thịnh
hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên"6. Người còn nói,
thanh niên là người chủ tương lai của đất nước, dám nghĩ, dám làm, năng
động, sáng tạo, giàu nghị lực, ý chí, ước mơ, hoài bão.
5

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 2, tr. 133.
. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 5, tr. 185.

6

5


Hồ Chí Minh luôn chăm chú theo dõi, biểu dương những cố gắng, tiến
bộ của thanh niên và luôn đánh giá cao tiềm năng, vai trò và những cống hiến
to lớn của thanh niên. Người khẳng định: thanh niên là "bộ phận quan trọng",
"năng động", "tốt đẹp nhất", "to lớn nhất" và "hy vọng nhất" của dân tộc. Như
vậy, Hồ Chí Minh có cái nhìn rất mới, rất đúng về thanh niên. Trong nhiều
lần và ở các thời điểm khác nhau, khi nói chuyện với thanh niên, cũng như
những người lớn tuổi, Người thường ân cần nhắc nhở thanh niên đấu tranh
khắc phục những khuyết, nhược điểm như ham chuộng hình thức, thiếu thực
tế, bệnh cá nhân, tự cao, tự đại…
2.2. Thanh niên là lực lượng xung kích trên mọi mặt trận, là cánh
tay đắc lực của Đảng
Trong mọi giai đoạn của cách mạng thanh niên luôn là lực lượng xung
kích. Họ sẵn sàng chịu đựng mọi gian khổ hy sinh, đảm nhận những nhiệm vụ
nặng nề, khó khăn nhất trên mặt trận chiến đấu cũng như phát triển kinh tế.
Người chỉ rõ: thanh niên là những đội quân xung kích trên các mặt trận, là đại
biểu cái tinh thần tự tôn, tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại, là chủ
lực quân, là lực lượng cơ bản trong bộ đội, công an và dân quân tự vệ đang
hăng hái giữ gìn trật tự trị an, bảo vệ Tổ quốc. Trong mọi công việc, thanh
niên là lực lượng có khả năng thực hiện khẩu hiệu: "Đâu cần thanh niên có,
việc gì khó có thanh niên". Chính vì vậy, Hồ Chí Minh thường xuyên quan
tâm đến thanh niên, biểu dương những việc làm tốt, những hành động anh
hùng, dũng cảm, sáng tạo của họ. Người nói: "Khắp thành thị, nông thôn,
miền xuôi, miền núi, thanh niên ta ngày nay đã thành một đội quân to lớn,
hăng hái tiến lên, quyết tâm phấn đấu, hy sinh vì Tổ quốc thân yêu, vì tiến bộ

xã hội"7.
Theo Hồ Chí Minh thanh niên còn là cách tay đắc lực, là đội dự bị tin
cậy của Đảng. Người cho rằng, thanh niên luôn luôn đi đầu trong việc thực
hiện đường lối do Đảng đề ra và là nguồn lực bổ sung cho đội ngũ của Đảng
những người trẻ, khỏe ngày càng đông, ngày càng mạnh. Với ý nghĩa đó, Người
7

. Hồ Chí Minh Sđd, tập 11, tr. 504.

6


đã nói: Tôi luôn luôn nói đến thanh niên, vì trong mọi công việc thanh niên
luôn luôn hăng hái xung phong và họ xứng đáng là cánh tay đắc lực của Đảng.
2.3. Thanh niên là lực lượng tiếp sức cách mạng cho các thế hệ đi
trước, đồng thời là người phụ trách dìu dắt thiếu niên, nhi đồng
Thanh niên là lực lượng trung gian vừa kế thừa, tiếp sức cho các thế hệ
cách mạng đi trước, vừa là lực lượng có vai trò dìu dắt, dạy bảo thế hệ sau mình
đó là thiếu niên nhi đồng. Thanh niên nước ta luôn kế thừa và phát triển xứng
đáng những thành tựu của các thế hệ cha ông. Giữa những ngày đầu tiên đầy thử
thách của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, trong Thư gửi chiến
sĩ cảm tử quân Thủ đô, Hồ Chí Minh đã viết: "Các em cảm tử để cho tổ quốc
quyết sinh. Các em là đại biểu cái tinh thần tự tôn tự lập của dân tộc ta mấy
nghìn năm để lại, cái tinh thần quật cường đó đã kinh qua Hai Bà Trưng, Lý
Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, Phan Đình Phùng,
Hoàng Hoa Thám, truyền lại cho các em. Nay các em gan góc tiếp tục cái
tinh thần bất diệt đó, để truyền lại cho nòi giống Việt Nam muôn đời về sau"8.
Từ ngày Hồ Chí Minh đi tìm đường cứu nước, thành lập Đảng Cộng
sản Việt Nam, gắn sự nghiệp giải phóng dân tộc với giải phóng xã hội, thanh
niên Việt Nam luôn thể hiện được sự thống nhất và kế thừa các thế hệ cách

mạng. Bởi vì, cách mạng xã hội chủ nghĩa là một cuộc cách mạng vĩ đại nhất,
song cũng là một cuộc cách mạng gay go, phức tạp và khó khăn nhất trong
lịch sử. Thực hiện cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa là một cuộc cách mạng vĩ
đại nhất, song cũng là một cuộc cách mạng gay go, phức tạp và khó khăn nhất
trong lịch sử. Thực hiện cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ
nghĩa xã hội không phải là công việc của một nhóm người, một tập đoàn
người hoặc một vài thế hệ, mà là sự nghiệp của giai cấp công nhân và các
tầng lớp nhân dân lao động với nhiều thế hệ nối tiếp nhau. Sự kế tục thống
nhất của các thế hệ cách mạng là rất quan trọng và cần thiết. Hơn nữa, kẻ thù
của chúng ta không bao giờ cam chịu thất bại. Chúng điên cuồng chống phá
chủ nghĩa xã hội bằng mọi âm mưu thủ đoạn tinh vi, từ chiến tranh đến "diễn
8

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 5, tr. 35.

