SKKN một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học địa lí 4

Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

MỤC LỤC
Trang
I. PHẦN MỞ ĐẦU

3

1. Lí do chọn đề tài

3

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài

4

2.1. Mục tiêu:

4

2.2. Nhiệm vụ cụ thể:

5

3. Đối tượng nghiên cứu

5

4. Phạm vi nghiên cứu:

5

5. Phương pháp nghiên cứu

5

II. PHẦN NỘI DUNG

7

1. Cơ sở lý luận để thực hiện đề tài

7

2. Thực trạng

8

2.1. Thuận lợi, khó khăn

8

2.2 Thành công và hạn chế:

9

2.3 Mặt mạnh, mặt yếu

10

2.4 Các nguyên nhân, các yếu tố tác động

10

2.5 Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.

11

3. Giải pháp, biện pháp

11

3.1 Mục tiêu của giải pháp, biện pháp

11

3.2 Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp

12

3.3 Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp

18

3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp

18

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

1

Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

3.5 Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu

19

4. Kết quả

19

III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ

20

1. Kết luận

20

2. Kiến nghị

20

I. PHẦN MỞ ĐẦU:
1. Lý do chọn đề tài.
Một năm khởi đầu từ mùa xuân
Một đời bắt đầu từ tuổi trẻ
Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội.
Tuổi trẻ! Tương lai của đất nước. Tuổi trẻ sẽ làm gì? Sẽ như thế nào sau này?

Tất cả phải nhờ vào sự giáo dục. Người xây nền tảng đó lại là những người có
nhiệm vụ vẻ vang trong sự nghiệp “Trồng người’’. Bồi dưỡng cho thế hệ sau là một
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

2


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

việc rất quan trọng, cần thiết. Mỗi giáo viên chúng ta cũng nhận thấy và đang thực
hiện: Giáo dục những học sinh vừa có đức vừa có tài để phục vụ cho sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Mục tiêu của giáo dục là phát triển toàn
diện con người về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ. Học không chỉ đơn giản đạt
đến mục đích để hiểu biết có trình độ cao có kiến thức sâu rộng mà quan trọng hơn
là phải thực sự trở thành người.
Chương trình phân môn Địa lí là phần nhập môn của môn khoa học tự nhiên
gồm hai môn Lịch sử và Địa lí. Môn tự nhiên xã hội cung cấp cho học sinh những
hiểu biết cơ bản ban đầu về các sự vật, hiện tượng và mối quan hệ giữa chúng trong
tự nhiên, về con người và xã hội, cách vận dụng chúng trong đời sống và sản xuất
Cùng với môn Tiếng Việt và Toán, môn tự nhiên xã hội là môn quan trọng
nhất trong chương trình Tiểu học. Trong giai đoạn này, việc phát huy tính tích cực
của học sinh trong việc dạy và học môn tự nhiên xã hội nói chung và phân môn Địa
lí nói riêng là một phần quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học của bộ môn
này. Góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học. Chương trình Địa lí lớp 5
giúp học sinh lĩnh hội được một số tri thức ban đầu về Địa lí Việt Nam và những
nội dung nêu bật được một số nét tiêu biểu của từng châu lục và đại dương.
Qua nhiều năm giảng dạy khối lớp 4, do đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh
nên việc dạy và học môn Địa lí còn khó với giáo viên và có phần tẻ nhạt với học
sinh. Vì đa số phụ huynh và học sinh đều quan niệm Địa lí là môn học không có
tính quyết định trong thi cử nên thường không thích đầu tư cho môn học. Trước giờ

phần lớn các em chỉ được cung cấp các khái niệm Địa lí thông qua giáo viên nên
giờ học Địa lí chưa thực sự thu hút các em…Giáo viên cũng chưa thực sự chọn
được những phương pháp gây hứng thú mới mẻ trong cách dạy để thu hút các em.
Với những trăn trở làm sao để chọn được những phương pháp nào hay, đặc trưng
để dạy Địa lí ở tiểu học và dạy như thế nào cho có hiệu quả? Đó không chỉ là vấn
đề bản thân tôi quan tâm mà hầu hết các Giáo viên Tiểu học đều quan tâm. Để làm
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