7


biến hòa bình’, kết hợp cả chính trị, quân sự, ngoại giao, kinh tế, văn hóa…
Thanh niên luôn là đối tượng tác động chủ yếu của các thế lực thù địch, do
vậy chúng tìm mọi cách nắm lực lượng trẻ để lừa phỉnh, mua chuộc, lôi kéo
họ vào con đường phản động. Trong tiến trình cách mạng Việt Nam từ năm
1930 trở lại đây, các thế hệ cách mạng đã nối tiếp nhau. Trong bất cứ thời kỳ
nào, giai đoạn nào của cuộc đấu tranh cách mạng, thanh niên cũng đóng góp
vai trò to lớn, có vị trí nổi bật về sự hy sinh, phấn đấu, họ luôn luôn xứng
đáng với cương vị "chủ nhân tương lai của đất nước", đã làm tròn trách nhiệm
là lực lượng kế thừa, tiếp bước các thế hệ đi trước. Chính vì vậy, Hồ Chí
Minh đã nhiều lần khen ngợi, thanh niên là thế hệ anh hùng của dân tộc anh
hùng, của thời đại anh hùng.
Hồ Chí Minh cũng xác định rõ vai trò của thanh niên là người có trách

nhiệm chăm lo, dìu dắt các em thiếu niên, nhi đồng. Trên thực tế, việc chăm
lo dạy dỗ thiếu niên, nhi đồng là trách nhiệm của toàn xã hội, song ở đây Hồ
Chí Minh nhận thấy thanh niên là những người vừa trải qua lứa tuổi thiếu
niên, nên hiểu rõ tâm lý, thị hiếu và dễ gần gũi các em hơn. Từ sự nhìn nhận
ấy, Người cho rằng thanh niên có vai trò rất lớn trong việc tổ chức, hướng
dẫn, dìu dắt thiếu niên, nhi đồng tham gia vào các tổ chức đội, để qua đó các
em được vui chơi, học tập, tránh những tác động xấu của xã hội.
Với lòng thương yêu, tin tưởng và hy vọng to lớn ở thanh niên nước
ta, trước lúc đi xa, một lần nữa Hồ Chí Minh khẳng định những phẩm chất tốt
đẹp cũng như vị trí, vai trò quan trọng của thanh niên đối với sự trường tồn
của dân tộc và sự thắng lợi của cách mạng nước ta, trong Di chúc Người đã
"để lại muôn vàn tình thân yêu cho các cháu thanh niên và nhi đồng".
3. Nội dung giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ theo quan điểm của Hồ
Chí Minh
3.1. Giáo dục lý tưởng cách mạng
Giáo dục lý tưởng cách mạng cho thanh niên là một trong những định
hướng giáo dục xã hội chủ nghĩa cơ bản và quan trọng. Để giáo dục thanh

8


niên có lý tưởng cách mạng cần phải giáo dục những nội dung cơ bản của chủ
nghĩa yêu nước, kết hợp nhiều biện pháp trong quá trình giáo dục.
Những nội dung cần giáo dục cho thanh niên về lý tưởng cách mạng là:
Một là, bồi dưỡng giáo dục thanh niên có lý tưởng cao cả là độc lập
dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Hồ Chí Minh đã khẳng định con đường đúng đắn cho cách mạng Việt
Nam đó là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Đây cũng chính là lý
tưởng cao đẹp của cả dân tộc ta. Trong việc giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng
viên Người luôn nhắc nhở: "Người cộng sản chúng ta không một phút nào

được quên lý tưởng cao cả của mình là phấn đấu cho Tổ quốc hoàn toàn độc
lập, cho chủ nghĩa xã hội hoàn toàn thắng lợi trên đất nước ta và trên toàn
thế giới"9. Đây cũng chính là lý tưởng cách mạng cao đẹp mà Hồ Chí Minh
nói tới để giáo dục thanh niên.
Lý tưởng cao đẹp đó đã được Hồ Chí Minh xác định khi gắn liền sự
nghiệp giải phóng dân tộc với cách mạng vô sản, khi kết hợp chặt chẽ độc lập
dân tộc với chủ nghĩa xã hội. Con đường đi đến lý tưởng của Hồ Chí Minh là
con đường đầy khó khăn, gian khổ, không phải chỉ có sự nhiệt tình, năng nổ
của một trái tim yêu nước, mà còn có cả sự thông minh tuyệt vời của một khối
óc vĩ đại; không phải chỉ bằng quan sát, tìm hiểu, học tập với một nghị lực phi
thường, mà còn phải lăn lộn trong cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản và các
dân tộc bị áp bức, với tinh thần bất khuất của một chiên sĩ cách mạng kiên cường.
Lý tưởng độc lập dân tộc, tự do và chủ nghĩa xã hội đã trở thành niềm
tin, lẽ sống của nhiều thế hệ kế tiếp nhau. Do vậy, Hồ Chí Minh luôn nhắc
nhở chúng ta phải giáo dục cho thanh niên nhận thức đúng và hiểu sâu sắc
rằng: vì lý tưởng cao đẹp ấy, mà biết bao chiến sĩ cộng sản, biết bao nhiêu
người con yêu quý của giai cấp công nhân và của dân tộc đã hy sinh, biết bao
lớp tuổi thanh niên đã lên đường chiến đấu. Con đường đi đến lý tưởng cao
đẹp là con đường phải đổ nhiều mồ hôi, xương máu, nhưng cũng đầy vinh
9

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 11, tr. 372.

9


quang và sự tích anh hùng. Có được giác ngộ lý tưởng cách mạng thanh niên
mới đảm đương được sứ mệnh đưa lá cờ bách chiến, bách thắng của Đảng và
của dân tộc đến thắng lợi cuối cùng.
Hai là, giáo dục thanh niên thấm nhuần sâu sắc lý tưởng giải phóng

con người khỏi áp bức, bóc lột, xây dựng một xã hội công bằng, hạnh phúc,
văn minh.
Là lãnh tụ cách mạng, là một chiến sĩ cộng sản, Hồ Chí Minh luôn nêu
cao lý tưởng và quyết tâm chiến đấu cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và giải
phóng con người. Đó là điều khác cơ bản với lý tưởng trừu tượng, phi hiện
thực của các nhà không tưởng, của giai cấp phong kiến và tư sản. Các nhà tư
tưởng trước đây trong các xã hội có giai cấp cũng xuất phát từ động cơ trong
sáng là muốn đem lại cho con người một cuộc sống tự do, hạnh phúc, xây
dựng xã hội mọi người sống bình đẳng, no ấm, yên vui…nhưng lại đứng trên
quan điểm duy tâm lịch sử, thổi phồng và cường điệu vai trò của tư tưởng,
thuyết con người trừu tượng, siêu giai cấp, Do vậy, ước muốn của họ dừng lại
ở lòng thành thật thương yêu nhân dân, ở "chính nghĩa vĩnh hằng", "lý trí
muôn thuở", ở những ước mơ tốt đẹp mà không bao giờ trở thành hiện thực.
Lý tưởng của Hồ Chí Minh hướng tới mang tư tưởng nhân văn, cách
mạng của giai cấp công nhân và những người lao động, lấy hạnh phúc của con
người làm nguyên tắc cao nhất. Nhưng hạnh phúc của con người là gì nếu
không phải là thoát khỏi mọi áp bức, bóc lột của chủ nghĩa thực dân, đế quốc,
đem lại cho mọi người sự làm chủ toàn diện, cùng nhau lao động xây dựng
cuộc sống ấm no, hạnh phúc, yên vui trong tình thương và lẽ phải; mọi người
đều được phát triển đầy đủ nhân cách, sở trường, năng khiếu trong mối quan
hệ hài hòa giữa cá nhân và xã hội. Cho nên, đấu tranh giải phóng dân tộc, giải
phóng con người khỏi ách áp bức, bóc lột của thực dân, đế quốc, xây dựng
một xã hội tốt đẹp, công bằng, hạnh phúc là lý tưởng mang tính nhân văn và
cách mạng sâu sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Đây cũng chính là lý tưởng
sống cần phải giáo dục cho thanh niên.

10


Ở nội dung giáo dục này, Hồ Chí Minh lưu ý chúng ta cần phải tránh

cách làm cho thanh niên hiểu lý tưởng một cách đơn giản không chỉ ở mục
đích cao đẹp cuối cùng phải tiến tới, mà còn cả mục tiêu hiện thực trước mắt
cần thực hiện. Nếu chỉ nhìn thấy mục tiêu trước mắt mà không thấy được mục
đích cuối cùng thì sẽ trở thành thiển cận, chỉ để thỏa mãn những gì đã đạt
được, dễ dừng lại nửa chừng. Nhưng nếu chỉ thấy có mục đích cuối cùng, mà
không biết giành thắng lợi từng bước cho những mục tiêu trước mắt, thì mục
đích cuối cùng chắc chắn không bao giờ có thể đạt tới và việc giác ngộ lý
tưởng không phải chỉ dừng lại ở việc nhận thức về lý tưởng, điều quan trọng
hơn là ở chỗ có tinh thần và hành động kiên quyết để thực hiện lý tưởng ấy.
Chỉ có đi vào hành động cách mạng, thanh niên mới thể hiện được sự giác
ngộ về lý tưởng của mình, và cũng thông qua hành động cách mạng, những
cuộc đấu tranh mà bồi dưỡng, nâng cao thêm trình độ giác ngộ về lý tưởng.
Người chỉ rõ: "trong xã hội cũ, có nhiều nọc độc nó làm hại thanh niên. Nhất
là văn hóa độc ác của Mỹ, nó dùng mọi cách như sách báo, phim ảnh…để
làm cho thanh niên hư hỏng, trụy lạc. Thậm chí một số thanh niên hóa ra lưu
manh, trộm cắp, cờ bạc…Vì vậy, sự giáo dục thanh niên phải liên hệ vào dư
luận của xã hội, lực lượng của Chính phủ để ngăn ngừa những cái gì có thể
ảnh hưởng xấu đến thanh niên, để nâng cao tính cảnh giác của thanh niên"10.
3.2. Giáo dục đạo đức cách mạng
Sinh thời, Hồ Chí Minh rất đề cao vai trò của đạo đức, Người đã khẳng
định "đạo đức là gốc của Người cách mạng". Chính vì vậy, Hồ Chí Minh
dành sự quan tâm đặc biệt đến việc giáo dục cách mạng cho thanh niên, nhằm
giúp họ trở thành những người công dân tốt, người lao động tốt, người chiến
sĩ tốt, người chủ xứng đáng của đất nước và là người cách mạng chân chính.
Khi nói về giáo dục đạo đức cho học sinh trong nhà trường, Hồ Chí
Minh chỉ rõ: "Tôi xem chương trình giáo dục cho đến hết lớp 10, phần đức
dục rất thiếu sót, chỉ có mười dòng"11. Tại Hội nghị tổng kết phong trào thi
10
11

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 7, tr. 455, 456.
. Hồ Chí Minh, Biên niên tiểu sử, Nxb CTQG, H, 1996, t 8, tr. 105.

11


đua "dạy tốt, học tốt" của ngành giáo dục phổ thông và sư phạm, Hồ Chí
Minh nhấn mạnh: nội dung giáo dục cần chú trọng hơn nữa về đức dục. Tức
là việc giáo dục đạo đức phải dành ưu tiên nhiều về nội dung, chương trình,
thời gian, kết hợp giáo dục đạo đức với các khoa học khác để hoàn thiện nhân
cách người thanh niên xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, Người yêu cầu thanh niên
phải thấm nhuần tinh thần làm chủ nước nhà và phải học tập trau dồi đạo đức
cách mạng, bởi vì: "cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có
nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách
mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh
đạo được nhân dân"12.
Chính nhờ có đạo đức cách mạng mà mỗi thanh niên có thể tự phấn
đấu để hoàn thiện mình, hình thành năng lực để hoàn thiện nhiệm vụ cách
mạng vẻ vang. Vì vậy, đạo đức cách mạng là nền tảng vững chắc để thanh
niên hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang của mình. Trước lúc đi xa Người căn dặn:
"Đảng cần phải chăm lo, giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành
những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng" vừa "chuyên"13.
Xuất phát từ tư tưởng coi đạo đức là nền tảng của người cách mạng.
Hồ Chí Minh đã có rất nhiều bài nói, bài viết đề cập đến vấn đề giáo dục đạo
đức cách mạng. Đặc biệt trong 5 điểm Bác dạy thanh niên và 5 điều Bác dạy
thiếu nhi, đều toát lên một sự quan tâm đặc biệt sâu sắc về giáo dục đạo đức
cách mạng cho thanh niên. Người đã nêu lên những nội dung cụ thể về giáo
dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho thanh niên như sau:
Một là, giáo dục phẩm chất trung với nước, hiếu với dân.
Trung, hiếu là những khái niệm đạo đức truyền thống, đã được mở

rộng mang những tư tưởng mới. Theo Hồ Chí Minh trung với nước là tuyệt
đối trung thành với quá trình dựng nước và giữ nước, trung thành với Tổ
quốc. Hiếu với dân thể hiện ở chỗ thương dân, tin dân, phục vụ dân hết lòng.
12
13

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 5, tr. 252-253.
. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 12, tr. 510.