3


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

thế nào bộ môn Địa lí không chỉ cung cấp kiến thức cơ bản cần thiết mà còn là bộ
môn khoa học hấp dẫn học sinh. Vì thế tôi chọn đề tài: “ Một số phương pháp
dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4”.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
2.1 Mục tiêu :
- Qua đề tài học sinh phát huy được tính tích cực trong học tập, không thụ
động, không lúng túng trong tiếp thu bài học. Để từ đó các em tích cực, hăng say
trong học tập, nắm tri thức các môn học một cách chủ động. Linh hoạt, sáng tạo
trong việc tìm ra tri thức mới.
- Trang bị cho các em những kiến thức cần thiết về các môn học Tự nhiên xã
hội.
- Giúp học sinh biết tìm hiểu, phân tích, phân biệt tìm được cách học, cách
trình bày đúng, chủ động với các đối tượng đã học.
- Giáo dục học sinh ý thức, thái độ học tập đúng đắn, biết quan tâm đến môi
trường và bảo vệ môi trường thiên nhiên một cách tích cực hơn.
- Một đề tài ít giáo viên đề cập đến, với hy vọng phần nào giúp bản thân dạy
tốt hơn môn Địa lí để Địa lí không xa lạ chán nản với các em. Để góp phần nhỏ bé

xây dựng một nền móng vững chắc cho đất nước từ những lớp học sinh hoàn thiện
về mặt trí thức và nhân cách. Vì có biết có hiểu, có quan tâm thì các em mới yêu
mến quê hương, yêu mến biển đảo đất nước, yêu những gì mà thiên nhiên đã ban
tặng cho con người. Từ đó các em sẽ tích cực tự nguyện tham gia góp phần bảo vệ
môi trường tự nhiên, môi trường biển đảo và trân trọng giữ gìn những thành tựu
kinh tế đất nước. Để tự hào làm rạng danh nước Việt, sánh vai với các cường quốc
năm châu.
2.2 Nhiệm vụ cụ thể:

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

4


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

- Tạo môi trường học tập tích cực. Tạo môi trường thân thiện “ Mỗi ngày đến
trường là một ngày vui”.
- Tìm phương pháp giảng dạy thích hợp, có trọng tâm, nhằm thẳng vào các
yêu cầu quan trọng nhất, với mức độ yêu cầu vừa sức các em để nâng dần kiến
thức.
- Tổ chức học tổ, học nhóm trong điều kiện thời gian quy định.
- Phối hợp với gia đình tạo điều kiện cho các em học tập, đôn đốc thực hiện
kế hoạch học tập ở trường và ở nhà. Duy trì sĩ số, giảm tỉ lệ bỏ học.
3. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4
4. Phạm vi nghiên cứu:
Một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4
cho học sinh lớp 4C, trường Tiểu học Trần Quốc Toản, năm học 2014 – 2015.
5. Phương pháp nghiên cứu:

- Phương pháp hình thành biểu tượng Địa lí.
- Phương pháp sử dụng bản đồ
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp giảng giải.
- Phương pháp luyện tập, thực hành
- Phương pháp hoạt động nhóm
- Phương pháp kiểm tra, đánh giá.

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

5


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận
Con người dù hoạt động trong lĩnh vực nào cũng cần có kiến thức về Địa lí.
Giáo viên là cầu nối giữa tri thức và nhân loại. Giáo viên có nhiệm vụ giúp Học
sinh khám phá những kiến thức cơ bản cần thiết về trái đất. Môi trường sống của
con người, về những hoạt động của loài người trên bình diện quốc tế, quốc gia.
Trong thời kỳ công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước, Địa lí là một trong những bộ
môn quan trọng đòi hỏi mỗi người phải có kiến thức am hiểu về nó. Trong sự
nghiệp giáo dục hiện nay theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, trong những

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

6

Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

giờ lên lớp tôi luôn giữ vai trò tổ chức chỉ đạo, học sinh tích cực chủ động nắm tri
thức, tạo cho học sinh sự tham gia hứng thú và trách nhiệm. Tôi luôn đảm nhận vai
trò xây dựng kế hoạch, hướng dẫn hoạt động và hợp tác học sinh luôn được người
dạy theo sát giúp đỡ nên tích cực tự giácthể hiện sự năng động trong hoạt động học
tập. Kết quả là học sinh lớp tôi dạy đã tiếp thu được những nguồn tri thức mới,
bằng sự khám phá của bản thân với sự định hướng giúp đỡ của giáo viên. Khi tự
mình khám phá ra tri thức học sinh sẽ cảm nhận được sự hứng thú, say mê và yêu
mến môn học hơn ngàn lần những gì học sinh tiếp nhận một cách thụ động từ giáo
viên.
Khi tôi đến lớp giảng dạy bất cứ môn gì thì cũng cần phải có sự hỗ trợ của
dụng cụ dạy học hay còn gọi là thiết bị dạy học, nhất là ở môn địa lí cần phải có:
bản đồ, lược đồ, tranh ảnh địa lí … Kết hợp các phương pháp dạy học nhằm phục
vụ học sinh những tri thức vững chắc để hiểu về những cơ sở khoa học, những kỹ
năng vận dụng các tri thức đó vào cuộc sống đồng thời giúp học sinh phát triển
toàn diện, rèn luyện tính tích cực độc lập cho học sinh.
Đặc điểm môn địa lí lớp 4 là giúp các em biết được các sự vật hiện tượng và
mối quan hệ địa lí ở Việt Nam và một số nước trên thế giới. Sách giáo khoa lớp 4
được biên soạn phù hợp với tâm lý nhận thức của học sinh tiểu học và không quá
tải về kiến thức. Tạo điều kiện cho giáo viên đổi mới phương pháp dạy học và giúp
học sinh tự rèn tại lớp, tại nhà. Nhằm giúp các em phát huy hết năng lực của mình
cũng như rèn học sinh tính tự giác học tập.
2. Thực trạng
2.1 Thuận lợi - khó khăn
2.1.1 Thuận lợi
- Lãnh đạo nhà trường luôn quan tâm tạo mọi điều kiện thuận lợi cho giáo
viên và học sinh về cơ sở vật chất và các điều kiện nhà trường hiện có.
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