12


Muốn có lòng trung với nước phải giáo dục cho thanh niên tinh thần
yêu nước nồng nàn, sâu sắc. Về nội dung này, Hồ Chí Minh nói rất rõ: yêu Tổ
quốc là cái gì trái với quyền lợi của Tổ quốc, chúng ta kiên quyết chống lại.
Tư tưởng xuyên suốt của Người là Tổ quốc gắn liền với nhân dân, yêu nước
hay trung với nước là làm sao cho "dân giàu, nước mạnh", một khái niệm hết
sức thiết tha, gần gũi mà Hồ Chí Minh đã đưa ra rất sớm từ sau khi miền Bắc
nước ta được hoàn toàn giải phóng. Chính vì vậy, phải giáo dục cho thanh
niên sự trung thành, tận tụy hy sinh hết mình vì tổ quốc.
Bên cạnh việc giáo dục cho thanh niên lòng trung thành với tổ quốc,
Hồ Chí Minh yêu cầu phải giáo dục cho thanh niên sự hiếu thảo, hiếu thảo
không chỉ với cha mẹ, mà hiếu ở đây ở tầm cao hơn đó là hiếu với dân, theo
Người phải giáo dục thanh niên biết yêu mến nhân dân, quý trọng nhân dân,
học tập, làm việc, chiến đấu vì nhân dân, làm cho ai cũng có cơm ăn, áo mặc,
ai cũng được học hành. Phải chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân
dân, tích cực giúp đỡ nhân dân vượt qua mọi khó khăn trong cuộc sống, để
phát triển sản xuất, cải thiện đời sống. Đồng thời dám đấu tranh chống lại mọi
biểu hiện sách nhiễu nhân dân, gây phiền hà cho nhân dân, và luôn dựa vào
nhân dân để phát động phong trào thi đua lao động sản xuất, làm cho nhân

dân phấn khởi, tin tưởng vào chế độ xã hội chủ nghĩa.
Hai là, giáo dục phẩm chất: cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư.
Trong giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên, Hồ Chí Minh rất
chú trọng đến việc giáo dục những phẩm chất cao quý như: cần, kiệm, liêm,
chính, chí công vô tư. Đó là tinh thần lao động tích cực, siêng năng, có kế
hoạch, có hiệu quả, đó là tinh thần tiết kiệm của cải, thời gian, sức lao động
của mình và của nhân dân, đó là đức tính trung thực, thẳng thắn, thật thà trong
đời công và đời tư, lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ…Tại buổi lễ khai mạc
Trường Đại học nhân dân Việt Nam, Người nói: "Thanh niên cần phải chống
tâm lý tự tư tự lợi, chỉ lo lợi ích riêng và sinh hoạt riêng của mình. Chống
tâm lý ham sung sướng và tránh khó nhọc. Chống thói xem khinh lao động,
nhất là lao động chân tay. Chống lười biếng, xa xỉ. Chống cách sinh hoạt ủy
13


mị. Chống kiêu ngạo, giả dối, khoe khoang"14, vì đó là những thói xấu kìm
hãm chí tiến thủ của thanh niên. Người yêu cầu thanh niên phải luôn trau dồi
đạo đức cách mạng, chống kiêu căng tự mãn, chống lãng phí xa hoa…
Đạo đức nảy sinh từ hoạt động thực tiễn, mà chủ yếu là lao động sản
xuất và đấu tranh cách mạng, đó là điều kiện không thể thiếu được để rèn
luyện đạo đức. Vì thế, Hồ Chí Minh nói tới đạo đức là nói tới phẩm chất của
con người trong hoạt động, coi đó như những điều kiện tinh thần cần thiết để
đưa hoạt động đến kết quả cuối cùng. Khi đã coi thực tiễn là nguồn gốc nảy
sinh ra đạo đức; đạo đức là phẩm chất gắn liền với lao động, là điều kiện để
hoạt động đạt kết quả mà giá trị đạo đức của hành động phải được đánh giá
trên cơ sở tác dụng của nó đối với thực tiễn, thì những ý kiến trên của Hồ Chí
Minh không chỉ có ý nghĩa chỉ đạo đối với việc giáo dục đạo đức, mà còn tạo
nên một sự nhất quán trong tư duy đạo đức học của chúng ta. Chỉ có hoạt
động thực tiễn, chấp nhận những yêu cầu của thực tiễn về mặt đạo đức và đáp
ứng được những yêu cầu ấy, thanh niên tự thể nghiệm mình, hình thành dần

được những phẩm chất đạo đức cần thiết. Vì vậy, quá trình giáo dục đạo đức
cho thanh niên là quá trình tổ chức hướng dẫn họ hoạt động trong thực tiễn,
coi đó như một phương pháp giáo dục có hiệu quả nhất.
Quá trình giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên, là làm cho
thanh niên lĩnh hội được những quy tắc, những chuẩn mực đạo đức cách
mạng của xã hội để biến những quy tắc, chuẩn mực đó thành niềm tin của bản
thân. Nói một cách tổng quát, đó là quá trình tổ chức toàn bộ những hoạt
động, mối quan hệ xã hội của thanh niên theo những nguyên tắc, chuẩn mực
đề ra.
Hồ Chí Minh còn lưu ý việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh
niên là một quá trình từ thấp đến cao. Giai đoạn sau phải biết kế thừa có chọn
lọc những phẩm chất đạo đức tốt đẹp đã hình thành từ giai đoạn trước, biết
tìm cách khắc phục ngăn chặn những thói hư tật xấu. Tính chất phức tạp của
việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên còn thể hiện ở chỗ, mỗi giai
14

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 7, tr. 455.

14


đoạn của lứa tuổi đòi hỏi phải có những nội dung và biện pháp giáo dục phù
hợp với đặc điểm tâm, sinh lý của thanh niên và phải được tiến hành thông
qua các hoạt động, giao lưu của thanh niên, tức là thông qua việc học tập, lao
động, công tác xã hội và vui chơi, văn nghệ, thể dục thể thao…
3.3. Giáo dục văn hóa, kỹ thuật và nghề nghiệp
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất chú trọng đến việc học tập, phấn
đấu vươn lên của lực lượng thanh niên. Nhân kỷ niệm lần thứ 20 Cách mạng
Tháng Tám, Người đã gửi thư và căn dặn thanh niên nước ta phải "ra sức học
tập nâng cao trình độ chính trị, văn hóa, khoa học, kỹ thuật và quân sự để

cống hiến ngày càng nhiều cho Tổ quốc, cho nhân dân"15. Người chỉ rõ: làm
nghề gì cũng phải học, mục đích của việc học không gì khác hơn là để nâng
cao năng lực, làm cho kinh tế phát triển, chiến đấu thắng lợi, đời sống của
nhân dân ngày càng no ấm, tươi vui.
Một trong những nội dung về giáo dục văn hóa, kỹ thuật được Người
đề cập là bồi dưỡng nâng cao kiến thức các môn khoa học tự nhiên, khoa học
xã hội, kỹ thuật. Điều đáng chú ý mà Người thường nhắc nhở những người
làm công tác giáo dục và lực lượng thanh niên trong khi giảng dạy và học tập
phải coi trọng các môn khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, các môn kỹ thuật
để có kiến thức toàn diện tham gia tốt nhất vào sự nghiệp xây dựng nước nhà.
Trong quá trình chỉ đạo việc dạy và học, Hồ Chí Minh nhận thấy nhiều thanh
niên không coi trọng học lịch sử truyền thống nước nhà, do vậy, vào năm
1942, Người viết bài Nên học sử ta, nhằm nhắc nhở mọi người, nhất là thanh
niên phải tích cực học lịch sử nước nhà. Theo Người, những nội dung cần
giáo dục, bồi dưỡng cho thanh niên là:
Một là, nêu cao tinh thần yêu nước, ý chí tự lập, tự cường, không chịu
lùi bước trước mọi khó khăn, gian khổ.
Hai là, xây dựng tinh thần đoàn kết dân tộc, đoàn kết giữa các tầng
lớp nhân dân vì lợi ích cao cả của Tổ quốc.
15

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 11, tr. 505.