7


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

- Ban giám hiệu năng động nhiệt tình, luôn tư vấn cho giáo viên những
phương pháp dạy học tích cực.
- Giáo viên ham học hỏi, nhiệt tình đóng góp ý kiến giúp đỡ lẫn nhau, sẵn
sàng chia sẻ những hiểu biết về chuyên môn để cùng nhau tiến bộ. Luôn được sự
ủng hộ giúp đỡ của đồng nghiệp, nhất là anh chị em trong khối 4,5 (nhất là khối lớp
4).
- Đồ dùng dạy học đã được trang bị, một số đồ dùng tự làm đạt hiệu quả cao.
- Các em học sinh có đủ sách giáo khoa, đồ dùng học tập phục vụ cho môn
học.
- Học sinh có ý thức học tập, ý thức cầu tiến, chuyên cần. Đa số học sinh
ham học hỏi, hay tìm tòi khám phá cái mới.
- Đa phần phụ huynh quan tâm đến việc học của con em mình.
2.1.2 Khó khăn
- Giáo viên:
Giáo viên chưa quan tâm sâu sát đến từng đối tượng học sinh, nhất là học
sinh có hoàn cảnh học tập khó khăn.
Sử dụng phương pháp dạy học chưa phù hợp.
Các hoạt động dạy học còn mang phương pháp cũ, chưa có tính chủ động
sáng tạo.
Giáo viên chưa chú ý đến những học sinh yếu, chưa quan tâm đều đến các
đối tượng học sinh.
Thư viện chưa có nhiều sách, báo để tham khảo. Thời gian chưa nhiều để
nghiên cứu kỹ làm tốt đề tài nghiên cứu.
- Học sinh:
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

8


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Lớp có nhiều em có hoàn cảnh gia đình khó khăn, gia đình chưa có sự quan
tâm đúng đắn về việc học của học sinh, một số em nhà quá xa trường. Đồ dùng dạy
học tuy được trang bị nhưng chưa đầy đủ và phong phú.
Khả năng đọc, hiểu chậm, tiếp thu bài chậm, không chịu khó tìm tòi phương
pháp học tập. Học sinh chưa có ý thức nhận biết rõ tầm quan trọng của việc học,
lười học, chưa quan tâm việc học và còn tự ti ở vùng khó khăn.
- Phụ huynh:
Đa số phụ huynh ở đây ( Ea chai) làm nghề nông, cuộc sống còn khó khăn,
bận bịu với công việc ít có thời gian quan tâm đến việc học của con cái.
Một số phụ huynh còn hạn chế về trình độ văn hóa nên gặp không ít khó
khăn trong việc dạy học con ở nhà.
2.2 Thành công - hạn chế
2.2.1 Thành công
- Đề tài đã được khảo nghiệm ở các đối tượng học sinh trong trường, đã
mang lại một số kết quả khả quan khi học sinh tiếp thu môn Địa lí 4, không còn thụ
động và lúng túng khi sử dụng bản đồ, đọc bảng số liệu thống kê….
2.2.2 Hạn chế
- Tuy vậy, đề tài được thực nghiệm trong phạm vi nhỏ, chưa được thực
nghiệm rộng rải trên các đối tượng ở các vùng khác nhau nên sẽ có một số hạn chế
nhất định.
2.3 Mặt mạnh - mặt yếu
2.3.1 Mặt mạnh