15


Ba là, phát huy truyền thống lao động cần cù, tinh thần hiếu học của
cha ông.
3.4. Giáo dục sức khỏe, thể chất
Thanh niên là lực lượng quan trọng của xã hội, không những có vai

trò tham gia thực hiện tốt các nhiệm vụ hiện tại của đất nước, mà điều quan
trọng hơn là lớp người đảm đương xây dựng một xã hội tương lai. Do đó phải
có sức khỏe và trí tuệ tốt thì mới có thể hoàn thành được nhiệm vụ. Vì vậy,
Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở thanh niên phải tích cực rèn luyện sức khỏe và
thể chất. Bởi vì, thanh niên là độ tuổi phát triển mạnh mẽ nhất, nếu không
thường xuyên tập luyện thì sức khỏe sẽ không tốt, dẫn đến trí tuệ phát triển
kém, khả năng làm việc đạt hiệu quả thấp. Hơn nữa thanh niên cũng dễ phung
phí sức khỏe, không biết chăm lo, giữ gìn sức khỏe cho mình nên sẽ ảnh
hưởng đến thể chất. Để thanh niên có sức khỏe tốt và trí tuệ tốt thì phải coi
trọng việc giáo dục, rèn luyện sức khỏe và thể chất cho thanh niên.
Xuất phát từ sự nhìn nhận đó, Hồ Chí Minh chủ trương thực hiện giáo
dục toàn diện, Người cho rằng, việc giáo dục thanh niên phải chú trọng rèn
luyện đủ các mặt như đức, trí, thể, mỹ.
Sau khi cách mạng Tháng Tám thành công, với cương vị là Chủ tịch
nước, Hồ Chí Minh nhắc nhở cán bộ và các cơ quan chức năng bốn việc cần
quan tâm, đó là: công tác phòng bệnh; công tác thể dục thể thao; công tác vệ
sinh và thực hiện đời sống mới. Người cho rằng việc xây dựng nước nhà, gây
đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khỏe mới thành công. Đầu năm 1946,
Người kêu gọi: "Luyện tập thể dục, bồi bổ sức khỏe là bổn phận của mỗi một
người yêu nước"16. Nói bổn phận là nói về trách nhiệm của mỗi người, đã là
người dân yêu nước thì phải bồi bổ sức khỏe bằng cách luyện tập thể dục và
Người luôn nêu gương trong việc luyện tập thể dục. Hồ Chí Minh đã nêu một
tấm gương tuyệt vời về cho thanh niên nước ta về tính kiên trì rèn luyện thân
thể. Tùy hoàn cảnh, điều kiện cụ thể, Hồ Chí Minh luôn tìm ra những hình
16

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 4, tr. 212.

16

thức luyện tập thích hợp, có hiệu quả. Nhờ luyện tập thân thể thường xuyên
mà Người đã chiến đấu chống lại bệnh tật, tạo ra sức sáng tạo và sức làm việc
phi thường.
Đối với thanh niên, Hồ Chí Minh luôn quan tâm nhắc nhở phải rèn
luyện tinh thần và lực lượng để chuẩn bị làm chủ tương lai cho xứng đáng.
Người dạy các thanh thiếu nhi phải giữ gìn vệ sinh thật tốt và siêng tập thể
thao để nâng cao sức khỏe. Tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ II của
Đoàn thanh niên Lao động Việt Nam, Người căn dặn đoàn viên, thanh niên:
"Phải rèn luyện thân thể cho khỏe mạnh. Khỏe mạnh thì mới có đủ sức để
tham gia một cách dẻo dai, bền bỉ những công việc ích nước, lợi dân"17.
Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh, từ năm 1958, Đoàn Thanh niên đã
cùng Ủy ban Thể dục thể thao Trung ương phát động rộng rãi phong trào thể
dục vệ sinh trong thanh thiếu nhi. Những năm chiến tranh chống Mỹ, cứu
nước, Đoàn Thanh niên phối hợp với ngành thể dục thể thao phát động nhiều
phong trào thể dục thể thao có tác dụng nâng cao sức khỏe, rèn luyện khả
năng sẵn sàng chiến đấu, như các phong trào: chạy, bơi, bắn, võ. Trong thời
kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Đoàn Thanh niên có sáng kiến rèn
luyện thể lực cho đoàn viên, thanh niên bằng những hoạt động hấp dẫn như:
Ngày toàn đoàn xuống nước (thi bơi), Đêm tập hành quân vác nặng…góp
phần phục vụ cho công cuộc bảo vệ Tổ quốc.
4. Phương châm, phương pháp giáo dục thế hệ trẻ
4.1. Kết hợp giữa học với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn
Hồ Chí Minh đã nêu lên một phương pháp rất cơ bản về giáo dục
thanh niên là phải kết hợp chặt chẽ giữa học với hành, lý luận gắn liền với
thực tiễn. Theo Người, học và hành là hai khâu của quá trình nhận thức, luôn
gắn bó khăng khít với nhau. Hành bản thân nó là một phương pháp học. Hành
không chỉ là vận dụng những điều đã học, mà còn là nguồn gốc của tri thức
mới, là biện pháp rèn luyện con người một cách toàn diện, dẫn đến sự xác
17

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 8, tr. 264.

17


minh tri thức, lòng quyết tâm thực hiện những điều đã học, một khi những
điều đó được công nhận là chân lý. Chính vì vậy, Người luôn khuyên thanh
niên: học thì phải hành, học để hành, học mà không hành thì học cũng vô ích.
Hành mà không học thì hành không trôi chảy. Học đi đôi với hành cho phép
cùng một lúc hình thành cả tri thức và kỹ năng; hành trở thành một hình thức
chính của học, quá trình học xảy ra trong chính quá trình hành.
Người đã nhiều lần căn dặn giáo viên và học sinh cần gắn việc dạy
học với thực tế của cuộc sống, với đời sống của nhân dân. Thầy giáo và học
sinh cần tham gia những công tác xã hội ích nước, lợi dân. Người phê phán
lối dạy sách vở, biến con người thành những con mọt sách, lối nói suông văn
hoa chữ nghĩa mà không có tác dụng gì. Việc học tập phải tranh thủ ở mọi
lúc, mọi nơi, không chỉ trong nhà trường, trong sách vở mà còn học lẫn nhau
và học ở nhân dân, không học nhân dân là một thiếu sót lớn; học tập trong
việc làm hằng ngày, trong việc lớn cũng như việc nhỏ, học tập kinh nghiệm
thành công cũng như kinh nghiệm thất bại. Cũng trong sự kết hợp học với
hành, Hồ Chí Minh còn chú trọng đến sự kết hợp nâng cao nhận thức với rèn
luyện ý chí, bồi dưỡng thanh niên trở thành những người cán bộ tốt cho cách
mạng. Người khuyên thanh niên cố gắng học tập và học thì phải đi đôi với
hành, chỉ học thuộc lòng để lòe thiên hạ thì kiến thức ấy cũng vô ích. Người
nói: "Học phải suy nghĩ, học phải liên hệ với thực tế, phải có thí nghiệm và
thực hành. Học với hành phải kết hợp với nhau"18.
Trong giáo dục, Hồ Chí Minh rất quan tâm đến việc bồi dưỡng lý luận
cho thanh niên, nhằm mục đích nâng cao nhận thức để vận dụng vào thực tiễn
chứ không phải học lý luận suông. Nắm chắc được mục đích đó, chính là để

xác định động cơ học tập đúng đắn cho thanh niên. Vì theo Người: "Lý luận
là sự tổng kết những kinh nghiệm của loài người, là tổng hợp những tri thức
về tự nhiên và xã hội tích trữ lại trong quá trình lịch sử" 19. Còn lý luận của
chủ nghĩa Mác - Lênin là sự tổng kết kinh nghiệm của phong trào công nhân
18
19

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 11, tr. 331.
. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 8, tr. 497.

18


từ trước đến nay của tất cả các nước. Như vậy, quan niệm lý luận của Hồ Chí
Minh đã hàm chứa trong nó yếu tố thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, thể
hiện được mối quan hệ biện chứng giữa thực tiễn và lý luận cũng như yếu tố
kế thừa của lý luận.
Xuất phát từ những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin về sự thống
nhất biện chứng giữa lý luận và thực tiễn, ngay sau khi nền giáo dục độc lập
của chúng ta mới được khai sinh, Hồ Chí Minh đã nhắc nhở mọi người và đặc
biệt là thanh niên phải biết áp dụng lý luận vào thực tiễn, học lý luận, học các
môn học phải lấy thực tiễn làm ví dụ minh họa, chứng minh cho sự đúng đắn
của lý luận. Người dạy: lý luận phải đem ra thực hành, lý luận cùng thực hành
phải luôn đi đôi với nhau. Thực hành phải nhằm theo lý luận. Lý luận không
có thực tiễn là lý luận suông, thực tiễn không có lý luận hướng dẫn là thực
tiễn mù quáng. Tư tưởng đó đã được Người đúc rút từ thực tiễn quá trình hoạt
động cách mạng của mình. Trong bài nói chuyện của mình, Người thường lấy
những ví dụ cụ thể, thiết thực để chứng minh và làm sáng tỏ những vấn đề lý
luận phức tạp.
Mặt khác, Hồ Chí Minh còn nhấn mạnh: "Giáo dục thanh niên không

thể tách rời mà phải liên hệ chặt chẽ với những cuộc đấu tranh của xã hội" 20.
Tư tưởng đó của Người thể hiện một đặc trưng của nền giáo dục mới; phân
biệt nền giáo dục mới với nền giáo dục thực dân phong kiến là tách rời giữa lý
luận với thực tiễn, tạo ra sự xa cách giữa lao động trí óc với lao động chân
tay, làm cho nhà trường xa lạ với xã hội. Tư tưởng Hồ Chí Minh chỉ ra
phương pháp cơ bản để tạo ra những con người phát triển toàn diện. Thực
hiện phương pháp giáo dục này sẽ giúp cho thanh niên học tập, rèn luyện,
cống hiến và trưởng thành nhanh chóng, trở thành những con người chân
chính, cách mạng, thật sự có ích cho xã hội. Người còng dạy rằng, trong quá
trình giáo dục thanh niên phải coi trọng phương pháp giáo dục thông qua các
hoạt động thực tiễn. Đó là việc động viên, tổ chức lôi cuốn thanh niên tham
gia các hoạt động: chính trị, xã hội, lao động sản xuất, kinh doanh, thực
20

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 7, tr. 455.

19


nghiệm khoa học - kỹ thuật, từ thiện nhân đạo thể dục thể thao và vui chơi
giải trí…qua đó từng bước nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tình cảm, phát huy
năng lực sáng tạo, rèn luyện kỹ năng, giác ngộ chính trị cho thanh niên và
đoàn kết lực lượng trẻ của dân tộc. Đồng thời, qua rèn luyện thực tiễn, trải
qua khó khăn, gian khổ, thử thách, họ sẽ rèn luyện bản lĩnh kiên cường,
những phẩm chất đạo đức cách mạng.
4.2. Kết hợp giữa gia đình, nhà trường với xã hội trong việc giáo
dục thanh niên
Trong việc giáo dục thanh niên Hồ Chí Minh luôn đánh giá cao vai trò
của nhà trường, gia đình và xã hội. Người nói: "Trường học, gia đình và đoàn
thể thanh niên phải liên hệ chặt chẽ trong việc giáo dục thanh niên" 21. Trong

thư gửi các trường, nhân ngày khai giảng năm học 1968-1969, Hồ Chí Minh
đã viết: "Giáo dục nhằm đào tạo những người kế tục sự nghiệp cách mạng to
lớn của Đảng và nhân dân ta, do đó các ngành, các cấp đảng và chính quyền
địa phương phải thật sự quan tâm hơn nữa đến sự nghiệp này, phải chăm sóc
nhà trường về mọi mặt, đẩy sự nghiệp giáo dục của ta lên những bước phát
triển mới"22. Người coi đây là một định hướng lớn trong phương pháp giáo
dục thanh niên.
Hồ Chí Minh rất chú trọng việc giáo dục của gia đình đối với thanh
niên, vì nó giữ một vị trí đặc biệt đối với sự hình thành và phát triển nhân
cách con người ngay từ thuở ấu thơ. Qua lời ru của mẹ, tình thương, tấm
gương và lời khuyên của ông bà, cha mẹ, anh chị…gia đình là nơi đem đến
cho tuổi trẻ những bài học đầu tiên của cuộc đời. Gia đình là một hệ thống
bảo trợ tốt nhất cho mỗi cá nhân, bảo đảm an toàn cho tuổi trẻ phát triển và là
là môi trường để chăm sóc, an ủi, động viên. Gia đình còn là một trong những
cội nguồn tạo ra các giá trị đạo lý, nhân cách, văn hóa con người; là trường
học đầu tiên, nơi sinh thành phát triển ngôn ngữ và khả năng, tính cách con
người; là nơi hình thành và phát triển tư duy, tình cảm, trí tuệ; đồng thời là
21
22

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 7, tr. 456.
. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 12, tr. 404.