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

9


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

- Đề tài có thể được thực hiện rộng rải trên tất cả học sinh tiểu học thuộc đối
tượng lớp 4; học sinh dễ tiếp thu, dễ nắm được nội dung bài học ngay qua các hoạt
động trực quan cụ thể…
2.3.2 Mặt yếu
- Tuy nhiên cũng sẽ bất cập nếu dạy tại các vùng khó khăn, thiếu về cơ sở vật
chất, đồ dùng dạy học… thì hiệu quả giờ học sẽ không cao.
2.4 Các nguyên nhân, các yếu tố tác động…
Nguyên nhân khách quan: Phim ảnh, sách về Địa lí của ta chưa phong
phú, sức hấp dẫn chưa cao. Những chương trình trên ti vi, báo đài giáo dục về phân
môn Địa lí chưa nhiều, việc nắm Địa lí tự nhiên trong các tỉnh thành, các khu
vực… chưa được cập nhật thường xuyên trong phụ huynh do việc chia tách một số
tỉnh.
Nguyên nhân chủ quan: Trang thiết bị phục vụ cho môn học còn thiếu, giáo
viên chưa đi sâu nghiên cứu tài liệu giảng dạy, chưa nhiệt tình trong các giờ dạy
Địa lí. Các hình thức dạy học còn đơn điệu khô cứng. Bản thân giáo viên có phần
xem nhẹ phân môn này so với Toán và Tiếng Việt, chính vì thế khi tham gia các đợt
hội giảng giáo viên rất dè dặt khi lựa chọn phân môn Địa lí.
Qua một số năm giảng dạy ở khối lớp 4, qua trao đổi cùng đồng nghiệp và
thăm dò ý kiến của học sinh tôi nhận thấy: Học sinh hiểu biết còn mơ hồ về các
điều kiện tự nhiên và vị trí Địa lí của các địa danh huyện, tỉnh (thành), các nước,
các khu vực trong nước và trên thế giới, không hứng thú trong giờ học Địa lí.…
2.5 Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Học sinh đến với môn Địa lí là học sinh hình thành kỹ năng quan sát sự vật,
hiện tượng, thu thập tìm kiếm tư liệu Địa lí từ sách giáo khoa, từ cuộc sống gần gũi

với học sinh… Học sinh biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập, đặt câu hỏi với

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

10


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

bạn bè, nhóm, với thầy cô và biết thông tin để giải đáp. Biết nhận đúng các sự vật
hiện tượng Địa lí. Học sinh biết trình bày kết quả học tập qua nhiều hình thức: lời
nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ, bảng thống kê… Để từ những giờ học trên lớp, các em
biết đem về vận dụng vào cuộc sống thực tế, từ đó các em hình thành thái độ ham
học hỏi, tìm hiểu để biết về quê hương đất nước, môi trường xung quanh. Để thêm
yêu thiên nhiên, yêu biển đảo, yêu con người, yêu đất nước và khát khao được học
để trở thành người có ích cho gia đình, xã hội. Trở nên năng động sáng tạo, đem
hết sức mình để góp phần xây dựng một đất nước Việt Nam văn minh, giàu mạnh
hơn.
- Tuy nhiên, với điều kiện của học sinh ở môi trường nông thôn điều kiện
thông tin đại chúng hạn hẹp, một số vùng khó khăn sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến
việc sử dụng trực quan, việc chiếm lĩnh tri thức của các em trong môn học.
3. Giải pháp, biện pháp:
3.1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
Để phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Địa lí thì việc lựa chọn
phương pháp dạy học và hướng dẫn học sinh cách học là rất quan trọng.
Giáo viên phải lựa chọn phương pháp cho phù hợp với từng loại bài, từng
đối tượng học sinh. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh sẽ tự khám phá ra
kiến thức.
Dạy môn Địa lí cần sử dụng các phương pháp đặc trưng của nhiều môn học
khác nhau. Do tính tích hợp của nội dung. Đề cao vai trò chủ thể của người học,

tăng cường tính tự giác tích cực và sáng tạo của hoạt động học tập.
3.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
Ở bậc tiểu học do đặc điểm tâm lý của lứa tuổi học sinh nên yêu cầu về mặt
tri thức của dạy học Địa lí chủ yếu chỉ dừng lại ở việc cung cấp các biểu tượng Địa

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

11


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

lí. Bước đầu hình thành một số khái niệm, xây dựng một số mối quan hệ Địa lí đơn
giản.
Để giúp học sinh học tốt một Địa lí, Tôi luôn tâm niệm: Giáo viên phải hình
thành biểu tượng Địa lí và rèn luyện cho học sinh một số kỹ năng Địa lí như: sử
dụng bản đồ, phân tích bảng số liệu và biểu đồ…Do đó việc hình thành biểu tượng
Địa lí và rèn luyện kỹ năng sử dụng bản đồ là hai nhiệm vụ quan trọng của phần
Địa lí ở bậc tiểu học. Theo tôi nghĩ có sử dụng tốt hai phương pháp này thì người
giáo viên mới dạy tốt môn Địa lí được.
1. Phương pháp hình thành biểu tượng Địa lí : Một số biểu tượng Địa lí
được dạy ở Tiểu học: núi, đồi, rừng rậm nhiệt đới, đồng bằng, sông hồ, thác …
Với phương pháp hình thành biểu tượng Địa lí tốt nhất là cho các em quan
sát các sự vật hiện tượng có thể trực tiếp quan sát được trên thực địa như: núi, rừng,
lễ hội …ở thị trấn, hoặc quan sát qua tranh ảnh, băng hình.
Trước khi cho học sinh quan sát tôi xác định cho học sinh quan sát theo các
bước cụ thể :
* Bước 1: Lựa chọn đối tượng quan sát: Tùy theo nội dung học tập, tôi sẽ lựa
chọn đối tượng quan sát phù hợp với trình độ học sinh và điều kiện của trường.
* Bước 2: Xác định mục đích quan sát: Với mỗi đối tượng địa lý, tôi xác