20


nơi hình thành và phát triển các giá trị đạo lý, bản sắc con người. Chính vì
vậy, gia đình có ảnh hưởng rất lớn đối với mỗi con người, với cộng đồng xã
hội, có sự tác động qua lại với những chiều hướng tiêu cực hay tích cực về:
nhân cách, lối sống, đạo đức, kỷ cương, các giá trị xã hội…do đó, phải coi

trọng vai trò giáo dục, dạy dỗ của gia đình đối với mỗi thanh niên. Nhà trường
là nơi có chức năng chuyên trách về giáo dục, là nơi thanh niên được học hỏi
những kiến thức văn hóa, khoa học - kỹ thuật, thông qua sự hướng dẫn của
giáo viên và các công cụ như chương trình, sách giáo khoa, thiết bị dạy học,
và các tổ chức đoàn thể xã hội mà thanh niên tham gia, các câu lạc bộ, nơi vui
chơi giải trí cũng có nội dung giáo dục, với các hình thức riêng của nó và có
ảnh hưởng đáng kể đến giáo dục thanh niên. Gia đình, nhà trường, xã hội phải
hợp thành sự thống nhất ở mục tiêu giáo dục để tạo ra hợp lực cùng một
hướng, chứ không phân cực hoặc phản lực triệt tiêu lẫn nhau. Vì vậy, đòi hỏi
phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc
giáo dục thanh niên.
4.3. Phát huy ý thức tự giáo dục, tự rèn luyện và lấy gương người
tốt, việc tốt để giáo dục thanh niên
Xuất phát từ sự nhìn nhận mặt tốt và mặt xấu trong con người, nhất là
đối với thanh niên, Hồ Chí Minh rất coi trọng việc kết hợp cả hai mặt giáo
dục và tự giáo dục. Khi mặt tự giáo dục thực sự được đặt ra ở mỗi người thì
việc giáo dục mới trở thành một nội dung đầy đủ và chắc chắn. Hồ Chí Minh
khuyên thanh niên phải luôn tự cải tạo để tiến bộ mãi. Người thường xuyên
nhắc nhở thanh niên phải tự tu dưỡng, tự rèn luyện mình thành những người
vừa có đạo đức tốt, vừa có trình độ văn hóa, nghiệp vụ chuyên môn để có thể
nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Người nói: "Thanh niên bây giờ
là một thế hệ vẻ vang, vì vậy cho nên phải tự giác tự nguyện mà tự động cải
tạo tư tưởng của mình để xứng đáng với nhiệm vụ của mình"23. Người quan
niệm: về cách học, phải lấy tự học làm cốt. Tư tưởng tự học của Người có thể
quy thành 5 vấn đề cơ bản sau:
23

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 9, tr. 172.

21

Thứ nhất, trong việc tự học, điều quan trọng hàng đầu là xác định rõ
mục đích học tập và xây dựng động cơ học tập đúng đắn.
Thứ hai, phải tự mình lao động để tạo điều kiện cho việc tự học suốt đời.
Thứ ba, muốn tự học thành công, phải có kế hoạch sắp xếp thời gian
học tập, phải bền bỉ, kiên trì thực hiện kế hoạch đến cùng, không lùi bước
trước mọi trở ngại.
Thứ tư, phải triệt để tận dụng mọi hoàn cảnh, mọi phương tiện, mọi
hình thức để tự học.
Thứ năm, học đến đâu, ra sức luyện tập thực hành đến đó. Đây là cống
hiến to lớn và quý báu của Người vào lý luận dạy - học của nước ta.
Để thanh niên phát huy được ý thức, khả năng tự học, Người đã nhắc
nhở các thầy cô giáo trong quá trình dạy học phải phát huy tính tích cực, chủ
động của thanh niên, tạo cho họ ý thức tích cực tự mình suy nghĩ tiếp cận
chân lý, phát huy hết tiềm năng và tính sáng tạo trong quá trình học, coi trọng
việc tự học, tự rèn luyện, độc lập suy nghĩ, rèn luyện óc sáng tạo để đạt mục
đích học tập. Người nhắc nhở thanh niên, phải nêu cao tác phong độc lập suy
nghĩ và tự do tư tưởng.
Một trong những biện pháp giáo dục, Hồ Chí Minh cho rằng: "lấy
gương người tốt, việc tốt để hằng ngày giáo dục lẫn nhau là một trong những
cách tốt nhất để xây dựng Đảng, xây dựng các tổ chức cách mạng, xây dựng
con người mới, cuộc sống mới"24. Đó là phương pháp giáo dục cơ bản vừa
mang tính khoa học vừa có tính thực tiễn do chính Chủ tịch Hồ Chí Minh đề
xướng. Phương pháp này vừa đáp ứng nhu cầu của con người là muốn học tập
noi gương người tốt, việc tốt để tiến lên, vừa thể hiện niềm tin yêu, lạc quan
của Hồ Chí Minh đối với con người và đối với sự nghiệp giáo dục thanh niên.
Hồ Chí Minh luôn quan tâm khơi dậy và chăm chút những phần tốt, mặt tốt ở
mỗi thanh niên, nêu lên những tấm gương tốt diễn ra hằng ngày để mọi người
noi theo.

24

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 12, tr. 558.