định mục đích của việc quan sát (Ví dụ: Khi hình thành biểu tượng về một con
sông, nếu đối tượng quan sát là tranh ảnh, thì đặc điểm “động” của nó như hiện
tượng nước chảy không nên là đối tượng quan sát của học sinh. Tuy nhiên hoc sinh
có thể quan sát được nó, nếu các em được tiếp xúc với một con sông thực hoặc xem
nó trong băng hình).
* Bước 3: Tổ chức hướng dẫn học sinh quan sát thông qua hệ thống câu hỏi,
bài tập. Hệ thống này được xây dựng dựa trên mục đích quan sát và trình độ hiểu
biết của học sinh nhằm:
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

12


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

+ Hướng cho học sinh chú ý đến đối tượng quan sát.
+ Điều khiển tri giác và hướng dẫn tư duy của học sinh theo hướng quan sát
cần thiết.
+ Giúp học sinh tổng kết và khái quát những điều đã quan sát, liên hệ với các
đối tượng cùng loại mà các em đã nhìn thấy, rồi rút ra những kết luận khách quan,
khoa học.
* Bước 4: Tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả. Tôi sẽ cùng các em trao
đổi, thảo luận, xác nhận và hoàn thiện kết quả nhằm giúp các em có biểu tượng
đúng về đối tượng.
2. Phương pháp sử dụng bản đồ: Đồ dùng dạy học không thể thiếu trong
giảng dạy môn Địa lí là bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, báng số liệu … Vì bản đồ địa lí
là hình vẽ thu nhỏ bề mặt Trái Đất hoặc một bộ phận của bề mặt Trái Đất trên mặt
phẳng dựa vào các phương pháp toán học, phương pháp biểu hiện bằng kí hiệu để
thể hiện các thông tin về Địa lí. Do đó, giáo viên sử dụng bản đồ, lược đồ cần chính
xác và hiệu quả để khai thác kiến thức mới.

Quan niệm của tôi là sử dụng bản đồ để học sinh khai thác, tìm tòi kiến thức.
Nên cho từng nhóm học sinh quan sát bản đồ thay vì cho cả lớp chỉ quan sát một
bản đồ. Với cách cho từng nhóm sử dụng bản đồ giáo viên phải tổ chức các hoạt
động học tập để học sinh được tự tìm ra kiến thức mới trên cơ sở kết hợp giữa kiến
thức với kỹ năng Địa lí mà học sinh đã có. Chính vì vậy kiến thức các em thu được
bền vững hơn, đồng thời trong quá trình tìm tòi kiến thức, kỹ năng Địa lí của học
sinh cũng được rèn luyện và củng cố.
Sử dụng bản đồ, tôi cần hướng dẫn học sinh nắm được kĩ năng sử dụng bản
đồ, lược đồ theo các bước:
* Bước 1: Nắm mục đích làm việc với bản đồ.

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

13


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Tức là đọc tên bản đồ, để biết nội dung sử dụng cung cấp kiến thức gì cho
bài học. Bước này không khó, giáo viên cần lưu ý khi tự vẽ thêm bản đồ thì phải có
tên bản đồ ( có thể viết trên hoặc viết ở dưới )
* Bước 2: Xem bảng chú giải để có biểu tượng địa lí cần tìm trên bản đồ.
Đọc bảng chú giải, kí hiệu nào cho biết thông tin gì. Ví dụ : đường đứt
khúc chỉ ranh giới giữa các tỉnh, cây dù chỉ bãi biển, chấm tròn chỉ thành phố, …..
* Bước 3: Tìm vị trí địa lí của đối tượng trên bản đồ dựa vào ký hiệu.
Đây chính là bước kĩ năng chỉ bản đồ. Ở bước này giáo viên cũng như học
sinh thường chỉ không chính xác do không thường xuyên chỉ bản đồ nên dễ lúng
túng. Chỉ bản đồ có các cách chỉ sau :
+ chỉ điểm ( thành phố, khoáng sản, … )
+ chỉ đường ( sông, dãy núi, … )