22


Để động viên, khuyến khích những việc làm tốt của thanh niên, Người
đã gửi hàng ngàn huy hiệu, viết trả lời hàng ngàn bức thư, tiếp hàng ngàn
thanh, thiếu nhi tiêu biểu cho những gương người tốt, việc tốt. Đó là các anh
hùng, dũng sĩ ngoài mặt trận, những tấm gương cứu bạn, hành động dũng
cảm…Đồng thời, Người còn nhắc nhở thanh niên luôn luôn trân trọng, lắng
nghe, tìm hiểu, suy ngẫm các gương tốt, ý hay của nhân dân.
Để giáo dục thanh niên trở thành những con người có ích cho xã hội,
Hồ Chí Minh còn đòi hỏi những người lớn tuổi phải là tấm gương và có trách
nhiệm dìu dắt, giúp đỡ thanh niên: "Các đồng chí già là rất quý, là gương bền
bỉ đấu tranh, dìu dắt, bồi dưỡng, đào tạo thêm đồng chí trẻ. Đồng chí già
phải giúp đỡ cho đồng chí trẻ tiến bộ" 25. Người nhắc nhở cán bộ Đoàn cần
nêu cao tấm gương của bản thân mình cho thanh niên học tập. Muốn dạy cho
thanh niên trở thành người tốt thì trước hết lớp cha anh phải là những tấm
gương tốt.
II. VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC, BỒI
DƯỠNG THẾ HỆ TRẺ VÀO VIỆC BỒI DƯỠNG, GIÁO DỤC THANH NIÊN
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

1. Về tình hình thanh niên và công tác thanh niên
Một trong những thành tựu của công cuộc đổi mới đất nước là đã xây
dựng được thế hệ thanh niên thời kỳ mới có đạo đức, nhân cách, tri thức, sức
khỏe, tư duy năng động và hành động sáng tạo; tiếp nối truyền thống hào
hùng của Đảng và dân tộc, nêu cao lòng yêu nước, ý thức xây dựng và bảo vệ

Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; không ngại khó khăn, gian khổ, tình nguyện vì
cộng đồng; có trách nhiệm với gia đình, xã hội; có ý chí vươn lên trong học
tập, lao động, lập thân, lập nghiệp, làm giàu chính đáng, quyết tâm đưa đất
nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu; mong muốn được tin tưởng, được cống
hiến cho đất nước, có việc làm, thu nhập ổn định, đời sống văn hóa tinh thần
lành mạnh phong phú, môi trường sống an toàn. Dù còn nhiều tâm trạng khác
25

. Hồ Chí Minh, Sđd, tập 10, tr. 463.

23


nhau, song đa số thanh niên luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và phát
triển của đất nước.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng
(khóa VII) là một chủ trương quan trọng có tính quyết định, làm chuyển biến
mạnh mẽ tình hình thanh niên, công tác đoàn và phong trào thanh niên. Các
cấp ủy đảng đã lãnh đạo hệ thống chính trị, toàn xã hội thực hiện tốt hơn công
tác thanh niên và chăm lo xây dựng Đoàn. Nhà nước đã ban hành Luật Thanh
niên, Chiến lược phát triển thanh niên và nhiều chính sách về công tác thanh
niên, tạo điều kiện, cơ hội cho thanh niên rèn luyện cống hiến trưởng thành.
Công tác đoàn và phong trào thanh niên từng bước phát triển, mặt trận đoàn
kết, tập hợp thanh niên được mở rộng, số thanh niên trở thành đoàn viên, đảng
viên ngày càng tăng. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, gia đình, nhà
trường và xã hội đối với thanh niên, công tác thanh niên đã có chuyển biến
tích cực.
Có thể nói, thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, góp phần quan trọng
vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ngày nay thanh niên có trình độ
học vấn, trình độ chuyên môn kỹ thuật, khoa học công nghệ cao hơn trước,

đời sống vật chất, tinh thần và sức khỏe được nâng cao, có khát vọng vươn
lên, không cam chịu đói nghèo, lạc hậu, mong muốn xây dựng đất nước theo
mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. ý thức
tự lập thân, lập nghiệp, lòng nhân ái, nhân văn, tính tích cực xã hội, tinh thần
xung phong tình nguyện thanh niên đang được phát huy và thể hiện trên nhiều
lĩnh vực.
Tuy nhiên, đứng trước nhu cầu ngày càng cao của công cuộc công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế, trong thanh
niên cũng còn bộc lộ những hạn chế: Trình độ học vấn chuyên môn kỹ thuật
tuy có cao hơn trước nhưng còn hạn chế về tư duy sáng tạo, về năng lực vận
dụng những điều đã học vào giải quyết những vấn đề đặt ra trong cuộc sống.
Nhìn chung thanh niên Việt Nam còn thiếu những kiến thức, kỹ năng cần
thiết cho yêu cầu phát triển và hội nhập, như trình độ tin học, ngoại ngữ, giao
24


tiếp, hợp tác, tính chủ động sáng tạo, khả năng tự lập, khả năng thích ứng
trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Công cuộc đổi mới đất nước trong những năm qua đã đạt được những
thành tựu to lớn về kinh tế- xã hội, góp phần nâng cao đời sống vật chất tinh
thần của nhân dân, tạo ra những điều kiện tốt hơn cho việc đào tạo, bồi dưỡng
và phát huy vai trò thanh niên. Nhưng đồng thời, thanh niên cũng đang cũng
phải đối mặt với nhiều thách thức mới, như sự phân hóa giàu nghèo, những
biểu hiện xuống cấp về đạo đức xã hội, tỷ lệ ly hôn tăng, nhất là trong các cặp
vợ chồng trẻ; lối sống thực dụng, chạy theo tiền bạc, coi thường giá trị văn
hóa dân tộc...đang tác động trực tiếp đến nhận thức và hành vi của bộ phận
thanh niên. Tỷ lệ thanh niên đô thị thất nghiệp, thanh niên khu vực nông thôn
thiếu việc làm còn cao; số lao động trẻ qua đào tạo chiếm tỷ lệ thấp (mới đạt
khoảng trên 15%). Nhiều thanh niên được đào tạo cơ bản có trình độ, năng
lực nhưng chưa được sử dụng hợp lý. Tầm vóc, thể lực của thanh niên tầm

vóc cơ thể thanh niên tuy có tiến bộ nhưng còn chưa theo kịp các nước trong
khu vực.
Hơn nữa, một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm
tin, ít quan tâm tới tình hình đất nước, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống
thực dụng, xa rời truyền thống văn hóa dân tộc. Học vấn của một bộ phận
thanh niên nhất là thanh niên nông thôn, thanh niên dân tộc thiểu số còn thấp;
nhiều thanh niên thiếu kiến thức và kỹ năng trong hội nhập quốc tế. Tính độc
lập, chủ động, sáng tạo, năng lực thực hành sau đào tạo của thanh niên còn
yếu, chưa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tình trạng tội
phạm và tệ nạn xã hội trong thanh niên đang gia tăng và diễn biến ngày càng
phức tạp. Điều đáng quan tâm là tình trạng vi phạm pháp luật, mắc tệ nạn xã
hội trong thanh niên diễn biến phức tạp và có xu hướng gia tăng; số tội phạm
hình sự và mắc tệ nạn ma túy, mại dâm là thanh niên ngày càng báo động.
Những năm gần đây, số thanh niên lao động nhập cư từ nông thôn về
thành phố, về làm việc tại các khu công nghiệp, thanh niên đi học tập, lao
động ở nước ngoài tăng nhanh, tỷ lệ thanh niên nghèo, thanh niên có hoàn
25