+ chỉ vùng ( chỉ vị trí giới hạn của tỉnh, thành phố, …)
* Một số thao tác khi chỉ các biểu tượng địa lí :
- Chỉ về một địa danh, một thành phố, một tỉnh… Nếu là bản đồ hành chính
thì sẽ có ranh giới giữa các nước, các thành phố, tỉnh. GV chỉ theo đường ranh giới,
bắt đầu ở điểm nào thì kết thúc ở điểm đó của một châu lục, một nước, một thành
phố, một tỉnh muốn chỉ. Nếu là bản đồ tự nhiên thì thường một thành phố được kí
hiệu bằng dấu chấm tròn, GV chỉ ngay vào chấm tròn là thành phố, hoặc chỉ các
phương tiện đi lại của các vùng miền ( Xem chú giải trên bản đồ, lược đồ)
- Chỉ về biển, sông ngòi, Đại dương khi chỉ kéo rộng trong giới hạn của nó
không lấn vào đất liền. Biển, sông, dãy núi chỉ theo hướng từ thượng lưu đổ xuống
hạ lưu, từ nơi cao ( độ cao của địa hình ) xuống nơi thấp.
* Bước 4: Quan sát đối tượng trên bản đồ, nhận xét và nêu đặc điểm đơn
giản của đối tượng ( Khai thác một phần kiến thức mới).
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

14


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Ví dụ : Khi chỉ vị trí của nước Việt Nam, nhận xét vị trí nước ta kéo dài từ
Bắc xuống Nam, nằm phía cực Nam.
Bài Đồng bằng Nam Bộ, quan sát và chỉ lược đồ xong, học sinh có thể nhận
xét ngay là hệ thống sông ngòi nhiều, chằng chịt.
Bài Địa hình nước ta, dựa vào màu sắc học sinh nhận xét được ngay đồi núi
nhiều hơn đồng bằng.
Bài Người dân ở đồng bằng Nam Bộ, quan sát, nhận xét trang phục của người dân
ở dồng bằng Nam Bộ…
* Bước 5: Xác lập mối liên hệ địa lí đơn giản giữa các yếu tố và các thành
phần như địa hình và khí hậu: địa hình, khí hậu, sông ngòi, thiên nhiên và hoạt

động sản xuất của con người…
Ví dụ: Khi học sinh chỉ được vị trí nước ta, phía Đông giáp biển Đông,
đường bờ biển kéo dài như thế thì sẽ thuận lợi để phát triển ngành nào? (đánh bắt
thủy hải sản ). Đó chính là mối quan hệ giữa vị trí địa lí và hoạt động sản xuất.
* Một số lưu ý :
- Tư thế khi thao tác là mặt quay xuống phía học sinh, có thể đứng bên trái
hay bên phải tùy thuộc giáo viên thuận tay nào.
- Sử dụng dụng cụ chỉ bản đồ, không dùng tay thao tác.
- Giới thiệu biểu tượng muốn chỉ rồi thao tác, hoặc thao tác trước rồi giới
thiệu biểu tượng, tránh vừa thao tác vừa giới thiệu rất dễ sai.
- Bản đồ, lược đồ khi treo trên bảng cần đủ lớn để tất cả học sinh có thể quan
sát được( trường hợp nhỏ phát về nhóm cho các em tự quan sát ).
- Giáo viên và học sinh nên thường xuyên thao tác trên bản đồ để giúp học
sinh nhuần nhuyễn khi lên học lớp trên.

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

15


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Để giúp học sinh khai thác được kiến thức từ bản đồ. Tôi phải trang bị cho
các em một số kiến thức, kỹ năng tối thiểu cần thiết để biết cách làm việc với bản
đồ như: xác định phương hướng trên bản đồ, nắm được ký hiệu trong bảng chú giải,
có biểu tượng về những sự vật và đối tượng Địa lí trên bản đồ, nghĩa là đọc và hiểu
được ký hiệu trên bản đồ.
3. Ngoài hai phương pháp chính: Tùy dạng bài mà tôi kết hợp thêm một số
phương pháp để giúp giờ học thật sinh động, thật bổ ích hấp dẫn đối với các em.
Giáo viên cần huy động tối đa kinh nghiệm và vốn kiến thức có sẵn vào việc dẫn

dắt các em tự phát triển tri thức mới của bài học. Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập
giao cho học sinh thực hiện với sự hướng dẫn cần thiết. Tổ chức các hoạt động như
trò chơi học tập, sắm vai …Nhằm qua đó giúp học sinh lĩnh hội kiến thức. Đó là ta
đã dạy học đề cao vai trò chủ thể nhận thức của học sinh.Ngoài ra tôi vẫn thường
xuyên dạy tự học cho học sinh. Đó là rèn cho các em khả năng tự học ngay trong
quá trình học tập ở trên ghế nhà trường.Vì vậy quá trình dạy học bao gồm cả dạy tự
học, vì trong nhà trường học sinh không thể học hết khối lượng tri thức nhân loại
ngày càng tăng nhanh trong mọi lĩnh vực. Việc học cần phải diễn ra ra suốt đời của
học sinh. Đề cao vai trò chủ thể của học sinh trong học tập chính là điều kiện quan
trọng cho việc dạy tự học. Bởi vì học là “sự biến đổi bản thân mình trở nên có giá
trị, bằng nỗ lực của chính mình để chiếm lĩnh những giá trị mới lấy từ bên ngoài”
Môn Địa lí lớp 4 có nhiều dạng bài khác nhau, để giúp học sinh học tốt giáo
viên nên :
4. Hướng dẫn học sinh cách học theo từng loại bài:
Phần Địa lí lớp 4 bao gồm hai mảng lớn: Địa lí đất nước và Địa lí thế giới
Mảng Địa lí đất nước: Đề cập tới các vấn đề:
- Đặc điểm tự nhiên
- Đặc điểm dân cư
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

16


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

- Đặc điểm kinh tế
Đây là sự khái quát hoá các kiến thức Địa lí mà học sinh đã học ở lớp dưới,
nâng lên thành đặc điểm về tình hình và sự phân bố của các yếu tố địa lý trên lãnh
thổ Việt Nam. Vì vậy quá trình dạy học, giáo viên nên vận dụng các câu hỏi gợi mở
giúp học sinh liên hệ, tập hợp các kiến thức đã có vào vào một hệ thống kiến thức

địa lý với cấu trúc chặt chẽ và qua đó nâng tầm hiểu biết các hiện tượng sự vật Địa
lí đơn lẻ, cụ thể lên trình độ hiểu biết trừu tượng , khái quát về đặc điểm Địa lí Việt
Nam.
Mảng Địa lí thế giới: Đề cập đến những đặc điểm chung nhất về tự nhiên
dân cư, kinh tế của các châu lục và sơ lược một vài đặc điểm của một số quốc gia
thuộc châu lục đó. Đề cập tới Địa lí là đề cập tới không gian rộng lớn các kiến thức
mới mẻ và xa lạ với học sinh. Vì vậy giáo viên phải hình thành chohọc sinh biểu
tượng về Địa lí và thường xuyên sử dụng bản đồ. Giúp học sinh xác định được các
vị trí các sự vật, hiện tượng, sử dụng tranh ảnh cũng như lời miêu tả của giáo viên
để học sinh hình dung ra sự vật đó biểu hiện như thế nào?
Tuy nội dung khác nhau nhưng nhìn chung các bài Địa lí được trình bày theo
một số dạng nhất định. Tùy dạng bài mà áp dụng những phương pháp cho phù hợp.
* Dạng bài thông báo kiến thức bằng kênh chữ kết hợp kênh hình:
Hướng dẫn học sinh quan sát, nhận xét rút ra bài học.
* Dạng bài thực hành: Ở những bài này, kênh hình, biểu đồ, bảng chứa
đựng thông tin cần thiết, học sinh phải biết sử dụng chúng, phân tích, nhận xét và
rút ra kiến thức bài học. Khi dạy bài này giáo viên vừa hình thành cho học sinh kỹ
năng học tập Địa lí và biết vận dụng để phát hiện và lĩnh hội kiến thức của bài. Học
sinh cần tự lực làm việc dưới sự chỉ đạo của giáo viên.
* Dạng bài kết hợp của hai dạng bài trên: Kênh chữ và kênh hình cùng
cung cấp thông tin
Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

17


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Nhưng ở tất cả mọi dạng bài thì phương pháp sử dụng bản đồ và hình thành
biểu tượng Địa lí vẫn là quan trọng trong giờ học môn Địa lí lớp 4. Nhưng quan

trọng hơn hết thiết nghĩ đó là sự nhiệt tình, tâm huyết của người giáo viên để làm
sao giờ học trở nên sôi động, tích cực, say mê đối với học sinh. Để các em thực sự
yêu mến và mong đợi giờ học.
3.3 Điều kiện thực hiện giải pháp, biện pháp
- Trường nằm trên địa bàn tương đối thuận lợi, lại được công nhận trường
chuẩn Quốc gia mức độ I, và tiến đến chuẩn Quốc gia mức độ II nên có điều kiện
thuận lợi cho công tác thực hiện các giải pháp, biện pháp của đề tài đặt ra.
3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Như vậy trong thực tiễn dạy học Địa lí, phương pháp hình thành biểu tượng
Địa lí và phương pháp sử dụng bản đồ là hai phương pháp quan trọng. Nếu sử dụng
đúng và linh hoạt sẽ đem lại hiệu quả cao. Đồng thời kết hợp chặt chẽ các phương
pháp khác, giúp học sinh hiểu sâu, nhớ lâu, tiếp thu nhanh bài học. Đồ dùng trực
quan sử dụng tốt sẽ huy động được sự chú ý theo dõi bài của học sinh. Việc sử
dụng đồ dùng trực quan có chức năng quan trọng góp phần tích cực vào việc tạo
biểu tượng Địa lí cho học sinh. Học sinh sẽ hứng thú say mê học tập.
Vì thế phương pháp sử dụng bản đồ và hình thành biểu tượng Địa lí là rất
cần thiết và là yêu cầu cấp thiết trong quá trình dạy học
3.5 Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu
Khi mới nhận lớp 4C, sĩ số 18 em, qua trao đổi và thông qua một số tiết dạy
Địa lí đầu năm tôi nhận thấy: Thực trạng học sinh lớp chỉ có khoảng 4-5 em có kỹ
năng sử dụng bản đồ thành thạo, 4-5 em biết sử dụng bản đồ và phân tích một số
liệu ở bảng thống kê ở mức biết nhưng chưa thành thạo, còn lại 7-8 em học rất thụ
động và lúng túng khi sử dụng bản đồ, đọc bảng số liệu thống kê.

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

18


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề
nghiên cứu
Qua quá trình giảng dạy ở lớp, tôi thường áp dụng các phương pháp trên vào
các tiết học Địa lí. Tôi nhận thấy tiết học sôi nổi hơn, học sinh hăng hái tìm hiểu và
có đặt nhiều thắc mắc rất hay. Chứng tỏ các em rất ham hiểu biết, thích được tự
mình khám phá ra kiến thức. Những tiết dạy có sử dụng đồ dùng dạy học thực sự
thu hút các em. Giáo viên sử dụng đúng phương pháp sẽ phát huy tính tích cực chủ
động của học sinh. Gây niềm hứng thú say mê, giúp các em dễ dàng tiếp cận lĩnh
hội kiến thức mới. Kết quả học tập tăng cao, học sinh yếu giảm rõ rệt.
Kết quả cuối học kỳ II: 7-8em biết đọc và phân tích bảng biểu, biết sử dụng
bản đồ thành thạo, 8-9 em biết sử dụng bản đồ và biết đọc bảng biểu, phân tích tốt,
chỉ còn 1-2 em còn hơi lúng túng khi sử dụng bản đồ.
Điều đó chứng tỏ, giáo viên biết lựa chọn các phương pháp phù hợp và kết
hợp sử dụng đồ dùng dạy học tốt thì chất lượng giờ học luôn cao.
III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Để có được những lớp thiếu niên trưởng thành tài giỏi và đủ nhân cách người
giáo viên phải không ngừng trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ và cả phẩm chất đạo
đức. Vì “ Cây tốt sẽ cho trái tốt ”
2. Kiến nghị:
- Nhà trường cần cung cấp thiết bị, tài liệu tham khảo thêm cho môn Địa lí.
- Tiếp tục chuyên đề để giáo viên trao đổi kinh nghiệm học hỏi lẫn nhau,
nhằm nâng cao tay nghề và chất lượng giáo dục đạt hiệu quả cao ( nhất là các môn
Tự nhiên xã hội).

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

19

Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Trên đây là một số kinh nghiệm của bản thân tôi trong việc giúp học sinh
phát huy tính tích cực khi học Địa lí lớp 4. Chắc rằng trong quá trình thực hiện vẫn
còn nhiều khuyết điểm mà bản thân chưa chỉ ra được. Rất mong được học tập thêm
ở các bạn đồng nghiệp, Hội đồng ban giám khảo.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Bình Hòa, tháng 2 năm 2016.
Người viết

Lê Tấn Ngộ

Nhận xét của hội đồng sáng kiến cấp trường
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Chủ tịch hội đồng
(Kí tên, đóng dấu)

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

20


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Nhận xét của hội đồng sáng kiến cấp huyện
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Chủ tịch hội đồng
(Kí tên, đóng dấu)

TÀI LIỆU THAM KHẢO
STT

1

Tên tài liệu

Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức, kĩ Nhà xuất bản Giáo dục
năng các môn học ở Tiểu học.

2

Việt Nam

Phương pháp dạy học các môn học ở Tiểu Nhà xuất bản Giáo dục
học.

3

Tác giả

Việt Nam

Công văn số 5842/BGD ĐT-VP ngày Bộ Giáo dục và Đào tạo
01/9/2011 về hướng dẫn điều chỉnh nội dung
dạy học

4

Sách giáo khoa – Sách giáo viên Địa lí lớp 4

Nhà xuất bản Giáo dục

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

21


Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh khi học Địa lí 4

Việt Nam
5

Địa lí các châu lục

Nhà xuất bản Giáo dục
Việt Nam

6

Cơ sở Địa lí tự nhiên

Lê Bá Thảo

Người thực hiện: Lê Tấn Ngộ - Trường Tiểu học Trần Quốc Toản

22